URZĄD STATYSTYCZNY WE WROCŁAWIU
Migracje zagraniczne i wewnętrzne ludności województwa dolnośląskiego
Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań
.«/ 4L__________________
(jHH URZĄD STATYSTYCZNY WE WROCŁAWIU
ms
Migracje zagraniczne i wewnętrzne ludności województwa dolnośląskiego
Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2011
WROCŁAW 2014
ZESPÓŁ REDAKCYJNY URZĘDU STATYSTYCZNEGO WE WROCŁAWIU:
PRZEWODNICZĄCY Małgorzata W oj tkowiak-J akacka
REDAKTOR GŁÓWNY Danuta Komarowska
CZŁONKOWIE Beata Bal-Domańska, Sławomir Banaszak,
Irena Makiej-Borowiecka, Stanisław Kamiński, Wacław Mazur, Gabriela Okoń, Anna Staniów, Elżbieta Stańczyk, Halina Urbanek, Halina Woźniak, Marta Woźniakiewicz, Małgorzata Wysoczańska
SEKRETARZ Agnieszka Ilczuk
OPRACOWANIE REDAKCYJNE Elżbieta Stańczyk- Dolnośląski Ośrodek Badań Regionalnych
NALICZANIE TABLIC Agata Girul - Dolnośląski Ośrodek Badań Regionalnych
SKŁAD KOMPUTEROWY
I GRAFIKA Wojciech Szpakowski - Dolnośląski Ośrodek Badań
Regionalnych
PROJEKT OKŁADKI Lidia Motrenko-Makuch - Zakład Wydawnictw
Statystycznych
DRUK OKŁADKI Zakład Wydawnictw Statystycznych w Warszawie
DRUK I OPRAWA Urząd Statystyczny we Wrocławiu - Oddział w Legnicy
59-220 Legnica, ul. Jaworzyńska 65
ISBN 978-83-89593-50-4
Publikacja dostępna w Internecie http://wrodaw.stat.gov.pl
Przy publikowaniu danych US prosimy o podanie źródła
PRZEDMOWA
Niniejsza publikacja przedstawia wyniki Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań przeprowadzonego w 2011 r. (NSP 2011) w zakresie migracji zagranicznych i wewnętrznych.
Publikacja zawiera obszerną charakterystykę demograficzno-społeczną oraz ekonomiczną osób migrujących, tj. imigrantów, emigrantów oraz osób przemieszczających się w granicach kraju.
Charakterystyka ta obejmuje informacje o strukturze ludności migrującej według płci, wieku, sta
nu cywilnego prawnego, poziomu wykształcenia, aktywności ekonomicznej i źródeł utrzymania oraz kierunków migracji.
Ponadto - w części poświęconej migracjom zagranicznym - przedstawiono dane dotyczące kraju urodzenia i obywatelstwa migrantów oraz dane o przyczynach mobilności, a także o planach migracyjnych badanych osób.
Opracowanie składa się z uwag ogólnych, które przedstawiają cel spisu i jego zakres tematyczny, podstawy prawne oraz zasady i formy upowszechniania wyników, części metodycznej, zawierającej definicje pojęć i stosowanych klasyfikacji, uwag analitycznych - syntezy badan oraz części tabela
rycznej. Uzupełnieniem publikacji są mapy i wykresy, prezentujące wybrane zagadnienia.
Aneks tabelaryczny obejmuje tablice przeglądowe, zawierające porównanie spisów 2002 i 2011 oraz tablice wynikowe z danymi ze spisu 2011 - w postaci tablic korelacyjnych i przekrojowych, w tym prezentujących podstawowe informacje o migracjach w układzie podregionów i powiatów.
Opracowanie, poza wydaniem książkowym jest dostępne także w wersji elektronicznej na płycie CD oraz w Internecie na stronie Urzędu Statystycznego we Wrocławiu http://www.stat.gov.pl/wroc.
Mam nadzieję, że niniejsze opracowanie okaże się przydatne i będzie źródłem wiedzy o przemieszczeniach ludności w naszym regionie oraz o skali i kierunkach przepływów ludności poza granicę kraju w okresie po akcesji Polski do Unii Europejskiej.
Dyrektor Urzędu Statystycznego we Wrocławiu
Wrocław, listopad 2014 r.
SPIS TREŚCI
PRZEDMOWA... 3
UWAGI OGÓLNE... 9
1. Podstawa prawna, termin i zakres spisu ludności i mieszkań 2011 ... 9
2. Podstawowe cele spisu... 9
3. Zakres tematyczny spisu... 10
4. Źródła danych... 11
5. Badanie pełne... 11
6. Badanie reprezentacyjne... 11
7. Spis osób w obiektach zbiorowego zakwaterowania oraz osób bezdomnych... 12
8. Formularze wykorzystywane w spisie 2011... 12
9. Sposoby i formy upowszechniania wyników spisu... 13
10. Uwagi techniczne... 13
UWAGI METODYCZNE... 14
1. Definicje i pojęcia spisowe ... 14
2. Metodologa badania zagranicznych migracji czasowych w NSP 2011... 17
3. Metodologa badania migracji wewnętrznych ludności w latach 2002-2011 ... 21
4. Metody zastosowane w opracowaniu spisu... 23
UWAGI ANALITYCZNE... 24
Podstawowe wyniki... 25
Migracje zagraniczne... 26
Migracje wewnętrzne... 39
ANEKS TABELARYCZNY... 45
TALICE PRZEGLĄDOWE... 47
1. Ważniejsze dane o migracjach zagranicznych ludności... 47
2. Wybrane dane charakteryzujące migracje zagraniczne w województwie dolnośląskim na tle kraju i innych województw... 48
3. Ważniejsze dane o migracjach wewnętrznych ludności... 49
4. Wybrane dane charakteryzujące migracje wewnętrzne w województwie dolnośląskim na tle kraju i innych województw... 50
TABLICE WYNIKOWE... 51
I. MIGRACJE ZAGRANICZNE... 51
1. Imigranci przebywający w województwie czasowo powyżej 3 miesięcy według czasu przebywania oraz podregionów i powiatów w 2011 r... 51
2. Imigranci przebywający w województwie czasowo powyżej 3 miesięcy według czasu przebywania oraz podregionów w 2011 r... 52
3. Imigranci przebywający w województwie czasowo powyżej 3 miesięcy według czasu przebywania, płci oraz kraju poprzedniego zamieszkania w 2011 r... 52
4. Imigranci przebywający w województwie czasowo powyżej 3 miesięcy według płci i obywatelstwa w 201 lr... 53
5. Imigranci przebywający w województwie czasowo powyżej 3 miesięcy według obywatelstwa oraz podregionów i powiatów w 2011 r... 54
6. Imigranci przebywający w województwie czasowo powyżej 3 miesięcy według czasu przebywania, obywatelstwa oraz podregionów w 2011 r... 55 7. Imigranci przebywający w województwie czasowo powyżej 3 miesięcy według czasu przebywania,
Str.
TABLICE WYNIKOWE (cd.)
I. MIGRACJE ZAGRANICZNE (cd.)
8. Imigranci przebywający w województwie czasowo powyżej 3 miesięcy według grup wieku oraz
obywatelstwa w 2011 r... 56 9. Imigranci przebywający w województwie czasowo powyżej 3 miesięcy według czasu przebywania,
płci oraz kraju urodzenia w 2011 r... 57 10. Imigranci przebywający w województwie czasowo powyżej 3 miesięcy według czasu przebywania,
płci oraz przyczyn imigracji w 2011 r... 57 11. Imigranci przebywający w województwie czasowo powyżej 3 miesięcy według podregionów oraz
przyczyn imigracji w 2011 r... 58 12. Imigranci przebywający w województwie czasowo powyżej 3 miesięcy według czasu przebywania,
płci i grup wieku w 2011 r... 58 13. Imigranci przebywający w województwie czasowo 12 miesięcy i więcej według wieku w momencie
przyjazdu oraz okresu przyjazdu w 2011 r... 59 14. Imigranci w wieku 15 lat i więcej przebywający w województwie czasowo powyżej 3 miesięcy
według płci i stanu cywilnego prawnego w 2011 r... 59 15. Imigranci w wieku 13 lat i więcej przebywający w województwie czasowo powyżej 3 miesięcy
według płci i poziomu wykształcenia w 2011 r... 60 16. Imigranci w wieku 15 lat i więcej przebywający w województwie czasowo powyżej 3 miesięcy
według płci i statusu na rynku pracy w 2011 r... 61 17. Imigranci w wieku 15 lat i więcej przebywający w województwie czasowo powyżej 3 miesięcy według statusu
na rynku pracy i kraju poprzedniego zamieszkania w 2011 r... 62 18. Imigranci w wieku 15 lat i więcej przebywający w województwie czasowo powyżej 3 miesięcy według statusu
na rynku pracy i obywatelstwa w 2011 r... 62 19. Imigranci w wieku 5 lat i więcej przebywający w województwie czasowo powyżej 3 miesięcy według czasu
przebywania, płci i znajomości języka polskiego w 2011 r... 63 20. Imigranci w wieku 15 lat i więcej przebywający w województwie czasowo powyżej 3 miesięcy według statusu
na rynku pracy, planów wyjazdu z polski i czasu przebywania w 2011 r... 63 21. Emigranci przebywający za granicą czasowo powyżej 3 miesięcy według czasu przebywania oraz podregionów
i powiatów w 2011 r... 64 22. Emigranci przebywający za granicą czasowo powyżej 3 miesięcy według czasu przebywania, płci oraz kraju
przebywania w 2011 r... 67 23. Emigranci przebywający za granicą czasowo powyżej 3 miesięcy według czasu przebywania, obywatelstwa
oraz podregionów i powiatów w 2011 r... 68 24. Emigranci przebywający za granicą czasowo powyżej 3 miesięcy według obywatelstwa oraz podregionów
w 2011 r... 69 25. Emigranci przebywający za granicą czasowo powyżej 3 miesięcy według czasu przebywania, płci oraz kraju
obywatelstwa w 2011 r... 69 26. Emigranci przebywający za granicą czasowo powyżej 3 miesięcy według czasu przebywania oraz przyczyn
emigracji w 2011 r... 70 27. Emigranci przebywający za granicą czasowo 12 miesięcy i więcej według przyczyn emigracji oraz
podregionów w 2011 r... 73 28. Emigranci przebywający za granicą czasowo powyżej 3 miesięcy według przyczyn emigracji oraz kraju
przebywania w 2011 r... 73 29. Emigranci przebywający za granicą czasowo powyżej 3 miesięcy według czasu przebywania, płci i grup wieku
w 201 lr... 74 30. Emigranci przebywający za granicą czasowo 12 miesięcy i więcej według płci i roku wyjazdu w 2011 r... 75 31. Emigranci przebywający za granicą czasowo 12 miesięcy i więcej według czasu wyjazdu oraz podregionów
w 2011 r... 75 32. Emigranci przebywający za granicą czasowo 12 miesięcy i więcej według wieku w momencie wyjazdu oraz
roku wyjazdu w 20! 1 r... 76
Str.
