Wpisy darowizn poddanych w
księgach grodzkich i lubelskich
Rocznik Lubelski 31-32, 249-253W PISY DAROW IZN
PODDANYCH W K SIĘG A C H G ROD ZKICH LU B ELSK IC H
N iejed no k ro tn ie w p odręcznikach h isto rii czytam y, że chłopi w daw nej Polsce nie m ieli wolności osobistej, byli poddani w ładzy swoich panów . Nie bardzo to jed n a k o ddziałuje na naszą w yobraźnię, lud zi w olnych i z tru d n o ścią poddających się jak iem u k o lw iek zniew oleniu. D opiero gdy zetk n iem y się z tek stem źródłow ym , k tó ry m ów i w pro st, że szlachcic d a je kom uś swego poddanego i sw obodnie d y sp o n u je nie ty lk o nim sam ym ale także jego żoną, dziećm i i całym dob y tk iem , w ów czas w pełn i u św ia dam iam y sobie dolegliw ość tego stan u . Szczególnie dobitn ie przem aw iają te w pisy daro w izn poddanych, k tó ry c h fo rm u la rz je st id en ty c zn y z fo rm u larzem a k tu k u p n a-sp rzed aży ziem i: żyw y człow iek p o tra k to w a n y ja k rzecz, k tó rą now y w łaściciel m a p raw o sprzedać, darow ać, zam ienić i w każdy inny sposób w y korzystać.
W pisy darow izn poddan y ch w księgach grodzkich w y stę p u ją częściej niż w pisy zw olnień z podd ań stw a: d la o kresu 1630— 1712 pierw szy ch od naleziono blisko 140, podczas gdy d ru g ic h — niew iele ponad 20. P u b li k u je m y ty lk o n iek tóre z nich, d ok o n u jąc w y b o ru bądź to m ający ch zw ią zek z obszarem byłego w ojew ództw a lubelskiego, bądź ze w zględu na przed staw icieli znakom itych polskich rodów , bezpośrednich uczestników tran sak cji. O statn i z w pisów — ty lk o pośrednio w iążący się z tem a te m — zdecydow aliśm y się przytoczyć z rac ji osoby przyszłego kró la, J a n a III So- beskiego, któ rem u , nim doszło do k oronacji, nieobce b y ły sąsiedzkie szla checkie k o n flik ty , choćby o niew y d an ie zbiegłego poddanego.
W pisy p od ajem y w tłu m aczen iu na języ k polski, zachow ując zasadę p u b lik a c ji p rz y ję tą w p oprzednim n u m erze „Rocznika L ubelskiego” . 1
1. R adaw iecki donat su b d itu m su u m L em ce 1631, 30 kw ietn ia
S tanąw szy osobiście przed urzęd em i a k ta m i obecnym i starościńskim i w grodzie lubelskim szlachetn y S ta n isław R adaw iecki Puczek, sy n zm arłe go ju ż K acp ra Radaw ieckiego, dziedzic części w si R adaw iec Duży, zdrow y na ciele i um yśle, p o m ijając w łaściw y m u sąd a podd ając siebie i swe do bra ju ry sd y k c ji obecnej, dobrow olnie i publicznie zeznał, że on znako m item u i d o sto jn em u J e rz e m u Lem ce, dok to row i obojga p raw , p ro tono tariu szo w i apostolskiem u i ław n ik o w i lu b elskiem u , sw ojego w łasnego, dziedzicznego poddanego chłopa J a n a W oytaszka z tejże w si R adaw iec, w raz z żoną, dziećm i, bydłem , całym sp rzętem dom ow ym , z w szelkim i p ra w a m i zw ierzchnictw a i w łasności daje, d a ru je i zapisuje wieczyście, w ypuszcza spod sw ojej w ładzy, zaś pod panow anie w spom nianego Jerzego L em ki oddaje. Co w łasnym zeznaniem stw ierdza.
