MIGRACJE LUDNOŚCI WIEJSKIEJW LATACH 2005-2011

Pełen tekst

(1)BOŻENA KARWAT-WOŹNIAK ALINA M. SIKORSKA. MIGRACJE LUDNOŚCI WIEJSKIEJ W LATACH 2005-2011. PROJEKT BADAWCZY nr 0021/B/H03/2011/40 PROJEKT ZOSTAŁ SFINANSOWANY ZE ŚRODKÓW NARODOWEGO CENTRUM NAUKI. ISBN 978-83-7658-373-0. WARSZAWA 2013.

(2) DR INŻ. BOŻENA KARWAT-WOŹNIAK PROF. DR HAB. ALINA M. SIKORSKA. MIGRACJE LUDNOŚCI WIEJSKIEJ W LATACH 2005-2011. PROJEKT BADAWCZY nr 0021/B/H03/2011/40. PROJEKT ZOSTAŁ SFINANSOWANY ZE ŚRODKÓW NARODOWEGO CENTRUM NAUKI. WARSZAWA 2013.

(3) Autorki publikacji są pracownikami Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej – Państwowego Instytutu Badawczego. Pracę zrealizowano pod kierownictwem prof. dr hab. M. Aliny Sikorskiej, w ramach projektu badawczego nr 0021/B/H03/2011/40 pt.: Procesy przekształceń strukturalnych w wiejskiej społeczności i chłopskim rolnictwie, sfinansowanego ze środków Narodowego Centrum Nauki.. Opracowanie komputerowe mgr inż. Bogdan Buks. Korekta mgr inż. Joanna Gozdera. Redakcja techniczna Leszek Ślipski. ISBN 978-83-7658-373-0. Nakład: 100 egz. Druk: Dział Wydawnictw IERiGŻ-PIB ul. Świętokrzyska 20, 00-002 Warszawa tel.: (22) 50 54 444 faks: (22) 50 54 636 e-mail: dw@ierigz.waw.pl http://www.ierigz.waw.pl.

(4) 4 Migracjeludnociwiejskiejwlatach20052011 BoenaKarwatWoniak,M.AlinaSikorska. Spistreci Wprowadzenie...............................................................................................5 1.Cechybadanejpróby..................................................................................8 2.Skalamigracjiprzestrzennych....................................................................12 3.Kierunkiiprzyczynyruchliwociprzestrzennejnaterenachwiejskich........19 4.Cechyspoecznodemograficzneosóbmobilnychprzestrzennie................27 5.Zmianywwiejskiejsieciosadniczej...........................................................41 6.Zmianywliczbieistrukturzewiejskichgospodarstwdomowych...............47 Podsumowanieiwnioski...............................................................................53 Literatura......................................................................................................57 .

(5)

(6) Wprowadzenie. Wprowadzenie Z punktu widzenia socjologicznego mobilno przestrzenna stanowi ele mentszerokiegopojciaruchliwocispoecznejludnoci.Ruchliwospoeczna oznaczazmianprzezosobylubgrupyludziichmiejscawprzestrzeni(migracja, ruchliwoterytorialna)lubwukadziespoecznym(awans,degradacja)1. Jednym z najwaniejszych przejawów mobilnoci ludnoci z punktu wi dzenia terytorialnego s migracje, czyli zmiany dotychczasowego miejsca za mieszkania. Natomiast mobilno spoecznozawodowa obejmuje zmiany sta tusurodzinywpaszczy niejejzwi zkuzuytkowaniemgospodarstwarolnego (rodzinarolnab d bezrolna).Tezagadnienias badanepodk temprzeobra e strukturalnych w rolnictwie i na obszarach wiejskich. W literaturze przed miotu wyrónia si równie trzeci typ przepywów ludnoci i jest on zwi zany zkorektamipodziauadministracyjnego2. Przyczyny migracji s bardzo zrónicowane i czsto decyzja o zmianie miejscapobytujestuwarunkowanawieloma,czstorónorodnymiczynnikami, któregeneralniemonapodzielina: x ekonomiczne–pragnieniepolepszeniawarunkówbytu, x polityczne–zewzgldunachunikniciaprzeladowa politycznych, x religijne–wceluunikniciaprzeladowa religijnychisporównatle wyznaniowym, x rodzinne–zwi zanezzawieraniemmae stw, czeniemrodzin. Istniejewielebod cówpowoduj cychprzemieszczaniesiludnoci.Naj ogólniejmonajepodzielinaczynniki: x wypychaj ce–wywouj ceskonnodoopuszczeniadanegomiejsca zamieszkania, x przyci gaj ce–skaniaj cedoprzyjazdudodanegomiejsca. Ruchliwoludnocinatrafianapewneprzeszkody,któreograniczaj ska lmobilnocispoecze stwa,przedewszystkimwujciuglobalnym.Zaliczydo nichmonabariery:polityczne,jzykowe,kulturoweorazinfrastrukturalne. Konsekwencje migracji mog by bardzo zrónicowane i wielostronne. Przyczymnajczciejpodkrelasiichpozytywneskutki,jakimjestredystrybu cja ludnoci, przypieszanie procesów urbanizacji i uprzemysowienia itp. 1. Wielkisownikwyrazówobcych,PWN,Warszawa2005,s.835. Zob.A.Rosner:Migracjewiemiastoaprzepywymidzytypamigospodarstwdomowych ludnociwiejskiej,IRWiRPAN,Warszawa1991,s.108. 2. 5.

(7) 6 Migracjeludnociwiejskiejwlatach20052011 BoenaKarwatWoniak,M.AlinaSikorska. Wrezultacie relatywnie dua mobilno przestrzenna ludzi moe si przyczy nia do stopniowego zmniejszania si rónic spoecznych i gospodarczych po midzyregionami,np.wzakresiewarunkówycia,bezrobocia. Dostrzegane s równie negatywne implikacje migracji. Wród nich naj czciejpodkrelasi,etenprocespowodujenadmiern koncentracjludno ci w wielkich aglomeracjach, a depopulacj niektórych terenów (gównie obszarów wiejskich), przypieszenie procesu starzenia si i defeminizacji pew nychgrupludnoci(przedewszystkimwiejskiej).Kraje(regiony),któreludno opuszcza,trac zreguyosobyrelatywniemodeilepiejwyksztacone,comoe przyczynisinietylkodoichstopniowegowyludnianiasi,alerówniepogar szania si spoecznodemograficznej sytuacji mieszka ców terenów objtych migracj . Jednoczenie ten proces moe skutkowa wolnymi miejscami pracy izmniejszeniembezrobocianaobszarachobjtychmigracj . Przemieszczaniesiludnocijestnaturalnymzjawiskiemiposiadawielo letni tradycj. Migracje zagraniczne (zewntrzne) s zjawiskiem spoeczno ekonomicznym na trwae wpisanym w histori naszego kraju. W przeszoci wyjazdyzPolskibyyzwi zanezniepowodzeniamikolejnychpowsta narodo wych,aprzedewszystkimzemigracj zarobkow chopówiparobkównaprze omie XIX i XX wieku. Migracje zagraniczne uwarunkowane przede wszystkim czynnikamiekonomicznymiwrónymstopniuzachodziyrówniewnastpnych latach. Przy czym podejmowanie pracy przez emigrantów z Polski czsto byo niezgodne z prawodawstwem danego pa stwa i czyo si z zatrudnieniem wszarej strefie3. T sytuacj zmienio dopiero przyst pienie Polski do Unii Europejskiej(UE).Tenfaktzaowocowarozwi zaniamiinstytucjonalnymi,które umoliwiy podejmowanie legalnej pracy w wybranych krajach Wspólnoty Europejskiej. Wprawdzie, zwaszcza tu po akcesji, dostpno rynków pracy miaacharakterograniczonydlaemigrantówzPolski,alewnastpnychlatach kolejne pa stwa stopniowo agodziy warunki zatrudniania obcokrajowców. Taka sytuacja zachcaa Polaków do podejmowania pracy za granic . W 2007 rokuliczbamieszka cówPolskiprzebywaj cychczasowo(powyej3miesicy) zagranic osi gnanajwysz liczbszacowan na2270tys. W pó niejszych latachobserwowanoniewielkispadekliczbyPolakówprzebywaj cychczasowo zagranic ,alenadalliczbataksztatowaasinawysokimpoziomie.Zdanych Narodowego Spisu Powszechnego Ludnoci i Mieszka wynikao, e marcu 2011 roku za granic przebywao 2017 tys. Polaków, w tym ponad 1560 tys. 3.

(8) . Zwoli ski: Migracje ludnoci wiejskiej w latach 20002005. Raport 117 PW 20052009, IERiG PIB,Warszawa2008,s.7..

(9) Wprowadzenie. duejnijedenrok4.Szacujesi,ewko cu2011rokupozagranicamiPolski przebywaoczasowookoo2060tys.mieszka cównaszegokraju,tj.o60tys. wicejninakoniec2010roku5. Obok wyjazdów zagranicznych obserwujemy ruchliwo przestrzenn ludnoci o charakterze migracji wewntrznych6. Tasytuacja dotyczya gównie mieszka ców wsi, a ich skala w poprzednich latach bya przede wszystkim zwi zana z rozwojem gospodarczym terenów miejskich, a w szczególnoci zliczb ofertpracyidostpnoci mieszka .Takitrendbyobserwowanyprzez dziesi tkilat.Jednakodniedawnazachodzicakiemnowezjawisko,którenigdy wczeniejniemiaomiejscawhistoriiprocesówmigracyjnych.Tymzjawiskiem jest przemieszczanie si mieszka ców miast na obszary wiejskie. W Polsce wlatach20012011saldomigracjipomidzywsi imiastembyododatniedla obszarówwiejskich7,natomiastprzezponadpówieku(ado2000roku)noto wano odpyw ludnoci ze wsi do miast8. Przyczyn zaistniaej sytuacji upatruje si gównie w dynamicznym zaludnianiu obszarów wiejskich wokó duych aglomeracjimiejskich.Sprzyjatemuznacznapoprawainfrastruktury,cozmniej szadystanswwarunkachycianawsiiwmiecie.Rozwójkomunikacjiumoli wiarelatywnieszybkieprzemieszczaniesidomiejscapracy. Skal i kierunki mobilnoci przestrzennej warunkuje wiele zoonych izmieniaj cych si czynników. W konsekwencji wikszo bada nad migracj koncentrujesinawybranychwycinkachrzeczywistoci,chociawtejsytuacji trudniej jest dokona uogólnie i zidentyfikowa prawidowoci rz dz ce pro cesamimigracjami9.Pokrelirównienaley,ewikszocibada iopracowa procesy migracyjne analizowane s z punktu widzenia ich oddziaywania na rozwójgospodarczywobrbiedanego kraju,zatemzperspektywy makroeko nomicznej. 4. Informacja o rozmiarach i kierunkach emigracji z Polski w latach 20042011, Notatka informacyjna,Wynikibada GUS,DepartamentBada DemograficznychiRynkuPracyGUS, materianakonferencjprasow 25.09.2012,s.2. 5 PodstawoweinformacjeorozwojudemograficznymPolskido2012roku,Notatkainforma cyjna,Wynikibada GUS,DepartamentBada DemograficznychiRynkuPracyGUS,materia nakonferencjprasow 29.01.2013,s.3. 6 Przez migracje wewntrzne rozumie si zmiany staego lub czasowego miejsca pobytu wramachkraju. 7 Wedug danych GUS w latach 20012011 na obszarach wiejskich osiedlio si 2372 tys. osób,aopuciotetereny1962tys.osób. 8 Narodowy Spis Powszechny Ludnoci i Mieszka 2011, Raport z wyników, 2012, GUS, Warszawa,s.47. 9 W.Janicki:Przegl dteoriimigracjiludnoci.AnnalesUMCS,vol.LXII,Lublin2007,s.285304.. 7.

