Niektóre pierwiastki metali ciężkich w glebach LZW - Biblioteka UMCS

ANNALES

UNI VERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN — POLONIA

VOL. XXXV/XXXVI, 15 SECTIO В 1980/1981

Zakład Gleboznawstwa Wydziału Biologii i Nauk o Ziemi UMCS w Lublinie

Stanisław UZIAK, Krystyna STEINBRICH

Niektóre pierwiastki metali ciężkich w glebach LZW

Некоторые элементы тяжелых металлов в почвах Люблинского угольного бассейна

Some Elements of Heavy Metals in the Lublin Coal Basin Soils

Przedstawione w pracy wyniki badań dotyczą ogólnej zawartości mie­

dzi, cynku i ołowiu w glebach części tzw. centralnego regionu LZW (obszar Bogdanka—Albertów). Będą one stanowić punkt wyjściowy (ze­

rowy) do badań w przyszłości, gdy omawiany obszar zostanie poddany silnej antropopresji w wyniku jego uprzemysłowienia.

Na poważne zagrożenie środowiska przyrodniczego (w tym również glebowego) metalami ciężkimi wskazują liczne badania (Czarnowska 1980, Ekologiczne problemy miasta 1976, Skawina 1958, Skawina, Wąchalewski 1965, Turski 1974, Wpływ zanieczyszczeń... 1978).

Wynika to z faktu znacznego nagromadzenia metali ciężikich w środo­

wisku glebowym w efekcie industrializacji i urbanizacji oraz ich dużej toksyczności.

TEREN BADAŃ, MATERIAŁY I METODYKA

Do badań wybrano 37 profili glebowych (z powierzchni 51 km2), któ­

rych rozmieszczenie na tle użytkowania gleb ilustruje ryc. 1. Należy wyjaśnić, że w wyniku dużego zgeneralizowania treści mapki niektóre profile gleb łąkowych, zlokalizowane na małych powierzchniach, znalazły się na załączonej rycinie w zasięgu gleb uprawnych. Wybrane profile reprezentują typowe gleby tego obszaru, różniące się nie tylko użytko­

waniem, ale również typologią i litologią.

240 ^Stanisław Uziak, Krystyna Steinbrich

Ryc. 1. Rozmieszczenie badanych profili glebowych na terenie LZW; 1 — gleby uprawne, 2 — łąki, 3 — lasy, 4 — wody (jeziora), 5 — kanał, 6 — numer odkrywki Fig. 1. Distribution of the examined soil profiles in the Lublin Coal Basin; 1 — arable soils, 2 — meadows, 3 — forests, 4 — waters (lakes), 5 — channel, 6 —

number of pit

Gleby uprawne (około 70% powierzchni — 26 profili) należą przede wszystkim do pseudobielicowych oraz brunatnych, ponadto do szarych i do gleb bez wyraźnego oblicza typologicznego. Wytworzyły się one głównie z utworów pyłowych (podścielonych na różnej głębokości innymi osadami, jak piaski, gliny) oraz z piasków gliniastych. Cechują się one niską zawartością próchnicy (1—2%) oraz z reguły bardzo kwaśnym lub kwaśnym odczynem (pHw 3,4—5,5).

Gleby łąkowe (18% powierzchni — 7 profili) — mineralne i organicz­

ne — są zróżnicowane pod względem genetycznym (czarne ziemie, gleby glejowe, murszaste i torfowe). Odznaczają się one kwaśnym lub słabo kwaśnym odczynem, a zawartość substancji organicznej jest ogromnie zróżnicowana (w mineralnych wynosi 5—7,5%, w murszastych 20—30%

i w torfowych 50—70%).

Gleby leśne (10% powierzchni — 4 profile) to gleby bielicowe (pyłowe

Niektóre pierwiastki metali ciężkich w glebach LZW 241 lub piaski słabogliniaste), bardzo silnie zakwaszone i o zwiększonej za­

wartości próchnicy (3—4%, a w 1 profilu prawie 10%).