TABLICE WYNIKOWE (dok.)
I. MIGRACJE ZAGRANICZNE (dok.)
33. Emigranci w wieku 15 lat i więcej przebywający za granicą czasowo powyżej 3 miesięcy według płci oraz
stanu cywilnego prawnego w 2011 r... 77 34. Emigranci w wieku 15 lat i więcej przebywający za granicą czasowo powyżej 3 miesięcy według grup wieku
oraz stanu cywilnego prawnego w 2011 r... 77 35. Emigranci w wieku 13 lat i więcej przebywający za granicą czasowo powyżej 3 miesięcy według płci oraz
poziomu wykształcenia w 2011 r... 78 36. Emigranci w wieku 13 lat i więcej przebywający za granicą czasowo powyżej 3 miesięcy według grup wieku
i poziomu wykształcenia w 2011 r... 79 37. Gospodarstwa domowe z osobami przebywającymi za granicą czasowo powyżej 3 miesięcy według liczby
osób przebywających za granicą i liczby osób w gospodarstwie w 2011 r... 82
II. MIGRACJE WEWNĘTRZNE... 83
38. Ludność według okresu zamieszkiwania w miejscowości aktualnego zamieszkania oraz podregionów i powiatów w 201 lr... 83 39. Ludność według okresu zamieszkiwania w miejscowości aktualnego zamieszkania oraz grup wieku w 2011 r... 89 40. Ludność według płci i okresu zamieszkiwania w danej miejscowości w 2011 r... 92 41. Ludność przybyła do miejscowości aktualnego zamieszkania w latach 2002-2011 z innego miejsca w kraju
według roku przybycia oraz podregionów i powiatów ... 94 42. Migracje wewnętrzne ludności w latach 2002-2011 według kierunków miasto- wieś oraz podregionów
i powiatów... 102 43. Migracje międzywojewódzkie ludności w latach 2002-2011 według kierunków miasto-wieś oraz województw... 108 44. Migracje międzypowiatowe ludności w latach 2002-2011 według kierunków miasto-wieś oraz podregionów
i powiatów... 110 45. Migracje wewnątrzwojewódzkie ludności w latach 2002-2011 według kierunków miasto-wieś oraz
województw... 116 46. Migracje wewnątrzpowiatowe ludności w latach 2002-2011 według kierunków miasto-wieś oraz podregionów
i powiatów... 117 47. Migracje wewnętrzne ludności w latach 2002-2011 według kierunków miasto-wieś oraz poprzedniego
i obecnego województwa zamieszkania... 120 48. Migracje wewnętrzne ludności w latach 2002-2011 według poprzedniego oraz obecnego miejsca zamieszkania
- podregionu i województwa... 120 49. Migracje wewnętrzne ludności w latach 2002-2011 według powiatów... 121 50. Migracje wewnętrzne ludności w latach 2002-2011 według poprzedniego i obecnego województwa
zamieszkania oraz okresu migracji... 121 51. Ludność przybyła do miejscowości obecnego zamieszkania w latach 2002-2011 z innego miejsca w kraju
według wieku w momencie migracji... 122 52. Ludność przybyła do miejscowości obecnego zamieszkania w latach 2002-201 lz innego miejsca w kraju
według płci i grup wieku... 125 53. Ludność w wieku 15 lat i więcej przybyła do miejscowości obecnego zamieszkania w latach 2002-2011
z innego miejsca w kraju według płci i stanu cywilnego prawnego... 125 54. Ludność w wieku 15 lat i więcej przybyła do miejscowości obecnego zamieszkania w latach 2002-2011
z innego miejsca w kraju według stanu cywilnego prawnego oraz grup wieku... 125 55. Ludność w wieku 13 lat i więcej przybyła do miejscowości obecnego zamieszkania w latach 2002-2011
z innego miejsca w kraju według poziomu wykształcenia oraz grup wieku... 127 56. Ludność w wieku 13 lat i więcej przybyła do miejscowości obecnego zamieszkania w latach 2002-2011
z innego miejsca w kraju według poziomu wykształcenia oraz podregionów i powiatów... 129 57. Ludność według okresu zamieszkiwania w miejscowości aktualnego zamieszkania i głównego źródła
utrzymania w 2011 r... 132
Str.
1. Wskaźniki precyzji dla imigrantów przebywających w województwie czasowo powyżej 3 miesięcy według
czasu przebywania oraz powiatów i podregionów w 2011 r. (w %)... 133 2. Wskaźniki precyzji dla imigrantów przebywających w województwie czasowo powyżej 3 miesięcy według
czasu przebywania oraz podregionów w 2011 r. (w %) ... 134 4. Wskaźniki precyzji dla imigrantów przebywających w województwie czasowo powyżej 3 miesięcy według
płci i obywatelstwa w 2011 r. (w %)... 134 10. Wskaźniki precyzji dla imigrantów przebywających w województwie czasowo powyżej 3 miesięcy według
czasu przebywania, płci oraz przyczyn imigracji w 2011 r. (w %) ... 135 11. Wskaźniki precyzji dla imigrantów przebywających w województwie czasowo powyżej 3 miesięcy według
podregionów oraz przyczyn imigracji w 2011 r. (w %)... 135 12. Wskaźniki precyzji dla imigrantów przebywających w województwie czasowo powyżej 3 miesięcy według
czasu przebywania, płci i grup wieku w 2011 r. (w %) ... 136 14. Wskaźniki precyzji dla imigrantów w wieku 15 lat i więcej przebywających w województwie czasowo
powyżej 3 miesięcy według płci i stanu cywilnego prawnego w 2011 r. (w %) ... 136 15. Wskaźniki precyzji dla imigrantów w wieku 13 lat i więcej przebywających w województwie czasowo
powyżej 3 miesięcy według płci i poziomu wykształcenia w 2011 r. (w %) ... 137 16. Wskaźniki precyzji dla imigrantów w wieku 15 lat i więcej przebywających w województwie czasowo
powyżej 3 miesięcy według płci i statusu na rynku pracy w 2011 r. (w %) ... 138 21. Wskaźniki precyzji dla emigrantów przebywających za granicą czasowo powyżej 3 miesięcy według czasu
przebywania oraz podregionów i powiatów w 2011 r. (w %)... 139 22. Wskaźniki precyzji dla emigrantów przebywających za granicą czasowo powyżej 3 miesięcy według czasu
przebywania, płci oraz kraju przebywania w 2011 r. (w %)... 140 23. Wskaźniki precyzji dla emigrantów przebywających za granicą czasowo powyżej 3 miesięcy według czasu
przebywania, obywatelstwa oraz podregionów i powiatów w 2011 r. (w %) ... 141 27. Wskaźniki precyzji dla emigrantów przebywających za granicą czasowo 12 miesięcy i więcej według przyczyn
emigracji oraz podregionów w 2011 r. (w %) ... 142 28. Wskaźniki precyzji dla emigrantów przebywających za granicą czasowo powyżej 3 miesięcy według przyczyn
emigracji oraz kraju przebywania w 2011 r. (w %)... 142 29. Wskaźniki precyzji dla emigrantów przebywających za granicą czasowo powyżej 3 miesięcy według czasu
przebywania, płci i grup wieku w 2011 r. (w%) ... 143 31. Wskaźniki precyzji dla emigrantów przebywających za granicą czasowo 12 miesięcy i więcej według czasu
wyjazdu oraz podregionów w 2011 r. (w%)... 144 33. Wskaźniki precyzji dla emigrantów w wieku 15 lat i więcej przebywających za granicą czasowo powyżej
3 miesięcy według płci oraz stanu cywilnego prawnego w 2011 r. (w %) ... 144 35. Wskaźniki precyzji dla emigrantów w wieku 13 lat i więcej przebywających za granicą czasowo powyżej
3 miesięcy według płci oraz poziomu wykształcenia w 2011 r. (w %)... 145 38. Wskaźniki precyzji dla ludności według okresu zamieszkiwania w miejscowości aktualnego zamieszkania oraz
podregionów i powiatów w 2011 r. (w%) ... 146 41. Wskaźniki precyzji dla ludności przybyłej do miejscowości aktualnego zamieszkania w latach 2002-2011
z innego miejsca w kraju według roku przybycia oraz podregionów i powiatów w 2011 r... 152 52. Wskaźniki precyzji dla ludności przybyłej do miejscowości obecnego zamieszkania w latach 2002-2011
z innego miejsca w kraju według płci i grup wieku (w %)... 160 53. Wskaźniki precyzji dla ludności w wieku 15 lat i więcej przybyłej do miejscowości obecnego zamieszkania
w latach 2002-2011 z innego miejsca w kraju według płci i stanu cywilnego prawnego (w %)... 160 54. Wskaźniki precyzji dla ludności w wieku 15 lat i więcej przybyłej do miejscowości obecnego zamieszkania
w latach 2002-2011 z innego miejsca w kraju według stanu cywilnego prawnego oraz grup wieku (w %)... 160 56. Wskaźniki precyzji dla ludności w wieku 13 lat i więcej przybyłej do miejscowości obecnego zamieszkania
w latach 2002-2011 z innego miejsca w kraju według poziomu wykształcenia oraz podregionów i powiatów (w%)
Str.