250 M A T E R IA Ł Y 2. P oniatow ski su b d itu m abrenunciat W ro n o w skiem u 1636, 15 w rześnia
---urodzony S tan isław P o niatow ski Z e le c h --- zeznał, że od s p ra w y z urodzonym Ja n em , synem zm arłego już urodzonego M arcina L eśnio-w olskiego i K a ta rz y n y , jego m a ł ż o n k i ---o n ieeśnio-w ydanie p racoeśnio-w itego G rzegorza D ługoszka, zbiegłego poddanego, założonej w sądzie lubelskim — odstępuje, w ięcej toczyć nie chce i w y rzek a się, p rzy z n a ją c w szystkie sw oje p raw a zw ierzchności i w łasności do w spom nianego poddanego szla chetn em u A lek san d row i W ronow skiem u G rothow i, synow i zm arłego już M ikołaja, jako p raw n e m u i p raw o w item u pom ienionego poddanego p an u i dziedzicow i, oraz jego n a s tę p c o m
---K gL, Zap., sygn. 81 k. 813— 813v
3. P szonka su b d ito ru m donatio 1636, 16 w rześnia
---urodzony W aw rzyniec D om aszew ski, sy n zm arłego ju ż M ikołaja D o m a sze w sk ie g o --- zeznał, że on u rodzonem u A dam ow i n a B abinie Pszonce, synow i nieżyjącego ju ż J a k u b a Pszonki, i jego sukcesorom , trzech swoich w łasn y ch poddanych, a m ianow icie: A dam a B artn ika, J a n a W a- sark a i A nd rzeja W achulczyka, ze w si W ysokie, w raz ze w szystk im i do nich praw am i, zw ierzchnictw em , w łasnością, dziedzictw em , z ich w szyst kim i pow innościam i i poży tk am i, żadnych p ra w zw ierzchnich i w łasno ściow ych do tychże poddanych an i sobie, ani sw oim sukcesorom , ani ko m ukolw iek in n em u nie z a c h o w u ją c ---te ra z w ła ś n ie --- daje, n ad aje, zap isu je i rez y g n u je w ie c z y ś c ie ---Tenże ob darow any i jego sukceso rzy, jak o p raw d ziw i i p ra w n i dziedzice w spom nianych poddanych, [mogą ich] trzy m ać, m ieć, posiadać, daw ać, nadaw ać, sprzedaw ać, zam ieniać i w edług swego upodobania i p o ż y tk u [nimi] obracać w iecznym i cza sy. —
Kgl, Zap., sygn. 81 k. 814v— 815
4. O rzechow skiem u S c zu ck i s u b d itu m donat 1646, 17 m aja
—.— urodzony K rzy szto f S togniew S c z u c k i---zeznał, że p racow i tego M arcina Łubca, poddanego sw ojego dziedzicznego ze w si K rężnica, w ra z z żoną, dziećmi, bydłem , trzo d ą i całym sprzętem dom ow ym , zbie głego z w ym ienionej wsi K rężn ica do d ó b r w si Borów, dziedzicznej u ro dzonego M ikołaja O rzechow skiego, ze w szystkim i [do] tegoż poddanego p raw a m i z ty tu łu zw ierzchnictw a, w łasności i dziedzictw a, w szelkim i [z] tegoż poddanego poży tk am i, dochodam i .robociznam i jak iek olw iek od nie go m iał, p o siadał i z jakiegokolw iek ty tu łu pozyskiw ał, te ra z w łaśnie u ro dzonem u M ikołajow i O rzechow skiem u i jego sukcesorom daje, d a ru je , za p isu je i r e z y g n u j e ---m ocą w ieczystej i nieodw ołalnej donacji, nie za chow ując i nie w yłączając d la siebie, swoich sukcesorów i kogokolw iek innego żadnego p ra w a zw ierzchności i w łasności do w spom nianego pod da nego, jego żony, dzieci i całego sp rz ę tu d o m o w eg o