Łączna powierzchnia gleb wytworzonych z utworów pyłowych (nie­

zależnie od ich użytkowania i typologii) wynosi około 50%, wytworzonych z piasków — 34% i z utworów organogenicznych — 13%. Dokładniejsza charakterystyka badanych gleb znajduje się w odrębnej publikacji (Uziak, Klimowicz, Melke 1983). Ogólną zawartość miedzi, cyn­

ku i ołowiu oznaczono metodą absorpcyjnej spektrometrii atomowej (Atomie Absorption... 1970, Kabata-Pendias, Pendias 1979).

Roztwory podstawowe do. oznaczenia wymienionych pierwiastków uzy­

skano stosując roztwarzanie gleby mieszaniną HF, HC1O4 i HNO3 i roz­

puszczanie w HC1 pozostałości po odparowaniu.

Wyniki badań przedstawiono w tabelach (la, lb, lc, 2 i 3), zamieszcza­

jąc obok zawartości metali ciężkich odczyn, ilość próchnicy lub substancji organicznej oraz zawartość wybranych frakcji mechanicznych.

OMÓWIENIE WYNIKÓW

Badane gleby zawierają różne ilości poszczególnych pierwiastków.

Najwięcej znajduje się cynku, a najmniej miedzi, ołów zajmuje zwykle miejsce pośrednie (tab. 1—3). Ilości cynku, a także miedzi w badanych glebach nie odbiegają na ogół od danych przedstawionych w literaturze.

Jedynie zawartość ołowiu jest nieco wyższa od przeciętnych podawanych przez innych autorów (Kabata-Pendias, Pendias 1979, Pin- t a 1977), nie są to jednak wartości alarmujące.

Zawartość pierwiastków w glebie jest uzależniona od szeregu czyn­

ników. Wielu autorów na przykład wiąże naturalne występowanie mie­

dzi z zawartością w skale macierzystej (Boratyński, Roszyk, Ziętecka 1971, Bradley 1980, Chude ck i 1963, Gliński 1967b, Kabata-Pendias 1968b). Nie zawsze jednak zachodzi prosta zależność między koncentracją mikroskładników w glebach i skałą ma­

cierzystą, gdyż znaczny wpływ na ich rozmieszczenie wywierają procesy wietrzenia i procesy glebotwórcze (Dobrzański, Gliński 1964, Gliński 1964, 1967, Kabata-Pendias 1968b, Roszyk 1968a).

Również rozmieszczenie ołowiu w profilu glebowym odzwierciedla jego zawartość w skałach macierzystych (Boratyński, Roszyk, Zię­

tecka 1972, Bradley 1980, Kabata-Pendias, Pendias 1979, Roszyk 1968b). Jest on bowiem jednym z najmniej ruchliwych pierwiastków w glebach. Ołów wchodzi zwykle w skład niektórych mi­

nerałów pierwotnych (apatyty, skalenie, łyszczyki), stąd jego obecność prawie we wszystkich glebach, choć na ogół w ilościach mało znaczących (Kabata-Pendias, Pendias 1979, Roszyk 1968b).

16 Annales. sectio B, vol. XXXV/XXXVI

242 ^Stanisław Uziak, Krystyna Steinbrich

x>

CU

СЭО^ОСЭ о <э о~ СЭЮ СО to юю ою сэ<Э CD C5 оооо со

* 00* o' <э* сч —< сч

СЧ

* CO СО* TjT СЧ -4 Г-4 г-4

о’ со* сч* СЧ »4

сч

* о* ю* »-Г СЧ СЧСЧСЧ

о

* сч

Ю

* О* ’Ф сч сч

о’ -Г toо* сч сч -< сч

CD <Э <Э t О CD

* с* ю о

<Э О <Э «О CDto CD~

оооэ* d <d «о о* <о

CD~ О. to Ож О

* СЧ «О 00

О О0^0 С'-’4 00о* со

О СЭ Ю <э аГ об ’Г с -

-o

U

CU

O

(%) zoo‘o>

(%) 20‘0>

(%) 20

*0 —Го (%) Го—I

л o O

хГо СО 00~ О^г- СО t'- СЧСЦ о> СО 41« тГ to ю'ю 4t<tJ4to lO

-t лечо сч со оо СО о сч сч

—< 00Г-•“■ О) t” со сч t'- Г-СО -Г О!— ’Г г-4 ^-4 ^-4 г-4

оо ю ю сосо 00 СОг-4ю со со сч со сч сч со со сч

СЧ СЧ СО-F со О г-4—4 ю t— со тГю и~сч to со СП о ’’Г -Г 4}4 c^-

о ю cD

lO 1—Ю ооосо юю юсч

r-ł СО СО

III СЧ41« С'-г-4

Illi ^{-4 СО}1111^{00 —} Ю ю о ооо to Юto ю о

сч юо

—Н

г-4 со Ö3сч СЧО —1 г-4

а п w— а •« ч к а •»

