Hefajstos czy pracowitość wystarczy, jeśli brakuje urody? Hefajstos czy pracowitość wystarczy, jeśli brakuje urody?

Hefajstos – czy pracowitość wystarczy, jeśli brakuje urody?

Hefajstos – czy pracowitość wystarczy, jeśli brakuje urody?

Ważne daty

ok. 130 – 100 r. p.n.e. – powstanie sławnej rzeźby Afrodyta z Melos (gr. ἈφροδίτητῆςΜήλου) znana lepiej jako Wenus z Milo – rzeźba marmurowa z okresu hellenistycznego; obecnie jest eksponowana w paryskim Luwrze;

1488 – 1560 – żył i tworzył Baccio Bandinelli właściwie Bartolommeo Brandini – włoski rzeźbiarz i rysownik manieryzmu, syn złotnika, który kształcił się u Francesca Rustici - przyjaciela Leonarda da Vinci; Bandinelli tworzył we Florencji dla Medyceuszy oraz w Rzymie dla papieży

Leona X i Klemensa V;

1518 – 1594 – żył i tworzył Jacopo Tintoretto (właściwie Jacopo Robusti vel Jacopo Comin) – włoski malarz i rysownik okresu manieryzmu. Jeden z głównych przedstawicieli szkoły weneckiej XVI wieku.

Inspirowali go Tycjan, Michał Anioł i Parmigianino; pod wpływem Tintoretta w znacznym stopniu ukształtował się jako artysta El Greco.

1546 – 1611 – żył i tworzył Bartholomeus Spranger – niderlandzki malarz, rysownik i rytownik okresu późnego manieryzmu. Tworzył głównie kompozycje mitologiczne i alegoryczne; wykonywał również malowidła ścienne i obrazy ołtarzowe; jego dzieła charakteryzuje wyszukana erotyka, wyrafinowana elegancja póz i gestów, wydłużone proporcje oraz manierystyczna kolorystyka;

1577 – 1640 – żył i tworzył Peter Paul Rubens flamandzki malarz, jeden z najwybitniejszych malarzy epoki baroku; bujność kształtów, ruch ciał, przepych barw, w połączeniu z dramatyczną siłą i patosem jego dzieł bardziej odpowiadały ideałowi piękna XVII w., niż uduchowiona, unikająca reprezentacyjnego efektu, sztuka Rembrandta; Rubens w ostatnich latach życia malował nastrojowe pejzaże oraz sceny rodzajowe z życia ludu - głównie kiermasze czy zabawy;

1599 – 1660 – żył i tworzył Diego Rodríguez de Silva y Velázquez – hiszpański malarz, przedstawiciel baroku, portrecista - nadworny malarz króla Filipa IV;

1703 – 1770 – żył i tworzył François Boucher – francuski malarz, grafik i dekorator; był jednym

z najbardziej znanych przedstawicieli rokoka. Zrobił zawrotną karierę: pracował dla króla Ludwika XV, markizy de Pompadour, królewskich manufaktur, obcych dworów oraz kolekcjonerów prywatnych;

regularnie wystawiał na Salonie Paryskim, a jego obrazy były przyjmowane z entuzjazmem przez publiczność i krytykę. Dopiero pod koniec życia jego popularność nieco podupadła.

Scenariusz lekcji dla nauczyciela.

Źródło: online-skills, licencja: CC0.

I. W zakresie kompetencji kulturowych. Uczeń:

1. posiada podstawową wiedzę o następujących kluczowych zjawiskach z zakresu mitologii greckiej:

a) mity o powstaniu świata,

b) mity o bogach olimpijskich i pozostałych bóstwach panteonu greckiego.

Nauczysz się

charakteryzować sylwetkę boga Hefajstosa oraz wymieniać przynależne mu atrybuty władzy;

tłumaczyć fragment oryginalnego dzieła Owidiusza pt. Metamorfozy;

Hefajstos – czy pracowitość wystarczy, jeśli brakuje urody?

wymieniać najważniejsze postacie w życiu mitycznego Hefajstosa;

przyporządkowywać obrazy do autorów, przez których zostały stworzone;

kojarzyć słowa łacińskie ze współcześnie używanymi wyrazami polskimi.