TABLICE PRECYZJI ... 133
163
WYKAZ MAP I WYKRESÓW
Imigranci przebywający czasowo powyżej 3 miesięcy według powiatów i podregionów ... 44 Imigranci przebywający czasowo powyżej 3 miesięcy według czasu przebywania i obywatelstwa oraz
podregionów... 44 Emigranci przebywający za granicą czasowo powyżej 3 miesięcy według powiatów i podregionów... 44 Emigranci przebywający za granicą czasowo powyżej 12 miesięcy według płci i przyczyn emigracji .... 44 Emigranci przebywający za granicą czasowo powyżej 3 miesięcy według kontynentów oraz czasu
przebywania... 44 Emigranci przebywający za granicą czasowo powyżej 3 miesięcy według płci i wybranych krajów
europejskich... 44 Udział ludności zamieszkałej od urodzenia w ogólnej liczbie ludności według województw w 2002
i 201 lr... 44 Udział ludności zamieszkałej od urodzenia w ogólnej liczbie ludności według powiatów w 2002
i 201 Ir... 44 Udział ludności przybyłej do miejscowości aktualnego zamieszkania w ogólnej liczbie ludności
według województw w latach 1989-2002 (NSP 2002) i 2002-2011 (NSP 2011) ... 44 Udział ludności przybyłej do miejscowości aktualnego zamieszkania w ogólnej liczbie ludności
według powiatów w latach 1989-2002 (NSP 2002) i 2002-2011 (NSP 2011)... 44 Ludność przybyła do miejscowości obecnego zamieszkania w latach 2002-2011 z innego miejsca
w kraju według wykształcenia w momencie migracji oraz według powiatów i podregionów... 44
OBJAŚNIENIA ZNAKÓW UMOWNYCH
Kreska (—) - zjawisko nie wystąpiło.
Zero: ( 0 ) - zjawisko istniało w wielkości mniejszej od 0,5.
( 0,0 ) - zjawisko istniało w wielkości mniejszej od 0,05.
„W tym” - oznacza, że nie podaje się wszystkich składników sumy.
UWAGI OGÓLNE
1. Podstawa prawna, termin i zakres spisu ludności i mieszkań 2011
Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań w Polsce w 2011 roku był pierwszym spisem realizowanym od czasu przystąpienia Polski do Unii Europejskiej i przeprowadzony został na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej w okresie od 1 kwietnia do 30 czerwca 2011 r. według stanu w dniu 31 marca 2011 r. o godz. 24.00.
Ramy tematyki spisu ludności i mieszkań 2011, zakres, formę, tryb, granice obowiązków statystycznych i dobrowolności udziału w badaniach określiła Ustawa z. dnia 4 marca 2010 r. o narodowym spisie powszechnym ludności i mieszkań w 2011 r. (Dz.U. z 26 marca 2010 r. Nr 47, poz. 277) wraz z aktami wykonawczymi do ustawy oraz Rozporządzenie (WE) Parlamentu Europejskiego i Rady Nr 763/2008 z dnia 9 lipca 2008 r.
w sprawie spisów powszechnych ludności i mieszkań (Dz. U. UE. L. z dnia 13.08.2008 r. Nr 218).
Spis ludności 2011 obejmował osoby stale zamieszkałe (zameldowane) na obszarze Polski bez względu na fakt, czy te osoby przebywały w kraju w czasie spisu czy też były za granicą oraz osoby przebywające czasowo. Spis był przeprowadzony w budynkach, mieszkaniach, obiektach zbiorowego zakwaterowania i innych zamieszkanych pomieszczeniach niebędących mieszkaniami.
W Polsce dotychczasowa praktyka spisowa opierała się na tradycyjnym sposobie przeprowadzania spisów, który polegał na angażowaniu rachmistrzów spisowych, odwiedzających wszystkie zamieszkane jednostki i zapisujących uzyskane bezpośrednio od respondentów informacje na formularzach spisowych, dostępnych w formie papierowej. Następnie dane z formularzy były rejestrowane oraz już w formie elektronicznej podlegały dalszemu opracowaniu. Taka organizacja spisu okazała się jednak bardzo kosztowna i pracochłonna. Z tego względu Polska zdecydowała się w spisie 2011 na odejście od tradycyjnej metody na rzecz metody mieszanej, polegającej na połączeniu danych z rejestrów i systemów informacyjnych z danymi pozyskiwanymi w badaniach statystycznych - bezpośrednio od respondentów.
Komisja Europejska przygotowując podstawy prawne przeprowadzania spisów na obszarze UE wzięła pod uwagę dynamiczny rozwój systemów administracyjnych i rozwiązań informatycznych wykorzystywanych przy wyborze metody spisu.
W przepisach Rozporządzenia PE i Rady Nr 763/2008 określone zostały szczegółowo źródła, które mogą być wykorzystywane dla pozyskania danych statystycznych dla potrzeb spisu.
W szczególności są to:
a) tradycyjne spisy powszechne,
b) spisy powszechne oparte na danych z rejestrów administracyjnych,
c) połączenie tradycyjnych spisów powszechnych z badaniami reprezentacyjnymi,
d) połączenie spisów powszechnych w oparciu o dane z rejestrów administracyjnych z badaniami reprezentacyjnymi,
e) połączenie spisów powszechnych w oparciu o dane z rejestrów administracyjnych z tradycyjnymi spisami powszechnymi,
f) połączenie spisów powszechnych w oparciu o dane z rejestrów administracyjnych z badaniami reprezentacyjnymi oraz tradycyjnymi spisami powszechnymi,
g) odpowiednie badania oparte na próbie rotacyjnej (tzw. „kroczący” spis powszechny).
Rozporządzenie Nr 763/2008 jest pierwszym aktem prawnym na skalę międzynarodową, który traktuje równorzędnie różne podejścia do przeprowadzania spisów ludności i mieszkań w krajach członkowskich UE.
2. Podstawowe cele spisu
Podstawowe cele Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań w 2011 roku można sprecyzować następująco:
a) zaspokojenie potrzeb informacyjnych kraju, zwłaszcza zebranie informacji, których nie można uzyskać z innych źródeł;
b) dostarczenie informacji na poziomie jednostek podstawowego podziału administracyjnego kraju;
c) możliwie szeroka charakterystyka zmian, jakie zaszły w okresie 2002-2011 w podstawowych strukturach demograficzno-spolecznych ludności, gospodarstw domowych i rodzin oraz zmian w wielkości i standardzie zasobów mieszkaniowych;
9
d) zebranie informacji niezbędnych do zabezpieczenia potrzeb międzynarodowych Unii Europejskiej oraz ONZ;
e) aktualizacja bazy do budowy operatów losowania do badań reprezentacyjnych prowadzonych poprzez obserwacje gospodarstw domowych.
3. Zakres tematyczny spisu
Przy ustalaniu zakresu przedmiotowego spisu ludności i mieszkań 2011 została przeprowadzona analiza wykorzystania wyników poprzedniego spisu oraz analiza nowych potrzeb informacyjnych. Wzięto również pod uwagę możliwości pozyskania tych informacji z innych źródeł, przede wszystkim z systemów informacyjnych administracji publicznej, a także konieczność zachowania w czasie pełnej porównywalności danych oraz zobowiązania międzynarodowe określone w rozporządzeniu Nr 763/2008.
W 2008 roku zostały przeprowadzone konsultacje społeczne, w których zbierano uwagi i za
potrzebowanie na dane spisowe od urzędów centralnych i terenowych, samorządów, ośrodków badawczych, organizacji narodowościowych i instytucji wyznaniowych.