ч; ч; •< Q -qj-^cqQ

со г- СЧж 41« о

4Г 4f -Г 4Г* to 4^ 4Г 4J4* 4Г4Г 4Г

СО О с* 00 00 4^4 СЧ Ю 0000 'О ю

»-4 сч сч ł—1г-4 4—4 1-4

о os со 4f« Ю 4J« СО г- юсч со о СО СЧ 4^4 to сч сч сч сч СОСО СО to

СО 00юсч •—4СЧ •—< L-— О СО О to 4Г СО -1« -г тГ Т -f ю to юto’Т

4« СО D- (- Tt4 TJ4X) -О Ю Ю4Г ю СЧ со со со со —4 г-4 г-4г-4

о о ю

Ю L~-О •—< Ю О Ог-4 ою ю о 7777 7 7 “Г 7 СЧ со to—• 1111 юооо toо оо О 0Ó toю

СЧГ-о

т—4 сч юо —<СЧ41«05

а И~. - а •э~, - а . Оч U

Л

££>

о «f

а.

Niektóre pierwiastki metali ciężkich w glebach LZW 243

O^ О O~1П tO O'»O сч 1 счсч

олo in о о in ол in oooj"in co" oo еч" —Гl-"

C4NC4M .-ч —• н -н ^&

«Э co <O O~ in CO CO xF in in

СЧСЧСЧ гн СЧ

СЭ co COco o" o' xF JO CO СЧ СЧ СЧ

ОCDCO СЭ xF f"& О СЧ н н -н

О in О О О in о ш oj" гН Оo' о »-H -н о СЧг-н t- Ш СЧ СЧ СО СО in in ш СО xFСЧ СЧСО

Оinш о О in inin ОООш XF со —i xF ОСОinСО xF Г-00 СЧ

•-Н —< т-Н Т-Н ł-н г-н -И т-Н

Ож xF

СЧ • ^н

СО г-1 т-нГ- со oj л м а xf"xf"in ’Г 1Пxf" xf со" xfxf" xfсо"

СО xFСО00 СО г-н со СО >to гН оо

•-

* ГН г-н rH ęsj СЧ) ,-н гН

Ш СЧСЧ in •—«00 г-н CD О OJ Ю СО СЧСЧ СО СО СО соxF xF со счсчсо

С- Г- О Г- н>Nо со in соxf xF xF Ш Ю со Ю Щ in in in in in

00 —<0000 СЧ CO rH

co Л >rH

x^x^CQQ x^j^CQU О

Na

5

о

о*

(%) zoo‘o>

(%) zo‘o>

(%) zo‘o—Го

(%) Vo—T

5

<O О <O in CD o" Oj"Осч’in CD I-CO Ю Ю

O i n оо о"co”о" о со со t— со

о in in xfгнаГ о’ СО со 0000

in~ оо in о~

’■Г о" Г-Н о” -и

»-H г—< *-н »-н СЧ

OJ~ С0~

1П xF г-н СЧ~ О~

in in -Ф rF ■’■f'

CD in СЧ~ СЧ со”xF xFxF

co г-н xF О xF in xF in

CDCD CO СЧ СЧ СЧ СЧ СЧ —< in

00 CO xF CO О xF Ш xF CO

xF in co t-

C0 COCO T-H CD О CDCO СЧ CO CO

CO Ш Ю xF in m in »F

in co сч oo xj-xF m и

CO 00 О СЧ 00 CDО СЧ CD СЧ »-н CO00 • —• »-г-н СО

ш CD in in О СЧ

О г-н СОСОOJ СО OJ СО СЧ СЧ Г—

Jj ul ul

а rA« г* СЧ а «0Л- г, а X’zv.

