Jarosław Jańczak
Integracja i dezintegracja w Europie
Środkowej. Graniczne miasta
bliźniacze jako laboratoria
współpracy transgranicznej
Rocznik Integracji Europejskiej nr 7, 265-279
2013
JAROSŁAW
JAŃCZAK
Poznań
Integracja i dezintegracja
w
Europie
Środkowej.
Graniczne miasta bliźniacze
jako laboratoria
współpracy
transgranicznej
1. Wprowadzenie
Dynamika iformy integracji europejskiej poddanesą wrazz początkiemdrugiej de
kady trzeciego tysiącleciadwóm przeciwstawnym tendencjom. Zjednej strony jest to
zatrzymanie, lub nawet regres procesów integracyjnych, co związane jest takz kryzy
sem ekonomicznym (orazjego konsekwencjami widocznymiwe wzroście
partyku-laryzmówi egoizmów państw członkowskich),jak iz brakiem dynamiki przestrzennej integracji(nie licząc prawie niezauważonej przez europejską opiniępubliczną akcesji Chorwacji w2013 roku, ostatnia szeroka debata europejskazwiązanabyła z rozszerze niemwschodnim iprzetoczyłasię przezkontynent dziesięć lat temu).Z drugiej strony jednakUniaEuropejska właśnie dzięki kryzysowi próbuje nadać nowyimpet proceso wi integracji. Natle integracyjnegomarazmu obserwowalne są więc takelementypo stępującej unifikacji,jaki elementy obrazujące tendencje dezintegracyjne. Zdaniem
autora, zmianaskali i perspektywy obserwacji prowadzić może do dodatkowych spo strzeżeń w zakresie przywołanych tendencji. Pierwszy z zabiegów polegać będziena zastąpieniuskali kontynentalnej regionalną i wyborze Europy Środkowej jakoprze
strzeni dalszych rozważań. Drugi na zastąpieniu perspektywy centrum przezoptykę peryferii(Jańczak,2012).
W efekcie, celem niniejszego artykułu jestanalizaprocesówintegracyjnych idezin- tegracyjnych w Europie Środkowej naprzykładzie granicznych miastbliźniaczych. Główne pytanie badawcze związane jestz linearnym bądź nielineamym charakterem
tegoprocesu w regionie. Tezą rozważań jest stwierdzenie, iż stan procesów integracyj
nych widoczny zperspektywy granicy świadczy o motywowanej integracją kontynen
talnądeboundaryzacji,która wokresie poakcesyjnym ujawniajednocześnie elementy zjawiskaodwrotnegow postaci defrontieryzacji,zależnie od kategorii granicw regio nie. Kategorietezwiązane są z kontekstem relacji dwustronnych sąsiadujących państw, ale także z europeizacją granic wewnętrznych i zewnętrznych strefy Schengen. Meto
dologicznie zaprezentowanerozważania opierają się na realistycznym paradygmacie
badawczym (Sobh,Perry, 2006, s. 1195).Ontologiczne rozumienierzeczywistości gra nicznej zakłada jej realne istnienie,epistemologiczniejednak niekoniecznie łatwo dos tępnej dla badacza. W konsekwencji zdecydowano się na analizę źródełwtórnych uzupełnionąo metodę semiustrukturyzowanego wywiadu bezpośredniego z kluczowy mi aktoramikreującymi lokalną politykę transgraniczną, główniepolitykamii urzędni kami z granicznych miast bliźniaczych.
2.Pojęcia wprowadzające:EuropaŚrodkowa, granicznemiastabliźniacze,
frontieryzacja, boundaryzacja
Dalszerozważania wymagają krótkiego odniesienia siędokluczowychpojęć uży wanych w prezentowanej analizie.
W niniejszym tekście zrezygnowanoz historyczno-kulturowych rozważań natemat znaczenia pojęcia Europy Środkowej. Mającświadomośćistnieniaolbrzymiejliteratu ry traktuj ącej o terytorialnej zawartościtego konceptu,przyj ęto logikę integracyjnądla
jego określenia. Europa Środkowa oznaczawięc polityczną przestrzeń rozszerzenia Unii Europejskiej z roku 2004/2007 (bez Maltyi Cypru) - dziesięć państw,wktórych poupadku systemu realnego socjalizmu doszło do transformacji ekonomicznej i poli tycznej,na tyle efektywnej, iż zakończyła sięona spełnieniemkryteriówkopenhaskich
i przyjęciem wpoczet członków Unii Europejskiej. Znajduje sięonapomiędzy Starą
Unią na zachodzie (wuproszczeniudemokratyczną i ekonomicznierozwiniętą, sąsia
dując unijnymi granicami wewnętrznymi) i przestrzenią poradzieckąna wschodzie
(gdzie procesy transformacyjnezostały zastopowane na relatywnie wczesnym etapie,
odgrodzonązewnętrznągranicą strefy Schengen).
Granicznemiast bliźniacze to miasta, które, sąsiadują ze sobą bezpośrednio [...] i rozdzielonesą granicą państwową (Schultz, 2002). W literaturze przedmiotu brak
j ednak porządku terminologicznego i ta sama kategoria określana jesttakże j ako miasta
podzielone, bliźniacze (Joenniemi,Segunin, 2011, s. 231-231), siostrzane, partnerskie,
przygranicznemiasta podwójne (Szalbot, 2011) itd. Wniniejszym opracowaniu okre
ślono je jako granicznemiasta bliźniacze. W debacie integracyjnej ich istnienie ocenia
ne jest z jednej strony jako anomalia (Lunden, 2004, s. 1-2), z drugiej natomiastjako negacja separacyjnej logiki granicy, gdzie w warunkach byciamiejscemkontaktu do
chodzidotestowania interakcji międzypaństwowych,wtym także integracji.Dlatego
też graniczne miasta bliźniacze określane są jako laboratoria integracji Europejskiej
(Gasparini, 1999-2000, s. 1).
Granicznemiasta bliźniacze mogą mieć trojakie pochodzenie,co znajdujeodbicie w przyjmowanejkategoryzacji.Wyróżniasię więcmiasta podzielone (divided),powie lone (duplicated) oraz połączone(connected) (Buursink, 2001, s. 8). Pierwsze poja wiały się w wyniku przesunięcia granicy państwowej, której nowyprzebieg rozdzielał
(najczęściej wzdłuż rzeki) istniejący organizm miejskina dwamniejsze. Powstanie
drugich wiązało sięnajczęściej z budowaniemodpowiednikamiasta istniejącego na
granicy,po jejdrugiej stronie. Trzeci typ związany jest zazwyczaj z istnieniem znacz
nej przeszkody geograficznej (będącej jednocześnie granicą),po obu stronach której
istnieją ośrodkimiejskie. Powstanie infrastruktury transportowej (najczęściej mostu) powoduje funkcjonalne sparowanie miast.
