C Odpowiedź immunologiczna w przebiegu grypy świń

(1)

C

zynnikiem etiologicznym grypy świń (swine influenza – SI) jest RNA wi- rus należący do rodziny Orthomyxoviri- dae, rodzaju Influenzavirus. Spośród 3 ty- pów wirusa grypy: A, B i C, za zakażenia układu oddechowego świń, manifestujące się objawami klinicznymi, odpowiedzialne są wirusy grypy należące do typu A (1, 2).

Wirus grypy jest wirusem sferycznego kształtu o średnicy 80–120 nm, w które- go wnętrzu znajduje się 8 lub 9 nukleokap- sydów. Każdy z nukleokapsydów zawiera segment pojedynczego RNA otoczonego nukleoproteiną (NP). Wirus grypy posia- da składającą się z 8 części lipidową osłon- kę, której dwie warstwy powierzchniowe posiadają wypustki glikoproteinowe: mo- lekuły hemaglutyniny (H) oraz enzymu neuraminidazy (N). Wymienione białka mają właściwości enzymatyczne i antygenowe (antygeny HA i NA). Właściwo- ści antygenowe białek powierzchniowych HA i NA warunkują podział, wśród wiru- sów grypy typu A, na podtypy. Do chwi- li obecnej potwierdzono występowanie

18 podtypów HA (H1–H18) i 11 podty- pów NA (N1–N11), tworzących różne kombinacje i dających w konsekwencji po- nad 140 podtypów wirusa grypy (1, 2, 3).

U świń, z racji posiadania przez nie specjal- nych receptorów wiążących liczne podtypy wirusów grypy ptaków i ssaków, może dochodzić do wzajemnej wymiany genów (antigenic shift), co w konsekwencji prowadzi do generowania nowych reasortan- tów genetycznych (3, 4, 5).

Obecnie w populacji świń na świecie, w tym w Polsce, dominują trzy podtypy wirusa grypy świń typu A (SIV – swine influenza virus): H1N1, H1N2, H3N2 (6, 7, 8).

W kwietniu 2009 r. w Meksyku odnotowano pojawienie się wśród ludzi nowego re- asortanta wirusa grypy – (pdmH1N1/2009) o charakterze pandemicznym. Badania wy- kazały, że nowy podtyp wirusa grypy po- wstał jako efekt rekombinacji genów po- chodzących ze szczepów wirusa grypy ludzi, świń i ptaków. Dotychczas nie udało się znaleźć dowodu potwierdzającego, że źró- dłem zakażenia ludzi były świnie. Pierw- szy przypadek zakażenia świń wirusem pdmH1N1/2009 odnotowano w maju tego samego roku, w Kanadzie (9). Obecnie podtyp pdmH1N1/2009 stwierdza się w wielu krajach świata, w tym także w Polsce (9).

Transmisja wirusa grypy zachodzi dro- gą aerogenną lub przez kontakt bezpośred- ni. Siewstwo wirusa oraz objawy klinicz- ne u zakażonych osobników pojawiają się w ciągu 18–72 godzin od zakażenia (10).

Do najczęstszych objawów klinicznych grypy u świń należą: podwyższona temperatu- ra ciała, apatia, kaszel, duszność oraz wy- ciek z oczu i nosa. U ciężarnych loch może dochodzić do ronień. Ustąpienie objawów klinicznych przy braku powikłań bakte- ryjnych następuje najczęściej w przecią- gu 7 dni od zakażenia (3, 10).

Wirus grypy świń wykazuje predylekcję głównie do układu oddechowego. Obec- ność wirusa poza układem oddechowym odnotowywana była niezmiernie rzadko (11). Replikacja wirusa ma miejsce w ko- mórkach błony śluzowej nosa, w komór- kach sitowych, tchawicy oraz w płucach.

W obrazie histologicznym obserwuje się zwyrodnienie oraz martwicę komórek na- błonka w oskrzelach i oskrzelikach oraz

obecność w świetle oskrzeli, oskrzelików i pęcherzyków płucnych komórek nabłon- ka, neutrofilów, monocytów oraz śluzu.

Zmiany anatomopatologiczne (rozsiane, stwardniałe ogniska zapalne koloru ciem- noczerwonego) zlokalizowane są najczę- ściej w szczytowych i sercowych płatach płuc. Ponadto dochodzi do powiększe- nia węzłów chłonnych śródpiersiowych i oskrzelowych (6).