Mit o Hefajstosie

Bóg grecki Hefajstos (łaciński Wulkan) był najbardziej pracowitym z bogów. Pod jego opieką były sztuka kowalska, rzemiosło i ogień. Kochał ludzi i uczył ich obróbki metali oraz wykonywania dzieł sztuki.

Szczególnie czczono go na wyspie Lemnos. Tam był ponoć najstarszy ośrodek kultu Hefajstosa, związany z wulkanem, który od najdawniejszych czasów był czynny i wygasł dopiero za Aleksandra Wielkiego.

Lemnijczycy utrzymywali, że właśnie w głębi tej góry znajduje się kuźnia Hefajstosa. Natomiast w Atenach obchodzono w październiku święto kowali, czyli Chalkeje. Na cześć Hefajstosa odbywały się lampadoforie - bieg z pochodniami. Podczas tego święta piesi i konni obywatele nieśli pochodnie a zwyciężał ten, kto z płonącą pochodnią pierwszy dotarł do celu.

W sztuce Hefajstos był przedstawiany jako muskularny, brodaty mężczyzna. Zazwyczaj był pokazywany na siedząco aby ukryć jego kalectwo. Jego atrybutami były młot lub inny przedmiot, który wskazywał na zawód kowala.

Peter Paul Rubens, „Hefajstos”, ok. 1636 - 1638, Muzeum Narodowe Prado, Madryt, Hiszpania, wikipedia.org, domena publiczna

Hefajstosa nieczęsto można było spotykać na przyjęciach u Zeusa. Wszyscy przywykli widzieć w nim raczej samotnika. Nie był on jednak taki osamotniony. W swojej magicznej kuźni na wyspie Lemnos lub we wnętrzu Etny, wraz z wiernymi cyklopami, jedyny kowal wśród bogów pracował dniem i nocą. Był tak pochłonięty pracą, że prawie nigdy nie odpoczywał.

Diego Velazquez - „Kuźnia Wulkana”, 1630 r., Muzeum Narodowe Prado, Madryt, Hiszpania, wikipedia.org, domena publiczna

To spod jego młota wychodziły pioruny dla Zeusa, to on naprawiał rydwan Słońca. A komu potrzebna była tarcza, miecz czy pancerz ze szczerego złota - ten szedł do Hefajstosa i miał pewność, że kulawy kowal nigdy nie odmówi. Natomiast gdy miał nieco wolnego czasu, wówczas wykonał królewskie berło na zamówienie. Nie zapominał również o boginiach z Olimpu, bo dla nich właśnie wymyślał misterne i niepowtarzalne ozdoby i biżuterie. Boginie były wprost zachwycone!

To bóg kowal uczył bogów obrabiania metali oraz wykonywania przedmiotów użytkowych i dzieł sztuki.

Generalnie jaka rzecz nie wyszłaby spod jego rąk, była przedziwnie piękna i misterna.

Francois Boucher - „Venus prosi Wulkana o broń dla Eneasza”, 1732 r., Luwr, Paryż, wikipedia.org, domena publiczna

Hefajstos był synem Zeusa i Hery, jednak niektórzy autorzy pisali, że urodziła go sama Hera, bez niczyjego udziału – podobnie jak Zeus sam zrodził Atenę.

Kowal bogów wychowywał się najpierw na Olimpie i wszyscy przepowiadali, że wyrośnie na bardzo mądrego boga. Kochał swą matkę i wstawił się za nią gdy zagniewany Zeus powiesił Herę za ręce u szczytu Olimpu. Ponoć za to właśnie gromowładny ojciec zrzucił go z Olimpu na ziemię. Natomiast według innych podań to sama Hera zrzuciła go z Olimpu, aby ukryć go przed innymi bogami i aby z niego nie szydzono, ponieważ urodził się kulawy. Ale mogło być i tak, że dwa razy przydarzyło mu się to

zrzucenie - raz przez ojca, a drugi raz przez matkę? W każdym razie zrzucony Hefajstos leciał cały dzień, aż nocą – jak płonący meteor - spadł na wyspę Lemnos i wówczas połamał sobie nogi. Na ziemi jednak czekała na niego dobra bogini morska - Tetyda i zaniosła do swojego morskiego domu z korali.