Kolejnepojęciazwiązane sąz dwojakim rozumieniem wstudiach granicznychsa
megokonceptu granicy. Wyróżniamywięc granicę (frontier)jako przestrzeń kontaktu
pomiędzy różnymi porządkami politycznymi, kulturowymi, społecznymi (Evans, Newnham, 1998, s. 185),które przenikają się tworzącrzeczywistość znacznieodmien
ną od tej dominującej w centrach (Kristof, 1959, s. 269-270). Oraz granicę (boundary) rozumianą jako linię separującąwyłącznesuwerennościpaństwowew westfalskim ro zumieniu (Evans, Newnham, 1998, s. 185), silnie wiążącą przyległe terytoria z poli
tycznymi centrami państw (Kristof 1959, s. 269-270). W niniejszym tekście pojęcia
boundaryzacja ifrontieryzacja użyte zostały jakoprocesytworzenia lubumacniania
cech charakterystycznych dla każdej z tych form granicy.
Proces boundaryzacji związanyjestz tworzeniem państw narodowych w Europie
ipróbą egzekwowaniaprzez nie suwerennościwewnątrz precyzyjnie oznaczonego te rytorium. (Re)fronieryzacja natomiast powiązana jest z erozją państwa narodowego, międzyinnymiw wyniku integracji europejskiej. Pierwszy proces występujenierzadko
w okresach napięć i konfliktów międzypaństwowych, gdy centrastarająsięzachować
zwierzchność nad terytorium państwowym, drugi w okresach pokojowejwspółzależ ności.
Poj awienie sięgranicznych miast bliźniaczychwEuropienastępowałow kilku wy
raźnych etapach. Pierwszagrupa była efektemśredniowiecznego porządkufeudalne go, związanego z zależnością lennąposzczególnych fragmentów terytoriów. Wraz
znastaniem porządku westfalskiegoi początkiemprocesu boundaryzacji granice te
stawały siępolitycznymi granicamipaństw. Kolejna grupagranicznychmiast bliźnia
czych pojawiła się na mapie Starego Kontynentu w okresie napoleońskimizwiązana byłaz przesuwaniem granic państwowych. Następny zbiór par towynik pierwszejwoj ny światowej orazzmiany przebiegugranic i tworzenianowychwraz z pojawieniem
siędużej grupy tzw. państw sukcesorów. Kolejnato pokłosie drugiejwojnyświatowej i ponownej rewizji szeregugranic. Ostatnia falapowstawania granicznych miastbliź niaczych związana jest zdezintegracją Związku Radzieckiego i Jugosławii oraz (po
nownym) pojawieniem się szeregu państwna politycznej mapie Europy.
Opisane etapypowstawania granicznych miastbliźniaczych z różnym natężeniem występowały w różnychczęściach kontynentu. Feudalno-średniowiecznekorzenie do
minująw przypadkachpar z Półwyspu Pirenejskiego oraz Beneluksu.Napoleońskie początki mająw większościmiasta leżącew kontynentalnej części EuropyZachodniej oraz w Skandynawii. Przyczyny powstania związanez pierwszą wojną światową to
w większości pary zEuropy Środkowej,po drugiej wojnie światowej pojawiają się one praktyczniewyłącznie w tymregionie, podobnie jak w przypadku dezintegracji dwóch przywołanych wcześniejfederacji1. Usytuowaniehistoryczne pokazuje więc, iżgranicz-nemiastabliźniaczewEuropieŚrodkowej pojawiły się później niżwEuropieZachod
niej. Były one wynikiem obu wojen światowych iupadku systemu komunistycznego.
Pojawiały sięnajczęściejw warunkachkonfliktówmiędzypaństwowych, również gra
nicznych iunaoczniały zjawiskoboundaryzacji nowopowstałych państw i konsolidacji ich systemów przestrzenno-państwowych. Wpraktyce więc wzdecydowanej więk szościreprezentują kategorięmiast podzielonych(kiedy to nowotworzone państwo
definiowało swoje granice w interakcjach - nierzadko konfliktowych lub zbrojnych - z sąsiadami; lub jegogranicebyły przesuwane), czasami powielonych(co wiązałosię * i
1 Warto zauważyć, iż proces tworzenia granicznych miast bliźniaczychw regionie nadal trwa i związany jest zistnieniem lub wytyczaniem nowychgranic państwowych lubsemipaństwowych. Można przywołać tutajprzykłady Sarajewa(podzielonego defacto na część znajdującąsię w Federa cji Bośnii Hercegowiny i mniejszą w Republice Serbskiej) oraz Kosowskiej Mitrowicy(ponownie rozdzielonej etnicznie i przywoływanej wrozmowach politycznych jako miejsceprzebiegu nowej, kompromisowejgranicymiędzy Serbią i Kosowem).
z koniecznością uzupełnienia infrastruktury po utracie wcześniej posiadanego ośrod
ka), sporadycznie połączonych.Natomiastw warunkach integracji europejskiej, gra niczne miasta bliźniacze stały się forpocztą kooperacji oraz papierkiem lakmusowym stanu stosunków międzypaństwowych i projektu europejskiego. Przedzielone granicą państwową(zazwyczaj oostrym reżimie kontroli)przed1989 rokiem,po tej dacie stawa
ły się stopniowomiejscami testowanianowychrozwiązań, związanych z codziennymi
interakcjami tak osób, jak i strukturadministracyjnychi gospodarczych. Doświadczały
więc - z pewnymi wyjątkami - intensywnejdeboundaryzacji i jednocześnie(powtórnego) tworzenia przenikających się strukturw miejsce ostrych podziałów- (re)frontieryzacji.