®Q Q х£ xę CQ о

со

0

244 Stanisław Uziak, Krystyna Steinbrich

СЭ C5 in Ю O

* t>* CO CM* CO —• CO —<

0^10 О_1П oo

* co of CM CMCM —•

<э <o <o Ш

* T-Г COШ* co cmcmco

O i П i П о о" CO 1П* О)

CO —< —•—<

О in CO in о o’ co -<* —7 co* CO —•«-<COCM

inin <o 00 o* co t>

CMCM CM.F

<O <O CO <□

■F

* O-" in O-*

<o <o o, <o

o'00* O-* co О in о in нс-’' cd

<d 4.

o'tn o' Г-* ^О О <O in О о’ co co см* o"

—• —<

сэ°л °- o

* co* cd r~*

О COFF

’Z F* F* F* co—•_

in F* F F*

t>co~оco CO F* F* co*

O~ inI o~o CO

* F co co

ОО О О

CO

* F in* F CO*

с— г-оо

CM CMCO О in inо

—• CM—• —•

ОCM •—« о coco CO co

—• COCMо

CM —■co О О in rF CM

—•cm co —•

CM in о о FF CO CO

F —1 00co in co com

comоco mm x>co

О in F CM О rF ^F ^F co —•

co оо

CM —•00 OiОin о COCOin co

t> t>—• in

—< CO

COt> 0000

CMCM in Cl in -’f CD COCO in co

CO <O CM_о F

* FFco*

F CO FCM

—<co

C— 00 •—• о

CMCM CM co

CO Г-о00 FFcocm

О in cn co CO CM F

Oi CM 00 »■Ч CM

—< co F m in

cu

Niektóre pierwiastkimetali ciężkich w glebach LZW 245

Tab.lc.ZawartośćCu,ZniPbwglebachuprawnych(brunatnych,szarychibezokreślonejtypologii) Cu,ZnandPbcontentinarablesoils(brown,greyandofnotdeterminedtypology)__________ Średnicacząstek(wmm)

—

O~ ooo<o öd' •“«' ’d'od СЧ СЧСЧ r-и

О Ю О 1П cd г~ o' oó — co CO CO co CD

а о «

246 Stanisław Uziak, Krystyna Steinbrich

ООО co co t- OJ OJ

® co'00* r-* co*

OJ OJ

o~ o~ o. o~

<OOW юoco

o OJ O Г-*CO* 00*

OJ »

O~ оO tnco* in

OÄ ®®

00

* t-* U000*

oooo О

* Ю xr* l>

Bezwyraźnejtypologii

00 OJ

o

т co

Niektóre pierwiastki metali ciężkich w glebach LZW 247 Należy podkreślić, że stężenie ołowiu w powierzchniowej warstwie gleby jest związane głównie z działaniem czynników antropogenicznych.

Nawet gleby występujące daleko poza zasięgiem wpływu emisji prze­

mysłowych i gazów spalinowych wykazują podwyższoną ilość ołowiu w górnej warstwie gleby (Bradley 1980, Gliński, Baran 1970, Kabata-Pendias, Pendias 1979, Wpływ zanieczyszczeń..., 1978).

Otrzymane wyniki wskazują, że zawartość badanych pierwiastków, zwłaszcza cynku, ulega w wielu glebach, a także w obrębie tych samych profili dużym wahaniom. Odnosi się to przede wszystkim do gleb upraw­

nych oraz łąkowych. I tak, zawartość cynku w poziomie Ax gleb upraw­

nych pyłowych waha się w przedziale 26—134 mg/kg, a w głębszych warstwach — 11—90 mg/kg, w poziomie Aj piasków 20—100 mg/kg, po­

niżej Aj — 7—39 mg/kg. W glebach łąkowych wahania cynku są również znaczne (w At — 28—90 mg/kg i w warstwach głębszych — 8—57 mg/kg).

Gleby leśne, zwłaszcza piaskowe, charakteryzują się znacznie mniejszymi wahaniami.