„Hefajstos i Tetyda”, a ycki kyliks czerwonofigurowy, V w p.n.e., Stare Muzeum, Berlin, Niemcy, wikipedia.org, domena publiczna

Pod opieką Tetydy Hefajstos powoli wracał do zdrowia. Za opiekę potrafił pięknie się odwdzięczyć – wyrabiał dla nich cudowne ozdoby: delikatne naszyjniki niby z puchu piany morskiej, pierścienie, naramienniki czy diademy. Wszystko to pięknie lśniło w lazurowej głębi jakby migotały zatopione gwiazdy. Tak żył przez dziewięć lat. Zapomnieli o nim i ojciec, i matka, zapomniał o jego istnieniu cały Olimp. Przekonani byli bowiem, że gdzieś zginął w przestworzach oceanu. A on po prostu nie chciał wracać do świata, w którego został skrzywdzony, i z którego tak boleśnie go wygnano.

Jednak Dionizos - bóg wina odnalazł w końcu Hefajstosa i koniecznie chciał go z powrotem zaprowadzić na Olimp. Kowal jednak bronił się i nie dał się przekonać. Dionizos spoił go więc winem, wsadził na osła i zaprowadził na Olimp. Jaka radość ogromna zapanowała znów na Olimpie! Wszyscy przecież wiedzieli, że z Hefajstosa jest dobry towarzysz w potrzebie, jest dowcipny i mądry, no a przede wszystkim bardzo pożyteczny: wszystko potrafi zrobić i wszystko naprawić. Zeus chciał się zrehabilitować za swój czyn w złości, żeby wynagrodzić krzywdę, dał mu za żonę najpiękniejszą z bogiń - Afrodytę.

Peter Paul Rubens, „Wenus z lustrem”, ok. 1613 - 1614, wikimedia.org, domena Publiczna

 



 



Afrodyta

Niestety nie było to szczęśliwe małżeństwo. Piękna bogini nie mogła się pogodzić z trybem życia jaki prowadził w podziemiach jej pracowity mąż. Ona lubiła wielki świat, bogów i ludzi, a on zapatrzony był jedynie w swoją kuźnię. Ona pragnęła być zawsze i wszędzie tam, gdzie były tańce i zabawa, a on poza swą pracą nie znał innych uciech.

Cóż bowiem z tego, że przyozdabiał innych swymi cudownymi klejnotami - sam wyglądał i chodził jak ostatni niewolnik - wiecznie brudny i osmolony. Tak naprawdę jednak Hefajstos był przecież kiedyś młody, radosny i piękny - tak jak wszyscy bogowie. Dopiero pod wpływem przykrych zdarzeń, które go spotkały stał się ponury zaniedbany. Nawet fakt, że otrzymał za żonę najpiękniejszą boginię, uznał za kolejne jawne szyderstwo ze swojej niedoskonałości.

Afrodyta była więc niewierną żoną. Miała licznych kochanków i to zarówno wśród bogów (jak na przykład Aresa) jak i wśród śmiertelników: Anchizesa czy Adonisa.

Bartholomeus Spranger, „Wenus i Adonis”, 1597 r., Muzeum Historii Sztuki w Wiedniu, i.pinimg.com, CC BY 3.0

Szerokim echem odbiła się wieść o niewierności Afrodyty. To wydarzenie dokładnie opisał Owidiusz w swoich Metamorfozach. Po tym jak do Wulkana dotarła wiadomość o spotkaniach żony z Aresem, bardzo się o to rozgniewał. Dosyć miał bowiem szyderstw ze swojej osoby. Wymyślił więc podstęp, do którego potrzebował bardzo mocnej, a jednocześnie cienkiej i wręcz niewidocznej sieci. Wykonał taką

Alexandros z An ochii, „Wenus z Milo”, rok ok. 130–100 p.n.e., Luwr, Paryż, wikipedia.org, domena publiczna

z miedzi i powiesił nad łożem, w którym Wenus zdradzała go z Marsem. Wulkan złapał ich w tę cudowną sieć i zwołał na to widowisko wszystkich bogów z Olimpu.

Jowisz ponoć zdołał przekonać Wulkana aby wypuścił uwięzioną w sieci parę, jednak Mars musiał słono zapłacić za zniewagę zdradzonemu mężowi.

Zawstydzony Mars natychmiast uciekł na wojnę do Tracji, a cudna Wenus schroniła się na Cyprze.