W wyniku tych prac ustalono następujące tematy badawcze:
a) geograficzna charakterystyka ludności - miejsce przebywania, miejsce zamieszkania w okresie międzyspisowym i przyczyny jego zmiany;
b) demograficzna charakterystyka osób - płeć, wiek, stan cywilny (formalnoprawny i faktyczny), kraj urodzenia, w tym rodziców, obywatelstwo;
c) gospodarstwa domowe i rodziny: wielkość i skład gospodarstwa domowego i rodziny, rodziny biologiczne i zrekonstruowane, rodziny niepełne, pozycja osób w gospodarstwie domowym i rodzinie;
d) wykształcenie - poziom wykształcenia, kontynuacja nauki; rodzaj szkoły, dziedzina i kierunek kształcenia;
e) migracje wewnętrzne i zagraniczne, w tym badanie emigracji Polaków, emigracji zarobkowej, reemigracji oraz imigracji cudzoziemców do Polski;
f) dzietność kobiet;
g) narodowość i język;
h) wyznanie (przynależność do kościoła lub związku wyznaniowego);
i) niepełnosprawność prawna i biologiczna;
j) ekonomiczna charakterystyka osób, w tym:
• bieżąca aktywność ekonomiczna: pracujący w pracy głównej i dodatkowej, bezrobotni, bierni zawodowo, charakterystyka zawodowa pracujących,
• stała aktywność ekonomiczna pracujących w indywidualnych gospodarstwach rolnych,
• dojazdy do pracy,
k) główne i dodatkowe źródła utrzymania osób;
l) źródła utrzymania gospodarstwa domowego, samodzielność gospodarowania i zamieszkania.
Integralną częścią spisów ludności w polskiej praktyce są spisy mieszkań i budynków, w których są zlokalizowane mieszkania. Zebrane podczas spisu informacje umożliwiają wyszacowanie potrzeb mieszkaniowych, wynikających zarówno z fizycznego braku mieszkań, jak również z powodu konieczności wymiany istniejących zasobów lub zasobów nie nadających się do remontu.
Z zakresu tematyki mieszkaniowej ujęto w spisie następujące zagadnienia:
a) rodzaj zamieszkanych pomieszczeń;
b) charakterystyka mieszkań, w tym:
• mieszkania zamieszkane według rodzaju zajmowania mieszkania, własności mieszkania, wielkości mieszkania, w tym: liczba izb z wyszczególnieniem pokoi, pomieszczeń kuchennych i innych izb oraz powierzchnia użytkowa mieszkań, wyposażenia w instalacje sanitamo-techniczne, sposób ogrzewania mieszkania,
• mieszkania niezamieszkane dodatkowo charakteryzowane według przeznaczenia oraz przyczyny niezamieszkania,
c) charakterystyka budynków z zamieszkanymi lokalami mieszkalnymi, w tym: rodzaj budynku, forma własności budynku, liczba mieszkań w budynku, rok wybudowania;
d) informacje o tytule prawnym do zajmowanego mieszkania.
4. Źródła danych
Powszechny spis ludności i mieszkań 2011 został przeprowadzony metodą mieszaną, w odróżnieniu od wszystkich dotychczasowych spisów, które były przeprowadzane metodą tradycyjną z ewentualnym włączeniem badań reprezentacyjnych, rozszerzających zakres badanych w spisie tematów.
Dane dla spisu 2011 zostały pozyskiwane ze źródeł administracyjnych - rejestrów i systemów informacyjnych - oraz zbierane bezpośrednio od ludności w ramach badania reprezentacyjnego oraz tzw.
badania pełnego. Oprócz tego przeprowadzone zostały dwa pełne badania, obejmujące osoby przebywające w obiektach zbiorowego zakwaterowania oraz osoby bezdomne. Zastosowane rozwiązania miały przede wszystkim zmniejszyć koszty spisu oraz obciążenie osób objętych spisem, przy jednoczesnym zachowaniu dobrej jakości wyników spisu.
W ustawie o NSP 2011 przyjęte zostało założenie jak najszerszego wykorzystania systemów informacyjnych administracji publicznej, jako źródeł danych dla potrzeb spisu, co w konsekwencji oznaczało, że informacje przewidziane do zebrania w trakcie spisu pobrane zostały przede wszystkim z dostępnych źródeł administracyjnych, a następnie wykorzystane do przygotowania i aktualizacji wykazu adresowo-mieszkaniowego oraz do utworzenia operatu adresowo-mieszkaniowego do losowania próby do badania reprezentacyjnego, a także jako bezpośrednie źródło danych spisowych'.
5. Badanie pełne
Badanie zostało przeprowadzone drogą internetową - każda osoba mogła dokonać spisu bezpośrednio na specjalnie dla niej przygotowanym formularzu, tj. poprzez weryfikację danych pozyskanych z rejestrów administracyjnych i systemów informacyjnych.
W wyniku szczegółowego przeanalizowania pozyskanych z rejestrów danych, połączono zebrane informacje tworząc wykaz podmiotowy (wykaz osób) do przeprowadzenia badania spisowego. Uzyskane dane zostały użyte do wygenerowania podpowiedzi w ankietach spisowych i przyśpieszenia w ten sposób gromadzenia informacji od respondentów (ankieta zawierała 16 pytań - tzw. „formularz krótki”). Z metody internetowego spisania się skorzystało ok. 10% ludności podlegającej spisowi. Dane osób, które nie spisały się przez Internet (nie zostały też objęte badaniem reprezentacyjnym lub spisem w obiektach zbiorowego zakwaterowania lub badaniem bezdomnych) zostały wygenerowane na bazie informacji dostępnych w źródłach administracyjnych (rejestrach i systemach informacyjnych). Korzystanie z danych administracyjnych było związane z koniecznością wdrożenia procedur normalizacji, synchronizacji oraz walidacji. Przede wszystkim wyodrębnione zostały rejestry i systemy informacyjne, które zawierały dane referencyjne.
Podstawowym źródłem informacji na temat budynków i mieszkań w NSP 2011 była tzw. baza budynków. Została ona utworzona w wyniku połączenia danych pozyskanych w ramach NSP 2002, badań statystycznych m.in. dotyczących wydanych pozwoleń na budowę oraz budynkach mieszkalnych i mieszkaniach w budynkach niemieszkalnych oddanych do użytkowania oraz Elektronicznej Karty Budynku (EKB), za pomocą której każdy podmiot zarządzający lub administrujący budynkami, przekazał informacje dotyczące wybranych cech i parametrów poszczególnych budynków wielomieszkaniowych.
6. Badanie reprezentacyjne
Przeprowadzone w ramach spisu 2011 badanie reprezentacyjne, dostarczyło danych, których nie można było pozyskać z rejestrów i systemów informacyjnych. Badanie zostało przeprowadzone na próbie losowej ok.
20% mieszkań w skali kraju. Jednostką losowania było mieszkanie, a dokładniej jego adres. Zbiór mieszkań, który stanowił podstawę do losowania próby został przygotowany w postaci odpowiedniego operatu losowania z „głębokim” warstwowaniem. Z uwagi na fakt, że przyjęta została zasada jednostopniowego losowania mieszkań, zastosowany schemat losowania oraz alokację próby w poszczególnych powiatach (we wszystkich poprzednich spisach w badaniach reprezentacyjnych towarzyszących tym spisom stosowano losowanie dwustopniowe) - wspomniany operat wymagał szczególnego przygotowania2.
Szersze informacje o źródłach danych wykorzystywanych dla potrzeb spisu zostały przedstawione w publikacji „Raport z wyników. Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkali 2011”, GUS, Warszawa, 2012
Przygotowanie operatu losowania, schemat losowania oraz alokacja próby zostały szerzej opisane w Rozdziale 1 publikacji
„Metodologia spisu ludności i mieszkań 2011 - wybrane aspekty”.
11
W efekcie do badania reprezentacyjnego wylosowano ponad 2 744 tys. mieszkań spośród prawie 13,5 min mieszkań znajdujących się w operacie losowania. Mieszkania były losowane z każdej z prawie 70,5 tys. warstw, zaś wielkość próby w poszczególnych warstwach wahała się od niemal 6% do ponad 49%.
Zakres tematyczny badania reprezentacyjnego w NSP 2011 uwzględniał sześć dużych obszarów tematycznych:
a) ludność i jej charakterystyka demograficzno-społeczna, b) aktywność ekonomiczna,
c) migracje wewnętrzne i zagraniczne ludności, d) narodowość i wyznanie,
e) gospodarstwa domowe i rodziny, f) budynki i mieszkania.
W ramach tych obszarów można wyróżnić 15 tematów badawczych. Formularz długi, o szerokim zakresie tematycznym zawierał ponad 120 pytań. Respondenci odpowiadali przeciętnie na 70-80 pytań, w zależności od płci, wieku respondenta, jego mobilności i aktywności zawodowej.
Badanie reprezentacyjne w zdecydowanej większości zostało przeprowadzone metodą bezpośredniego wywiadu rachmistrzów z mieszkańcami wylosowanego mieszkania (metoda CAPI), jak również respondenci mogli spisać się sami przez Internet - z takiej możliwości skorzystało ok. 2% osób.
7. Spis osób w obiektach zbiorowego zakwaterowania oraz osób bezdomnych
W trakcie trwania spisu zebrano informacje o osobach przebywających powyżej 3 miesięcy w
obiektach zbiorowego zakwaterowania,
czyli w budynkach zajętych przez jeden odrębny zakład, świadczący usługi: opiekuńczo-wychowawcze, opiekuńczo-lecznicze, obiekty związane z pracą lub nauką (domy studenckie, internaty, hotele pracownicze), bądź inne, w których zamieszkuje/przebywa zwykle większa liczba osób. Dane zostały pozyskane od właścicieli, administratorów lub zarządców obiektów przy wykorzystaniu specjalnej aplikacji internetowej.Badanie osób bezdomnych przeprowadzono w dniach 15-16 kwietnia 2011 r.
