Stanisława Grabska
O potrzebie pośredniczenia między
biblistyką a teologią
Studia Theologica Varsaviensia 22/1, 205-208
S tu d ia T h e o l. V a rs. 22 (1984) n r 1
S T A N IS Ł A W A G R A B S K A
O POTRZEBIE POŚREDNICZENIA MIĘDZY BIBLISTYKĄ
A TEOLOGIĄ
W 'niniejszym te k śc ie p ra g n ę zasy g n alizo w ać p o trz e b ę p racy , k tó ra je st m o ją sp e c y fik ą : b u d o w a n ia m o stó w m ię d z y b ib lis ty k ą i n a w e t teo lo g ią b ib lijn ą w se n sie ścisłym a teo lo g ią sy ste m a ty c z n ą , teo lo g ią p a s to ra ln ą o ra z teo lo g ią u p ra w ia n ą p rz e z w ie rn y c h czy ta ją c y c h P ism o Ś w ięte, a ró w n o cześn ie k a rm io n y c h teo lo g ią s y ste m a ty c z n ą i p a sto ra ln ą . S zerzej jeszcze w skazać m o żn a n a p o trz e b ę m e d ia c ji m ięd z y w ied zą foiblistyczną a w ie d z ą k u ltu ro w ą , o b e jm u ją c ą d o ro b ek c h rz e śc ijań stw a.
Z a p o trz e b o w an ie n a ta k ą p ra c ę m e d ia c y jn ą p o m ięd zy ró ż n y m i n a u k a m i te o lo g iczn y m i i re lig io z n a w c zy m i a b ib lis ty k ą i te o logią b ib lijn ą w y r a s ta z życia i zam ó w ien ia społecznego w ie r n y c h . T a k n p . n ie k tó re „św ieck ie” u cze ln ie zw ró ciły się o w y k ła d y z w ą tk ó w b ib lijn y c h i c h rz e śc ija ń s k ic h w k u ltu r z e e u ro p e js k ie j. J e d e n ta k i cyikl w y k ła d ó w p ro w a d z iła m w c ią g u o s ta t n ic h d w u la t. N ie w iad o m o , ozy t a p ra c a się p rz e d łu ż y ze w z g lę d u n a zaw ieszen ie n a b o r u s tu d e n tó w n a d a n y k ie ru n e k . Z a m ó w ien ie to w y m a g a p e w n e j p ra c y łączącej w iedzę biblfotyezną z w ied zą o ty m , ja k w ą tk i b ib lijn e ży ły w k u ltu r z e e u ro p e jsk ie j. N ie w iem —· ja k za z n a cz y ła m — czy będ ę p ro w a d z ić n a d a l te n k u rs , a le b ę d ę się s ta r a ła p rz e tw o rz y ć go n a c y k l a rty k u łó w , u k a z u ją c y c h życie w k u ltu rz e e u ro p e jsk ie j n ie k tó ry c h p rz y n a j- n ie j w ą tk ó w b ib lijn y c h , p o p rzez ic h s p o tk a n ia .z k u ltu r ą g re c k ą , w ie k i śre d n ie , aż do czasów n o w o ży tn y ch . T a k p la n u ję m ój w ła s n y sk ro m n y W kład w to .specyficzne zam ów ienie. W ydaje; się je d n a k , że m o żn a b y p o m y śleć o ja k ie jś sz ersze j m ię d z y d y se y p li- nairinej p r a c y n a te te m a ty . J e s t to te re n , n a k tó ry m n a jle p ie j możn,a też u k a z a ć z n a czen ie E w a n g elii w d zied zin ie m o ra ln o śc i sp o łeczn ej i p o lity c z n e j o ra z ro lę K ościoła w s to s u n k u do s p ra w św ieckich, ekonom icznych, spo łeczn y ch , p o lity c zn y ch i k u ltu r o w y ch , a z arazem w p ły w ty c h w sz y stk ic h e le m e n tó w n a k s z ta łt a k tu a ln y re lig ijn o śc i, k tó r a n ie w y n ik a w sposób czy sty z sam ej ty lk o E w an g e lii. Is tn ie je og ro m n e z a p o trz e b o w an ie społeczne n a
206 S T A N I S Ł A W A G R A B S K A
[2]
tę te m a ty k ę , co u ja w n ia się m ię d z y in n y m i w zam ó w ien iach , ina ró ż n e k o n fe re n c je w p a ra fia c h .