(10) 8 Migracjeludnociwiejskiejwlatach20052011 BoenaKarwatWoniak,M.AlinaSikorska. Podstawowym tematem niniejszego opracowania jest charakterystyka zjawiskmigracyjnych,wkontekciezagadnie zwi zanychzprzeobraeniamina obszarachwiejskich.Ztegowzglduanaliziepoddanonietylkoskalzjawiska, alerówniekierunkiipowodyruchliwociprzestrzennejorazcechyspoeczno demograficznewychod cówiprzychod cównaterenywiejskie. Zawarte w pracy treci dostarczaj nie tylko informacji na temat zmian wskali migracji i jej uwarunkowa , ale równie stanowi przesank w bada niachprocesówdemograficznychispoecznoekonomicznychorazosadniczych zachodz cychnaterenachwiejskichpodjejwpywem. 1.Cechybadanejpróby Podstaw niniejszego opracowania stanowi wyniki bada terenowych IERiG PIB.S towieloletniebadania,prowadzonecyklicznie(co46lat),wtych samych 76 wsiach rozmieszczonych w rónych regionach kraju. Miejscowoci do bada zostay dobrane celowo, tak by stanowiy odzwierciedlenie faktycz nychcechspoecznoekonomicznychobszarówwiejskich,azwaszczastruktury obszarowej indywidualnych gospodarstw rolnych. Zastosowany w analizie danych ankietowych podzia przestrzenny odzwierciedla historycznie ukszta towane podobie stwa i odmiennoci w gospodarczych cechach rolnictwa ispoecznoekonomicznychwaciwociachludnociwiejskiej10. W 2011 roku po raz szesnasty przeprowadzono badania terenowe i zo stao nimi objte ogóem okoo 8,5 tys. wiejskich gospodarstw domowych11, wtym 3,3 tys. stanowiy rodziny z uytkownikiem indywidualnego gospodar stwarolnego(rodzinyrolnicze),a5,2tys.–rodzinynieposiadaj ceziemirolni. 10. Szerzej zasady wyodrbniania makroregionów zostay przedstawione w: A. Sikorska: Ogólne informacje o badanych jednostkach osadniczych, [w:] Charakterystyka wsi objtych badaniemw1996roku(wynikiankietyIERiG ),IERiG ,Warszawa1997,s.713,A.Sikorska: Zmiany strukturalne na wsi i w rolnictwie w latach 19962000 awielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich. Synteza, IERiG , Warszawa2000, s. 510 oraz A. Szemberg: Spoeczno ekonomiczne regiony rolnictwa i obszarów wiejskich, Komunikaty, Raporty, Ekspertyzy, z.453,IERiG ,Warszawa1999,s.520. 11 Gospodarstwo domowe wedug GUS definiuje si jako zespó osób razem zamieszkaych iwspólnieutrzymuj cychsi(niekonieczniespokrewnionychczypozostaj cychwformalnym zwi zku). Osoby samotne b d mieszkaj ce z innymi osobami, ale utrzymuj ce si oddziel nie, tworz odrbne jednoosobowe gospodarstwa domowe. Takie okrelenie przyjto te wbadaniachterenowychIERiG PIB,przyczymjestonoutosamianezpojciemrodziny..

(11) 1.Cechybadanejpróby. czejlubuprawiaj cedziakiniewikszeni1haUR(rodziny:bezrolne,nierolni cze). Próba badawcza obejmowaa wszystkie rodziny12, które mieszkay na terenieankietowanychwsi. Kadorazowowyodrbnionapróbabadawcza,zarównowcaymujciu,jak iwramachposzczególnychwyodrbnionychpiciumakroregionówobejmowaa okoojednejpisetnejrzeczywistejliczbygospodarstwindywidualnychoareale powyej1haUR,bd cychdefactogospodarstwamirodzinnymi13. Tabela1.Odsetekindywidualnychgospodarstwrolnychuczestniczcych wbadaniuwedugmakroregionów Makroregiony**. Ogóindywidualnych gospodarstwrolnych* 2005. Polska. 2010. 1782331 1558413. Gospodarstwaobjteankiet liczba 2005. %ogóu. 2011. 2005. 2011. 3705. 3331. 0,21. 0,21. rodkowozachodni. 202455. 190890. 475. 409. 0,23. 0,21. rodkowowschodni. 726315. 647236. 1422. 1364. 0,20. 0,21. Poudniowowschodni. 578093. 487664. 1179. 1076. 0,20. 0,22. Poudniowozachodni. 141836. 114434. 332. 267. 0,23. 0,23. Pónocny. 133632. 118189. 297. 215. 0,22. 0,18. *LiczbaogóuindywidualnychgospodarstwrolnychwPolscenapodstawie:Charakterystyka gospodarstw rolnych, GUS, Warszawa 2005, s. 322, tab. 18 i Uytkowanie gruntów, Po wszechnySpisRolny2010,GUS,Warszawa2011,tab.11,s.56. ** Wydzielonym makroregionom odpowiadaj nastpuj ce województwa: rodkowoza chodni (I) – kujawskopomorskie i wielkopolskie; rodkowowschodni (II) – ódzkie, mazo wieckie, lubelskie i podlaskie; poudniowowschodni (III) – witokrzyskie, maopolskie, podkarpackieil skie;poudniowozachodni(IV)–opolskie,lubuskieidolnol skie;pónoc ny(V)–zachodniopomorskie,pomorskieiwarmi skomazurskie. ródo:opracowanonapodstawieankietyIERiG PIB2005i2011.. Proporcjonalne wielkoci dotyczyy równie liczebnoci wybranych do bada wsiiogóuwiejskichrodzin14,którewtych miejscowociachzamieszki 12. Wopracowaniupojciagospodarstwodomoweirodzinastosujesizamiennie. J.St.Zegar:Indywidualnegospodarstwarolnewukadzieprzestrzennym,wpracyzbiorowej podred.J.St.Zegara„Zrónicowanieregionalnerolnictwa”,GUS,Warszawa2003,s.25. 14 Liczonych cznie, niezalenie od posiadania b d nieposiadania ziemi, w tym gruntów rolnych. 13. 9.

(12) 10 Migracjeludnociwiejskiejwlatach20052011 BoenaKarwatWoniak,M.AlinaSikorska. way (tabela 2). W tym zakresie odnotowano pewne, chocia relatywnie nie wielkie, odmiennoci przestrzenne, które nie maj wpywu na wiarygodno zbieranychinformacji.Jednoczenienaleyzaznaczy,ezasadadoborupróby podk temoptymalnegodopasowaniadorolniczychstrukturwramachwydzie lonych makroregionów, przy jednoczesnej zasadzie badania wszystkich rodzin zwytypowanych miejscowoci spowodowaa, e badane wsie ukazuj gównie procesyzachodz cenaobszarachwiejskichocharakterzerolniczym15. Tabela2.WielkopróbybadawczejIERiGPIBwedugmakroregionów Rodzinywiejskie*. Wsie**. Rok. razem wtys.. 2000. 4047,3. 0,22. 39709. 0,19. 2005. 4372,6. 0,20. 40328. 0,19. 2011. 4849,6. 0,18. 43047. 0,18. %uczestnicz cych wbadaniu. razem wtys.. %uczestnicz cych wbadaniu. wtymrok2011wedugmakroregionów*** rodkowozachodni. 691,5. 0,14. 7150. 0,14. rodkowowschodni. 1538,2. 0,18. 18910. 0,16. Poudniowowschodni. 1410,1. 0,17. 6719. 0,24. Poudniowozachodni. 621,3. 0,20. 4439. 0,20. Pónocny. 588,5. 0,19. 5829. 0,17. *Ogóln liczbwiejskichrodzinoszacowano:w2000rokunapodstawiedanychBiuletynu Statystycznego GUS, Warszawa 2000, nr. 8, s. 162, tab. 61; w 2005 roku na podstawie Po wszechnego Spisu Rolnego 2002; w 2011 roku na podstawie danych Obszary wiejskie wPolsce,GUS,USwOlsztynie,Warszawa,Olsztyn2011,tab.1,s.148. **BankDanychRegionalnych ***Oznaczeniamakroregionówjakwtabeli1. ródo:opracowanonapodstawieankietyIERiG PIB2000,2005i2011.. Informacje od respondentów uzyskiwano przy uyciu kwestionariusza wywiaduzudziaemosóbankietuj cych,którychfunkcjasprowadzaasidojak najwierniejszego i dosownego przekazania treci pyta oraz zarejestrowania odpowiedzi.. 15. W próbie badawczej nie wystpuj na przykad wsie typowo rybackie i podmiejskie, speniaj cewgównejmierzerol„sypialni”..