5. Z a m o isk ie m u W ło d ek s u b d itu m donat 1646, 8 czerw ca
--- szlachetn y S am u el W łodek, sy n zm arłego ju ż M ikołaja W łodka --- zeznał, iż on pracow itego S ta n isław a P a n k a , sw ojego w łasnego, dzie dzicznego poddanego ze w si Borowek, zbiegłego do nowo lokow anego m ia sta Janów , w raz z żoną, dziećm i, bydłem , trzo d ą i całym sp rzętem dom o w ym , ze w szystkim i [z] tegoż poddanego pożytkam i, d o c h o d a m i---nic nie w yłączając dla siebie, sw oich sukcesorów lu b kogokolw iek innego, te ra z w łaśnie jaśnie w ielm ożnem u Jan o w i na Zam ościu Z am oyskiem u, staroście k ału sk iem u i jego n astępcom d aje, n adaje, zap isuje i rezy g n u je nadaniem w iecznym i nieodw ołalnym , żadnych p ra w zw ierzchnich i dzie dzicznych do pom ienionego poddanego nie zachow ując ani dla siebie, ani dla swoich sukcesorów . P o n ad to zobow iązuje się on sam i jego następcy i poręcza w szystkim i sw oim i d o b ram i dziedziczonym i i zastaw ny m i, r u chom ym i i nieruchom ym i, w szelkim i sum am i pieniężnym i ju ż p osiadany m i, jak i ty m i, w k tó ry c h posiadanie w ejdzie, t e g o ż ---J a n a n a Za m ościu Z a m o y s k ie g o ---i jego sukcesorów , od w szelkich gen eraln ie tru d n o ści [spraw ], jak ie zrodziłyby się w zw iązku ze w spom nianym pod d an y m i w y p ły n ęły w jak im k o lw iek sądzie lu b urzędzie K ró lestw a, bro nić --- i zawsze w olnym i niesk azany m czynić — a to pod vadium 500 złotych polskich, k tó re on i jego s u k c e s o r z y ---staroście k ału sk ie m u i jego następcom w p rzy p a d k u n iedopełnienia w szystkiego, co zostało z e z n a n e ---będą zobow iązani z a p ła c ić
.---KgL, Zap., sygn. 91 k. 522— 522v
6. W ie rzb ic k ie m u Z a w a d zki su b d itu m donat 1646, 1 lipca
--- szlach etn y R em igian Z aw adzki, sy n zm arłego ju ż M ik o ła ja ---zeznał, iż pracow itego A lb e rta D orm itk a, syn a pracow itego W alentego D orm ita ze w si Boby, swego w łasnego, dziedzicznego poddanego, obecnie w y rostka, ze w szystkim i do niego p raw a m i i w szelkim i [z] tegoż p o ży tk a m i, dochodam i, pańszczyzną, czynszam i, nie w yłączając i nie zachow ując niczego ani dla siebie, ani d la sw oich sukcesorów , an i d la kogokolw iek innego, te ra z w łaśnie szlach etn em u Jan o w i W ierzbickiem u, synow i nie żyjącego ju ż szlachetnego K rzy szto fa W ierzbickiego, d aje, n ad aje, zapi su je i r e z y g n u je
.---K gL, Zap., sygn. 91 k. 651 7. V lin sk ie j B ro n iew ski F irlei sub d ito s donat 1646, 29 sierpnia