Chociaż replikacja wirusa zachodzi tylko w drogach oddechowych, choroba ma charakter ogólnoustrojowy. Dzieje się to za sprawą wielokierunkowych interakcji pomiędzy komórkami układu immuno- logicznego (makrofagi, neutrofile, komór- ki dendrytyczne, komórki NK) z udziałem cytokin i chemokin. Komórki układu im- munologicznego pełnią funkcję obronną, ale mogą też przyczyniać się do rozwo- ju zjawisk immunopatologicznych i nad- miernej reakcji zapalnej, co było obserwo- wane m.in. podczas pandemii „hiszpanki”

u ludzi w 1918 r. (12).

Dogłębne poznanie i zrozumienie me- chanizmów odpowiedzi immunologicznej uruchamianych podczas zakażenia świń wirusem grypy jest niezwykle istotne z punktu widzenia naukowego, jak i apli- kacyjnego (wdrożenie właściwej i skutecz- nej profilaktyki i terapii).

Odpowiedź immunologiczna w przebiegu grypy świń

U świń, tak jak i u innych gatunków zwie- rząt, odporność wrodzona (nieswoista) odgrywa kluczową rolę w walce z wirusami wykazującymi predylekcję do komórek układu oddechowego. Kontroluje ona eks- pansję wirusa do komórek gospodarza oraz jego replikację, a także bierze udział w roz- woju mechanizmów odporności swoistej.

Pierwszą linią obrony w walce z wirusem grypy są komórki nabłonka dróg oddechowych, makrofagi pęcherzyków płuc- nych (aMø) oraz komórki dendrytyczne (13). Wymienione komórki, dzięki receptorom rozpoznającym wzorce molekular- ne (pattern recognition receptors – PRR), tj. receptory Toll-podobne (Toll like receptors – TLRs), receptory RIG-I-podobne (retionic acid-inducible gene I – RIG-I),

Odpowiedź immunologiczna w przebiegu grypy świń

Ewelina Czyżewska-Dors, Arkadiusz Dors, Małgorzata Pomorska-Mól z Zakładu Chorób Świń Państwowego Instytutu Weterynaryjnego – Państwowego Instytutu Badawczego w Puławach

Immune response during swine influenza Czyżewska-Dors E., Dors A., Pomorska-Mól M., Department of Swine Diseases, National Veterinary Research Institute, Pulawy

The aim of this article was to characterize the immune response during swine influenza (SI), in natural host. Swine influenza, the highly contagious upper respiratory disease, is caused by influenza type A virus belonging to the Orthomyxoviridae family. Influenza viruses are enveloped, spherical, single-stranded RNA viruses of 80–120 nm in diameter. They have been divided into subtypes basing on the structural antigens: haemagglutinin (H) and neuraminidase (N).

There are 18 subtypes HA (H1-H18) and 11 subtypes NA (N1-N11), that may form over 140 combinations.

Currently, main subtypes of swine influenza virus (SIV), circulating in swine population worldwide are: H1N1, H1N2, H3N2 and pandemic H1N1 (pdmH1N1). Clinical signs include fever, stiffness, recumbency, labored breathing, sneezing, paroxysmal cough and nasal and ocular discharge. The onset of the disease is rapid, usually associated with anorexia and weight loss. Pigs are susceptible not only to SIV strains but also to human and avian adapted strains.

That is why pigs are considered as a “mixing vessel”

for new reassortants of influenza A viruses. These newly generated strains have the potential to cause pandemics in humans. During SIV infection the innate immunity is activated, followed by the adaptive immune response development. Understanding the mechanisms of anti-SIV immunity helps to monitor and control the disease that is important not only for the natural host but also the public health.

Keywords: SIV, innate immunity, adaptive immunity, cytokines, swine.

Prace poglądowe

570 Życie Weterynaryjne • 2015 • 90(9)

(2)

receptory MDA5 (melanoma differentia- tion-associated gene 5 – MDA5), receptory NOD-podobne (nucleotide-binding domain- NLRs, leucine-rich repeat conta- ining family [NOD]-like receptors), mają zdolność bardzo szybkiej identyfikacji wirusa. Pobudzenie tych receptorów prowadzi do transkrypcji cytokin prozapalnych, chemokin oraz interferonów aktywujących odporność przeciwwirusową, nasilających infiltrację neutrofilów, stymulujących doj- rzewanie komórek dendrytycznych oraz pobudzenie makrofagów (14).