(13) 1.Cechybadanejpróby. Przy opracowywaniu zagadnie zwi zanych ze skal ruchliwoci prze strzennej wiejskiej ludnoci oparto si gównie na analizie danych o ubytku inapywie rodzin do badanych miejscowoci, które uzyskano od sotysów. Informacje te zostay zawarte w kwestionariuszu zatytuowanym „Charaktery styka wsi” i dotyczyy skali i kierunków migracji wszystkich osób wchodz cych wskadankietowanychgospodarstwdomowych. W przypadku rodzin, które w okresie pomidzy kolejnymi edycjami ba da wyjechay z ankietowanych miejscowoci, dane uzyskane od sotysów zostayuzupenioneoinformacjeztzw.ankietzlikwidowanych.Wtensposób zebranoinformacjeoosobachztychgospodarstwdomowych,zktórymiprze prowadzonowywiadw2005roku,aw2011rokutakasytuacjabyajuniemo liwa, albowiem wszyscy czonkowie tych rodzin opucili miejscowoci bd ce przedmiotemanalizy. Wodniesieniudorodzin,któreosiedliysiwlatach20052011natere nie badanych miejscowoci wiejskich, informacje od sotysów rozszerzono odanezankiettzw.nowych,obejmuj cychrodziny,któreankietowanow2011 rokuporazpierwszy. Wopracowaniuuwzgldnionowy czniemobilnoosóbwwieku15lat istarszych. Oznacza to, e szczegóowy zapis o cechach spoeczno demograficznych,kierunku,przyczynachicharakterzemigracjidotyczyzarów nocaychrodzin,jakiposzczególnychichczonkówwwieku15latiwicej. Badaniami IERiG PIB objte s wszystkie rodziny (osoby) faktycznie za mieszkuj cewdanymmomenciewmiejscowociwiejskiejinieopieraj sina danych meldunkowych, które s podstaw bada prowadzonych przez GUS. Ponadto w statystyce powszechnej nie bierze si pod uwag ruchów osób, które przemieciy si do innej miejscowoci w ramach tej samej gminy, co zostao ujte w ankiecie IERiG PIB. Takie podejcie, w przeciwie stwie do metodologiiprzyjtejwbadaniachmasowych,umoliwiaokreleniefaktycznej mobilnoci ludnoci wiejskiej, która czsto jest ograniczona do okolicznych miejscowoci. Przy okrelaniu statusu spoecznozawodowego osób wchodz cych wskadcharakteryzowanejgrupy,wprzypadkuwychod cówkierowanosiich sytuacj przedwyjazdemzbadanychwsi,awodniesieniudoprzychod cówpo zamieszkaniuwbadanychmiejscowociach. . 11.

(14) 12 Migracjeludnociwiejskiejwlatach20052011 BoenaKarwatWoniak,M.AlinaSikorska. 2.Skalamigracjiprzestrzennych Analizadanychankietowychdotycz cychmobilnociprzestrzennejwyka zaa, e w latach 20052011, podobnie jak i wczeniej, badane spoecznoci wiejskie cechoway si relatywnie du , a jednoczenie wzgldnie zblion ru chliwoci natereniewszystkichczcikraju.Procesymigracyjnemiaycharak ter powszechny i odnotowano je w wikszoci badanych wsi, a tylko w okoo 10% ankietowanych miejscowoci nie stwierdzono adnych przemieszcze terytorialnychludnoci(tabela3). Tabela3.Skalaprocesówmigracyjnychwbadanychwsiach wlatach20052011 Odsetekwsi,wktórychwyst piymigracje wtym ogóem napyw ubytek 20002005 89,5 77,6 86,8 Ogóem 20052011 90,8 84,2 65,8 20002005 90,0 85,0 90,0 rodkowozachodni 20052011 100,0 90,0 60,0 20002005 93,5 78,4 93,5 rodkowowschodni 20052011 90,3 80,6 64,5 20002005 93,8 80,3 75,0 Poudniowowschodni 20052011 93,8 87,5 75,0 20002005 88,9 77,8 77,8 Poudniowozachodni 20052011 88,9 88,9 77,8 20002005 85,0 75,0 80,0 Pónocny 20052011 80,0 80,0 50,0 *Oznaczeniamakroregionówjakwtabeli1. ródo:opracowanonapodstawieankietyIERiG PIB2005i2011. Makroregiony*. Lata. Ponadto, w przeciwie stwie do lat wczeniejszych, w analizowanym okresiecorazsilniejzaznaczaasiprzewagaosiedlaniasiwbadanychwsiach nad procesami wychod stwa. Byo to przede wszystkim konsekwencj znacz cegozmniejszeniasiliczbywsizemigracj caychrodzin,któremutowarzyszy relatywnie niewielki wzrost czstoci wystpowania miejscowoci, w których osiedlay si nowe rodziny. Pomidzy badaniami 2005 i 2011 odsetek wsi zwychod stwem rodzin zmniejszy si z 87 do 66%, za z przychod stwem wzrósz78do85%..

(15) 2.Skalamigracjiprzestrzennych. Opisywane powyej tendencje odnotowano na obszarze caego kraju, jednak ich nasilenie byo zrónicowanie na poszczególnych terenach Polski. Wporównywanymokresietylkowmakroregionierodkowozachodnimnast pi wzrost liczby miejscowoci z ruchliwoci przestrzenn ludnoci, bowiem wlatach 20052011 ubytek b d napyw rodzin odnotowano we wszystkich badanychwsiachtegomakroregionu.Wdwóchmakroregionach,tj.rodkowo wschodnim i pónocnym nast pio z kolei zmniejszenie liczby wsi, w których wystpoway procesy migracyjne. Takie tendencje zaznaczyy si zwaszcza wdrugim z wymienionych makroregionów. W rezultacie byy to niezmiennie tereny z najmniejszym udziaem miejscowoci, w których odnotowano przy padkimobilnociprzestrzennejludnoci. Stosunkowonajwiksz stabilnoci wnateniuprocesówmigracyjnych cechoway si poudniowe regiony kraju. Tylko w makroregionie poudniowo wschodnim i poudniowozachodnim nie ulega zmianie liczba wsi objtych migracj . Nie zmienia si równie liczba miejscowoci, z których wyjedali mieszka cy. W konsekwencji w latach 20052011 byy to tereny z najwiksz liczb wsi z wychod stwem rodzin i takie sytuacje dotyczyy trzech czwartych badanychmiejscowoci.Jakwynikazzebranychdanych,wodniesieniudotych obszarów byy to gównie przemieszczenia wewn trzwiejskie i nie skutkoway onezmianamiwcechachwiejskiejsieciosadniczej16. Napozostaychterenach kraju nast pio ograniczenie liczby wsi z wychod stwem. Jak ju zaznaczono, takie tendencje dotyczyy gównie miejscowoci wiejskich makroregionu pó nocnego. Byy to obszary z najmniejszym, w skali wszystkich makroregionów, odsetkiem wsi, z których wyjeday cae rodziny. W latach 20052011, we wspomnianym makroregionie, procesami emigracyjnymi objta bya poowa wszystkichbadanychmiejscowoci,podczasgdywlatach20002005takasytu acjadotyczyaa80%wsiankietowanychnatymterenie. Wodrónieniuodrozpowszechnieniawychod stwazterenówwiejskich, którego natenie byo zrónicowane terytorialnie, nasilenie skonnoci do osiedlania si nowych rodzin w badanych miejscowociach nie podlegao tak duym wahaniom przestrzennym (tabela 3). We wszystkich makroregionach zwikszeniuulegaliczbamiejscowoci,wktórychwlatach20052011osiedliy sinowerodziny,przyczymnajsilniejtozjawiskozaznaczyosiwmakroregio 16. B. KarwatWo niak: Przeobraenia w strukturach spoecznych i produkcyjnych wsi irolnictwa w latach 20002011 w wietle bada

(16) terenowych [w:] Wzmacnianie pozycji polskiegorolnictwa–propozycjewstpne,Raport65PW20112014,IERiG PIB,Warszawa 2012,s.3840.. 13.

(17) 14 Migracjeludnociwiejskiejwlatach20052011 BoenaKarwatWoniak,M.AlinaSikorska. nie poudniowowschodnim i poudniowozachodnim, czyli na terenach, gdzie zaawansowaniewwielofunkcyjnymrozwojuobszarówwiejskichjestrelatywnie najbardziej znacz ce. Stosunkowo wysoki poziom rozwoju infrastruktury tech nicznej17ispoecznej18orazwaloryprzyrodniczezachcaydoosiedlaniasina obszarachwiejskichpoudniowejPolski.Ponadtoznacznyzakresmobilnocina tychterenach,stanowiypowrotynawiedawnychemigrantówzarobkowych, którzyzako czylijuswoj aktywnozawodow . Wykres1.Ubytekinapywrodzinnaterenyankietowanychwsi wlatach20052011 % 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0. 9,1. 6,0. 5,6. 5,4 4,2. 4,9 4,6. 4,8. 5,4 4,5. 4,1 2,0. Razem. I. II. III. IV. V. makroregiony* Rodziny,które:. przybyy. wyjechay. *Oznaczeniamakroregionówjakwtabeli1. ródo:opracowanonapodstawieankietyIERiG PIB2005i2011.. Powszechno i tendencje w obrbie procesów migracyjnych na obsza rach wiejskich, dokumentuje równie analiza ruchliwoci z pespektywy liczby. 17. Por. A. Wasilewski: Stan oraz zmiany w infrastrukturze technicznej, [w:] Przeobraenia wstrukturzespoecznoekonomicznejwsiobjtychbadaniemIERiG PIBwlatach20002005, pracazbiorowapodred.A.Sikorskiej,IERiG ,Warszawa2006,s.2138. 18 D.Koodziejczyk:Stanizmianywinfrastrukturzespoecznej,[w:]Przeobraeniawstruktu rze…op.cit.,s3949..