Rozmieszczenie pierwiastków w profilach glebowych jest różne, prze­

ważnie zależne od zawartości próchnicy lub substancji organicznej, a tak­

że składu mechanicznego, głównie ilości frakcji ilastej. Poziomy próchni- czne gleb ornych piaskowych, a także gleb łąkowych wykazują największą zawartość miedzi, cynku i ołowiu. Szczególnie wyraźne ich nagromadze­

nie ma miejsce w warstwach powierzchniowych gleb organogenicznych;

związane jest ono z zawartością substancji organicznej. Znaczny spadek pierwiastków w warstwach podścielających wymienionych gleb jest tego dalszym potwierdzeniem. Również w poziomach akumulacyjnych gleb leśnych obserwuje się większą kumulację pierwiastków, głównie cynku i ołowiu.

W glebach uprawnych pyłowych prawidłowości dotyczące rozmiesz­

czenia pierwiastków w profilach są bardziej złożone. W większości gleb pyłowych średnio głębokich i płytkich zawartość ołowiu, cynku i miedzi układa się analogicznie do wyżej wymienionych, tzn. w poziomie Ai jest ich najwięcej. W części jednak gleb pyłowych średnio głębokich i płyt­

kich zawartość miedzi i cynku jest w profilach stosunkowo mało zróżni­

cowana lub układa się zmiennie. Analogicznie jest również z cynkiem i ołowiem w glebach pyłowych głębokich, natomiast zawartość miedzi

wzrasta wraz z głębokością. '

Ostatnie stwierdzenie pokrywałoby się z informacjami niektórych autorów o braku koncentracji miedzi w poziomie Ai (C h u d e с к i 1963, Kabata-Pendias 1968a, Roszyk 1968a). Jednakże w odniesieniu do wszystkich innych gleb (większości pyłowych gleb uprawnych oraz piaskowych, a także łąkowych) wyniki nasze nie pokrywają się. Odnosi się to również do cynku i ołowiu w glebach leśnych.

248 Stanisław Uziak, Krystyna Steinbrich

д CU

о о o o Oj”Ш* Oj”co”tn CO CJCJ CJN

OjC I o o_

io of co of CO f—< V—( •—<

0^0 О 1П O OJO in ш” m”co” г-” со” о' -f” оГ CO — r-t -H CO OJ OJ

O, O O <o <o o cc <э oo о” о” C-” of сэ” rF co”Ci” О ’Ф —Г о]

С- rF .-4 СО Ю r-4 rrOJOJOJ

Bi S

£

й N

3 U

•Зло qsqns(%) вэшцэодд(%)

1ЭЯu i лл Hd

s ^(%)

S zoo‘o>

£ (%)

-4-> zo‘o>

Ä

N (%)

Ü 3 c

Z0‘0—T‘0 (%)

<Л

Го—T

CÜ

5

оо о in со”00 Г-” оо”tF СО со юмсо

rfФt> СП io

rf ’f

opiniom ofof С"-” 00 OJOJ Ol

CDмiO (X

’F in” 1П m”

co co

ct5 ‘Cl N N

о OJ

о Ü

С^<ЭOO OO io Юл ооr-Г«ф r-Г io оof OJr-ł^HOJ СО OJ OJ OJ

нсосол

co”CO COCO TF inin co”

О_ о in~ о О О Ю ОQоо oj”оо” со” о” о” о” со”тГ”о щ” со

Ю —< ł-t r-4 Ci OJ Ito СО r-4 r-4

CO CO r-ч OO^r-400 t- oocom tn in m” in co” in” co In m” *f” in in” in

O1 in

CO rF

2

О) о 1

•s is г оb 45 S-»-» ^••

»2 >»

tn _Л дЛ 3§ 2 ^£*

in co

Niektóre pierwiastki metali ciężkich w glebach LZW 249

Tab.3.ZawartośćCu,ZniPbwglebachleśnych Cu,ZnandPbcontentinforestsoils

(%) zoo‘o>

(%) zo‘o>

(%) zo‘o—To

(%) T‘0—I

Л

Ф 3

Ф£ oу Ф s

O4~ ГЧ

СО Ф

in CO 0000 of co" co* co

04—< оО

CO ci"

031П со <э of co" co" co"