Osoby bezdomne spisywane były przez rachmistrza na aplikacji mobilnej, w miejscu ich przebywania wskazanym przez pracowników gminnych biur spisowych w porozumieniu z placówkami udzielającymi pomocy bezdomnym. Zostały spisane osoby, które wieczór i noc w momencie spisu spędzały poza jakąkolwiek instytucją funkcjonującą całodobowo, w miejscach ich przebywania takich jak: dworce kolejowe i autobusowe oraz ich okolice, kanały i węzły ciepłownicze, ogródki działkowe, ulice, bunkry, lasy i parki, centra handlowe, parkingi, opuszczone samochody, przyczepy kempingowe, klatki schodowe, zsypy, piwnice, śmietniki, wagony i bocznice kolejowe, ogrzewalnie itp. Osoby bezdomne przebywające w obiektach zbiorowego zakwaterowania typu:
schroniska, noclegownie i inne instytucje dla bezdomnych - zostały spisane przez administratorów tych obiektów.
8. Formularze wykorzystywane w spisie 2011
W spisie 2011 wykorzystywano dwa rodzaje formularzy, dostępnych wyłącznie w formie elektronicznej.
Formularz długi, o szerokim zakresie tematycznym z dużą liczbą pytań (ponad 120 pytań), stosowany był w badaniu reprezentacyjnym, natomiast formularz krótki (16 pytań) znalazł zastosowanie w badaniu pełnym, przede wszystkim w celu aktualizacji danych pozyskiwanych do spisu z rejestrów i systemów informacyjnych.
Formularze elektroniczne były dostępne w trybie on-line, a dodatkowo formularz krótki - także w trybie off-line.
Formularze zostały przygotowane w wersji aplikacji na urządzenia przenośne typu handheld - dla ankietera/rachmistrza, w celu przeprowadzenia bezpośredniego wywiadu. Elementem aplikacji elektronicznej były słowniki funkcjonujące przy pytaniach w poszczególnych obszarach tematycznych: edukacji, aktywności ekonomicznej, kraju obywatelstwa i urodzenia, migracji, przynależności narodowo-etnicznej, języka i wyznania.
Przy niektórych słownikach istniała możliwość swobodnego zapisu słownego. Dodatkowo w części adresowej formularzy elektronicznych podłączony był słownik TERYT.
Odrębne, uproszczone formularze elektroniczne były opracowane dla badania osób bezdomnych oraz osób w obiektach zbiorowego zakwaterowania.
W ramach spisu 2011 przeprowadzono także pełne badanie ludności w 86 gminach, wstępnie wytypowanych na podstawie wyników spisu 2002. Kryterium do wyróżnienia tych gmin był co najmniej 10%
udział osób należących do mniejszości narodowej lub etnicznej w liczbie mieszkańców gminy w 2002 roku. Dla
osób zamieszkałych lub przebywających w tych gminach w wylosowanych mieszkaniach wypełniany był formularz długi, zaś w pozostałych mieszkaniach - formularz krótki. Pytania o przynależność narodowo- etniczną oraz o język używany w kontaktach domowych zostały włączone do obu formularzy, m.in. także z tego powodu, że w żadnym z systemów administracyjnych nie występowała informacja o narodowości, możliwa do wykorzystania w spisie ludności. Dane z tego badania mają duże znaczenie dla opracowania wyników spisu w obszarze narodowości i języka, zwłaszcza w zakresie ustalania tzw. gmin mniejszościowych.
9. Sposoby i formy upowszechniania wyników spisu
W upowszechnianiu wyników spisu ludności i mieszkań 2011 wykorzystywane są następujące sposoby:
a) publikacje tabelaryczno-analityczne oraz analityczne, b) udostępnianie danych na nośnikach informatycznych, c) udostępnianie danych przez Internet,
d) Bank Danych Lokalnych (BDL),
e) tematyczne (dziedzinowe) bazy danych, np. bazę DEMOGRAFIA,
f) bezpośredni dostęp do wynikowych informacji statystycznych - w Analitycznej Bazie Mikrodanych (ABM).
W zależności od sposobu upowszechniania wyników spisu stosowane są różne formy ich prezentacji jako:
a) dane zagregowane w tablicach predefiniowanych ogólnodostępnych, b) dane tworzone przez użytkowników na bazie mikroagregatów, c) dane opracowywane przez statystyków na zamówienie,
d) wyniki prac analitycznych prowadzonych na danych w kostkach OLAF lub na zbiorze danych j ednostko wych nieidentyfiko walnych,
e) graficzna prezentacja danych (wykresy, kartogramy),
f) wizualizacja wyników spisu z zastosowaniem narzędzi GIS przez portal geostatystyczny (PGS).
Publikowanie wyników NSP 2011
Publikacje tabelaryczno-analityczne przewidziane do wydania można ująć w dwóch następujących grupach:
- ogólnokrajowe (z danymi dla kraju, regionów z wyróżnieniem obszarów miejskich i wiejskich oraz województw);
regionalne (z danymi dla województwa, podregionów, powiatów z wyróżnieniem obszarów miejskich i wiejskich w każdym z województw).
Publikacje z wynikami NSP 2011 wydane dotychczas przez Urząd:
1. Ludność. Stan i struktura demograficzno-społeczna;
2. Zamieszkane budynki;
3. Mieszkania;
4. Aktywność ekonomiczna ludności;
5. Gospodarstwa domowe i rodziny. Charakterystyka demograficzna.
10. Uwagi techniczne
W tablicach, zarówno w tekście jak i w aneksie, wprowadzono automatyczne zaokrąglenia, co niekiedy może powodować drobne rozbieżności w sumowaniu danych na wyższych poziomach agregacji.
13
UWAGI METODYCZNE
1. Definicje i pojęcia spisowe
W tej części publikacji zostały przedstawione definicje pojęć niezbędne do właściwej interpretacji wyników spisu w zakresie migracji wewnętrznych i zagranicznych.
Na podstawie wyników
NSP 2011
zostały wyodrębnione następującekategorie ludności:
1) ludność faktycznie zamieszkała;
2) rezydenci (ludność rezydująca).
We wszystkich tablicach publikacji informacje dotyczą kategorii ludności faktycznie zamieszkałej - dalej określanej jako „ludność”.
Ludność faktycznie zamieszkała (ludność faktyczna)
- kategoria ludności, która z punktu widzenia mieszkańców gminy, tj. najmniejszej jednostki podziału administracyjnego kraju - obejmuje następujące grupy:
a)
Osoby mieszkające stale (stali mieszkańcy)
- są to osoby, które w spisie zadeklarowały, że dana gmina jest ich stałym miejscem zamieszkania (bez względu czy są tam zameldowane na pobyt stały czy nie) oraz - - w momencie spisu:a) były obecne (mieszkały w gminie),
b) były nieobecne, ale ich nieobecność trwała krócej niż 3 miesiące,
c) były nieobecne dłużej niż 3 miesiące, ale ich nieobecność wynikała z powodu:
•S przebywania w zakładzie karnym lub śledczym, S pobytu za granicą.
b)
Osoby przebywające czasowo dłużej niż 3 miesiące
- to osoby, które w spisie zadeklarowały, że ich stałym miejscem zamieszkania jest inna gmina w kraju, natomiast w miejscu/gminie spisania przebywały cza
sowo (dłużej niż 3 miesiące) z następujących powodów: nauka, praca, warunki rodzinne lub mieszkaniowe, leczenie lub rehabilitacja, przebywanie w domu opieki. Jako czas okresowej nieobecności lub przebywania przyjęty został czas zamierzony.
Do kategorii ludności faktycznej danej gminy nie były zaliczane osoby przybyłe z zagranicy na pobyt czasowy, tj. takie, które nie posiadały stałego pobytu w Polsce (pozwolenia na osiedlenie się). Kategoria nie ujmuje też sta
łych mieszkańców danej gminy, którzy w momencie spisu przebywali poza gminą dłużej niż 3 miesiące z przyczyn innych niż przebywanie w zakładzie karnym (śledczym) lub pobyt za granicą, tj. osób które przebywały czasowo w innej gminie kraju (zgodnie z przyjętą definicją zostali tam ujęci jako ludność faktyczna). Analogicznie wyodręb
niana jest ludność faktyczna dla poszczególnych miejscowości.
Do kategorii ludności rezydującej (rezydentów)
z punktu widzenia mieszkańców gminy zalicza się:a) stałych mieszkańców, z wyjątkiem osób przebywających poza miejscem zamieszkania (gminą) przez okres co najmniej 12 miesięcy - bez względu na ich miejsce przebywania (w kraju czy za granicą). Wyjątek stano
wią polscy dyplomaci na placówkach oraz żołnierze stacjonujący na zagranicznych misjach wojskowych, któ
rzy - mimo przebywania za granicą - zostali zaliczeni do stałych mieszkańców Polski (zgodnie z rekomenda
cjami EKG ONZ oraz Unii Europejskiej),
b) osoby mieszkające czasowo w gminie przez okres co najmniej 12 miesięcy, przybyłe z innego miejsca w kraju lub z zagranicy (cudzoziemcy bez stałego pobytu w Polsce).