(18) 2.Skalamigracjiprzestrzennych. rodzin, które przybyy b d opuciy ankietowane miejscowoci wiejskie wlatach20052011(wykres1). Dane dotycz ce mobilnoci terytorialnej rodzin na obszarach wiejskich wskazuj nie tylko na powszechno tego procesu, ale równie dokumentuj , eskalaubytkubyaznacz comniejszaodnapywunowychjednostek,aczyn niki warunkuj ce wielko tych zjawisk s powi zane gównie z uwarunkowa niami pozarolniczymi. Na tereny wyróniaj ce si zaawansowaniem w wielo funkcyjnym rozwoju obszarów wiejskich i w poziomie rozwoju wiejskiej infra strukturyorazatrakcyjniepooone,nietylkochtniejprzybywaaludno,ale równoczeniewymienioneczynnikiograniczaywychod stwozpooonychtam wsi. Takie waciwoci uwidoczniy si gównie na poudniowych obszarach kraju.Wkonsekwencjinietylkowodniesieniudoliczbywsi,aletakeludnoci wmakroregioniepoudniowozachodnimipoudniowowschodnimodnotowa nonajwiksz dominacjnapywunadubytkiemrodzin. Wraz z rozpowszechnieniem procesów migracyjnych na terenach wiej skich, coraz wyra niej zaznaczaa si przewaga liczebna rodzin, które osiedliy siwbadanychmiejscowociachnadtymi,którejeopuciy.Wostatnimbada nym okresie liczba rodzin, które przybyy do badanych miejscowoci bya oprawie28%wikszanitych,któreznichwyemigroway.Wpicioleciu2000 2005analogicznywska nikwynosiniespena20%. Wlatach20052011przewagliczebn rodzinnowoprzybyychdobada nychmiejscowocinadtymi,któreznichwyjechayodnotowanonaprzewaa j cym obszarze kraju. Taka sytuacja stosunkowo najsilniej zaznaczya si wmakroregioniepoudniowowschodnim,natomiastwdwumakroregionach– rodkowowschodnimipónocnym–wicejrodzinopucioniprzybyodowsi objtychankietyzacj (wykres2).Szczególniesilnietakatendencjauwidocznia siwmakroregionierodkowowschodnim,conaley czyfaktem,enapro cesy migracyjne na tym terenie znacz cy wpyw mia relatywnie niski poziom rozwoju infrastruktury w badanych wsiach, a take oddziaywanie aglomeracji warszawskiej, tworz cej chonny rynek pracy. Te okolicznoci skutkoway wzmoon migracj do miast oraz innych wsi, stwarzaj cych lepsze warunki mieszkanioweidogodniejszemoliwocidojazdudopracy. Zzebranychdanychankietowychwynikao,erodzinynowoprzybye,tj.te którewlatach20052011osiedliysinabadanychterenachwiejskich,stanowiy 5,4%ogóuichmieszka ców.Oznaczato,ewtymczasiewwynikumigracjiprze strzennychliczbazamieszkuj cychrodzinwankietowanychwsiachzwikszaasi. 15.

(19) 16 Migracjeludnociwiejskiejwlatach20052011 BoenaKarwatWoniak,M.AlinaSikorska. redniorocznieo0,9%.Bytopoziomniecowyszyniodnotowanywpoprzednim badaniu(20002005),kiedytoanalogicznywska nikwynosi0,8%. Wykres2.Relacjepomi dzyliczbrodzin,któreprzybyyiopuciy terenyankietowanychwsiwlatach20052011 % 287,2. 300 250 200 150. 171,2 127,5 102,1. 100. 94,3. 88,9. 50 0 Razem. I. II. III. IV. V. makroregiony*. *Podziakrajuwedugmakroregionówpatrztabela1. ródo:opracowanonapodstawieankietyIERiG PIB2005i2011.. Stosunkowonajwikszywzrostskaliprzychod stwaodnotowanowewsiach pooonych w makroregionie poudniowozachodnim, tj. na terenach cechuj cym siodlatrelatywniewysokimpoziomemzurbanizowaniaidezagraryzacjiterenów wiejskich19. W latach 20052011, w porównaniu do okresu 20002005 nasilenie tego procesu byo prawie trzykrotnie wiksze. W konsekwencji rodziny, które wlatach 20052011 zamieszkay we wsiach makroregionu poudniowo zachodniegostanowiyponad9%ogóuistniej cychtamgospodarstwdomowych. Tendencje odwrotne, czyli zmniejszenie skali napywu rodzin do bada nych miejscowoci wiejskich odnotowano tylko w dwu typowo rolniczych ma kroregionach:rodkowowschodnimirodkowozachodnim.Tetendencjeszcze gólnie silnie zaznaczyy si na terenie pierwszego z wymienionych obszarów, 19. A.Sikorska:Przeobraeniawstrukturzespoecznoekonomicznejwsi…op.cit.,s.1016..

(20) 2.Skalamigracjiprzestrzennych. gdzie odsetek rodzin nowo przybyych wród wszystkich mieszkaj cych tam rodzinbynajniszywporównaniuzreszt opisywanychterenówiwynosi4%. Zarówno z bada przeprowadzonych w latach wczeniejszych (2000, 2005),jakiw2011wynikao,etradycyjnieprzychod stwonaobszarywiejskie niebyozwi zanezprowadzeniemdziaalnocirolniczej.Wzbiorowocirodzin, któreprzybyydoankietowanychspoecznociwiejskichprzewaaygospodar stwa domowe nieposiadaj ce ziemi lub uprawiaj ce dziaki rolne do 1 ha UR. Wostatnichlatachtatendencjaulegawyra nemuwzmocnieniu.Wródogóu nowo przybyych w latach 19962000 do badanych wsi rodzin blisko 85% sta nowiy rodziny bezrolne, w okresie 20002005 ich udzia wynosi 87%, awlatach20052011juponad92%. Z porównania informacji o wychod stwie rodzin bezrolnych i rolniczych wynika,erelatywnieczciejtakiesytuacjedotyczyymieszka cówwsiniezwi zanychzdziaalnoci rolnicz .Wlatach20052011emigrowaoponad5%rodzin bezrolnych,zktórymiprzeprowadzonowywiadw2005roku.Analogicznywska nik odnosz cy si do rodzin z uytkownikiem indywidualnego gospodarstwa rolnego,byponaddwukrotnieniszyiwynosiniespena3%(wykres3). Wykres3.Udzia(w%)rodzin,którewlatach20052011wyjechay zbadanychwsiwródogóubadanychgospodarstwdomowych %. 7,0 6,5. 7,0. 6,1. 6,0 5,0. 5,4. 5,2 4,8. 4,6. 5,6. 4,7. 4,2. 4,0 3,0. 6,0. 3,3 2,7. 3,3. 2,8 2,02,11,8. 2,0 1,0 0,0 Razem. I. II. III. IV. V. makroregiony*. Ubytekrodzin:. ogóem. rolnych. bezrolnych. *Podziakrajuwedugmakroregionówpatrztabela1. ródo:opracowanonapodstawieankietyIERiG PIB2005i2011.. 17.

(21) 18 Migracjeludnociwiejskiejwlatach20052011 BoenaKarwatWoniak,M.AlinaSikorska. Daneowychod stwiewiejskichrodzinwujciuprzestrzennymdokumen tuj , e w analizowanym okresie relatywnie najwiksz skonnoci do wyjaz dów cechoway si rodziny w makroregionach: pónocnym i poudniowo zachodnim.Zjawiskotodotyczyo6%gospodarstwdomowychobjtychbada niemw2005roku.

(22) czytonaleyzprzestrzennymitrudnociaminalokalnych rynkach. Najsabiej tendencje do zmiany miejsca pobytu zaznaczyy si w ma kroregionie poudniowowschodnim, gdzie taki proces obj tylko 2% rodzin zamieszkuj cychnatymtereniew2005roku. Analizadanychdotycz cychruchliwociludnociwiejskiejwedugjejpo dziau na uytkuj c gospodarstwo rolne i pozosta , wyra nie wskazaa, e wiksz mobilnoci przestrzenn cechowaysirodzinybezrolne.Takasytua cja zaznaczya si na przewaaj cym obszarze kraju, przy czym stosunkowo najsilniej takie procesy wyst piy w makroregionie poudniowozachodnim. Tylko na terenie makroregionu poudniowowschodniego odnotowano mini malniewikszerozmiarywychod stwarodzinrolniczychnibezrolnych. O wikszej skonnoci rodzin nieposiadaj cych gospodarstwa rolnego do opuszczania miejsca zamieszkania, wiadczy nie tylko wyszy odsetek emigruj cychrodzinbezrolnychnirolniczychwodniesieniudoogóumieszka cówbada nych wsi, ale równie liczebna przewaga tej kategorii gospodarstw domowych wródogóumigrantów.Wobydwuporównywanychokresachwgrupiewychod cówzdecydowan wikszo,ponad70%,stanowiyrodzinybezrolne.Takasytua cjazaznaczyasinaprzewaaj cymobszarzekraju,przyczymstosunkowonajsil niej ich dominacja zaznaczya w makroregionie pónocnym, gdzie okoo 86% rodzin,któreopuciybadanemiejscowocistanowiyrodzinybezrolne. W latach 20052011, podobnie jak i wczeniej, stosunkowo najwiksz ruchliwoci terytorialn cechoway si rodziny zwi zane z relatywnie maymi obszarowogospodarstwami20(do5haUR).Ztejgrupyubyo7%gospodarstw, podczasgdywródgospodarstwstosunkowoduychobszarowo,tj.powyej30 ha UR, analogiczny ubytek wyniós mniej ni 0,3%. Jednoczenie relatywnie duorodzinnowoprzybyychobejmowaomaeobszarowogospodarstwrolne, aleichudziabyprawietrzykrotnieniszynilikwidowanych.Ponadtostosun kowo duy napyw nowych rodzin dotyczy gospodarstw duych obszarowo. Naley uzna, e te zjawiska byy powi zane z procesami przemian agrarnych windywidualnymrolnictwie.. 20. Zob. A. Sikorska: Przemiany w strukturze agrarnej indywidualnych gospodarstw rolnych, IERiG PIB,Warszawa2013,s.25..

