"Reguła Przetrwania", Virtus D. Dröscher, tł. Anna Danuta Tuszyńska, Warszawa 1996 : [recenzja]

RECENZJE

w ięzi z o ta c z a ją c y m św ia tem , p rz y ro d ą , g o to w o ść do je j o ch ro n y i obrony. S z k o ln a e d u k a c ja nie p o w in n a o g ran ic za ć się ty lk o do p rz e d m io tu b io lo g ii czy ek o lo g ii. Z d a ­ n ie m W ło d z im ie rz a T y b u rsk ie g o p raw ie w sz y stk ie p rz e d m io ty p rz y ro d n ic z e , a n a ­ w et h u m a n isty c z n e m o g ą i p o w in n y u czy ć m y śle n ia e k o lo g ic z n e g o , w ra ż liw o śc i i p o sta w y e k o lo g icz n ej. C z ło w ie k p o w in ie n p o cz u ć się c z ło n k ie m w sz e c h św ia ta i p o ­ czu ć c ię ż a r o raz o d p o w ie d z ia ln o ść za to co się w nim d zieje.

K siążka

Pojednać się z Ziemią

sta n o w i n ie ty lk o z b ió r in fo rm a c ji na te m a t z a g ro ż o n y c h stre f śro d o w isk a, sto su n k u c z ło w ie k a do o ta cz ają ce j g o p rzy ro d y , etyki e k o lo g ic z n e j i św ia d o m o ści e k o lo g icz n ej c z ło w ie k a.

Pojednać się z Ziemią

to nie ty lk o in te re su ją c a le k tu ra ze w zg lę d u na z a w a rtą treść, ale ta k że k sią ż k a n io s ą c a w a ż ­ ne p rz e sła n ie : k o n ie c z n o ść o ch ro n y i o b ro n y śro d o w is k a p rz y ro d n ic z e g o , k tó re g o w sz y sc y je s te ś m y in te g ra ln ą cz ęścią . K sią ż k a ta d o sta rc z a w ielu c e n n y c h in fo rm a c ji z z a k resu ek o lo g ii, h u m a n iz m u e k o lo g ic z n e g o , a je d n o c z e ś n ie sk ła n ia do re fle k sji n ad o ta c z a ją c y m nas św ia tem , nad m ie jsc em c z ło w ie k a w e w sze c h św ie c ie .

Iwona Drabczyńska

Vitus D. Dröscher, Reguła Przetrw ania, IW, W arszawa 1996.

V irtus D. D rö s c h e r to p u b lic y s ta i literat. U ro d z ił się w 1925 r. W L ip sk u . S tu d io w a ł zo o lo g ię , p sy c h o lo g ię i e le k tro n ik ę w H an o w erz e, nie m niej je d n a k d o ­ sk o n a le o rie n tu je się w d z ie d z in ie eto lo g ii. O d 1959 ro k u z a jm u je się p o p u la ry z a c ją n au k i o z a c h o w a n iu się istot ż y w y c h oraz fizjo lo g ii zm y słó w . W P o lsce ja k d o tą d u k a z a ło się pięć p o zy cji tego autora.

Reguła przetrwania

je s t k sią ż k ą w y d a n ą p rze z P a ń stw o w y In sty tu t W y d a w n i­ czy w W a rsza w ie w 1996 r. T ytuł o ry g in aln y

Uberlebensformel. Wie Tiere Umwelt ge­

fahren meistren.

T ekst z n ie m ie c k ie g o p rz e ło ż y ła A n n a D a n u ta T uszyńska.

Reguła

przetrwania

m ó w i n am o ty m ja k z w ie rz ę ta p rz e z w ro d z o n e i w y u c z o n e sp o so b y z a c h o w a n ia się p rz e z w y c ię ż a ją z a g ro ż e n ia i n ie b e z p ie c z e ń stw a ze stro n y śro d o w isk a . K sią ż k a ta je s t n a p isa n a b a rd z o p rz y stę p n y m ję z y k ie m , k tóry ła tw o tra fia do c z y te l­ nika, z d ru g iej za ś stro n y au to r p o w o łu je się na z n a n y c h i c e n io n y c h n a u k o w c ó w , ich b a d a n ia i p rac ę. D rö s c h e r p o tra fił w je d n e j p o zy c ji p o łą c z y ć fa k ty n a u k o w e o raz p a sję z ja k ą p o d ch o d z i d o śro d o w isk a, z w ie rz ą t i ludzi.