Graniczne miasta bliźniacze w Europie Środkowej
Tabela 1
Graniczne miasta
bliźniacze Granica Typ granicy
Data ustalenia granicy Konflikt między państwowy Jednorodność kulturowa Giurgiu Ruse Rumunia Bułgaria rzeka Dunaj 1878 1954 * nie nie Calafat Vidin Rumunia Bułgaria rzeka Dunaj 1878 2013 * nie nie Komämo Komarom Słowacja Węgry
rzeka Dunaj 1919 tak tak
Sturovo Esztergom
Słowacja Węgry
rzeka Dunaj 1919 tak tak
Ćeske Velenice Gmünd Czechy Austria rzeka Lainsitz + granica lądowa 1919 tak nie Bad Radkersburg Gornja Radgona Austria Słowenia
rzeka Mur 1919 tak/nie nie
Valga Valka
Estonia Łotwa
granica lądowa 1919/1991 nie nie
Czeski Cieszyn Cieszyn
Czechy Polska
rzeka Olza 1920 tak tak
Frankfurt (Oder) Słubice
Niemcy Polska
rzeka Odra 1945 tak nie
Guben Gubin
Niemcy Polska
rzeka Nysa 1945 tak nie
Görlitz Zgorzelec
Niemcy Polska
rzeka Nysa 1945 tak nie
Terespol Brześć
Polska Białoruś
rzeka Bug 1945 nie/tak nie
Gorizia Nova Gorica
Włochy Słowenia
granica lądowa 1947 tak tak
Narva Ivangorod
Estonia Rosja
rzeka Narva 1991 tak tak
* Budowa mostu.
Źródło: Autor.
W Europie Środkowej zidentyfikować można czternaściepar granicznych miast
bliźniaczych (Tabela 1, Mapa 1). Sześć z nich położonych jest na granicy StarejUnii
z Europą Środkową: Frankfurt nad Odrą-Słubice,Guben-Gubin, Górlitz-Zgorzelec,
Takasama liczbaznajdujesię na wewnętrznych granicach regionu,pomiędzy państwa mi wschodniegorozszerzenia: Valga-Valka, Cieszyn-Czeski Cieszyn, Komamo-Ko-marom, Sturovo-Esztergom, Calafat-Vidin oraz Giurgiu-Ruse. Dwie pary znajdują się na zewnętrznejgranicy UE,gdzie Europa Środkowasąsiadujez przestrzeniąpora- dziecką: Narva-Ivangorod i Terespol-Brześć.
Mapa 1. Graniczne miasta bliźniacze w Europie Środkowej
1. Narva-Iwangorod, 2. Valga-Valka, 3. Terespol-Brześć nad Bugiem, 4. Frankfurt nad Odrą-Słubice, 5. Gu- ben-Gubin, 6. Gorlitz-Zgorzelec, 7. Cieszyn-Czeski Cieszyn, 8. Ćeske Velenice-Gmund, 9. Komamo-Koma- rom, 10. Sturovo-Esztergom, 11. Goriza-NovaGorica, 12. BadRadkersburg-GornjaRadgona, 13. Calafat-Vidin, 14. Giurgiu-Ruse.
Źródło: Autor.
W dalszej części wywodu zaprezentowane zostaną procesyzwiązane z debounda-
ryzacją i(rejfrontieryzacjązpodziałemna przywołane wcześniej trzy kategorie granic
wEuropie Środkowej. Omówione zostaną zarówno uwarunkowania powstania każdej
3.ZachodniagranicaEuropy Środkowej-politycznarefrontieryzacja
Granica Starej Unii z Europą Środkowąreprezentuje w opinii autora debounaryzację i(re)frontieryzację motywowanągłównie pojednaniemna historycznieproblemowych
pograniczach (niemiecko-polskie, austriacko-czeskie, austriacko-słoweńskie, włos
ko-słoweńskie). Przełamywanie historycznego dziedzictwaprzesunięciagranic iwy
pędzeńludności konieczne byłodlauznania nowej, pokojowej roli państwzachodnich w projekcie europejskim (Niemcy, częściowo Austria i Włochy) oraz europejskich aspiracji nowychczłonków Unii Europejskiej.
Historia powstania trzech parmiastna granicyniemiecko-polskiej, Frankfurtunad
Odrą-Słubic, Guben-Gubina oraz Görlitz-Zgorzelcazwiązanajest z niemieckimi mias tami. Położonewzdłuż Odry i Nysy Łużyckiejznajdowały się one doroku 1945 wpań stwie niemieckim, z dalaod wschodniej granicy państwowej, ale także wznacznym
oddaleniu od granicyetnicznej, kulturowej itd. Decyzjepodjęte wJałcie i Poczdamie adotyczące przesunięcia granicy niemiecko-polskiej na zachód, zaowocowały przecię ciem miast wzdłuż teraz granicznych rzek.Wschodnie przedmieścia (w przypadku Gu
ben historyczne centrum) stały się polskimi miastami, wypełnionymi po ucieczce i wypędzeniu dawnych niemieckich mieszkańców, polskimi osadnikami (nierzadko zpolskich terytoriów przekazanych Związkowi Radzieckiemu). Efektembyła zamk niętagranica (poza dekadą latsiedemdziesiątych),rozdzielająca obce kulturowo,języ
kowo i narodowo społeczności. Wraz zezjednoczeniem Niemiec ipojawieniem się
europejskich aspiracji Polski,wymienione pary stały się miejscami testowaniarelacji
polsko-niemieckich i projektueuropejskiego,szczególniew czasie akcesji do Unii Eu
ropejskiej istrefy Schengen. Efektembyły dziesiątki projektówinfrastrukturalnych(od budowy nowych mostów łączących miasta, na wspólnejkomunikacji miejskiej koń
cząc(Wywiad 2, Słubice)) oraz kulturowych, społecznych i edukacyjnych(zEuropej
skim Uniwersytetem Viadrina i Collegium Poloniucm naczele), co doprowadziłodo
szeregu inicjatywskoordynowanego zarządzania miastami (Jańczak, 2011 a, s. 403 409 )
iwspólnego,lepszego wykorzystywania posiadanych zasobów (Wywiad 1,Frankfurt nadOdrą),wdziedzinieprzyciąganiainwestorów(Wywiad 3,Görlitz) i rozwoju tury styki (Wywiad 4, Zgorzelec).
Para CeskeVelenice-Gmünd (granica czesko-austriacka) zakorzeniona jest histo rycznie w austriackiej miejscowości.Wroku1919, w wyniku traktatu z Saint Germain,
miasto zostało podzielone, częściowo wzdłuż rzeki Lainsitz, częściowo granicąlądo
wą. Jego północne dzielnice ze strategicznymdworcem kolejowym przypadły Cze
chosłowacji, która utworzyła tam nowemiasto, Ceske Velenice (Lohninger, Hermann, Neunteufel, Winkler, 2005, s. 278-283). W wyniku drugiej wojny światowej z cze
chosłowackiej stronygranicy wypędzono ludnośćniemiecką, tworząc odseparowane i relatywnie homogeniczne społeczności. Wraz zewschodnim rozszerzeniem Unii EuropejskiejiStrefy Schengennastąpiło ponownefunkcjonalne powiązanie miejsco wości. Miasta określają się jako miejsce spotkańwsamym środkuEuropy, których rein
tegracjamożliwa jest dzięki UniiEuropejskiej (Wywiad12, Gmünd).