B a rd ziej w e w n ą trz sa m e j teo lo g ii s y tu u je się tw o rz e n ie p o m o s tu m ię d z y teologią b ib lijn ą , m ó w iącą ty lk o o ty m , co d a n y
a u to r (biblijny c h c ia ł pow iedzieć, jalką m ia ł w iz ję teologiczną, k tó rą n a m p rz e k a z a ł, a teologią w sp ó łczesn ą, ta k m o ra ln ą , ja k i dog m a ty c z n ą . S ąd zę bow iem , że g d y się o b iera B ib lię jak o p u n k t w y jśc ia , n ie m o żn a dok o n y w ać ż b y t o stre g o sy ste m aty czn eg o p o d ziału n a teologię d o g m aty c zn ą i m o ra ln ą . Sądzę, iż za d a n ie m teo lo g a —■ n a z w ijm y go p o śre d n ic z ą cy m — je s t w y ch o d zen ie od d a n y c h teologii (biblijnej, ale dochodzenie do teo lo g ii w sp ó łczes n e j — czyli w sp ó łczesn e p rz e p o w ia d a n ie D obrej N o w in y ty p u teo lo g ii o p o w iad ającej a n ie system atyczniej.
T eolog p o śre d n ic z ą cy mie m oże je d n a k ca łk o w ic ie a b stra h o w a ć od tego, co ju ż w y p ra c o w a ła teologia sy ste m a ty c z n a , k tó ra w y ch o w a ła jago słu ch aczy czy c z y teln ik ó w . M u si o n d o k o n y w a ć z a ró w n o p e w n y c h tłu m a c z e ń z je d n eg o jęz y k a teologicznego n a d ru g i, ja k i często n anosić p ew n e k o re k ty w obec n ie k tó ry c h u ję ć teo lo g iczn y ch z p rzeszłości, czy to z b y t wą-sko u jm u ją c y c h p r o b le m y , czy z b y t „po g r e c k u ” , czy też ż b y t ju ry d y c z n ie . Tego ty p u p ra c ę p o d ję ła m w k siążce już w y d a n e j N a d z ie ja , k tó ra je st w e zw a n ie m o raz w cyklu a rty k u łó w w P r z e w o d n ik u K a t o lic k im ,
z k tó ry c h to a rty k u łó w p o w sta ła k siążk a P a c ie r z w B i b l i i z a k o r z e n io n y ( B ib lio t e k a W ię zi).