чOlО О

осо о со

Ci СОГ- -ф

Ш СЧ0400 О-00 0000

Ci t— Ci 04 О00 00 Ci

CQ O

co 04

Ci 04

CO in Tf in t- Ф ininiff lO

04О04 —• 04 04——

Ф о Ф о Ci 04 тГ Tf СЧ О1

Г-04 Ci Ci 04 СО Щ Ф Ш СО

Ci 00 с- •—1 Ci 04

__Г1 04

Ш

<D

Pyłowe 30-Ai5—10

и

250 Stanisław Uziak, Krystyna Steinbrich

Nie stwierdza się zależności między zawartością badanych pierwiast­

ków od użytkowania gleb i ich typologią z wyjątkiem gleb murszastych i torfowych. W tym ostatnim jednak przypadku znaczne nagromadzenie miedzi, cynku i ołowiu nakłada się także z zależnością od zawartości sub­

stancji organicznej.

Nasze wyniki, podobnie jak w przypadku miedzi (Gliński 1964), nie potwierdzają zależności między zmianami odczynu w profilu glebo­

wym a zawartością ogólną miedzi, ołowiu i cynku stwierdzanej w nie­

których pracach (Chudecki 1963, Filipovic, Stankovic. Du­

sić 1961, Roszyk 1968b). Zależności takich należałoby raczej oczeki­

wać w odniesieniu do form przyswajalnych wspomnianych pierwiastków.

Być może wynika to z faktu małego na ogół zróżnicowania pH w wię­

kszości poszczególnych profili glebowych.

Wielu autorów jest zgodnych co do tego, że istnieje dodatnia zależność między zawartością frakcji ilastej w glebie a ogólną ilością miedzi i oło­

wiu (Chudecki 1963, Dobrzański, Gliński 1964, Gliński 1964, Kabata-Pendias 1968a, b, Roszyk 1968b). Zostało to również potwierdzone w naszych badaniach, ale z pewnymi ogranicze­

niami. Zawartość ołowiu w glebach uprawnych i łąkowych oraz miedzi w uprawnych piaskach i w większości gleb pyłowych, a także leśnych jest uzależniona od frakcji ilastej. Fakt powyższy stosunkowo wyraźnie uwidacznia się w głębszych poziomach gleb (pozbawionych substancji organicznej).

W pracach niektórych autorów (Boratyński, Roszyk, Z i ę- tecka 1972, Chudecki 1963, Chudecki, Greinert, Nie- dżwiecki, Zabłocki 1973, Kabata-Pendias 1968a) spotkać można informację o wyraźnej zależności między zawartością cynku ogól­

nego a ilością cząstek spławialnych. W badanych profilach na ogół nie stwierdza się wspomnianej zależności w sposób wyraźny.

WNIOSKI

1. Zawartość ogólnych form badanych pierwiastków układa się na ogół w następującej kolejności: Zn>Pb>Cu. Sposób użytkowania gleb, przynależność typologiczna oraz odczyn nie wpływają w sposób widoczny na ich zawartość.

2. Wartości liczbowe pierwiastków, zwłaszcza cynku, ulegają w po­

szczególnych glebach (przede wszystkim uprawnych i łąkowych), a także w obrębie tych samych profili dużym wahaniom. Rozmieszczenie pier­

wiastków w profilach wykazuje różne prawidłowości.

Niektóre pierwiastki metali ciężkich w glebach LZW 251 3. W poziomach powierzchniowych — próchnicmych — większości gleb (w szczególności organogenicznych) ma miejsce zwiększone nagro­

madzenie metali ciężkich, zwłaszcza cynku i ołowiu, związane z zawar­

tością substancji organicznej. W poziomach głębszych zawartość miedzi i ołowiu jest w wielu glebach związana z ilością frakcji ilastej.

LITERATURA

Atomie Absorption Analytical Methods, 1970, vol. 2. Printed and published by Evans Electroselenium, Halstead—Essex—England.

Boratyński К., Roszyk E., Ziętecka M. 1971, Przegląd badań przepro­

wadzonych w Polsce nad mikroelementami. Cz. I. Bor, miedź i mangan. Roczn.

Glebozn. t. XXII, z. 1, 205—264.