Historia Gorizii iNovej Goricy (granica włosko-słoweńska)związana jest przede
wszystkim z tąpierwszą. Od szesnastego wieku znajdowała sięona we władaniu Hab
żało się w ugruntowanej tożsamości pogranicza na styku z jednej strony kultur romańskiej, germańskiej i słowiańskiej, z drugiejnatomiast na styku Europy alpejskiej iśródziemnomorskiej.W wyniku pierwszejwojny światowej miasto trafiło we włada
nie włoskie, stało sięjednak silnym ośrodkiem słoweńskiej irredenty w związkuze znacznym odsetkiem mieszkańców o słoweńskiej narodowości. W wyniku drugiej wojny światowej ipodpisanego w 1947 rokuTraktatuParyskiego Gorizia zostałapo dzielona pomiędzy Włochy i Jugosławię. Tej drugiej przypadły w udzialejedynie wschodnieprzedmieścia, jednakżeprzede wszystkim strategiczny dworzec kolejowy
będącygłównym punktemtransportowymregionu (Jańczak, 2009, s. 125).Braksilne
go ośrodka miejskiej po słoweńskiej stronie granicy skłonił władze Jugosławiido roz
poczęcia budowy w 1952 roku Novej Gońcy - idealnego miasta socjalistycznego i urbanistycznejodpowiedzi dlaGorizii.Odprężenie graniczne znalazłoswójpełen wy
raz po rozpadzie Jugosławii i wschodnimrozszerzeniu Unii Europejskiej oraz strefy
Schengen w szeregu wspólnych projektów ipolityk. Dodatkowo zacieranie granicy spotęgowane zostało wprowadzeniem wspólnej waluty euro w Słowenii codla wielu mieszkańców oznaczałopowrótdo ekonomicznej jedności miast (Wywiad 11,Nova Gońca).
BadRadkersburg i Gomja Radgona na pograniczuaustriacko-słoweńskimreprezen
tujemiastopodzielone, powstałe wwynikupodziałuaustriackiego Bad Radkersburga (Kurahs, Reidenger, Szedonja, Weiser,1997, s. 112-130) pomiędzy nowopowstałąRe
publikę Austrii Niemieckiej i Królestwo Serbów,Chorwatów i Słoweńców (Just, 2007,
s. 21).Pomimo,iżpo obydwu stronach rzeki dominowałahistorycznie ludność słowiań
ska, po niemieckiej stronie została ona skuteczniezgermanizowana. Napięcie graniczne
i izolacjaobu stron zostały ograniczonew wyniku odprężenia
austriacko-jugosłowiań-skiego i znalazło swój wyraz wodbudowiemostu miejskiego na granicznej rzece Mur, co umożliwiło fizycznykontakt pomiędzy obydwoma społecznościami. Sytuacja poli tyczna nagranicy zmieniła się wraz z powstaniemniepodległej Słowenii w 1991 roku, a następnieprzystąpieniem tego państwado UniiEuropejskiej i strefy Schengen.Funk
cjonalnepołączenie miast (przede wszystkim w zakresie przedsięwzięć edukacyjnych,
kulturalnych iturystycznych) uzupełnione zostało w 2013 roku przebudową mostu, który stałsię miejscemspotkań z bulwarami itp., gdzie mieszkańcy mają spotykać się ipozostawać dłużej, nie tylko przekraczać go (Wywiad 10,GomjaRadgona).
Przedstawione przykłady pokazują proces podziału a następnie (rejfrontieryzacji
par miast położonychna stykuStarej iNowejEuropy, proces obserwowalny z różnym
natężeniem do chwili obecnej.
4.Wewnętrzne granice Europy Środkowej
-pomiędzy lokalną deboundaryzacją i centralnądefrontieryzacją
Pary na wewnętrznych granicach regionu, pomiędzy państwami wschodniego roz
szerzeniadoświadczają dwóch przeciwstawnych tendencji.Z jednej strony, zuwagina
kryteria kopenhaskiei konieczność ułożenia wzajemnych relacjiw obliczu integracji,
poddane były oneprzyzwoleniu swoich narodowych władz centralnych(lubstały się wręczwichpolitykachdowodem sukcesu) na otwańość, pojednanieitd. Doświadczały
więc deboundaryzacji. Pomomencieakcesji natomiast władze centralne albotraciły
zainteresowaniewspieraniemintegracjitransgranicznej, albowręcz zaczęłyją utrud
niać, upatrując wniej zagrożenia dlasuwerenności, szczególnie w przypadku par za
mieszkiwanych przez mniejszościnarodowe. Pofazie refrontieryzacji nastąpiły więc
- głównie w przypadkupar okonfliktowym dziedzictwie-naciskina ponowneograni
czeniekontaktów, deforniteryzacja. Władze i społecznościlokalne jednakzaintereso
wanesą z przyczyn politycznychi gospodarczychdalszym pogłębianiem integracji,co
stanowinierzadko opozycję wobec wizji płynących z centrów.
Valga-Valka na granicy estońsko-łotewskiej reprezentuje typ miasta podzielonego wwyniku powstania niepodległych państw bałtyckich pozakończeniu pierwszej woj ny światowej, w roku 1920. Wcześniejstanowiły one jedno miasto. Podziałpozostawił centrum po stronie estońskiej ispowodował wyprowadzkę ponad dwóch tysięcyŁoty szy dopołudniowej części miasta. W czasie przynależności obydwupaństw do Związ ku Radzieckiego granica stała się niezauważalna w codziennym funkcjonowaniu obydwu miast, które pozostałyjednak oddzielnymijednostkami administracyjnymi
znajdującymi się w dwóch rożnych republikach radzieckich. Odzyskanie niepod
ległości przezEstonię i Łotwęw roku1991 spowodowało ponowne oznaczenie granicy iwprowadzenie kontroligranicznychpomiędzy miastamioraz rozdzielenie znacznej części usług komunalnych. Przystąpieniedo Unii Europejskiej, a następnie do strefy
Schengen spowodowało ponowną eliminacjęgranicyz codziennego funkcjonowania miast,cow znacznej mierze przypomina czasyradzieckie (Lunden, 2009, s. 145-148). Pomimo symbolicznie istotnych obchodów jedności europejskiej, organizowanych
przezwładze obydwu krajów, oraz licznych lokalnych przejawów współpracy obu
miast (przede wszystkimwzakresieplanowania przestrzennego, edukacjiikultury), pozostają one obecnie na politycznym uboczu polityk dwustronnych prowadzonych przez własnestolice.