(23) 3.Kierunkiiprzyczynyruchliwociprzestrzennejnaterenachwiejskich. 19. 3.Kierunkiiprzyczynyruchliwociprzestrzennejnaterenachwiejskich Wzagadnieniachzwi zanychzmobilnoci rodzinnaobszarachwiejskich wanewydaj sikierunkiichprzemieszczaniasi,tj.miejsceichwczeniejsze go zamieszkania, w odniesieniu do przychod ców, oraz aktualnego pobytu wychod ców.S towanezagadnieniazwaszczazperspektywybada przeob rae wwiejskiejsieciosadniczej. Tabela4.Miejscewczeniejszegopobyturodzin,któreprzybyy dobadanychmiejscowoci Procentnowychrodzin,któreprzybyyz Okresobjtybadaniem innejwsi. miasta. innegokraju. 20002005. 53,1. 45,7. 2,2. 20052011. 38,7. 59,1. 2,2. wtymokres20052011wedugmakroregionów* rodkowozachodni. 29,8. 70,2. . rodkowowschodni. 38,6. 57,9. 3,5. Poudniowowschodni. 36,5. 62,8. 0,7. Poudniowozachodni. 37,5. 59,8. 2,7. Pónocny. 52,0. 44,0. 4,0. *Oznaczeniamakroregionówjakwtabeli1. ródo:opracowanonapodstawieankietyIERiG PIB2005i2011.. Zanalizykierunkównapywunowychrodzindobadanychwsiwynika,e wlatach20052011najczstszymmiejscemwczeniejszegopobytutychrodzin byomiasto(tabela4).Tak sytuacjodnotowanoporazpierwszy.Wewszyst kich poprzednich badaniach najczstszym wczeniejszym miejscem zamieszka niamigrantówbyainnawie21. Wedug danych IERiG PIB, w analizowanym okresie nieco ponad 59% rodzinprzybyychdobadanychmiejscowocipochodziozmiasta.Tymsamym bytoudziaookoo13pkt.proc.wyszyniwpoprzednimbadanymokresie 21. Por.P.Kijanowski:Ruchliwo ludnociwiejskiejwlatach19921996,Komunikaty,Rapor ty,Ekspertyzy,z.434,IERiG ,Warszawa1998,s.10i21oraz

(24) .Zwoli ski: Mobilno prze strzennaispoecznozawodowaludnociwiejskiejwlatach20002005,raportPW20052009 nr29,IERiG PIB,Warszawa2006,s.30..

(25) 20 Migracjeludnociwiejskiejwlatach20052011 BoenaKarwatWoniak,M.AlinaSikorska. (20002005),kiedyanalogicznywska nikstanowiniespena46%.Jednoczenie zmala(oponad14pkt.proc.)udziarodzin,któreprzemieciysidobadanych miejscowoci z okolicznych wsi. Stanowiy one okoo 39% wszystkich nowych gospodarstw domowych. Napyw nowych rodzin z innego kraju, zarówno wlatach20052011,jakiwczeniej,bynieznacznyi dotyczyniecoponad2% ogóunowoprzybyych.Wzdecydowanejwikszocibyytopowrotyzemigra cjizarobkowej. Analiza przestrzenna kierunków napywu nowych rodzin do badanych wsiwskazuje,ewlatach20052011terenami,gdzieodnotowanonajwikszy udzia emigrantów z miasta by makroregion rodkowozachodni (70%) oraz poudniowowschodni(63%). W makroregionie pónocnym zaobserwowano przeciwstawn tendencj w kierunkach migracji. W latach 20052011, podobnie jak i wczeniej, ponad poowanowychrodzinprzybyazinnychwsi.Przyczynwystpowaniatakduej skali przemieszcze wewn trzwiejskich naley upatrywa w lokalnych trudno ciach w znalezieniu pracy zarobkowej, bd cych konsekwencj odmiennoci cech spoecznoci wiejskiej terenów pónocnych (due skupiska ludnoci post pegeerowskiej)22. Zdanychoaktualnymmiejscuzamieszkaniaemigrantówzbadanychwsi wynika,enajczstszymdocelowymmiejscemichwyjazduwlatach20052011, podobniejakiwczeniej,byyterenymiejskie,nastpnieokolicznemiejscowo ci wiejskie i inne kraje. Jednak w porównaniu do wczeniejszego badania stwierdzono spadek skali emigracji rodzin wiejskich do miast, poniewa ich udziawródogóuwychod cówulegzmniejszeniuz50do45%.Zmniejszeniu ulegyrównierozmiarymigracjidookolicznychwsi.Wporównywanychokre sachudziawychod cównainneobszarywiejskieobniysio7pkt.proc.(z41 do 34%). Jednoczenie gwatownie, bo ponad 2krotnie wzrosa skala zagra nicznych wyjazdów ludnoci wiejskiej. Do innych krajów wyjechao blisko 21% osób zrodzin, które w latach 20052011 opuciy badane miejscowoci, pod czasgdywokresie20002005analogicznyudziawynosiniecoponad9%.Tak duywzrost czynaleyzwczeniejsz stosunkowowysok emigracj zarob kow pojedynczychosóbztychrodzin(bylitogównierelatywniemodzim czy ni)23.Teosobypoosi gniciustabilizacjiekonomicznejizawodowej,naby 22. Zob.A.Sikorska:Zmianywwielkocibadanychwsiorazmobilno rodzin[w:]Przeobrae niawstrukturzespoecznoekonomicznej…op.cit.s.11i13. 23 ZdanychGUSwynika,ewródPolakówprzebywaj cychczasowowinnymkrajudomino way osoby, które swój czasowy pobyt za granic czyy z podejmowaniem pracy lub jej.

(26) 3.Kierunkiiprzyczynyruchliwociprzestrzennejnaterenachwiejskich. ciuprawadopobytuidostpudowiadcze spoecznych„ci gnli”zagranic pozostaych czonków swoich rodzin. T tez potwierdza równie fakt, e wwikszocirodziny,któreopuciykraj,torodzinyniepene(gówniekobiety zdziemi). Tabela5.Miejsceaktualnegopobytuwychod cówzankietowanych terenówwiejskich Procentrodzin,którewyjechaydo Okresobjty badaniem innejwsi miasta innegokraju 20002005 40,6 50,2 9,2 Ogóem 20052011 34,3 44,9 20,9 20002005 51,2 43,9 4,9 rodkowozachodni 20052011 59,0 35,9 5,1 20002005 38,5 48,8 12,7 rodkowowschodni 20052011 36,4 52,1 11,6 20002005 33,3 48,8 17,8 Poudniowowschodni 20052011 31,1 34,1 34,8 20002005 21,7 59,5 18,8 Poudniowozachodni 20052011 32,4 58,8 8,8 20002005 42,1 51,2 6,7 Pónocny 20052011 23,1 43,6 33,3 *Oznaczeniamakroregionówjakwtabeli1. ródo:opracowanonapodstawieankietyIERiG PIB2005i2011. Makroregiony*. Podobne prawidowoci w kierunkach migracji ludnoci wiejskiej odno towanowposzczególnychmakroregionach,chociamonabyozaobserwowa pewneodmiennociwtymzakresie(tabela5).Wlatach20052011,podobnie jak i wczeniej, terenami, gdzie odnotowano najmniejszy udzia osób, które opuciy obszary wiejskie by makroregion rodkowozachodni. W porównaniu do lat wczeniejszych te tendencje ulegy pewnemu wzmocnieniu. W okresie 20002005migracjezewntrzne,tj.wyjazdydomiastb d innegokraju,objy 49% rodzin, które opuciy badane miejscowoci, podczas gdy w latach 2005 2011 analogiczny udzia wynosi 41%. Ta sytuacja bya wynikiem dalszego wzrostu wychod stwa do okolicznych wsi. Ten kierunek migracji w ostatnim omawianym okresie wybrao 59% rodzin i by to udzia o 8 pkt. proc. wikszy. poszukiwaniem.Ogólnyodsetekosóbprzebywaj cychzagranic wzwi zkuzprac wynosi ok.73%.Szacujesi,eponad75%czasowychemigrantówprzebywazagranic conajmniej jedenrok–zob.Podstawoweinformacjeo…op.cit.,s.3.. 21.

(27) 22 Migracjeludnociwiejskiejwlatach20052011 BoenaKarwatWoniak,M.AlinaSikorska. wporównaniu do poprzedniego badania. Ponadto makroregion ten cechowa siniezmiennyminajmniejszymudziaemmigracjidoinnychkrajów. Wlatach20052011najwiksz skal migracjipozaobszarywiejskie,ce choway si rodziny zamieszkuj ce badane miejscowoci w makroregionie pónocnym. Taki kierunek wychod stwa dotyczy ponad trzech czwartych wszystkichmigruj cych.Ponadtoprocesymigracyjnerodzinwiejskichwmakro regionie pónocnym charakteryzowaysidu skal wyjazdówdo innychkra jów. Ten kierunek wychod stwa wybraa ponad jedna trzecia rodzin. Oznacza to,ewporównaniudopoprzedniegobadaniaskalategozjawiskaulegapra wiepiciokrotnemuzwikszeniu.Wrezultacieruchprzestrzennymieszka ców wsiwmakroregioniepónocnym,podobniejakiwmakroregioniepoudniowo wschodnimcharakteryzowasinajwiksz skal migracjizagranicznych. Tabela6.Przychod cydoankietowanychwsiweduggównego powoduosiedlenia Gównypowódprzybycia(osobyw%) Okresobjty badaniem. rodzinny. likwidacja gosp.rolnego. praca. miesz kanie. objciegosp. inne* rolnego. 20002005. 30,9. 1,9. 2,1. 50,9. 6,9. 8,1. 20052011. 20,6. 0,9. 1,8. 64,1. 4,4. 8,2. wtymokres20052011wedugkategoriirodziny bezrolni. 15,2. 4,1. 2,0. 70,2. . 8,5. rolni. 38,8. . . 8,2. 49,0. 4,1. * Zwi zane ze szczególnymi zdarzeniami losowymi (pobyt w zakadzie wychowawczym, karnym,opieku czoleczniczymb d jegopowodybyynieznane). ródo:opracowanonapodstawieankietyIERiG PIB2005i2011.. Zbada prowadzonychw2005i2011rokuwynikao,enieulegyzasad niczej zmianie gówne powody przychod stwa na tereny wiejskie, chocia od notowano pewne rónice w tym zakresie. Zarówno w latach 20052011, jak iwczeniej, wród przyczyn przybycia do badanych miejscowoci najczciej byywymienianesprawymieszkaniowe(tabela6).Takipowódmigracjipodao ponad 64% osób z rodzin, które sprowadziy si na obszary wiejskie w latach 20052011 i by to udzia o przeszo 13 pkt. proc. wikszy ni analogiczny wska nikodnotowanywokresie20002005,którywynosi51%.Tymmotywem kieroway si w gównej mierze osoby z bezrolnych gospodarstw domowych.