--- urodzony R em igian F irle j B roniew ski dziedzic na Broniew icach, rodzony b ra t niedaw no zm arłego A lek san d ra F i r l e j a ---zeznał, że on urodzonej A nnie z T u raw y , w dow ie po urodzonym Je rz y m U linskim i jego p raw n y m następcom , swoich w łasn y ch dziedzicznych poddanych p rz y p adłych m u z ty tu łu n a tu ra ln e j sukcesji po zm arły m bracie A leksandrze F irle ju B roniew skim , p racow ity ch : Ja n a, Tom asza, Paw ła, M acieja i S ta nisław a S tipułkow , a tak że Ja n a, A ndrzeja, P a w ła P a rk ó w w ra z z ich żo nam i, dziećm i, bydłem , trzodam i, końm i, uprzężą, w szystkim i ich rzecza m i i całym sp rzętem dom ow ym a także w szelkim i sum am i pieniężnym i w jakichk o lw iek m iejscach i u jak ich k o lw iek osób by one były, ze w szyst kim i [do] tychże poddanych p raw a m i z ty tu łu zw ierzchności, własności,
252 M A T E R IA Ł Y
dziedzictw a, bliższości i posłuszeństw a, żadnych p ra w zw ierzchnich i w ła snościowych do tychże poddanych sobie i sw oim następcom nie rez e rw u jąc i nie -w yłączając---nadaniem w ieczystym i nieodw ołalnym daje, n ad a je, zapisuje i re z y g n u je
.---K gL, Zap., sygn. 91 k. 916— 917 8. S za n ia w skie m u su b d itu m F irley donat 1668, 21 lutego
---jaśnie w ielm ożny M ikołaj na D am brow icy F irlej starościc lu b el ski ---zeznał, że w y ro stk a Ja n a, syna zm arłego już uczciwego [brak im ienia] ze w si D am brow ica, sw ojego dziedzicznego poddanego, niepo- sesjonata, obecnie przeb y w ająceg o na służbie u urodzonego F eliksa [Szczęsnego] Szaniaw skiego, pisarza ziem skiego lubelskiego, t e m u ż ---p is a rz o w i--- i jego sukcesorom d aje, n ad aje i rezy g n u je s---posobem zw y kłego i nieodw ołalnego n a d a n ia
.---KgL, Zap., sygn. 109 k. 96 9. Ł u b k o w sk i fra tr i suo s u b d itu m donat 1671, 30 styczn ia
---szlach etny M aciej Buza Łupkow ski, syn zm arłego ju ż M elchio ra ---zeznał, że on pracow itego M acieja D ulębę, swojego w łasnego dzie dzicznego poddanego żyjącego w e wsi Ł ubki, w w ojew ództw ie i pow iecie lubelskim , w raz z jego sp rzętem dom ow ym a tak że z robociznam i, czyn szam i, d an in am i i w szelkim tegoż poddanego posłuszeństw em , te ra z w ła śnie szlachetn em u P io trow i Buza Ł upkow skiem u, sw em u rodzonem u b ra tu i jego s u k c e s o ro m ---daje, n adaje, zapisuje i rezy g n u je na w ieczne czasy, żadnej w łasności w zględem tegoż poddanego nie z a c h o w u ją c
---KgL, Zap., sygn. 112 k. 50v— 51
10. V n ie szo w sk ie m u Ł u g o w sk i subditos donat 1672, 3 czerw ca
---urodzony M ikołaj Ł ugow ski Saliusz, sy n zm arłego ju ż M ikoła ja ---zeznał, że on p raco w ity ch J a n a W olanskiego i Jadw igę W olanską, swoich dziedzicznych poddanych ze w si Szczuczki, w raz z dziećm i, b y dłem , trzo d ą i całym sp rz ę tem dom ow ym oraz w szelkim i z tychże podda nych pożytkam i, te ra z w łaśnie u rodzonem u R em igianow i D om inikow i U nieszow skiem u i jego sukcesorom daje, n a d a je w ie c z y ś c ie
---K gL, Zap., sygn. 113 k. 230 11
11. R e v ere n d u m Dore Collegii L ub lin en sis Societati Jesu R ectore generosus V n ie szo w sk i qu ieta t et
eiden su b d itu m donat 1676, 5 kw ietn ia