K sią ż k a sk ła d a się z trzech części. W p ie rw sz e j z n ich pod ty tu łe m

Triki zapew­

niające żywotność fizyczną

au to r u k a z u je n am ja k z w ie rz ę ta ra d z ą so b ie np.: w s y tu ­ ac ja ch stre s o w y c h i ja k o d w ra c a ją go na sw o ją k o rzy ść . A u to r p o w o łu je się n a b a d a ­ nia m .in.: prof. D ie tric h a von H o lsta z M o n a c h iu m , prof. O tto von F risc h a , czy Jary M . W eissa. P rz e d s ta w ia ró ż n e p o d ło ż a stresu : stra c h p rz e d w ro g ie m , p rze d u tra tą m a tk i, żony, w sk u te k bólu rozłąki czy za g ęszcz en ia. P rz y ta c z a b a d a n ia n a m y sz a c h , p sz c z o ła c h m io d n y c h , sz c z u ra c h lub p o d aje fak ty z ż y c ia m .in.: w ie w ió rc z a k ó w i le m in g ó w . U k az u je n am ja k stres potrafi o g łu p ić , sp a ra liż o w a ć , a n a w e t d o p ro w a ­ d zić do śm ierci. D alej m o ż em y p rz e c z y ta ć o ży w o tn o ści ró ż n y c h zw ie rząt, i tak d o ­ w ia d u je m y się, że istn ie ją p e w n e g atu n k i, k tó re m o g ą ży ć „ w ie lo k ro tn ie " (p strą g tę cz o w y ). In n e z a ś u m ie ra ją za raz p o w y d an iu na św ia t p o to m s tw a (o śm io rn ic a - u któ rej w y k ry to g ru c z o ł „ u m ie ra n ia ” ). P o d an o w iele p rz y k ła d ó w te g o ja k z w ie rz ę ta

RECENZJE

sz a n u ją w iek (np.: sta d a lw ów , sloni, gęsi). S tw o rz e n ia n a sw o b o d z ie ta k ż e k o rz y s ta ­ j ą z p rz y ro d o le c z n ic tw a , aby u trzy m ać d o b re z d ro w ie (k ąp ie le w o d n e i b ło tn e , ja d m ró w c z y , czy np.: w ilk i i psy, k tó re p o tra fią z n a le ź ć śro d k i w y m io tn e - je d z e n ie traw y ). D rö s c h e r o p isu je ja k z w ie rz ę ta n ie ty lk o c ie rp ią fiz y c z n ie , ale ró w n ie ż m a ją se n n e k o sz m a ry i c ie rp ią n a b e z se n n o ść . W szy stk ie p rz y k ła d y z o stały p o tw ie rd z o n e b a d a n ia m i ta k ich n a u k o w c ó w ja k prof. R . M e d d ia s, czy prof. Jo h a n R. P a p p e n h e ­ im er.

W d ru g iej cz ęści u k a z a n o ja k zw ie rz ę ta ra d z ą so b ie z z a g ro ż e n ia m i ze stro n y śro d o w isk a . P sy n ie g d y ś d zik ie m u sia ły p rz y sto s o w a ć się d o ż y c ia p rz y lu d z iac h . O p isa n o ja k np.: o w a d y p rz e ż y w a ją szo k cy w iliza cy jn y , ja k p rz y sto s o w u ją sw ój o r­ g a n iz m do ż y c ia w z a n ie c z y sz c z o n y m p o w ie trz u m ie jsk im i k o rz y sta ją z tru c iz n w w o jn ie m ię d z y g a tu n k o w e j. B y w a też tak, że z w ie rz ę ta po d w p ły w e m sz o k u p o p e ­ łn ia ją sa m o b ó jstw a . C z ę sto są one z m u sz a n e do p rz e trw a n ia w w a ru n k a c h sk rajn ie ży ciu n ie p rz y ja z n y c h , lu b te ż m u sz ą z a p rz y ja ź n ić się ze sw o im w ro g iem .