(28) 3.Kierunkiiprzyczynyruchliwociprzestrzennejnaterenachwiejskich. (ponad70%),podczasgdywródmigrantówdorodzinrolniczychtargumen tacjpodawalitylkonieliczni(niecoponad8%). W okresie 20052011 wród motywów przemieszcze niezmiennie rela tywnie czsto wymieniano sprawy rodzinne, niemniej taka sytuacja dotyczya mniejszej grupy osób ni wczeniej. Jednak, tym powodem kierowao si wy ra nie mniej osób ni w latach wczeniejszych. Uwarunkowania rodzinne jako najwaniejsz przyczyn zamieszkania na terenie badanych wsi podao blisko 21%migrantówzlat20052011(31%byoichwlatach20002005).Takasytua cja czciej dotyczya osób z rodzin rolniczych (39%) ni z rodzin bezrolnych (15%). Naley równie zaznaczy, e w odniesieniu do pierwszej z wymienio nychgrupprzychod cówprzybyciedobadanejmiejscowoci czyosizobj ciemgospodarstwa rolnego.Jednoczeniedlabliskopoowyprzychod cówdo rodzin rolniczych, objcie gospodarstwa stanowio najwaniejszy argument za osiedleniemwbadanychmiejscowociach.Niezmieniatofaktu,ewodniesie niudoogóuprzychod ców,rozpoczciedziaalnocirolniczejbyostosunkowo rzadkowymienian motywacj przemieszczaniasidoankietowanychwsi.Przy czym w stosunku do ubiegych okresów takie postawy ulegy zmniejszeniu. Wlatach 20002005 w powi zaniu z rozpoczciem dziaalnoci rolniczej na tereniebadanychwsiosiedliosi7%ogóuprzybyszów,podczasgdywokresie 20052011tenudziawynosijutylkoniecoponad4%. Tabela7.Przestrzennezró nicowaniemotywówosiedlaniasi naterenachwiejskichwlatach20052011 Gównypowódmigracji(osobyw%) likwida objcie Makroregiony* mieszka rodzinny cjagosp. praca gosp. inne** nie rolnego rolnego Ogóem 20,6 0,9 1,8 64,1 4,4 8,2 rodkowozachodni 60,1 5,9 1,9 20,4 1,9 9,3 rodkowowschodni 24,7 1,2 2,4 47,1 8,2 16,5 Poudniowowschodni 27,1 2,4 58,8 8,2 3,5 Poudniowozachodni 5,5 1,2 92,0 1,2 Pónocny 4,8 82,5 12,7 *Oznaczeniamakroregionówjakwtabeli1. ** Zwi zane ze szczególnymi zdarzeniami losowymi (pobyt w zakadzie wychowawczym, karnym,opieku czoleczniczymb d jegopowodybyynieznane). ródo:opracowanonapodstawieankietyIERiG PIB2005i2011.. . 23.

(29) 24 Migracjeludnociwiejskiejwlatach20052011 BoenaKarwatWoniak,M.AlinaSikorska. Wród przyczyn, które miay niewielkie znaczenie przy podejmowaniu decyzji o przychod stwie naley wymieni równie wzgldy zarobkowe. Wobydwu analizowanych okresach ten motyw podao zaledwie 2% osób zopisywanej grupy. Dla jeszcze mniejszej zbiorowoci decyduj c przyczyn przyjazdu bya likwidacja gospodarstwa rolnego w innej miejscowoci. W opi sywanej populacji tylko niespena 1% osób zadeklarowao, e zasadniczym powodem przemieszczenia si byo zaniechanie dziaalnoci rolniczej w innej wsi. Powyszymi motywami kierowali si wy cznie przychod cy do rodzin rolniczych. Podobne tendencje w powodach przychod stwa na tereny wiejskie od notowano równie w ujciu przestrzennym, chocia mona zaobserwowa pewneregionalneodmiennoci(tabela7).Naprzykadwmakroregionierod kowozachodnim szczególnie silnie zaznaczy si udzia osób osiedlaj cych si wbadanych miejscowociach kieruj cych si motywami rodzinnymi (60%) ilikwidacj dziaalnocirolniczej(6%).Wródpowodówmigracjiwmakroregio nach: rodkowowschodnim i poudniowowschodnim, zwraca uwag relatyw nie znacz cy udzia przychod ców obejmuj cych gospodarstwa rolne (ponad 8%).Zkolei,dominuj cympowodemosiedlaniasiwewsiachmakroregionów: pónocnegoipoudniowozachodniegobyysprawymieszkaniowe(8392%). Tabela8.Wychod cyzankietowanychwsiweduggównego powodumigracji Gównypowódmigracji(osobyw%) Okres objtybadaniem. ro dzin ny. likwidacja gosp. praca mieszkanie rolnego. nauka. objcie gosp. inne* rolnego. 20002005. 30,1. 15,2. 20,8. 28,1. 1,3. 0,4. 4,1. 20052011. 26,4. 14,6. 17,8. 34,9. 1,3. 0,3. 4,7. wtymokres20052011wedugkategoriirodziny bezrolni. 29,2. . 23,2. 44,9. 0,5. . 3,2. rolni. 19,2. 56,8. 7,2. 7,1. 2,4. 1,0. 6,3. * Zwi zane ze szczególnymi zdarzeniami losowymi (pobyt w zakadzie wychowawczym, karnym,opieku czoleczniczymb d jegopowodybyynieznane). ródo:opracowanonapodstawieankietyIERiG PIB2000,2005i2011.. .

(30) 3.Kierunkiiprzyczynyruchliwociprzestrzennejnaterenachwiejskich. Odnonie wychod stwa z badanych wsi na podstawie wyników bada prowadzonychw2005i2011roku,niestwierdzonoznacz cychrónicwgów nychpowodach,chociaodnotowanopewnerónicewodsetkuosób,którymi kieroway odmienne motywy w opisywanych okresach (tabela 8). Zarówno wlatach20052011,jakiwczeniej,wród najczciejwymienianych przyczyn wychod stwa podawane byy kwestie mieszkaniowe. Ten powód nabra na znaczeniu,gdykierowaosinim35%wychod cówwokresie20052011,za wlatach20002005takieosobyobejmoway28%.Zdecydowanieczciejtak motywacj kierowali si wychod cy niezwi zani z gospodarstwami rolnymi (45%)nizrodzinrolniczych(7%). Wród przyczyn wychod stwa relatywnie czsto wymieniano równie sprawy rodzinne. Taki powód wyjazdu podao 26% migrantów w latach 2005 2011 (30% – w latach 20002005). Tym motywem zdecydowanie czciej kierowaasiludnobezrolna(31%)nirolnicza(19%). Uzna zatem naley, e w analizowanym okresie ch poprawy warun ków mieszkaniowych bya priorytetowym motywem ruchliwoci przestrzennej mieszka ców badanych wsi, podczas gdy w latach 20002005 byy to sprawy rodzinne. Poród powodów podejmowania decyzji o wyje dzie z ankietowanych miejscowoci, których znaczenie ulego równie niewielkiemu zmniejszeniu, wymieni naley take wzgldy zarobkowe. Rozpoczciem pracy zarobkowej wnowym miejscu zamieszkania kierowao si 18% migrantów w latach 2005 2011ibytoudziao4pkt.proc.niszyniodnotowanywokresie20002005. Podobnie,jakwprzypadkuprzyczynmieszkaniowychirodzinnych,czciejbya to motywacja ruchliwoci przestrzennej ludnoci bezrolnej ni rolniczej (23% wobec 7%). Wyjazdy z ostatniej z wymienionych grup mieszka ców wsi byy uwarunkowane przede wszystkim likwidacj gospodarstwa rolnego. Chocia takipowódpodaoprawie57%wychod cówzrodzinrolniczychwlatach2005 2011, to zbiorowo kieruj ca si takimi motywami przy decyzjach migracyj nych stanowia tylko okoo 15% osób wyjedaj cych. Ponadto, wyniki bada 2000 i 2011 byy podobne, co wskazuje, e zako czenie dziaalnoci rolniczej przy podejmowaniu decyzji migracyjnych nie ulego zmianie na przestrzeni opisywanychlat. Zarównowlatach20052011,jakiwczeniej,podnoszeniepoziomuwy ksztacenia i objcie gospodarstwa rolnego byy incydentalnie wymienianymi powodami wychod stwa. W opisywanej populacji tylko 1,3% osób zadeklaro wao,ezasadniczympowodemichmigracjibyanauka,awprzypadkurozpo. 25.

(31) 26 Migracjeludnociwiejskiejwlatach20052011 BoenaKarwatWoniak,M.AlinaSikorska. czciadziaalnocirolniczejtenodsetekbyjeszczeniszyiwynosi0,3%.Tymi motywamikierowaasiwgównejmierzeludnorolnicza. Wujciuprzestrzennymodnotowanotylkoniewielkieodmiennociwna sileniuzjawiskmigracyjnychwedugichprzyczyny(tabela9).Naprzykadtylko wmakroregionie rodkowozachodnim, wród powodów wychod stwa zazna czyy si motywy zwi zane z objciem gospodarstwa rolnego w innej wsi (po nad 2%). Na tym terenie zaznaczy si równie brak przyczyn zwi zanych zpodnoszeniempoziomuwyksztacenia.Wródczynników,jakimikierowalisi gównie wychod cy w makroregionie rodkowowschodnim dominowaa ch poprawywarunkówmieszkaniowych(39%). Tabela9.Przestrzenneró nicewgównychpowodachwychod stwa zbadanychwsiwlatach20052011 Gównypowódmigracji(osobyw%) Makroregiony*. rodzin ny. likwi dacja gosp. rolnego. praca. objcie miesz kanie. nauka. gosp.. inne**. rolnego. Ogóem. 26,4. 14,6. 17,8. 34,9. 1,3. 0,3. 4,7. rodkowozachodni. 27,6. 13,8. 13,8. 32,2. . 2,3. 10,3. rodkowowschodni. 27,4. 18,1. 6,9. 38,6. 0,8. . 8,1. Poudniowowschodni. 22,8. 31,5. 5,4. 30,4. 3,3. . 6,5. Poudniowozachodni. 33,1. 7,4. 23,4. 32,0. 0,6. . 3,4. Pónocny. 18,4. 8,2. 38,8. 25,9. 1,4. . 7,5. *Oznaczeniamakroregionówjakwtabeli1. ** Zwi zane ze szczególnymi zdarzeniami losowymi (pobyt w zakadzie wychowawczym, karnym,opieku czoleczniczymb d jegopowodybyynieznane). ródo:opracowanonapodstawieankietyIERiG PIB2005i2011.. Z kolei w makroregionie poudniowowschodnim motywy wyjazdu ce chowao relatywnie due znaczenie kwestii zwi zanych z likwidacj gospodar stwa rolnego (32%) i podnoszeniem poziomu wyksztacenia (3%). W makrore gioniepoudniowozachodnimwródpowodówopuszczaniawsizwróciuwag stosunkowo duy udzia wzgldów rodzinnych (33%). Migracje przestrzenne ludnociwiejskiejwmakroregioniepónocnymzdominowayprzyczynyzwi za nezmoliwoci podjciapracyzarobkowej..