W ty m d u c h u p ro w a d z ę cykl p a ra fia ln y c h w y k ła d ó w dla d o ro sły c h n a te m a ty z teolqgiii m o ra ln e j. W reszcie w ty m te ż d u ch u zaczęłam p isać k sią ż k ę na te m a t a tro p o lo g ii b ib lijn e j. U jm u ję ją jalko an tro p o lo g ię tr y n ita r n ą . N a czyim polegać b ę d zie c h a r a k t e r m e d ia c y jn y teg o u ję c ia ? O tóż ż a d e n b ib lista inie chce m ów ić i p isa ć o T ró jc y Ś w iętej. Biibliści tw ie rd z ą , że ta k ie g o słow a raie m a w sło w n ik u b ib lijn y m . I m a ją ra c ję . W teo lo g ii ściśle b ib lijn e j nie m ó w i się o T ró jcy , ty lk o o O jcu, S łow ie i D uchu. N a to m ia st -w k siążce p o śred n iczącej m ię d z y te o lo g ią b ib lijn ą a w sp ó łczesn ą m o żn a m ó w ić o T ró jc y Ś w ię te j — ale m ów ić z p u n k tu w id z e n ia b ib lijn e g o a inie greckiego. W m o im u ję c iu »nie będ ę w ięc p isa ła o T ró jc y Ś w ię te j w J e j w ła sn y m życiu B oskim . B ędę n a to m ia s t p isała o człow ieku ży ją cy m w orbicie T ró jc y i o se n sie a n tro p o lo g ic zn y m i h u m a n isty c z n y m , ja k i w y n ik a z tak ieg o w ła śn ie u ję c ia czło w iek a ja k o isto ty stw o rz o n e j p rzez B oga, jak o słu ch acza słow a, n a tc h n io n e g o przez D ucha, w cielająceg o w D u ch u słow a B oże i w reszcie p rz y b ra n e g o s y n a O jca. C hodzić m i b ęd z ie p rz y ty m n ie ty lk o o u k a z a n ie b ib lijn e g o źró d ła teg o u ję c ia i jego życia w K ościele, ale b ę d ę się g ała do n a jd a lsz y c h
[3] O P O T R Z E B IE P O Ś R E D N I C Z E N IA 207 m o żliw ie k o n se k w e n c ji k u ltu ro w y c h -takiego u ję c ia wic-hoidząc -nie co n a .teren te o lo g ii p o lity cz n ej i teo lo g ii ik-ultury. T a m o ja p ra c a je s t dopiero zaczęta ii sądzę, że n ie będ zie g o to w a w cześn iej jak~* za -d-w-a la ta . W| p ra c y teg o ty p u k o n ieczn e je st k o rz y s ta n ie z d o ro b k u p ra c fbiblistów i teologów b ib lijn y c h w , ja k n a jsz e rsz y m w y m ia rz e . Teolog p o śre d n ic z ą cy nie m oże b o w iem sam b yć b i- b lis tą — on m u si ty lk o , ja k się d a n a jle p ie j, bilblistykę i teo lo g ię b ib lijn ą znać. C h c ia ła b y m z a ra z e m zaznaczyć p e w n ą o d ręb n o ść d w u ró żn y c h zad ań . To jest, z je d n e j stro n y , tw o rz e n ia teo lo g ii o p o w iad ającej, z a k o rz e n io n e j b a rd z o g łęb o k o w teologii b ib lijn e j, a z d ru g ie j, p o p u la ry z a c ji b ib lis ty k i o ra z te jż e teologii. W iększość m o ich p ra c m a c h a r a k te r podw ójm y: tw o rz e n ie teo lo g ii, k tó rą n azw ę p o śred n iczącą czy o p o w iad ającą, o raz jej p o p u la ry z a c ję. N a to m ia st m o żn a p la n o w a ć zaró w n o p ra c e teologiczne z p o g r a nicza d y scy p lin , b y n a jm n ie j nie p o p u la ry z a to rs k ie , a taikże p ra c e ściśle ibiblistyczne c zy z z a k re su -ściśle te o lo g ii b ib lijn e j w y ra ź n ie p o p u lairy zato rsk ie.
I tu c h c ia ła b y m stw ie rd z ić , że ta k ic h p ra c p o p u la ry z a to rsk ic h , ty p u p rz e w o d n ik ó w po B iblii, b a rd z o n a m w -Polsce b ra k u je .