Boratyński K., Roszyk E., Ziętecka M. 1972, Przegląd badań przepro­

wadzonych w Polsce nad mikroelementami. Cz. II. Cynk, molibden, kobalt, tytan, nikiel, chrom i inne pierwiastki. Roczn. Glebozn. t. XXIII, z. 1, 285—333.

Bradley R. I. 1980, Trace elements in soil around Lechryd, Dyfed, Wales. Geo­ derma, 24, 17—23.

Chudecki Z. 1963, Niektóre czynniki kształtujące zawartość i rozmieszczenie jodu, miedzi oraz cynku w ważniejszych glebach Pomorza Zachodniego. Zesz.

Nauk. WSR Szczecin, nr 10, 187—239.

Chudecki Z., Greinert H., Niedźwiecki E., Zabłocki Z. 1973, Total and exchangeable forms of zinc in the soil of Szczecin Pomerania. Pol. J. Soil Sei. vol. VI, z. 1, 37—48.

Czarnowska К. 1980, Akumulacja metali ciężkich w glebach, roślinach i nie­ których zwierzętach na terenie Warszawy. Roczn. Glebozn. t. XXXI, z. 1, 77—

115.

Dobrzański B., Gliński J. 1964, Zasobność gleb użytków zielonych w rejo­ nie Kanału Wieprz—Krzna w miedź i kobalt. Ann. Univ. Mariae Curie-Skłodow- ska, sectio E, vol. XIX, nr 2, 19—41.

Ekologiczne problemy miasta, 1976, Materiały z sympozjum naukowego „Ochrona Środowiska Miejskiego”, 14—15X1 1975 r.

Filipovic Z., Stankovic В., Dusić Z. 1961, Distribution of Cu, Pb, Zn, Ni and Co in soil in relation to soil pH changes. Soil Sei.,vol. 91, nr 2, 147—150.

Gliński J. 1964, Formy miedzi w glebach Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego.

Ann. Univ. Mariae Curie-Sklodowska, sectio E, vol. XX, nr 1, 1—24.

Gliński J. 1967a, Wpływ niektórych czynników glebotwórczych na zawartość i rozmieszczenie mikroskładników w profilach glebowych. Cz. I. Występowanie Cu i Mn w glebach w zależności od rzeźby terenu. Ann. Univ. Mariae Curie- -Skłodowska, sectio E, vol. XXII, nr 3, 21—35.

Gliński J. 1967b, Wpływ niektórych czynników glebotwórczych na zawartość i rozmieszczenie mikroskładników w profilach glebowych. Cz. II. Rozmieszczenie mikroskładników w glebie w zależności od jej użytkowania. Ann. Univ. Mariae Curie-Skłodowska, sectio E, vol. XXII, nr 4, 37—68.

'Gliński J., Baran S. 1970, Correlations between the content of some elements in mineral soils of South Poland. Pol. J. Soil Sei. vol. III, z. 1, 17—24.

252 Stanisław Uziak, Krystyna Steinbrich

Kabata-Pendias A. 1968a, Występowanie cynku, miedzi i kobaltu w niektó­ rych glebach oraz w roślinach rejonu pomorskiego. Roczn. Nauk Roln. t. 94-A-4, 567—583.

Kabata-Pendias A. 1968b, Pierwiastki śladowe w niektórych glebach wy­ tworzonych z piasków Płaskowyżu Kolbuszowskiego. Pam. Puławski, Prace IUNG, z. 34, 167—183.

Kabata-Pendias A., Pendias H. 1979, Pierwiastki śladowe w środowisku biologicznym. Wyd. Geologiczne, Warszawa.

Pinta M. 1977, Absorpcyjna spektrometria atomowa. Zastosowania w analizie chemicznej. PWN, Warszawa.

R o s z у к E. 1968а, Zawartość wanadu, chromu, manganu, kobaltu, niklu i miedzi w niektórych glebach Dolnego Śląska wytworzonych z glin pylastych i utworów pyłowych. Cz. I. Ogólna zawartość mikroskładników. Roczn. Glebozn. t. XIX, z. 2, 223—247.

Roszyk E. 1968b, Lead in some very-fine sandy soils of the Lower Silesia. Roczn.