(32) 4.Cechyspoecznodemograficzneosóbmobilnychprzestrzennie. 4.Cechyspoecznodemograficzneosóbmobilnychprzestrzennie Z analizy danych o cechach populacji zmieniaj cej miejsce pobytu wlatach20052011wynika,epodobniejakiwczeniej,byytoosobyrelatyw niemodeidobrzewyksztacone. Zanalizydanychankietowychwynika,epopulacjosiedlaj c siwba danychwsiach,zarównowlatach20052011,jakiwczeniej,wzdecydowanej wikszoci (okoo 66%) stanowiy osoby w wieku 1844 lat. Blisko trzykrotnie mniejsze grono osób nowo przybyych byo w wieku produkcyjnym niemobil nym,aosobywwiekuemerytalnymprzemieszczaysidobadanychwsispora dycznie (6%). Podkreli naley, e relatywnie modsz zbiorowo stanowili przychod cy, który tworzyli rodziny rolnicze ni osoby powikszaj ce grono bezrolnychgospodarstwdomowych(tabela10). Tabela10.Przychod cynaterenywiejskiewedugwieku wkolejnychbadanychokresach Odsetekosóbwwieku*: Lata. produkcyjnym. przedproduk cyjnym. mobilnym. niemobilnym. Udzia kobiet. poproduk cyjnym. 20002005. 4,7. 64,7. 23,4. 7,2. 48,9. 20052011. 5,2. 66,2. 22,4. 6,2. 49,2. wtymokres20052011wedugkategoriirodziny Rodzina:. . . bezrolna. 5,8. 65,0. 22,6. 6,6. 49,5. rolnicza. . 77,6. 20,4. 2,0. 45,9. *PrzyjtostosowaneprzezGUSekonomicznegrupywieku:przedprodukcyjny–osobydo17lat (w niniejszej pracy dotyczy osób w wieku 1517 lat); produkcyjny– kobiety wwieku 1859 lat imczy ni wwieku 1864 lata; poprodukcyjny – kobiety 60 lat iwicej oraz mczy ni 65 lat iwicej.Wwiekuprodukcyjnymwydzielanes jeszczedwiegrupy:mobilny(produkcyjnymod szy)–osobywwieku1844latiniemobilny(produkcyjnystarszy)–kobietywwieku45–59lat imczy niwwieku4564lata.Takipodziagrupwiekuzastosowanowcaymopracowaniu. ródo:opracowanonapodstawieankietyIERiG PIB2000,2005i2011.. Wujciuprzestrzennymwzgldnienajmodsz zbiorowotworzyyoso by osiedlaj ce si we wsiach pooonych w makroregionie poudniowo wschodnim,zanajstarsz –wrodkowowschodnimipónocnym.. 27.

(33) 28 Migracjeludnociwiejskiejwlatach20052011 BoenaKarwatWoniak,M.AlinaSikorska. Tabela11.Przychod cynaterenywiejskiewlatach20052011 wedugcechdemograficznychimakroregionów Odsetekosóbwwieku Makroregiony*. produkcyjnym. popro. Udziakobiet wród przychod ców. przedpro dukcyjnym. mobilnym. niemobil nym. 5,2. 66,2. 22,4. 6,2. 49,2. rodkowozachodni. . 79,6. 13,0. 7,4. 44,4. rodkowowschodni. 3,5. 64,7. 21,8. 10,0. 48,8. Poudniowowschodni. 10,6. 70,6. 18,8. . 47,1. Poudniowozachodni. 4,9. 63,8. 27,6. 3,7. 50,3. Pónocny. 7,9. 58,7. 23,8. 9,5. 54,0. Ogóem. dukcyjnym. *Oznaczeniamakroregionówjakwtabeli1. ródo:opracowanonapodstawieankietyIERiG PIB2005i2011.. Przy uwzgldnianiu kryterium pci, zarówno w latach 20052011, jak iwczeniej, wród przychod ców do badanych miejscowoci odnotowano niewielk przewagmczyzn(51%)wporównaniudokobiet(49%).Szczegól nie dotyczyo to zbiorowoci, któr tworzyli mczy ni wród przybywaj cych dorodzinrolniczych(54%). Zrónicowanieterytorialnewwysokociodsetkakobietwródosóbosie dlaj cych si w badanych miejscowociach przede wszystkim wskazuje, e wwikszocimakroregionów,jakiwskalikraju,tendencjebyypodobne,czyli wródprzychod cównieznaczniegórowalimczy ni.Niezmieniatofaktu,e uwidoczniy si pewne przestrzenne rónice w wysokoci odsetka kobiet wpopulacji, która zamieszkaa na wsi. Przewag kobiet w gronie osób nowo przybyychnaobszarywiejskiestwierdzonotylkowmakroregioniepónocnym (54%).Terelacjenaley czyzestruktur wiekuosób,któresitamosiedlay. Jakjuwczeniejwspomniano,tworzyyonerelatywnienajstarsz zbiorowo. Na pozostaych terenach wysoko odsetka kobiet wród przychod ców do badanychwsiwahaasiodponad44%wmakroregionierodkowozachodnim doniecopowyej50%wpoudniowozachodnim. Zzestawieniastrukturywiekumigrantówzobszarówwiejskichwlatach 20002005i20052011wynika,epopulacjaopuszczaj cabadanewsiestajesi corazmodsza(wykres4)..

(34) 4.Cechyspoecznodemograficzneosóbmobilnychprzestrzennie. 29. Wykres4.Wychod cyzterenówwiejskichwedugwieku* wkolejnychbadanychokresach %. 78,2 78,3. 80,0 51,0 54,1. 60,0 40,0 20,0. 27,2 24,2 17,1 15,9 4,7 5,8. 0,0 przed produkcyjnym. razem. mobilnym. niemobilnym. po produkcyjnym. produkcyjnym udziaosóbwwieku 20002005. 20052011. *Grupywiekujakwtabeli10. ródo:opracowanonapodstawieankietyIERiG PIB2000,2005i2011.. Wródogóumigrantówzwiejskichrodzinwlatach20052011,podobnie jakiwczeniej,najliczniejsz grup(ponad50%wszystkichwychod ców)two rzyyosobywwiekuprodukcyjnymmobilnym,czylibyyonewwieku1844lat. Odnotowano przy tym pewne rónice, gdy porównano wiek emigrantów, uwzgldniaj c bardziej szczegóowe grupy wieku. W latach 20052011 najlicz niejsz grup wychod ców tworzyy osoby, które nie uko czyy 34 lat i obej mowayponad35%ogóuwychod ców.Zbada prowadzonychw2000i2005 rokuwynika,epoprzednionajwiksz ruchliwoci cechowaysiosobynieco starsze,tj.wwieku3544lat24,aichudziawródogóuwychod cówksztato wa si na poziomie okoo 38%. Relatywnie duy udzia stosunkowo modych osóbwródmigrantówzrodzinwiejskich czynaleyzfaktem,etakiedecy zjezwyklepodejmuj osobyrozpoczynaj ceaktywnozawodow b d zaka daj cerodzin. Badaniawykazayrónicewcechachdemograficznychwychod cówwza lenociodkierunkumigracji.Wlatach20052011,podobniejakiwczeniej,do miastizagranicprzemieszczaysiosobyrelatywniemodszenimigruj cena 24. Zob.

(35) .Zwoli ski:Mobilno przestrzennaispoecznozawodowa….op.cit.s.40..

(36) 30 Migracjeludnociwiejskiejwlatach20052011 BoenaKarwatWoniak,M.AlinaSikorska. inne obszary wiejskie. Te relacje zaznaczyy si zwaszcza w przypadku wyje daj cychdoinnychkrajówzpowodówzarobkowych.Wichgroniebyoprawie 46%osóbwwieku1834lat,zatemichudziabyookoo11pkt.proc.wyszy ni wród ogóu wychod ców. Te dysproporcje mog sugerowa, e byy to osoby,którepopierwszychniepowodzeniachnakrajowymrynkupracy,zdecy dowaysinaemigracjzarobkow . Wykres5.Wychod cyzrodzinrolniczychibezrolnych wlatach20052011wedugwieku. ródo:opracowanonapodstawieankietyIERiG PIB2005i2011.. .