Przypadek Cieszyna i Czeskiego Cieszyna historycznie związanyjest z losami tego pierwszego,któryjako stolica KsięstwaCieszyńskiegodo roku1918 znajdował się we
władaniu Habsburgów. Stanowił jednocześnie etniczne i kulturowe pogranicze pol sko-czeskie. Wraz z odrodzeniem sięPaństwaPolskiego ipowstaniem Czechosłowa
cji, spór o region doprowadził do konfliktu zbrojnego, w efekcie którego obszar
księstwa oraz samo miasto zostało podzielone wzdłuż Olzy. Historyczne centrum zna lazło siępo polskiej stronie,kluczowy dworzec kolejowy, po czechosłowackiej,podob
nie jak znaczna mniejszość polska. Wokresie międzywojennym nastąpiła rozbudowa
Czeskiego Cieszyna, którymusiał zostać wyposażony wszereg brakujących budyn
ków użyteczności publicznej. W roku 1938 miasto zostało ponownie zjednoczone
przez Polskę,która korzystającz sytuacji politycznej powstałej po układzie zMona chium zajęła Zaolzie. Przywrócenieprzedwojennej granicy w roku 1945z czasem do
prowadziło dowspółpracyw socjalistycznejformie. Kontekst integracyjny (związany
także zewspółpracąw ramachGrupyWyszehradzkiej)poroku 1989 stworzył korzyst ny klimatdo współpracymiast,coznalazło swoje apogeumw latach 2004 i 2007. Zain teresowanie władz lokalnych intensywną współpracątransgraniczną zostało jednak
skonfrontowane z jednej stronyzmalejącym zainteresowaniem władz centralnych (to
kierunek zachodniokazujesię być priorytetowy dlaPolski i Czech,nie wzajemnerela cje)oraz dziedzictwem konfliktu. Toostatnieprzejawiasię międzyinnymiw konflik
cie o pamięć historyczną, co ilustruje postawienie w Bystrzycy obok Czeskiego
Cieszyna w roku 2012 pomnikagenerałowi Josefowi Snejdarkowi (dowodził on zdo bywaniem prowincji przez wojska czechosłowackie w 1919 roku). Wkrótce został on zdewastowany przez nieznanychsprawców.
Położone na słowacko-węgierskiej granicy dwie parymiast, Komamo-Komarom
iSturovo-Esztergom reprezentują przykłady miast podzielonych. Dokońca pierwszej
wojny światowejbyłyonewęgierskimi ośrodkami ulokowanymi nad Dunajem. W wy
nikurozpaduAustro-Węgier i powstania Czechosłowacji,wroku1920 na mocy traktatu zTrianon, liniagraniczna między nią a nowymPaństwem Węgierskim ustalona została
w znacznej części naliniiprzywołanej powyżej rzeki. W efekcie około 750 tysięcy
Węgrówznalazłosięw Czechosłowacji, a Komarom i Esztergom zostały podzielone.
W przypadku pierwszegopołudniowe przedmieścia zostały nowym węgierskim mia stem (co wymagało znacznych inwestycji w jego rozbudowę),w przypadku drugiego
zpółnocnych przedmieść utworzono Sturovo. Po północnej stronie granicyludność
węgierska dominowała dokońcadrugiejwojny światowej, kiedy to część zniej została
wypędzona,nadaljednak oba miasta stanowiąsilne centra węgierskiej mniejszościna rodowejna Słowacji. Do czasuupadkusystemu komunistycznego w obupaństwach
granica była słabo przepuszczalna, w przypadku drugiej zomawianych par nie odbudo
wanomostugranicznego aż doroku2001.Po roku 1989 liberalizacja graniczna opie rała się zjednejstronyna odtwarzaniu więzi łączących mieszkańcówobu stron granicy
(Wywiad6, Komarom),zdrugiej na silnym zaangażowaniu władz lokalnych w funk cjonalną reintegrację miast, które jednocześnie podkreślały kulturowy i narodowy
wymiar współpracy (Svensson, Medve-Balint, 2012) w tworzeniu jednego miasta w dwóch państwach. Niezwykle sprzyjającym był również kontekst międzynarodowy:
starania takSłowacji, jak i Węgiero przyjęcie doUniiEuropejskiej i NATO,co wyma gało uregulowaniaspraw mniejszościnarodowych oraz ustalenia zasad współpracy.
Beneficjentami stałysięobydwie pary granicznychmiast bliźniaczych, co symbolicz
nie ukazywała budowaPlacu Europejskiegow Komamie(Schultz, 2002, s. 51) lub węgierski UniwersytetSelye Janos w tymmieście.Jednakże osiągnięciecelów integra cyjnych spowodowało, iżtakSłowacja, jak iWęgry powróciły doanimozji związanych
z problemem mniejszości węgierskiej i w efekcie form współpracywparach miast.
Szczególnie, że miasta słowackie ciążą ku bliższemu geograficzne Budapesztowi (Wywiad5, Komamo; Wywiad 7, Sturovo). W efekcie,o ilemiastazainteresowa
ne sądalszym przełamywaniem separującej funkcji granicy, o tyle władze centralne nie interesują się nimi lub generują problemy związane ze współpracą, próbując czy
nić z granicyponownie barierę. Przykładem może być zatrzymanie węgierskiego prezydentaLaszló Sólyona na moście granicznym wroku2009, kiedy próbowałon wjechać do słowackiego Komama dla odsłonięcia pomnika węgierskiego króla, świętego Stefana.