Jacopo Tintore o - „Wulkan zaskakuje Wenus i Marsa”, 1545 r., Muzeum sztuki w Monachium - Stara Pinakoteka, i.pinimg.com, CC BY 3.0

Prezentacja filmu pt. Hefajstos

Film dostępny na portalu epodreczniki.pl

Źródło: online skills, licencja: CC0.

Film animowany Hefajstos. Film przedstawia dwie ilustracje, które pojawiają się w książce. Pierwsza z nich ukazuje Hefajstosa i Afrodytę. Druga ukazuje Wulkana zaskakującego Wenus i Marsa. Obok nich znajduje się tekst łaciński i jego polskie tłumaczenie: 1. Publius Ovidius Naso Metamorphoses libri XV Liber quartus 169-189 Hunc quoque, siderea qui temperat omnia luce, 170 Cepit amor Solem. Solis referemus amores. Primus adulterium Veneris cum Marte putatur Hic vidisse Deus: videt hic Deus omnia primus. Indoluit facto: Junonigenaeque marito Furta tori, furtique locum monstravit. At illi 175 Et mens, et quod opus fabrilis dextra tenebat, Excidit. Extemplo graciles ex aere catenas, Retiaque, et laqueos

(iaqueos), quae lumina fallere possint, Elimat. Non illud opus tenuissima vincant Stamina, non summo quae pendet aranea tigno. Tłumaczenie: Któż nie kochał? Ten nawet co oświeca Nieba, Feb poznał

miłość. Powiem o miłostkach Feba. On pierwszy dostrzegł zwiąsków Wenery z Gradywem, On cały świat przegląda okiem przenikliwem. Zbrodnią i miejsce zbrodni, tą zdradą zgorszony, Wyjawił przed jej mężem a synem Junony. Na ten widok zbladł Wulkan, a mimo kowadła Żarząca się robota z rąk jego wypadła; Wziął się do innej; z miedzi ciągnie sztuką dzielną, Niedojrzałe łańcuszki, i siatkę subtelną; Ani przędza utkana z najwątlejszych nici, Ani się tą cienkością pajęczyna szczyci. 2. 180 Utque leves tactus, momentaque parva sequantur, Efficit: et lecto circumdata collocat apte. Ut venere torum conjux et adulter in unum; Arte viri, vinclisque nova ratione paratis, In mediis ambo deprensi amplexibus haerent.

185 Lemnius extemplo valvas patefecit eburnas; Admisitque Deos. Illi jacuere ligati Turpiter: atque aliquis de Dis non tristibus optat Sic fieri turpis. Superi risere; diuque Haec fuit in toto notissima fabula coelo.

Tłumaczenie: Siatkę w około łóżka tak opiął dokładnie, Że choćby za najmniejszem poruszeniem spadnie.

Ledwie się kochankowie w to łoże pokładli, Natychmiast w sidła na nich zastawione wpadli,

I w roskosznem objęciu zalegli oboje. Wulkan zwołanym Bogom otworzył podwoje: Gdy ci się wstydzą, tamci żartują Bogowie, Jeden z Bożków swawolnych tak do Marsa powie: Oby zemnie szydzili jak dziś szydzą z ciebie! Długo z tego wypadku żartowano w niebie.

Potomstwo Wulkana

Jak podaje mitologia potomkiem Wulkana był Kakus – trzygłowy olbrzym ziejący ogniem, który mieszkał w grocie pod Awentynem i nękał okolicę. To on ukradł bydło Geriona śpiącemu Herkulesowi i ukrył je w swojej pieczarze. Był całkiem sprytny, bowiem by zmylić trop, ciągnął zwierzęta za ogony. Jednak krowy swym rykiem naprowadziły herosa do siedziby Kakusa. Herkules maczugą zabił więc olbrzyma i odzyskał skradzione bydło.

Sebald Beham, „Herkules zabijający Kakusa”, rycina, kopia, ok. 1500 - 1550, museum-nuernberger-kunst.de, CC BY 3.0

 



 



Zadania

Ćwiczenie 1

Jakie imie nosiła bogini, która zaopiekowała się strąconym z olimpu Hefajstosem?