(37) 4.Cechyspoecznodemograficzneosóbmobilnychprzestrzennie. Ludno opuszczaj ca badane miejscowoci bya relatywnie modsza ni ogó respondentów. W grupie emigrantów odsetek osób w wieku produkcyj nymmobilnymbyo10pkt.proc.wyszyniwródogóumieszka ców.Jednak ta sytuacja nie wpyna negatywnie na struktur demograficzn spoecznoci wiejskiej, albowiem osoby opuszczaj ce badane miejscowoci wiejskie byy relatywniestarszeniludnotamsiosiedlaj ca.Wgronieprzychod cówbyo o12pkt.proc.wicejniwpopulacjiwychod cówosóbwwiekuprodukcyjnym modszym (66% wobec 54%). Jednoczenie w pierwszej z wymienionych zbio rowoci,dwuipókrotniemniejszyniwdrugiej,byudziaosóbwwiekuemery talnym(6%wobec16%). Zporównaniastrukturywiekuludnoci,którawlatach20052011opucia zbioroworodzinbezrolnychirolniczychwynika,ewobydwuwyrónionych grupach emigrantów najbardziej mobilne byy osoby relatywnie mode. Przy czymwychod cyrodzinbezrolnychbyliwzgldniemodsinimigrancizrodzin zwi zanychzuytkownikiemindywidualnegogospodarstwarolnego(wykres5). Wprawdziewobydwuporównywanychpopulacjachnajwiksz grupsta nowiyosobywwiekuprodukcyjnymmobilnym,aleichudziawródwychod cówzrodzinbezrolnychbyo14pkt.proc.wikszyiwynosi58%.Jednoczenie w gronie emigrantów z rodzin rolniczych byo dwukrotnie wicej osób w tzw. wiekuprodukcyjnymstarszymniwródwychod cówzrodzinbezrolnych(38% wobec19%).Wpozostaychgrupachwiekowych,odrbnocipomidzyporów nywanymizbiorowociamimigrantówbyyrelatywniemniejszeiwynosiyokoo 3pkt.proc. Z analizy struktury wieku wychod ców z wiejskich rodzin w poszczegól nych makroregionach wynika, e bya ona zrónicowana terytorialnie (tabela 11). Osoby w wieku produkcyjnym mobilnym, stanowiy najliczniejsz zbioro wowewszystkichwyrónionychmakroregionach,aodnotowanerónicebyy stosunkowo najmniejsze w porównaniu do pozostaych grup wieku. Najniszy (46%) udzia emigrantów w wieku 1844 lata odnotowano w makroregionie poudniowowschodnim,zanajwikszy(ponad57%)wmakroregioniepónoc nym. W pozostaych grupach wiekowych rozbienoci w odsetku wychod ców byywzgldniewiksze,przyczymnajbardziejznacz cedotyczyyudziauosób wwieku emerytalnym. Stosunkowo najmniej osób wwieku produkcyjnym niemobilnymbyowgroniewychod cówzewsiwmakroregionierodkowoza chodnim(17%),zanajwicejwmakroregioniepoudniowowschodnim(32%). Jednoczenie, pierwszy zwymienionych makroregionów charakteryzowa si najwyszym (23%) udziaem ludnoci w wieku poprodukcyjnym. Odwrotn . 31.

(38) 32 Migracjeludnociwiejskiejwlatach20052011 BoenaKarwatWoniak,M.AlinaSikorska. sytuacj stwierdzono w makroregionie pónocnym, gdzie udzia tych, którzy osi gnliwiekemerytalnybynajniszy(13%). Tabela11.Wychod cyzterenówwiejskichwlatach20052011 wedugwiekuimakroregionów Odsetekosóbwwieku Makroregiony*. przedpro dukcyjnym. produkcyjnym mobilnym niemobilnym. popro dukcyjnym. Udzia kobiet. Ogóem. 5,8. 54,1. 24,2. 15,9. 52,0. rodkowozachodni. 5,7. 54,0. 17,2. 23,0. 51,7. rodkowowschodni. 5,8. 54,4. 24,3. 15,4. 54,4. Poudniowowschodni. 3,3. 45,7. 31,5. 19,6. 45,7. Poudniowozachodni. 6,9. 55,4. 24,0. 13,7. 50,9. Pónocny. 6,1. 57,1. 23,8. 12,9. 53,1. *Oznaczeniamakroregionówjakwtabeli1. ródo:opracowanonapodstawieankietyIERiG PIB2005i2011.. Analizuj c cechy wychod ców wedug pci, stwierdzono, e w latach 20052011,podobniejakiwokresie20002005,relacjepomidzyliczebnoci kobiet imczyzn byy zblione (wykres 6). W ostatnim badaniu odnotowano nieznacznezwikszaniefeminizacjipopulacjiwyjedaj cejzterenówwiejskich. Oznaczata,eokresie20052011nast pioodwrócenietrenduzlatwczeniej szych,kiedytonastpowaostopniowezmniejszaniesirónicwudzialekobiet imczyznwomawianejpopulacji25.Wkonsekwencjiwgronieogóuwychod cówzterenówwiejskichwlatach20052011odnotowanoniewielk przewag liczbebn kobiet(52%). Pewnerónicestwierdzonowstopniusfeminizowaniagrupyemigrantów w podziale na kategorie gospodarstwa domowego, jakie tworzyli wychod cy wmomencie opuszczenia badanych wsi. Z tego porównania wynika, e prawi dowoci bywikszyudziakobietwgroniewychod cówzrodzinbezrolnych ni w grupie emigrantów z rodzin rolniczych, przy czym te rónice ulegy nie. 25. W latach19962000odnotowanoookoo3pkt.proc.wikszyudziakobietnimczyzn wródwychod cówzterenówwiejskich,podczasgdywlatach19921996taprzewagabya prawiedwukrotniewikszaiwynosia5pkt.proc..

(39) 4.Cechyspoecznodemograficzneosóbmobilnychprzestrzennie. 33. znacznemu zwikszeniu. W latach 20052011 wród wychod ców z rodzin bezrolnych byo prawie 55% kobiet, podczas gdy w okresie 20002005 analo gicznywska nikstanowiniecoponad52%. Wykres6.Wychod cyzterenówwiejskichwedugpciikategoriirodzin % 60,0. 52,3. 49,9. 54,5. 52,0. 43,8. 45,2. 20002005. 20052011. 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 udziakobiet ogóemmigranci. zrodzinrolniczych. zrodzinbezrolnych. ródo:opracowanonapodstawieankietyIERiG PIB2000,2005i2011.. Wlatach20052011niewielkaprzewaga(o14pkt.proc.)udziaukobiet wródosóbwyjedaj cychzbadanychmiejscowocizaznaczyasinaprzewa aj cym obszarze kraju (tabela 11). Z danych ankietyzacji przeprowadzonej w2011 roku wynika, e jedynie w makroregionie poudniowowschodnim zaobserwowano liczebn przewag mczyzn nad kobietami wród wychod ców(ponad54%wobecniespena46%). Z relatywnie modym wiekiem osób nowo przybyych do badanych wsi wlatach 20052011, czy si wzgldnie wysoki ich poziom wyksztacenia, zarówno ogólnego i zawodowego (wykres 7 i 8). Tylko niespena 16% przy chod ców uzyskao wyksztacenie tylko na poziomie ustawowym, tj. szkoy podstawowejb d gimnazjum.Ponad34%osób,którezamieszkaowanalizo wanym okresie na obszarach wiejskich posiadao wyksztacenie rednie b d pomaturalne,akolejneokoo25%legitymowaosidyplomemwyszejuczelni. Jednoczenieblisko77%posiadaoszkolnekwalifikacjezawodowe.Wtejgrupie.

(40) 34 Migracjeludnociwiejskiejwlatach20052011 BoenaKarwatWoniak,M.AlinaSikorska. dominuj cym profilem wyksztacenia byo przygotowanie do wykonywania zawodównierolniczych(wykres8). Wzgldniewyszympoziomemwyksztaceniacechowalisiprzychod cy dorodzinrolniczychnibezrolnych.Dotyczyotozarównowyksztaceniaogól nego (wykres 7), jak i kwalifikacji zawodowych (wykres 8). wiadczy o tym przede wszystkim fakt, e wród osób z rodzin rolniczych, które osiedliy si wbadanych wsiach mniej byo z wyksztaceniem na poziomie szkoy podsta wowej lub gimnazjum oraz zdecydowanie wyszy udzia ludnoci z wyszym wyksztaceniemniwprzypadkurodzinbezrolnych. Wykres7.Przychod cynaterenywiejskiewedugpoziomuwyksztacenia ogólnego**ikategoriirodziny %. 38,8. 40,0. 34,2. 33,5. 32,7. 35,0 30,0. 25,6. 25,5. 24,5. 24,9. 25,0 20,0. 15,7 14,2 16,1. 14,3. 15,0 10,0 5,0 0,0 ustawowym*. zasadniczym. rednim ipomaturalnym. wyszym. udziaosóbzwyksztaceniem ogóemmigranci. zrodzinrolniczych. zrodzinbezrolnych. *Dotyczywyksztacenianapoziomieszkoypodstawowejigimnazjum. **Zestawienieobejmujewyksztacenieuko czoneinieuko czone. ródo:opracowanonapodstawieankietyIERiG PIB2011.. Z danych ankietowych wynika, e w populacji przybyej do rodzin rolni czych w latach 20052011 wyksztacenie na poziomie ustawowym posiadao 14%osób.Bytoudziao2pkt.proc.niszynianalogicznywska nikwgronie bezrolnych przychod ców, który wynosi ponad 16%. Wprawdzie w obydwu porównywanych zbiorowociach najbardziej rozpowszechnione byo wykszta cenie rednie i pomaturalne, ale udzia osób z takim poziomem wyksztacenia.

(41) 4.Cechyspoecznodemograficzneosóbmobilnychprzestrzennie. 35. byo5pkt.proc.wyszywródprzychod cówdorodzinrolniczychniwprzy padku bezrolnych (39% wobec 34%). Stosunkowo wiksza rónica pomidzy opisywanymi populacjami dotyczya wysokoci udziau osób posiadaj cych wyksztaceniewysze.Dyplomuko czeniawyszejuczelniposiadao33%przy chod cówdorodzinrolniczych,gdydorodzinnierolniczych–25%. Wykres8.Przychod cynaterenywiejskiewedugpoziomuwyksztacenia zawodowego*ikategoriirodziny %. 76,6. 73,5. 77,0. 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0. 12,2 3,4. 2,5. 10,0 0,0 rolniczym. nierolniczym. udziaosóbzwyksztaceniemzawodowym ogóemmigranci. zrodzinrolniczych. zrodzinbezrolnych. *Zestawienieobejmujewyksztacenieuko czoneinieuko czone. ródo:opracowanonapodstawieankietyIERiG PIB2011.. Ludno przybywaj ca do badanych miejscowoci bya relatywnie lepiej wyksztacona ni ogó respondentów. W grupie przychod ców odsetek osób posiadaj cychconajmniejredniewyksztaceniebyprawiedwukrotniewyszy niwródogóuiwynosiokoo60%. Rónicewpoziomiewyksztaceniaopisywanychgrupprzychod cówznala zyrównieodzwierciedleniewczstocirozpowszechnieniakwalifikacjizawo dowych. Wgronieprzybyszy dorodzinrolniczych74%legitymowaosiszkol nymwyksztaceniemnierolniczym,adodatkowo12%znichposiadaoszkolne kwalifikacje rolnicze. Wród ludnoci, która przybya do rodzin bezrolnych analogicznewska nikistanowiyodpowiednio77i3%..