Powstanie pary Giurgiu-Ruse (granica rumuńsko-bułgarska) związane jest z bu-dową mostu naDunaju w roku 1954(ROBULNA.2012, s. 28) i stanowi przykład miast
połączonych. Odczasów średniowiecznych obydwa ośrodkirozwijałysię niezależnie od siebie po obu stronach szerokiego na kilkaset metrów wtym miejscu Dunaju. Uzy skanie niepodległości przez Rumunię i Bułgarię oznaczało ostatecznie ustalenie grani
miasta funkcjonowały obok siebie,w izolacji etnicznej i kulturowej, będąc zwrócony mi ku własnym państwom. Budowa mostu tylko nieznacznie zmieniła tą sytuację,
początkowo z uwagi na reżimgraniczny ograniczający swobodny przepływ miesz
kańców, po 1989 roku natomiast przez niezwykle wysokie jakna lokalne warunki opłatyza przekraczanie mostu. Członkostwo w Unii Europejskiej (bez strefy Schengen) oraz inicjatywy tworzenia wspólnych struktur, np. edukacyjnych(Bulgarian-Roma nian Interuniversity Europe Centre -BRIE) nie spowodowały zwiększenia interakcji
(Komazheva, 2004) ani na poziomie mieszkańców, ani napoziomie władz, mimo wysiłków władz miejskich(Wywiad 9, Ruse).Władzelokalneczująsię być marginali
zowane przez centra obu państw (Wywiad 8, Giurgiu), problem współpracy
transgra-nicznej określany jest jako niezauważanyprzeznie. Drugie z rumuńsko-bułgarskich granicznych miastbliźniaczych, Calafat-Vidin stało sięparą w wynikusześcioletniej budowy drugiego mostu na Dunaju wroku2013 i także reprezentuje przykładmiasta połączonego.Poprzednioodseparowane rzeką ośrodkirozwijały się niezależnie od sie
bie z niewielkim poziomeminterakcjispołecznych,kulturowych iadministracyjnych. Ocena skutkówbudowy połączenia dla charakteruwspółpracy i przemian istoty grani
cymożliwa będzie dopierow perspektywie kilku lat.
Przedstawiona kategoria pokazuje więc początkową deboundaryzację, która za stąpiona zostaławniektórych przypadkach próbami defrontieryzacji. Miały oneza zwyczaj charakter odgórny i centralny, ich intensywność była pochodną elementów
konfliktowych we wzajemnych relacjach.
5. Wschodnia granica EuropyŚrodkowej
(zewnętrzna granica Unii Europejskiej)- postępująca(re)boundaryzacja Pary miast na zewnętrznej granicy UE, gdzie Europa Środkowa sąsiaduje z prze strzeniąporadzi ecką,obrazują odmiennie tendencje niżwcześniej opisane. Członkos
two państw Europy Środkowejw Unii Europejskiej i strefieSchengenspowodowałonie tylko wprowadzenie restrykcyjnego reżimugranicznego, ale także postępującyproces
- pomimo prób przezwyciężenia go- odwracaniasię i separowania miast od siebie,
w praktyce postępującej (re)boundaryzacji. Zewnętrzna granica UniiEuropejskiej od grywa rolę linearnegowyznacznikawyłącznej suwerenności.
Para Narva-Iwangorod stanowi miejsce o długiej tradycji granicznej, jednakże
obecny stanrzeczyzwiązany jest z podziałem dokonanymwroku 1991 wraz z rozpa
dem Związku Radzieckiego ipojawieniem sięniepodległej Estonii. Wokresie średnio
wiecznym miasta stanowiły punkt graniczny pomiędzy Danią i Szwecjąa Rosją, co symbolicznie widoczne jest do dniadzisiejszego w postacidwóch zamkówstojących
naprzeciw siebie po obu stronach granicznej rzeki Narwy.W okresie międzywoj ennym miasta stanowiły jeden organizm wchodzący w skład Estonii. Inkorporacja Estoniido
Związku Radzieckiego oznaczała także przesunięcie granicy (wtedy jużwewnętrznej)
i stworzenie Iwangorodu w granicachRosyjskiejFederacyjnej Socjalistycznej Repu
bliki. Granica tajednak nie byławidocznaw codziennymfunkcjonowaniu miast. Okres radziecki oznaczał równieżzmianęstrukturyetnicznej obu miast, gdzie ludność
s. 545-546;Lunden2009, s. 142). Niepodległość Estonii oznaczała nietylkowprowa
dzenie kontroli granicznych (Pihlak,2008, s. 28), aletakże konflikt graniczny obędący przedmiotem roszczeń terytorialnych Estonii Iwnagorod(zwrot) i politycznych Rosji
(autonomia dlarosyjskojęzycznej Narvy) (Burch, Smith, 2007, s. 923).Rosnące napię cie pomiędzy Estonią i Rosją, ale także odmiennedrogi rozwoju politycznego, ekono
micznego i społecznego spowodowały, iż nieistniejąca wcześniej granica zaczęła
dzielićnie tylko przestrzeń, ale także mieszkańców. Proces ten pogłębił się jeszcze wraz z akcesją Estonii do UE i strefy Schengen, cozmniejszyłojeszczebardziej przepusz
czalność granicy. W tym samym czasienastępowało zjawisko różnicowania się miesz kańcówobu miast, wcześniej stanowiącychrelatywnie jednolitąkategorięjęzykową i kulturowąpołączonąwięzami rodzinnymi i towarzyskimi.Było to związanez różnym
statusem prawnym oraz różnicującym sięcoraz bardziej poziomemżycia, cozaowoco
wało pojawieniem się tożsamości narwiańskiej, określanej jakojeszcze nie estońska,
ale jużnie rosyjska (Boman, Berg, 2007, s.206). Nowa sytuacjaterytorialno-politycz- naspowodowała równieżnie tylkoadministracyjne, aletakże funkcjonalne rozerwanie tkanek obydwu miast,a więc procesich dezintegracji.Rozdzielonosystemy transportu
publicznego, telekomunikacji, wodociągów, elektrycznościitd.,wcześniej działających
w sposóbpołączony (Joenniemi, Sergunin, 2009, s. 18). Opisane procesy znajdują
odzew wwysiłkach Unii Europejskiej próbującej przeciwdziałać separacji miast i za chęcającejje do ponownej współpracy, poprzez akcentowaniemiędzy innymiturys
tycznegopotencjału fortyfikacji granicznych.