Jako kryterium przemieszczania się ludności przy wyodrębnianiu kategorii rezydentów przyjęto (podobnie jak dla ludności faktycznej): naukę, pracę, warunki rodzinne i mieszkaniowe, leczenie i rehabilitację, pobyt w domu opieki. Oznacza to, że osoby przebywające w zakładach karnych czy aresztach - bez względu na czas nieobecności - są zaliczane do rezydentów miejscowości, w których zamieszkiwali przed jej „przymusowym” opuszczeniem.
Wiek osób
- określony liczbą lat ukończonych - ustalono poprzez porównanie pełnej daty urodzenia z datą przeprowadzenia spisu (tzw. dniem krytycznym, tj. 31 marca 2011 roku).Ze względu na przepisy prawa obowiązujące w poszczególnych krajach - wyznaczające dolną granicę wieku umożliwiającego zawieranie związków małżeńskich - w spisach ludności przyjęto określanie
stanu cywilnego
dla osób będących w wieku 15 lat i więcej.Stan cywilny prawny
osób definiuje się jako prawny status danej osoby w zakresie stanu małżeńskiego w myśli prawa danego kraju (status de jure). Zgodnie z prawem polskim występują cztery kategorie stanu cywilne- go:a) kawaler, panna - osoby, które nigdy nie pozostawały w prawnym związku małżeńskim,
b) żonaty, zamężna - osoby, których związek małżeński został zawarty zgodnie z prawem świeckim, c) wdowiec, wdowa - osoby, których prawne małżeństwo przestało istnieć z powodu śmierci współmał
żonka,
d) rozwiedziony, rozwiedziona - osoby, których małżeństwo zostało rozwiązane orzeczeniem sądu.
Osoby, w stosunku do małżeństwa których sąd orzekł separację z prawnego punktu widzenia w dalszym ciągu pozostają w stanie małżeńskim.
Stan cywilny faktyczny
osób został określony wtórnie: na podstawie stanu cywilnego prawnego osoby i charakteru związku w jakim żyje, tj. w oparciu o informacje dotyczące relacji i wzajemnych powiązań między osobami spisanymi w gospodarstwie domowym.Ustalono następujące kategorie faktycznego stanu cywilnego:
a) kawaler, panna, tj. osoby, które nigdy nie pozostawały w prawnym związku małżeńskim i w momencie spisu nie tworzyły związku kohabitacyjnego (konkubinatu) z inną osobą,
b) żonaty, zamężna - osoby, które zawarły prawny związek małżeński i faktycznie pozostają w małżeństwie. Osoby te zadeklarowały pozostawanie we wspólnocie małżeńskiej niezależnie od tego, czy współmałżonkowie zostali spisani razem (w jednym mieszkaniu) czy oddzielnie (np. nieobecność spowodowana była nauką, pracą, brakiem wspólnego mieszkania).
Osoby pozostające w prawnym małżeństwie, które - decyzją jednego lub obojga małżonków - nie tworzyły wspólnoty małżeńskiej, ale rozpad ich związku nie został usankcjonowany decyzją sądu (poprzez orzeczenie roz
wodu lub separacji) nie zostały zaliczone do żonatych/zamężnych, a ich stan cywilny faktyczny został określony zgodnie z deklaracją respondenta, jako separacja lub pozostawanie w związku kohabitacyjnym z inną osobą,
a) partner, partnerka - związki kohabitacyjne wyodrębniono w ramach tego samego gospodarstwa do
mowego, bez względu na prawny stan cywilny osób tworzących konkubinat,
b) wdowiec, wdowa - osoby, których prawne małżeństwo przestało istnieć z powodu śmierci współmał
żonka i w momencie spisu nie tworzyły związku kohabitacyjnego z inną osobą,
c) rozwiedziony/rozwiedziona - osoby, których małżeństwo zostało rozwiązane orzeczeniem sądu i w momencie spisu nie tworzyły związku kohabitacyjnego z inną osobą,
d) separowany, separowana - kategoria ta dotyczyła osób, które w momencie spisu:
• pozostawały w separacji prawnej i nie tworzyły związków kohabitacyjnych z innymi osobami,
• pozostawały w prawnym małżeństwie, ale nie tworzyły już wspólnoty małżeńskiej, a także nie pozostawały w związku kohabitacyjnym z innymi osobami.
Poziom wykształcenia
jest to najwyższy ukończony cykl kształcenia w szkole lub szkolenia w innym trybie lub formie, uznany zgodnie z obowiązującym systemem szkolnictwa. Podstawą zaliczenia wykształcenia do określonego poziomu jest uzyskane świadectwo (dyplom) ukończenia odpowiedniej szkoły niezależnie od trybu jej ukończenia (dziennie, wieczorowo, zaocznie czy eksternistycznie). Informacje o poziomie wykształcenia pozyski
wane były dla wszystkich osób w wieku 13 lat i więcej.
W NSP 2011 w porównaniu do spisu 2002 klasyfikacja poziomów wykształcenia została poszerzona o dwie po
zycje: absolwentów posiadających dyplom ukończenia kolegium (na poziomie szkoły policealnej) oraz absolwen
tów szkół gimnazjalnych.
15
Klasyfikacja poziomów wykształcenia:
Wykształcenie wyższe
1 - dotyczy osób ze stopniem naukowym: doktora, doktora habilitowanego, profesora,
2 - z tytułem magistra, lekarza lub równorzędnym, uzyskanym po ukończeniu studiów drugiego stopnia (uzupełniających magisterskich) lub jednolitych studiów magisterskich,
3 - z tytułem zawodowym: inżyniera, licencjata, dyplomowanego ekonomisty, uzyskanym po ukończeniu studiów pierwszego stopnia (licencjackich, inżynierskich).
Dyplom ukończenia kolegium
4 — dotyczy absolwentów kolegiów nauczycielskich i nauczycielskich kolegiów języków obcych (z wyjątkiem organizowanych w ramach szkoły wyższej) oraz absolwentów kolegiów pracowników służb społecznych. Do tej kategorii należy zaliczyć również osoby, które ukończyły studium nauczy
cielskie.
Wykształcenie policealne
5 - z maturą, pomaturalne - dotyczy osób, które posiadają dyplom (świadectwo) ukończenia szkoły pomatu
ralnej, do której przyjęcie było uwarunkowane posiadaniem świadectwa dojrzałości (matury),
6 - bez matury - dotyczy osób, które posiadają dyplom (świadectwo) ukończenia szkoły policealnej, do któ
rej przyjęcie było uwarunkowane posiadaniem świadectwa ukończenia szkoły średniej.
Wykształcenie średnie
7 - zawodowe z maturą - posiadają osoby, które otrzymały świadectwo dojrzałości (maturę) w szkole śred
niej zawodowej (technikum, technikum uzupełniającym, liceum zawodowym, liceum technicznym, szkole artystycznej II stopnia),
8 - zawodowe bez matury - posiadają osoby, które otrzymały świadectwo ukończenia szkoły średniej za
wodowej (technikum, technikum uzupełniającego, liceum zawodowego, liceum technicznego, szkoły artystycznej II stopnia),
9 - ogólnokształcące z maturą - posiadają osoby, które otrzymały świadectwo dojrzałości (maturę) uzyska
ne w liceum ogólnokształcącym lub w liceum profilowanym lub ukończyły gimnazjum przed 1932 ro
kiem (osoby, które ukończyły gimnazjum w latach 1932-1948 (4-letnie) sklasyfikowano w poziomie podstawowym),
10 - ogólnokształcące bez matury - posiadają osoby, które otrzymały świadectwo ukończenia liceum ogól
nokształcącego lub liceum profilowanego.
Wykształcenie zasadnicze zawodowe
11 - dotyczy osób, które posiadają świadectwo ukończenia: szkoły zawodowej (zasadniczej szkoły zawo
dowej lub rolniczej, szkoły przemysłowej, gimnazjum zawodowego itp.), szkoły przysposobienia za
wodowego lub rolniczego, korespondencyjnego kursu rolniczego wyłącznie o poziomie zasadniczej szkoły zawodowej oraz szkoły mistrzów.
Wykształcenie gimnazjalne
12 - posiadają osoby, które uzyskały świadectwo ukończenia gimnazjum (gimnazja zaczęły funkcjonować w roku szkolnym 1999/2000). Ponadto do tej kategorii zalicza się absolwentów specjalnych szkół przysposabiających do pracy.
Wykształcenie podstawowe (ukończone)
13 - dotyczy osób posiadających świadectwo ukończenia: szkoły podstawowej (przed wojną powszechnej) niezależnie od tego, ile klas liczyła (sześć, osiem, czy dawniej cztery), kursów dla pracujących w za
kresie szkoły podstawowej, szkoły artystycznej I stopnia, realizującej jednocześnie program szkoły podstawowej.
Wykształcenie podstawowe nieukończone i bez wykształcenia szkolnego
14 - dotyczy osób, które uczą się w szkole podstawowej, uczyły się w szkole podstawowej, lecz jej nie ukończyły, bądź nigdy nie uczęszczały do szkoły.
Kontynuacja nauki
oznacza dalsze uczęszczanie do szkół w dowolnym trybie: dziennym, wieczorowym, zaocznym, eksternistycznym lub stacjonarnym, na odległość, których ukończenie zapewnia podwyższenie posiadane
go poziomu wykształcenia.