Te,go ty p u p rz e w o d n ik ó w u k a z u je (się -wiele n a Z achodzie — b y w y m ien ić P o u r lir e l ’A n c ie n T e sta m e n t i P o u r lir e le N o u v e a u T e sta m e n t p ió ra E tie n n e C h a r p a n t i e . r . A u to r k sią ż k i sa m p r o wadzili w ie le g ru p b ib lijn y c h i d lateg o p o tra f ił n a p isa ć p rz e w o d n ik po B iblii, uczący, ja k ją czytać. U n a s n ie m a m y te g o ty p u pom ocy -dla g ru p b ib lijn y c h . W sk u te k bralku ta k ie j pom ocniczej lite r a tu r y -grupy te sła b o się ro z w ija ją i n ie śm:ią p rac o w ać b,ez op arcia o ży w y a u to r y te t ja k ieg o ś k siędza. N ieliczn e i w m a ły m n a k ła d z ie w y d a w a n e k sią ż k i p o p u la ry z u ją c e P ism o ś w ię te to ru ją w p ra w d z ie d ro g ę d -о zn ajo m o ści P ism a Ś w ięteg o , a le ra c z e j p rzez w ą sk ie g ro n o in te le k tu a listó w , a po za ty m ich u k ła d (podający p e w n e g o to w e te m a ty i wnJio-siki n ie s ta n o w i pom ocy dla g r u p b ib lijn y c h , k tó re .p otrzebują obok p e w n e j ilości -opracow anych t e m a tó w , z a p ro p o n o w a n ia w y b o ru czytań, d a n ia k lu cza do ro z u m ie n ia ty c h tekst-ów i sw ego ro d z a ju k o m e n ta rz a , do k tó re g o m-ożna b y w ró żn y c h m o m e n ta c h p ra c y gruipy b ib lijn e j sięgać.
P rz y g o to w y w a n y d-о w y d a n ia w B ib lio te c e W ią z i te k s t ks. pr-o-f. J. К u d a s i e -w i -c z a będzie w p e w n e j ty lk o m ie rz e odpow iedzią ma teg o ro d z a ju z a p o trz e b o w an ie g ru p b ib lijn y c h , częściowo zaś w p isu je się w tra d y c y jn y m o d el p o p u la ry z a c ji P ism a Ś w iętego u jm u ją c y całościow o w ie lk ie te m a ty teologii b ib lijn e j. W y d a je m i się, (że -podobnie będ zie się p rz e d sta w ia ło opracow ani® p o p u la ry z a to rs k ie J. F r a n k o w s k i e g o dla E d it io n s d u D ia lo g u e , ja k k o lw ie k b ę d z ie b a rd z ie j p o p u la ry z a to rsk ie i a d re so w a n e d-о g ru p
2 0 8 S T A N I S Ł A W A G R A B S K A [4]
b ib lijn y c h . S y g n a liz u ją je d n a k p o trz e b ę «dalszego «przepracow ania fo rm y :tego ty p u p o p u la ry z a c ji i m n o żen ia jej ró ż n y c h w a r ia n tó w i ró ż n y c h w y d a ń , a g d y b y było m ożliw e, stw o rz e n ia .podob n y c h jiak na Z achodzie pism ty p u n p . m iesięczn ik a — p o ra d n ik a dla cz y teln ik ó w P ism a Ś w ięteg o lu b stw o rzen ia o d p ow iedniego d z iału w k tó ry m ś z is tn ie ją c y c h pdism, n p . w K a techecie. Is tn ie je «problem, czy tego ty p u «praca p o p u la ry z a to rs k a m oże łączyć «pu b lik a c je biibłistów i teologów p o g ran icza . B y to «było m ożliw e, trz e b a b y w z a je m n ie u s ta lić p e w ie n za k re s «różnych .zadań i e w e n tu a ln ie p o trz e b ę w zajem n e g o u z u p e łn ia n ia się w d zie d z in ie p o p u la ry z a c ji. J e s t to p y ta n ia o tw a rte i m o żn a n a n ie «różnie o«d^ (pow iedzieć czy to p o stu lu ją c w sp ó łp ra c ę , czy, przeciw ni© , p re - cyzyj«ny rozdział m ię d z y p o p u la ry z a c ją b ib lis ty k ł i teo lo g ii b i b lijn e j a p o p u la ry z a c ją ow«ej, p o stu lo w a n e j .przeze m n ie i f a k ty c z n ie is tn ie ją c e j w ró ż n y c h fo rm a c h i z a k re s ie te o lo g ii opo w ia d a ją c e j, «bardzo m ocno o p a rte j na b ib lijn e j.