T rz e c ia c z ęść p u b lik a c ji u k a z u je n am z a c h o w a n ie sp o łe c z n e ja k o re g u łę p rz e ­ trw an ia . I tak a u to r p o w o łu je się n a F. S c h ille ra i m ó w i ja k siln e m u o rg a n iz m o w i p o trz e b n a je s t w sp ó ln o ta , w k tó rej w y stę p u je w z a je m n a p o m o c np.: slo n ie , m ałpy. W a żn ą sp ra w ą je s t ró w n ie ż (tak u z w ie rz ą t ja k i u lu d zi) o d p o w ie d n i u strój w ja k im fu n k c jo n u je (n ie w o ln ic tw o , d y k ta tu ra, d em o k ra c ja ). U p sz cz ó ł i m ró w e k w a ż n ą rolę o d g ry w a p rz y w ó d c a - k ró lo w a , k tó ra m a d e c y d o w a ć o w sp ó ln o c ie (m .in . d o p ro w a ­ d zać d o p o k o ju ). D rö s c h e r p isz ąc o in te lig e n cji sp o łe cz n ej u k a z u je ja k w ie le lu d z i w n ie z n a n y c h sy tu a c ja c h m a tru d n o śc i z p ew n y m i p sy c h ic z n y m i z ja w isk a m i, c z u ją się n ie p ew n ie . Z a ś zw ie rz ę ta p o tra fią p o zn a ć się n a lu d z iac h , o d n a le ź ć się w rz e c z y w i­ sto ści i w y cz u ć sy tu a cję. A u to r p rz y ta c z a sły n n y p rzy k ła d prof. К . L o re n z a i je g o su czk i S tasi. P rz e k a z u je d u żo fak tó w z d z ied z in y p sy c h o lo g ii („ m o w a " źre n ic ) i s o ­ cjo lo g ii. U z w ie rz ą t m o ż e m y za o b se rw o w a ć z a ró w n o eg o c e n try z m , b e z w z g lę d n o ść , g ru b ia ń stw o ja k i ró ż n e g o ro d za ju fo rm y g rze c z n o śc io w e . 1 tak p rz y to c z o n o o b s e r­ w ac je H a n sa K lin g e la na o sła ch i d zik ich k o n ia ch . P isa rz u k a z u je n a m ja k z w ie rz ę ta sta ją się isto tam i sp o łe c z n y m i. O p isu je ich p o trz e b ę zab aw y , k o m u n ik o w a n ia się, w za jem n eg o o p ie k o w a n ia się, ry w alizacji m iędzy so b ą o raz m iłości i w sp ó ln e g o w sp ó ł­ życia.

D rö s c h e r p o w o łu je się na b o g a te p iśm ie n n ic tw o fa c h o w e , ale p asja, z ja k ą u p ra ­ w ia p o p u la ry z a c ję z a g a d n ie ń eto lo g ii, sp raw ia , że je g o in te rp re ta c je fa k tó w są n ie ­ k ie d y b a rd z o śm iałe , a b a rw n y i so c z y sty ję z y k tej k sią żk i d alec e o d b ie g a o d u ta rty ch k an o n ó w p u b lik a c ji n au k o w y c h . S am au to r w k o ń c o w y c h fra g m e n ta c h k sią ż k i p rz y ­ zn a je się, że cz asam i w id zą c tak o g ro m n e p o d o b ie ń stw o z a c h o w a ń z w ie rz ą t i ludzi, sta ra się je s z c z e b a rd z iej w y ró ż n ić ce ch y lu d z k ie u zw ie rząt, je d n a k ż e ro b i to z a w sze n ie o d b ie g a ją c od fa k tó w n au k o w y c h (p rz y k ła d le m in g ó w ). D zię k i tej k sią ż c e m o ż n a z ro z u m ie ć ja k d u żo łą cz y n as z in n y m i g a tu n k a m i i ja k b ard z o w n ie k tó ry c h d z ie d z i­ n a c h ż y c ia je s te ś m y w ty le w p o ró w n a n iu d o zw ierząt.

Je śli ch o d z i o sa m o w y d a n ie k sią ż k i, je s t to w y d a n ie P W N serii k ie sz o n k o w e j. Z o sta ły p o d a n e p o d sta w o w e w iad o m o ści o au to rz e i je g o pracy. P o d a n o w sp o só b p rz y stę p n y i w y c z e rp u ją c y b ib lio g ra fię . K sią ż k a z o s ta ła w y d a n a ła d n ie i e s te ty c z n ie , ale n ie o b y ło się b ez błęd ó w . N a o k ła d c e g d zie u m ie sz c z o n o k ilk a słó w o p o zy c ji m o ż n a p rz e c z y ta ć , ż e D rö s c h e r za jm u je się e to lo g ią to je s t z a c h o w a n ie m się zw ie rząt. T ak re n o m o w a n e w y d a w n ic tw o ja k im je s t P W N n ie p o w in n o d o p u sz c z a ć d o te g o

RECENZJE

ty p u za n ie d b ań , b o w iad o m o , że e to lo g ia to n a u k a o z a c h o w a n iu się isto t ż y w y c h (tj. z w ie rz ą t i c z ło w ie k a). S a m a treść z a w a rta w k sią ż c e je s t w a rta p o św ię c e n ia cz asu i p rz e c z y ta n ia .

Anna Dulińska

H onorata Korpikiewicz, Kosmiczne rytmy życia. Wstęp do kosmo-

ekologii, Książka i W iedza, 1996, ss. 188.