W spisie powszechnym ustalano
główne i dodatkowe źródło utrzymania
dla poszczególnych osób oraz odrębnie dla gospodarstw domowych. Informacje o źródłach dochodów, z których pochodzą środki na finansowanie konsumpcyjnych i innych życiowych potrzeb osób dotyczyły całego roku (12 miesięcy) poprzedzającego moment spisu. Ustalano je niezalenie od stanu aktywności ekonomicznej osób.
Ze względu na posiadane źródła utrzymania ludność można podzielić na dwie podstawowe kategorie:
ludność posiadającą własne źródła utrzymania (w wieku 15 lat i więcej) i ludność utrzymywaną. Do ludności utrzymywanej zaliczono wszystkie osoby niezależnie od wieku nieposiadające własnych źródeł dochodów.
Główne źródło utrzymania osoby
- jest to źródło przynoszące jej największy zarobek lub dochód. Jeżeli osoba miała w ciągu roku poprzedzającego spis tylko jedno źródło dochodów - było ono jednocześnie jej głównym, a zarazem wyłącznym źródłem utrzymania.
Za
dodatkowe źródło utrzymania
uważa się źródło najważniejsze spośród wszystkich pozostałych po wyodrębnieniu głównego źródła utrzymania, czyli przynoszące dochód drugi pod względem wysokości.W spisie 2011 wyróżniono następujące grupy źródeł utrzymania:
• dochody (zarobki) z pracy osobiście wykonywanej niezalenie od charakteru zatrudnienia,
• inne dochody pochodzące z własności lub z wynajmu,
• niezarobkowe źródło (w tym emerytury, renty, zasiłki),
• pozostałe źródła osobno nie wymienione,
• pozostawanie na utrzymaniu.
Klasyfikacje i grupowania wykorzystywane w zakresie ludności w NSP 2011
• Grupowania i klasyfikacje, określone w Rozporządzeniu Komisji (WE) nr 1201/2009 z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie wykonania rozporządzenia (WE) nr 763/2008 Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie spisów powszechnych ludności i mieszkań w zakresie specyfikacji technicznych tematów i dotyczących ich podziałów,
• The International Standard Classification of Education (ISCED — UOE, 1997),
• International Standard ISO 3166-1, Codes for the representation of names of countries and their subdivi- sions-Part 1: Country codes, ISO 3166-1: 2006 (E/F), International Organization on Standardization (Geneva, 20061nternational Standard, ISO 3166-1, Codes for the representation of names of countries and their subdivisions-Part 1: Country codes, ISO 3166-1: 2006 (E/F), International Organization on Standardization (Geneva, 2006).
2. Metodologa badania zagranicznych migracji czasowych w NSP 2011
Migracje zagraniczne
- to wyjazdy z kraju stałego zamieszkania(emigracja)
lub przyjazdy do kraju(imigracja)
w celu zamieszkania na stałe lub na pobyt czasowy.W zaleceniach ONZ migracje zagraniczne są zdefiniowane jako fakt zmiany kraju głównego miejsca za
mieszkania, przy czym główne miejsce zamieszkania oznacza miejsce, w którym osoba spędza większość czasu podczas pewnego okresu; długość tego okresu może wynosić - w zależności od przyjętych uregulowań praw
nych w poszczególnych krajach - 3 miesiące, 6 miesięcy, najczęściej co najmniej 12 miesięcy.
Przyjmując za kryterium obserwacji długość pobytu (nieobecności) migracje dzieli się na:
• krótkookresowe
- pobyt czasowy trwający od 3 do 12 miesięcy,• długookresowe
- pobyt czasowy trwający co najmniej 12 miesięcy oraz zamieszkanie na stałe - bez względu na okres zamieszkiwania.Przy ustaleniu zakresu badania migracji zagranicznych w NSP 2011 kierowano się przede wszystkim wy
pełnieniem zobowiązań, wynikających ze stosownych aktów prawnych Unii Europejskiej1, rekomendacji mię-
Rozporządzenie (WE) Parlamentu Europejskiego i Rady Nr 763/2008 z dnia 9 lipca 2008 r. w sprawie spisów powszechnych ludności i mieszkań (Dz. U. UE. L. z dnia 13.08.2008 r. Nr 218).
17
dzynarodowych2 oraz krajowych ustaw określających zakres informacyjny oraz formę spisu. Uwzględniono również potrzeby krajowe, w szczególności zawarte w krajowych strategiach oraz programach rozwoju regio
nalnego.
Istotne było również uzyskanie w 2011 r. informacji o tych zagadnieniach, które objęte były spisem w 2002 r.
Wobec znacznego wzrostu liczby wyjazdów za granicę na pobyt czasowy po 2004 r,. tj. po wstąpieniu Pol
ski do Unii Europejskiej i dużego zapotrzebowania na badanie tego aspektu migracji, zagadnienie migracji za
granicznych badano znacznie szerzej niż w 2002 r. Moduł poświęcony temu obszarowi zawarty w badaniu re
prezentacyjnym zawierał poza tematami obowiązkowymi tzw. „core topices”, szereg zagadnień dodatkowych, w szczególności dotyczących imigracji i emigracji na pobyt czasowy (dość rzadko badanych w spisach ludności) oraz przyczyn migracji, które pełnią kluczową rolę dla zrozumienia fenomenu migracji. W polskim spisie przy
czyny migracji były badane niezależnie dla każdej formy mobilności tj. emigracji, imigracji i powrotów z zagranicy. Podjęcie tego tematu wNSP 2011 wychodziło naprzeciw oczekiwaniom sformułowanym w dokumencie strategicznym dotyczącym polityki migracyjnej Polski.
W ramach „core topics” badano w polskim spisie kraj urodzenia, kraj obywatelstwa i fakt przebywania kie
dykolwiek za granicą. Spis zawierał również pytania o rok przybycia do miejscowości i poprzednie miejsce zamieszkania, co pozwoliło z kolei na ustalenie miejsca zamieszkania osoby na rok przed spisem.
W ramach zagadnień nieobowiązkowych ujętych w rekomendacjach jako „non-core topics” badano, czy osoba jest obywatelem polskim od urodzenia oraz kraj urodzenia rodziców.
Badanie dotyczące przebywania kiedykolwiek za granicą pozwoliło m.in. wyodrębnić osoby, które po co najmniej rocznym pobycie na emigracji powróciły do Polski. Ze względu na duże zapotrzebowanie na informa
cje dotyczące powrotów, osoby te odpowiadały na kilka dodatkowych pytań. Pytano je o kraj przebywania, licz
bę lat przebywania za granicą, rok powrotu, zawód wykonywany przed wyjazdem (o ile pracowały przed wyjaz
dem z Polski), czy pracowały za granicą i jeśli pracowały, czy praca, którą wykonywały była zgodna z ich kwali
fikacjami. Badanie to pozwoliło na określenie skali powrotów oraz analizę sytuacji emigrantów na zagranicznym rynku pracy, a także na polskim rynku pracy po powrocie z zagranicy.
Kraj urodzenia
rozumiano w spisie, jako kraj na terenie którego znajdowało się miejsce urodzenia osoby w aktualnych granicach państwa w momencie spisu (a nie w momencie urodzenia osoby).Obywatelstwo
oznacza prawną więź pomiędzy osobą a państwem. Nie wskazuje ono na pochodzenie etniczne tej osoby i jest niezależne od jej narodowości. Ze względu na fakt, że w rejestrach jest zapisywane zwykle tylko jedno obywatelstwo, temat ten w NSP 2011 rozszerzono w badaniu reprezentacyjnym, gdzie istniała moż
liwość zadeklarowania trzech obywatelstw. Stąd też osoba może mieć jedno, dwa lub trzy obywatelstwa. Możliwa jest również sytuacja, że osoba nie ma żadnego obywatelstwa. Osoba mająca obywatelstwo polskie i inne jest
w Polsce traktowana zawsze jako
obywatel polski
- nie jest cudzoziemcemCudzoziemcem
jest każda osoba, która nie posiada polskiego obywatelstwa, bez względu na fakt posiadania lub nie obywatelstwa (obywatelstw) innych krajów. Cudzoziemcy, przybyli do Polski na pobyt stały, są traktowani jako osoby mieszkające stale, pozostali zaś w zależności od czasu faktycznego pobytu w naszym kraju:
• jako przebywający czasowo (imigranci krótkookresowi) - w przypadku przebywania przez okres poni
żej 1 roku,
• jako rezydenci (imigranci długookresowi) - w przypadku przebywania przez okres co najmniej 12 mie
sięcy.
Bezpaństwowiec
to osoba nieposiadająca obywatelstwa żadnego kraju (bezpaństwowcy są zaliczani do cudzoziemców).2 Recommendations for the 2010 Censuses of Population and Housing, United Nations, Geneva, 2006:
http://www.unece.org/fileadmin/DAM/stats/publications/CES_2010_Census Recommendations_English.pdf
Uchodźca
- osoba przebywająca poza granicami państwa, którego jest obywatelem lub które jest miejscem jej stałego zamieszkania, żywiąca uzasadnioną obawę przed prześladowaniem z powodu swojej rasy, reli- gii, narodowości, przynależności do określonej grupy społecznej łub z powodu przekonań politycznych, która nie może lub nie chce z powodu tych obaw korzystać z ochrony tego państwa lub nie chce do niego powrócić.