Para Terespol-Brześć nad Bugiem stanowi ciekawy przykład miast historycznie rozdzielonychnajpierw przez budowanąnad Bugiem twierdzę, a dopiero następnie
przez granicę państwową.W wynikutworzeniafortyfikacji, lokalizacjęBrześciaprze sunięto wwieku dziewiętnastym dwa kilometry na wschód,Terespolkilometr na za chód. Politycznaseparacja nastąpiła jednak dopiero wraz z przesunięciem wroku 1945
granicy między Polską a Związkiem Radzieckimna linię Bugu (Kisielowska-Lipman,
2002, s. 137-139). Granica pozostawała zamknięta, co zmieniło się dopiero wraz z upadkiem systemu komunistycznego wPolsce oraz powstaniemniepodległejBiało rusi. Liberalny reżim wizowy zmieniony zostałdopiero wraz z polskimi przygotowania mi dowejściado strefySchengen. Wysokie koszty oraz słaba infrastrukturagraniczna (brak przejściagranicznegodla ruchu pieszego, zakorkowane przejście drogowe oraz czasochłonne połączenie kolejowe (Kindler,Matejko,2008, s.25, 26, 31, 55)) spowo dowały znaczneograniczenie wzajemnychkontaktówmieszkańców i władz obu miej
scowości (Kisielowska-Lipman, 2002,s. 148).
Przedwojenna struktura mieszkańców Brześcia obejmowała głównieludność polską
i żydowską. Wojennaeksterminacja drugiej z grup i repatriacjadoPolski większości
pierwszej (zaktórąnadeszła rusyfikacjaznacznej częścipozostałychPolaków (Historia,
2009)) uczyniłaz miasta ośrodek o przeważająco białoruskim charakterze (Eberhardt,
1994, s. 125,150-151,169;Sadowski,2002).W Terespolu natomiastmieszkańcypod
czasspisów powszechnych niedeklarująbiałoruskiejnarodowości,co także może być
efektem asymilacji (Sadowski, 2002, s. 293).
Kontakty mieszkańców,pomimo bliskości językowej limitowane są przez ograni
czenia wizowe oraz słabą infrastrukturętransportową, którepowodują, iż przekraczanie
tyką. Większa część mieszkańców deklaruje, iżnigdy nie odwiedziła miasta po drugiej stronie granicy (Kolanowski, 2004). Występujący ruchtransgraniczny ma natomiast głów
nie komercyjnycharakter (Jańczak, 201 lb, s.47—48). Na poziomie organizacji pozarządo
wych tykojedna zTerespola deklaruje współpracę z partnerem z Brześcia (Strategia, 2011,
s. 28), co uj awnianie tylko nikły poziom interakcji, aletakżeróżnice systemowe prze jawiające się w braku społeczeństwa obywatelskiego na Białorusi (Jańczak, 201 lb, s. 47—48). Również współpraca władz obydwu miast wydaje się problematyczna,pomimo podpisanego w2002 roku porozumienia i ogranicza się główniedowydarzeń kulturalnych,
tkich jakDni Brześcia czy też wspólny maraton. Braktransgranicznych projektów finanso
wanych ze środków europejskich, prowadzone są natomiast rozmowy o wspólnym turys
tycznym wykorzystaniu fortyfikacji poobu stronachgranicy.
6. Zakończenie
Celem przedstawionej analizybyło spojrzenie na procesyintegracji i dezintegracji w EuropieŚrodkowej na przykładzie granicznych miast bliźniaczych. Pozwoliła ona na konstatacje, iż mająone charakter nielineamy, a peryferyjnaperspektywa granicyuza sadnia tezęo motywowanejintegracj ą kontynentalnądeboundaryzacji,która w okresie poakcesyjnym ujawnia jednocześnie elementy zjawiska odwrotnegow postaci defron-tieryzacji, zależnie odkategorii granicwregionie. I tak na zachodniej granicy Europy Środkowej nastąpiła debounaryzacja irefrontieryzacja spowodowana główniepojed
naniem orazbudowaniem europejskiego wizerunku państw zachodnich i europejskimi
aspiracjami nowych członków Unii Europejskiej. Na jej granicach wewnętrznych re gionu, widać z jednejstrony motywowanąintegracyjnie i centralnieinspirowaną
debo-undaryzację. Poakcesjinastąpiły jednak - w przypadkumiast oznacznym potencjale
dziedzictwakonfliktu (czemu towarzyszy obecność mniejszości narodowych)- cen tralnie inspirowanetrendydeforniteryzacji, czemusprzeciwiały się władze ispołecz
nościlokalne. Nazewnętrznejgranicy UE (wschodniejgranicy regionu) przystąpienie
państw Europy Środkowej do Unii Europejskiej i strefy Schengenzaowocowałorebo-
undaryzacją, co w praktyce oznaczało dezintegrację na poziomiemiast.
Bibliografia Biuletyninformacyjnymiasta Terespol (2008), nr 3.
Boman J.,BergE. (2007),Identity andInstitutions Shaping Cross-border Co-operation atthe Mar gins ofthe EuropeanUnion, „Regionaland FederalStudies”, vol. 17, nr2.
BurchS., Smith D. J. (2007),Empty Spacesand the Value ofSymbols: Estonia’s ‘WarMonuments’ from AnotherAngle, „Europe-AsiaStudies”, vol. 59,nr 6.
Buursink J. (2001), The binational reality ofborder-crossingcities, „GeoJoumal”, nr54. EberhardtP. (1994),Przemiany narodowościowe na Białorusi,Warszawa.
EvansG., Newnham J. (1998), The Penguin Dictionary of International Relations, Penguin Books, London.
Gasparini A.(1999-2000),European Border Townsas Laboratoriesof Differentiated Integration,
Historia„Karta”spisana (2009), „EchaPodlasia”, nr 3.
JańczakJ. (2009), Gorizia - Nova Gorica. BetweenUnification and Reunification, w: Conflict and
Cooperationin Dicided Cities, (red.) J. Jańczak,Logos Verlag, Berlin.
Jańczak J. (2011a), ChancenundProbleme der grenzüberschreitenden deutsch-polnischenZusammen arbeit am Beispiel von Zwillingsstädten in Grenzgebieten, „Jahrbuchdes Föderalismus”, No mos Verlag, Band 12.
JańczakJ. (2011b), Cross-borderGovernance in Central European Border Twin Towns. Between De-bordering and Re-bordering, w:,De-bordering, Re-bordering andSymbols on the Euro
pean Boundaries, (red.) J. Jańczak, Logos Verlag, Berlin.
Jańczak J. (2012), Teorie studiów europejskichw integracji granicznej. Możliwość zastosowaniadla przykładugranicznychmiastbliźniaczych, w: Teorie wStudiach Europejskich. W kierunku nowej agendy badawczej,(red.) J. Ruszkowski, L. Wojnicz,Instytut Politologii i Europeistyki Uniwersytetu Szczecińskiego, Instytut EuropeistykiUniwersytetu Warszawskiego, Szcze cin-Warszawa.