urodzony R em igian U nieszow ski, dziedzic pew nej części wsi P a n -k ra c z o w ic e --- zeznał, że on przew ielebnego w C h ry stu sie ojca T om a sza Dobre, re k to ra lubelskiego K olegium Jezu itów , jego następców i całe K olgium , ze sp ra w y p rzed tu te jsz y m urzęd em grodzkim lubelskim toczą cej się o w ydanie pracow itego poddanego M acieja Swigona, m łyn arza, zbiegłego w ra z z żoną, dziećm i, byd łem i całym sp rzętem dom ow ym do B udzynia, dó br dziedzicznych lubelskiego K o le g iu m ---a także z w y ro k u w ydanego p rzez w sp o m n ian y u r z ą d jako w pełni syaty sfak cjo -nującego, k w itu je i u w aln ia. S p raw ę i w yrok, k tó ry dotyczył w spom
nia-nego M acieja Sw igona w raz z jego żoną, dziećm i, bydłem , trzo dą i całym sp rz ę tem dom ow ym tem u ż K olegium lu belskiem u T ow arzystw a Jezuso wego, ze w szystkim i poży tk am i i p rero g a ty w a m i daje, d a ru je , zapisuje i rezy g n u je w ieczystym n a d a n ie m
.---KgL, Zap., sygn. 116 k. 158— 158v
12. Z b ig n ie w sk iem u W ierzb icki donat 1677, 26 lutego
--- szlach etn y S te fa n W ierzbicki, sy n zm arłego ju ż S t e f a n a ---i H elena G órecka, m a łż o n k o w ---ie --- zeznal---i, ---iż on---i do bra sw oje w łasne --- , a m ianow icie pracow itego B artło m ieja P u stk a w raz z żoną, dziećmi, bydłem , trzo d ą i całym sp rz ę tem dom ow ym , p rzeb y w ający ch w e wsi W irzbica, leżącej w w ojew ództw ie i pow iecie lubelskim , te ra z w łaśnie szlachetn em u Jan o w i Z bigniew skiem u i jego sukcesorom dają, n a d a ją n a d an iem w ie c z y s ty m
.---KgL, Zap., sygn. 117 k. 70
13. Z b g n ie w sk ie m u G odow ski donat 1677, 15 października
---szlachetny S tan isław G o d o w sk i---zeznał, że on p raco w itą Ma ry n ę, wdow ę po S tan isław ie O lendrze, sw oją poddaną, w raz z dziećm i i całym sp rzętem dom ow ym , urodzonem u Jan o w i Z bigniew skiem u i jego sukcesorom d aje i n ad aje w ie c zy śc ie
.---K gL, Zap., sygn. 117 k. 781
14. M agnidicum S obieski S u p r e m u m M arschalcum
Regni generosa K o sm in ska qu ieta t 1666, 17 czerw ca
--- urodzona K ry s ty n a ze Stoięszyna, w dow a po S tanisław ie K os-m inskios-m , os-m ieczniku zieos-m i lubelskiej i p isa rz u ksiąg n i n ie js z y c h ---zeznała, że w im ieniu w łasnym , ja k też urodzonych W acław a i K arola K osm inskich, synów jej i w spom nianego zm arłego ju ż S t a n is ł a w a ---, jaśn ie oświeconego i jaśnie w ielm ożnego J a n a Sobieskiego, m arszałka w ielkiego i h e tm a n a K ró lestw a [Polskiego], ze sp ra w y sądow ej tem uż przez siebie i synów sw oich przed u rzędem tu te jsz y m w ytoczonej, z po w odu n ie w y d a n ia ---pracow itego A lb e rta K ardasza, jej dziedzicznego poddanego ze w si U nieszow ice do d ó b r w si Pielaszkow ice z b ie g łe g o ---, poniew aż wobec tu tejszego u rzę d u pod d any te n fak tycznie został jej odda ny, [w spom nianego J a n a Sobieskiego] z całej tej sp ra w y i procesu k w i tu je , u w alnia i w olnym czyni, sp raw ę zaś i p r o c e s --- k asu je i a n u lu je w ie c z y śc ie