Strumienie migracyjne
to liczba migrantów wyjeżdających z kraju lub przyjeżdających do kraju w ciągu pewnego okresu.Zasoby imigracyjne
to liczba imigrantów w kraju w danym momencie czasu.Napływ migracyjny
to liczba osób przybyłych do kraju w danym okresie.Odpływ migracyjny
to liczba osób, które opuściły kraj w danym okresie.Saldo migracji
to różnica między napływem i odpływem migracyjnym.Terminu
„imigracja
napobyt czasowy”
używa się w przypadkach, kiedy osoba przybyła z zagranicy, ale nie uzyskała prawa pobytu stałego w Polsce, czyli możliwości zameldowania się na stałe w Polsce; zakłada się wtedy, że jest to pobyt czasowy. Do momentu zameldowania się imigranta na pobyt stały w Polsce nie jest on wliczany do ludności Polski. Od momentu zameldowania się imigranta na pobyt stały w Polsce jest on wliczany do ludności Polski.Podobnie terminu „emigracja na pobyt czasowy” używa się wówczas, gdy osoba przebywa za granicą zachowując jednocześnie stałe zameldowanie w Polsce — istnieje zatem domniemanie, że wyjazd ten nie jest definitywny. Od momentu wymeldowania z pobytu stałego w Polsce w związku z wyjazdem na stałe za granicę osoba nie jest już zaliczana do ludności Polski. Znajomość zasobów migracyjnych będących efektem migracji czasowych jest niezbędna przy ustalaniu liczby ludności rezydującej, której definicja opiera się na kryterium przebywania lub zamiaru przebywania w kraju przez co najmniej 12 miesięcy.
W NSP
2011
badano migracje czasowe przyjmując zakryterium długości pobytu
w Polsce (dla imigracji)
i
za granicą (dla emigracji)okres powyżej 3 miesięcy,
w2002
r. przyjmowano okres2
miesięcy. Prezentowane w niniejszej publikacji dane pochodzą z prowadzonego w ramach spisu badania reprezentacyjnego, które w skali kraju obejmowało ok.
20%
mieszkań. Wyniki tego badania zostały uogólnione na populacje zamieszkałą w mieszkaniach. Badaniem tym nie były objęte osoby przebywające w obiektach zbiorowego zakwaterowania oraz bezdomni, zatem osoby te zostały dołączone (o ile nic były imigrantami czasowymi) do liczby ludności Polski.Dane dotyczące imigrantów
przebywających czasowo prezentowane w niniejszej publikacji uzyskano poprzez połączenie danych o imigrantach przebywających w obiektach zbiorowego zakwaterowania z pełnego badania osób przebywających w tych obiektach oraz uogólnionych danych pochodzących z badania reprezentacyjnego prowadzonego w gospodarstwach domowych.
O imigrantach przebywających w obiektach zbiorowego zakwaterowania zebrano jedynie podstawowe da
ne - osoby te nie odpowiadały na pytania zawarte w „długim” formularzu spisowym, zatem nie zebrano dla nich informacji o stanie cywilnym (jeśli takiej informacji nie było w źródłach administracyjnych), wykształceniu, przyczynach przyjazdu do Polski, znajomości języka polskiego, statusu na rynku pracy itp. i jest to źródłem wielu braków danych występujących w charakterystyce ogółu imigrantów.
Formularz do badania reprezentacyjnego zawierał również liczne pytania dotyczące imigrantów przebywa
jących czasowo w Polsce. Pytania te dotyczyły okresu przebywania, roku przybycia do Polski (dla imigrantów długookresowych), kraju poprzedniego zamieszkania, przyczyn przyjazdu do Polski, stopnia znajomości języka polskiego, liczby posiadanych obywatelstw, planów wyjazdu z Polski oraz-jeśli osoby te pracowały w Polsce - zgodności wykonywanej pracy z wykształceniem. Poza tym imigranci odpowiadali na pytania dotyczące wszystkich osób, czyli pytania o stan cywilny, poziom wykształcenia, status na rynku pracy, źródło utrzymania itp.
Jednocześnie ustalono liczbę imigrantów wynikającą z badania pełnego, która obejmowała liczbę imi
grantów zbadanych z spisie reprezentacyjnym (bez uogólnienia danych), liczbę imigrantów zidentyfikowanych na podstawie formularza „krótkiego”, który miała prawo wypełnić każda osoba przebywająca na terytorium Polski, imigrantów przebywających w obiektach zbiorowego zakwaterowania oraz liczbę imigrantów wyodręb
nionych spośród osób, dla których dane pobierano z rejestrów administracyjnych (PESEL i gminnych zbiorów
19
meldunkowych), czyli osób przybyłych z zagranicy, zameldowanych w Polsce na pobyt czasowy. Uzyskana liczba imigrantów tylko nieznacznie różniła się od liczby pochodzącej z badania reprezentacyjnego, zatem - ze względu na dużo bogatszą charakterystykę imigracji uzyskaną z tego badania - -zdecydowano o prezentacji danych zgromadzonych na podstawie formularza „długiego”, uzupełnionych dany
mi o imigrantach przebywających w obiektach zbiorowego zakwaterowania. Braki informacji o kraju poprzed
niego zamieszkania (zwłaszcza dla osób przebywających w obiektach zbiorowego zakwaterowania) - - jako bardzo istotny element charakterystyki migrantów - zostały wyeliminowane poprzez imputację z wykorzystaniem struktur ustalonych wśród imigrantów o znanym kraju pochodzenia i z uwzględnieniem zróż
nicowania tych struktur zaobserwowanych w poszczególnych województwach.
Dane dotyczące emigrantów przebywających czasowo za granicą
prezentowane w niniejszej publikacji również pochodzą z badania reprezentacyjnego, tj. badania z wykorzystaniem formularza „długiego”. Infor
macje te pozyskano od członków gospodarstwa domowego pozostałych w kraju lub innych osób, które mogły udzielić tego typu informacji, a w niektórych przypadkach od osób wynajmujących mieszkanie emigranta lub od sąsiadów - zwłaszcza wtedy, gdy w mieszkaniu w trakcie spisu nie przebywała żadna osoba (wszyscy miesz
kańcy przebywali za granicą). W konsekwencji dla poszczególnych grup emigrantów pozyskano różny zakres informacji.
Pierwsza grupa emigrantów to osoby przebywające czasowo za granicą, których mieszkańcy wylosowa
nych mieszkań uznali za członków swoich gospodarstw i odpowiedzieli na pytania formularza spisowego doty
czące tych osób. O tych emigrantach zebrano najwięcej informacji.
Druga grupa emigrantów, to osoby, o których w wylosowanych mieszkaniach powiedziano, że nie miesz
kają - przebywają za granicą. O tych osobach pozyskano z założenia jedynie informację o płci, wieku, miejscu zamieszkania przed wyjazdem, kraju przebywania i okresie nieobecności (do 1 roku, rok lub dłużej). Dodatko
wo, z rejestrów pozyskano dla nich informacje o stanie cywilnym prawnym, kraju urodzenia i obywatelstwa3.
Trzecia grupa emigrantów to osoby zameldowane w tych mieszkaniach, które w czasie spisu były za
mknięte i rachmistrz uzyskał informację, że wszyscy mieszkańcy przebywają za granicą. Informacja taka została zanotowana jako przyczyna nieprzeprowadzenia wywiadu. Dla tej grupy osób zebrano najmniej informacji, m in. nie pozyskano informacji o kraju przebywania, ani o okresie nieobecności, jednakże uznano te osoby za emigrantów.
O osobach z drugiej i trzeciej grupy nie pozyskiwano informacji wymaganych przez formularz spisowy, zatem w tablicach dla tych osób - poza informacjami m.in. o płci, wieku, stanie cywilnym prawnym, kraju uro
dzenia i obywatelstwa, które pozyskano z rejestrów - występują braki danych.
Ze względu na znaczenie informacji o kraju przebywania, dla prawie 1/3 emigrantów, dla których jej nie pozyskano zastosowano imputację. Wykorzystano w tym celu dane o strukturze krajów przebywania osób, dla których tę informację uzyskano. Przy imputacji krajów uwzględniano regionalne zróżnicowanie uzyskanych struktur.
Należy zaznaczyć, że zarejestrowane emigracje czasowe (wyjazd czasowy zgłoszony w gminie) stanowiły tylko około 3% wszystkich emigracji, o których pozyskano informacje w czasie spisu. Podobny wskaźnik odno
towano w 2002 r. Wielkość tego wskaźnika oznacza, że rejestry administracyjne nie mogą być traktowane jako bezpośrednie źródło danych o emigracji, ale jednocześnie analiza pochodzących z nich danych pozwala śledzić trend i kierunki emigracji.
Nie uzyskano też wysokiego zwrotu z badania przeprowadzonego w drodze samospisu. Dlatego dane o liczbie i strukturze emigrantów opracowano przede wszystkim na podstawie uogólnionych na całą populację wyników badania reprezentacyjnego.
3 Wskazówki metodologiczne dla rachmistrzów pozwalały wybrać taki skrócony sposób spisania dla osoby, która nie mieszkała pod danym adresem i nie zamierzała pod ten adres powrócić lub w przypadku, gdy mieszkańcy nie byli w stanie odpowiedzieć na pytania z formularza spisowego dotyczące tej osoby.