K o sm o s je s t o d w ie c z n ą za g ad k ą , k tó ra w c ią ż p rz y c ią g a u w a g ę lu d z i. C ią g le z a sta n a w ia m y się czy g d z ie ś na innej p la n ec ie, a m o ż e w innej g a la k ty c e istn ie je życie, czy g w ia z d y w p ły w a ją n a n a sz los ja k ch cieli te g o m a g o w ie i w ró ż k i, a ta k ż e czy k o m e ty są n a p ra w d ę zw ia stu n a m i zła. S zu k am y w ięc o d p o w ied z i n a te p y ta n ia o b se rw u ją c n ie z lic z o n e ilości g w iaz d św ie c ą c y c h na n o cn y m n ie b ie, p rz e la tu ją c e nad Z ie m ią k o m e ty i m eteo ry ty , k tó re w ciąż n a n ią sp a d ają , K się ży c , k tó ry je s t w ie rn y m to w a rz y sz e m naszej p la n ety i w re szc ie S ło ń ce b ę d ą c e c e n tru m uk ład u . T era z j u ż nie b o im y się m a g icz n ej siły K o sm o su , lecz p ró b u je m y n a u k o w o w y ja śn ić czy m y lu ­ d zie, je s te ś m y rz e c z y w iśc ie w ja k iś sp o só b od n ie g o za le żn i. D la te g o te ż u tw o rz o n o sp e c ja ln ą n a u k ę k o s m o e k o ło g ię , k tó ra z a jm u je się b a d a n ie m w p ły w u ś ro d o w is k a k o sm ic z n e g o na życie. P o w s ta je te ż w ie le n o w y c h i c ie k a w y c h p u b lik a c ji n a ten tem at. Je d n ą z n ic h je s t k sią ż k a p. H o n o ra ty K o rp ik ie w ic z pt. K osm iczne rytm y życia. Wstęp clo kosm oekologii.

A u to rk a n a p e w n o d o sk o n a le zn a p ro b lem y , k tó re p o ru sz a w sw ojej pracy, g d y ż je s t o n a astro n o m e m , fizy k iem , a ta k że k u ltu ro z n a w c ą i filo z o fe m . N a sw o im n a u k o ­

w y m „k o n c ie ” m a p rz e sz ło sto prac z d zied z in y astro n o m ii, filo zo fii, h ip n o z y i p s y ­ ch o tro n ik i. O b ec n ie za ś p ra c u je n a u k o w o w In sty tu c ie F ilo zo fii U A M , a ta k ż e je s t sp e c ja listą w za k re sie m e te o ry ty k i oraz hipnozy.

H. K o rp ik ie w ic z u m ie śc iła w sw ojej k sią żc e cztery d u że cz ęści, k tó re d o ty c z ą k o le jn o S ło ń ca, K się ży c a, k o m e t i m e te o ry tó w oraz p ro m ie n io w a n ia k o sm ic z n e g o . W każdej z n ic h je s t k ilk a rozd ziałó w , a n ie k ied y z d a rz a ją się też p o d ro zd z iały . A by n ap isa ć o w p ły w ie „ g łó w n e g o b o h a te ra ” każdej z części a u to rk a za c z y n a od p rz e d s ta ­ w ie n ia go. Z n a jd z ie m y tu w ięc d o k ła d n ie o p isa n ą b u d o w ę S ło ń c a p o c z ą w sz y od j ą ­ d ra, p o p rz e z w sz y s tk ie w a rstw y aż do ch ro m o sfé ry , k o ro n y i w ia tru s ło n e c z n e g o , k tó ry c h m y nie za u w a ż a m y g o ły m o k iem , a k tó re o d g ry w a ją z n a c z ą c ą ro lę w je g o ak ty w n o ści. Po p o zn a n iu fizy c zn e j b u d o w y i w łaściw o śc i tej g w ia z d y a u to rk a p rz e ­ c h o d z i do u k a z a n ia n am za le żn o śc i m ięd zy S ło ń ce m a zjaw isk a m i n a Z ie m i. D o w ia ­ d u je m y się, że m a ono w p ły w na p o le m a g n e ty c z n e naszej planety, n a z o rz e p o la rn e , p o g o d ę , k lim a t, a ta k ż e na z ja w isk a na p o w ie rz c h n i n aszej p la n e ty (m .in . p ły w y , w ie trz e n ie sk al, trz ę sie n ia ziem i, w u lk a n iz m , itp.). W ie lk a je s t też z a le ż n o ść całej b io sfe ry od S ło ń ca. B ez n ie g o nie b y ło b y życia, ro ślin y nie m o g ły b y fo to sy n te z o - w ać, g in ę ły b y z w ie rz ę ta a w ra z z nim i cz ło w ie k . K o rp ik ie w ic z o p isu je ró w n ie ż w iele in n y c h z ja w isk „ k ie ro w a n y c h ” p rze z tę o lb rz y m ią ku lę g a z o w ą np.: su k c e sy w g o s ­ p o d arc e, w zro st te m p a m e ta b o liz m u , c z y n n o śc i o d d e c h o w y ch , k rw io tw ó rc z y c h , p s y ­ c h ik a lu d z k a, a ta k że ro z m n a ż a n ie i m ig ra cje z w ie rz ą t oraz e p id e m ie i p a n d e m ie itd.