Joenniemi P, Sergunin A. (2009), Whentwo aspire to beome one: City-twinning in Northern Europe,
DIIS Working Paper, nr21.
Just F. (2007), GornjaRadgona,MA-TISK,Murska Sobota.
KaiserR., Nikiforova E.(2008), Theperformativity ofscale:the social construction ofscale effectsin Narva, Estonia, „Environment and Planning D:Society andSpace”, vol. 26.
KindlerM., Matejko E. (2008), Gateways to Europe.Checkpointson the EU External LandBorder. Monitoring Report, Stefan BatoryFoundation, Warsaw.
Kisielowska-LipmanM. (2002), Poland ’sEastern Borderlands:Political Transition and the Ethnic Question’, „Regional & Federal Studies”, vol. 12.
Kolanowski K.(2004), Brest und Terespol - Eine Doppelstadt am Bug, InternationaleTagung„Stadt - Grenze - Fluss”, 29-30.04.2004,Collegium Polonicum, Słubice.
Kormazheva M. (2004),Risksand Opportunities of Trans-Frontier Co-operation in Higher Educa
tion. Thecase ofBulgarian-Romanian Interuniversity Center (BRIE), „University ofRousse Proceedings”, vol. 41, book 5.2,Rousse.
Kristof L. K. D. (1959), TheNature ofFrontiers andBoundaries,„Annals ofthe Association ofAme ricanGeographers”, vol. 49, issue 3.
Kurahs H., Reidenger E., SzedonjaS.,Weiser J. (1997), Bad Radkersburg. Naturraumund Bevöl
kerung. Geschichte. Stadtanlage.Architektur, Stadtgemeinde BadRadkersburg,Wolfsberg. Lohninger D., Hermann M., Neunteufel V,Winkler V. (2005), Gmünd. Chronik einer Stadt, Verlag
Bibliothek der Provinz, Gmünd.
Lunden T. (2004), European Twin Cities: models, examples and problems offormal and informal co-operation,„ISIG QuarterlyofInternational Sociology”, nr 3-4.
LundenT. (2009), Valga-Valka, Narva-Ivangorod. Estonia’s Divided Border Cities - Co-operation and Conflict Withinand beyondthe EU, w: Conflict and Cooperation in DividedCities, (red.)
J. Jańczak, Logos Verlag, Berlin.
Pihlak M. (2008), Estonian CountryReport, w:Monitoring European Border-crossing points on the
EU’sEastern Border: Estonianand Russian Case Studies,(red.)H. Pääbo, M. Pihlak, Euro College Working papers, nr6, Universityof Tartu,Tartu.
ROBULNA.Romanian-BulgarianNeighbourhoodArea (2012), BRIE,Ruse.
Sadowski A. (2002), Polska politykawschodnia apograniczepolsko-białoruskie, w:Polskie pogra nicza a polityka zagraniczauproguXXI wieku, (red.) R. Stemplowski, A. Żelazo, Warszawa. Schulz H. (2002),Twin Towns on theBorderas Laboratories of European Integration, FITDiscussion
Sobh R., PerryC. (2006), Research designanddata analysis in realism research,„European Journal ofMarketing”, vol. 40,nr 11/12.
Strategia współpracy miastaTerespol z organizacjami pozarządowymi na lata 2011-2016, (2011), Terespol.
Svensson S.,Medve-Bälint G.(2012), Explaining coverage: why local governments in Central Euro
pe do or donot joinEuroregions?, w: The BorderMultiple. ThePracticingofBordersbetwe enPublic Policy andEveryday Lifein a Re-scaling Europe, (red.) D. Jagetić Andersen, M. Klatt, M.Sandberg, Fumham, Ashgate.
SzalbotM. (2011),Społeczno-kulturowa specyfika przygranicznych miastpodwójnych Europy jako
problem badawczy,w:Studia etnologiczne iantropologiczne. Tom 11. Etnologiana granicy,
(red.) I.Bukowska-Floreńska, G. Odoja, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Wywiady:
Wywiad 1,FrankfurtnadOdrą, Niemcy, Frankfurt -Słubice Cooperation Center, 11,02.2011. Wywiad 2, Słubice, Polska, Urząd Miasta, 10.02.2011.
Wywiad 3, Görlitz, Niemcy, Urząd Miasta, 4.07.2012. Wywiad 4, Zgorzelec, Polska, Urząd Miasta, 20.07.2012. Wywiad 5, Komamo, Słowacja,Urząd Miasta, 19.04.2012. Wywiad 6, Komarom, Węgry,UrządMiasta, 19.04.2012. Wywiad 7, Sturovo, Słowacja, UrządMiasta 20.04.2012. Wywiad 8, Giurgiu, Rumunia, Starostwo Powiatowe, 13.03.2012. Wywiad 9, Ruse, Bułgaria, Euroregion, 12.03.2012.
Wywiad 10, GomjaRadgona, Słowenia, Urząd Masta, 11.07.2013. Wywiad 11,Nova Gorica, Słowenia, UrządMiasta, 12.07.2013. Wywiad 12, Gmünd, Austria, Urząd Miasta, 10.07.2013.
Streszczenie
Celem prezentowanej analizy jestspojrzenie naprocesy integracyjne idezintegracyjnewEu ropie Środkowej przez pryzmatgranicznych miast bliźniaczych. Tezą rozważańjeststwierdze nie,iż stan procesów integracyjnych widocznyz perspektywygranicy świadczy omotywowanej integracją kontynentalną deboundaryzacji,któraw okresiepoakcesyjnymujawnia jednocześnie elementyzjawiska odwrotnegow postacidefrontieryzacji, zależnie odkategorii granicwregio nie. Procesyte związane są z kontekstemrelacji dwustronnych sąsiadujących państw, ale także zeuropeizacjągranic wewnętrznych i zewnętrznych strefy Schengen.
Summary
Integration and disintegration in Central Europe. Border twin towns as laboratories of transborder cooperation
The purpose ofthis analysis is to take a look at integration and disintegrationprocesses in Central Europefrom the perspective of twin towns. Thepremiseof the paper isthe statement that the integration processes, as seenfrom the perspective of the border, evidencedeboundarization,
whichis inspired by continental integration, but also show thepresence of the contradictory phe nomenon ofdefrontierization followingaccession. Theseprocesses dependon the category of boundaries inaregionand are related to the context of bilateral relations between neighboring countries,as well as to the Europeanization of the internal and external borders of the Schengen zone.