Glebozn. t. XIX, dod., 123—132.

Skawina T. 1958, Procesy zniekształcania gleb w okręgach górniczych i prze­

mysłowych. Roczn. Glebozn. dod. do t. VII, 131—148.

Skawina T., Wąchalewski T. 1965, Pierwiastki śladowe w glebach Gór­ nośląskiego Okręgu Przemysłowego. Materiały sympozjalne A, s. 235—245. Za­ kład badań naukowych Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego PAN. Katowice 12—17 X.

Turski R. 1974, Ochrona rolniczej przestrzeni produkcyjnej. Problemy ochrony środowiska. Materiały sesji naukowej UMCS, AM, AR, WSI, s. 135—157, Lublin.

Uziak S., Klimowicz Z., Melke J. 1983, Niektóre cechy gleb części obszaru LZW w zależności od litologii i zawartości substancji organicznej. Ann. Univ.

Mariae Curie-Skłodowska, sectio B, vol. XXXV/XXXVI, (1980/1981) Lublin.

Wpływ zanieczyszczeń pierwiastkami śladowymi na przyrodnicze warunki rolnic­

twa. 1978. Materiały I Krajowej Konferencji. Puławy 4—6 maja. Cz. I i II.

РЕЗЮМЕ

Методом абсорбционной атомной спектрометрии исследовалось общее содер­ жание меди, цинка и свинца в почвах части центрального района Люблинского угольного бассейна. Пробы почв растворялись смесью HF, НС1О4 и HNO3. Ре­ зультаты исследований будут исходным (нулевым) пунктом для будущих иссле­ дований,когда рассматриваемый район будет подвергнут сильной антропопрессии в результатеего индустриализации.

Для исследований избрано 37 почвенных профилей (их распределение пред­ ставляет рис. 1), представляющих пахотные, луговые и лесные почвы. Они при­ надлежат к разным типам почв и 3 родам: пылеватых, песчаных и органо­ генных.

Результаты исследований представлены в 3таблицах (la, lb, 1с, 2 и3), позво­ ляют сделать следующие выводы:

1. Содержание общих форм исследованных элементов укладывается в сле­

дующей последовательности: Zn>Pb>Cu. Способ использования почв, типоло­ гическая принадлежность, а также реакция не влияют существенно на их со­

держание.

Некоторые элементы тяжелых металлов... 253 2. Числовые величины химических элементов, особенно цинка проявляют в отдельных почвах (прежде всего на пахотных угодиях и на лугах), а также в пределах тех же профилей, значительные колебания. Распределение элемен­ тов в профилях указываетна разные закономерности.

3. В верхних перегнойных горизонтах большинства почв (особенно органо­ генных) имеет место увеличение аккумуляции тяжелых металлов, особенно цинка и свинца, что связано с содержанием органического вещества. В более глубоких горизонтах содержание меди и свинца в разных почвах связано с со­

держанием глинистой фракции.

SUMMARY

The paper presents the results of examination of soils in part of the central region of the Lublin Coal Basin for copper, zink and lead content by the absorption spectroscopy method (soil samples were treated with a mixture of HF, HC1O4 and HNO3). The investigation results will become the basic (zero) state for any future researches when the area in question will undergo strong anthropopression due to its industrialization.

In the investigation 37 soil profiles were chosen (their distribution is shown in fig. 1), representing arable, meadow and forest soils. They belong to different soil types and 3 kinds: silty, sandy and organogenic formations.

The results presented in 3 tables (la, lb, 2 and 3) let draw the following con­

clusions:

1. Content of general forms of the examined elements usually takes the sequence: Zn>Pb>Cu. The kind of soil utilization, its type and reaction do not influence its content in an evident way.

2. Number values of the elements, especiallyzink, oscillate widely in theexamin­ ed soils (particularly in arable and meadow ones), and within the same profiles.

Distribution of elements in profiles is characterized by various regularities.

3. In surface horizon (humus) of the majority of soils (especially organogenic) there can be observed an increased accumulation of heavy metals particularly zink and lead, connected with organic matter content. In deeper horizons of many soils copper and lead content is connected with the amount of silty fraction.