Talassa Tetyda Temida Ćwiczenie 2 Ćwiczenie 3

Na podstawie wiadomości uzyskanych w czasie lekcji, połącz w pary postaci mitologiczne:

Kakus - trzygłowy olbrzym ziejący ogniem, Afrodyta, syn Ares, Afrodyta, mąż Hefajstos Adonis

żona Afrodyta

Ares

matka Hera

potomstwo Hefajstosa

Ćwiczenie 4

Która para bóstw olimpijskich uchodzi za rodziców Hefajstosa?

Zeus i Hera Afrodyta i Adonis Afrodyta i Ares

Baccio Bandinelli, „Herkules i Kakus”, rzeźba, ok. 1527–1534, Piazza della Signoria we Florencji, wikipedia.org, CC0

Ćwiczenie 5

Połącz polskie odpowiedniki z ich łacińskimi pierwowzorami.

<i>colloco</i> - razem ustawić, umieścić, użyć na coś (<i>alqd in re</i>), <i>ratio,onis</i> - afera, sprawa, plan, dowód, położenie, <i>venus</i> , <i>eris</i> - miłość, rozkosz miłosna, (<i>adj.</i>) cielesny, <i>momentum, i</i> - siła poruszająca, przyczyna, poruszenie, ruch, przeciąg czasu

ulokować weneryczny racja moment Ćwiczenie 6 Ćwiczenie 7

Połącz w pary oryginalne słówko łacińskie wraz z jego współcześnie używanym w języku polskim potomkiem:

lokum, iluminacje, fakt, luksfera, referat, temperatura, solarium tempero

lux,lucis sol,solis refero factum, i

locus, i

lumen, inis

Polecenie 1

Na podstawie wiadomości zdobytych podczas lekcji, napisz krótką rozprawkę, która będzie próbą odpowiedzi na pytanie zadane w temacie lekcji:

Hefajstos – czy pracowitość wystarczy, jeśli brakuje urody?

Swoją wypowiedź uzasadnij przynajmniej trzema argumentami.

Słowniki

Słownik pojęć Kakus

syn Hefajstosa. Był trójgłowy olbrzymy nękający okolicę Awentynu.

wulkanizacja

termin dotyczący naprawy uszkodzonych wyrobów gumowych; proces technologiczny przekształcania kauczuku w gumę.

Tetyda

bogini, która pomagała w leczeniu Hefajstosa.

Słownik łacińsko‑polski

Źródło: online skills, licencja: CC0.

Galeria dzieł sztuki

Diego Velazquez - „Kuźnia Wulkana”, 1630 r., Muzeum Narodowe Prado, Madryt, Hiszpania, wikipedia.org, domena publiczna

Jacopo Tintore o - „Wulkan zaskakuje Wenus i Marsa”, 1545 r., Muzeum sztuki w Monachium - Stara Pinakoteka, i.pinimg.com, CC BY 3.0

„Hefajstos i Afrodyta”, niezidentyfikowany autor, wordpress.com, CC BY 3.0

Alexandros z An ochii, „Wenus z Milo”, rok ok. 130–100 p.n.e., Luwr, Paryż, wikipedia.org, domena publiczna

Francois Boucher - „Venus prosi Wulkana o broń dla Eneasza”, 1732 r., Luwr, Paryż, wikipedia.org, domena publiczna

Bartholomeus Spranger, „Wenus i Adonis”, 1597 r., Muzeum Historii Sztuki w Wiedniu, i.pinimg.com, CC BY 3.0

Sebald Beham, „Herkules zabijający Kakusa”, rycina, kopia, ok. 1500 - 1550, museum-nuernberger-kunst.de, CC BY 3.0

Baccio Bandinelli, „Herkules i Kakus”, rzeźba, ok. 1527–1534, Piazza della Signoria we Florencji, wikipedia.org, CC0

 



 



Bibliografia

R. Greaves, Mity greckie, Vis‑a-vis, Kraków 2009.

P. Grimal, Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 2008.

Peter Paul Rubens, „Wenus z lustrem”, ok. 1613 - 1614, wikimedia.org, domena Publiczna

Peter Paul Rubens, „Hefajstos”, ok. 1636 - 1638, Muzeum Narodowe Prado, Madryt, Hiszpania, wikipedia.org, domena publiczna

„Hefajstos i Tetyda”, a ycki kyliks czerwonofigurowy, V w p.n.e., Stare Muzeum, Berlin, Niemcy, wikipedia.org, domena publiczna

Z. Kubiak, Dzieje Greków i Rzymian, Znak, Warszawa 2014.