Za kluczowy element odporności wrodzonej biorący udział we wczesnej kontroli zakażenia wirusem grypy w płucach świń uważa się makrofagi pęcherzyków płucnych (15). Zakażenie wirusem grypy prowadzi do aktywacji aMø oraz nasilenia wydzielania przez nie cytokin prozapalnych m.in.: IL-1β, IL-6, TNF-α oraz tlenku azotu (NO). Głównym zadaniem makrofagów pęcherzyków płucnych jest ograniczanie rozprzestrzeniania się wirusa poprzez fagocytozę zakażonych wirusem komórek gospodarza. Potwierdzeniem tego są m.in. wyniki doświadczenia Kim i wsp.

(16). W doświadczeniu tym u świń z che- micznie indukowaną zmniejszoną liczbą makrofagów pęcherzyków płucnych ob- serwowano ostrzejszy przebieg kliniczny choroby oraz zmniejszenie poziomu TNF-α i wzrost stężenia IL-10 w płucach po zaka- żeniu H1N1 (A/NewCaledonia/20/99) wirusa grypy w porównaniu do grupy kon- trolnej z fizjologiczną liczbą aMø. Ponadto obniżenie liczby aMø skutkowało wystą- pieniem niższych mian zahamowania he- maglutynacji (HI) oraz antygenowo swoistych limfocytów CD8+.

Wytwarzane przez makrofagi cytokiny wpływają m.in. na pobudzenie komórek NK, przez co warunkują hamowanie re- plikacji wirusa i degradację komórek za- każonych wirusem (17). Oprócz dobro- czynnego działania cytokin prozapalnych może dojść do ich nasilonego, niekontro- lowanego wydzielania (tzw. sztorm cyto- kinowy), co może prowadzić do znaczne- go uszkodzenia tkanki płuc.

Kolejną grupą komórek odgrywają- cych istotną rolę w odporności nieswo- istej są komórki dendrytyczne, a szczegól- nie profesjonalne komórki prezentujące antygen (antigen presenting cells – APC).

Stanowią one swego rodzaju łącznik po- między odpornością wrodzoną a naby- tą. Podczas zakażenia wirusem grypy ko- mórki dendrytyczne biorą udział w rozpoznawaniu, przetwarzaniu i prezentacji antygenów wirusa limfocytom T (aktywacja odpowiedzi swoistej) za pośrednic- twem białek głównego układu zgodno- ści tkankowej (MHC). Ponadto komórki dendrytyczne charakteryzują się aktyw- nością cytolityczną oraz współuczestniczą

w tworzeniu tkanki limfatycznej błon ślu- zowych układu oddechowego (BALT; 14).

Spośród rodziny komórek dendrytycznych, subpopulacja plazmocytoidalnych komórek dendrytycznych (pDC) jest wy- soce wyspecjalizowana w rozpoznawaniu m.in. wirusa grypy i wydzielaniu IFN-α po kontakcie z wirusami grypy (18). Dowie- dziono, że pDC izolowane od świń wy- dzielają IFN-α w odpowiedzi na zakażenie różnymi podtypami wirusa grypy (izolo- wanymi od świń, ptaków i ludzi) w ilości zależnej od użytego izolatu i jego dawki (4). Wykazano, że ptasie izolaty, m.in. podtyp H5N1 A/turkey/Turkey/05 oraz podtyp H7N1 A/turkey/Italy/3675/99, użyte w niskich dawkach prowadziły do istot- nego wzrostu wydzielania IFN-α przez pDC w porównaniu do izolatów świńskich i ludzkich (19). Rezultaty tych badań mogą stanowić podłoże do badań nad bioprepa- ratami wykorzystującymi np. ptasie izolaty do intensywnej produkcji przez pDC IFN-α, który jak wiadomo hamuje rozprzestrzenianie się wirusa grypy oraz stymulu- je odpowiedź swoistą (20).

Ważnymi komórkami odpowiedzi wrodzonej biorącymi udział w walce z zaka- żeniem wirusem grypy są komórki NK.

Komórki te należą do dużych komórek limfoidalnych rozpoznających szerokie spektrum konfiguracji molekularnych wy- stępujących na różnych komórkach, w tym własnych, zakażonych wirusem oraz ko- mórkach nowotworowych (21). Ponadto wykazują naturalną cytotoksyczność zwią- zaną z perforynami i granzymami oraz posiadają zdolność rozpoznawania i lizy kompleksów wirus-swoiste przeciwciało.

Proces ten został określony jako cytotok- syczność komórek zależna od przeciwciał (ADCC; 22).

Rozpoznawanie zakażonych komórek gospodarza przez komórki NK jest moż- liwe dzięki receptorom cytotoksyczności NKp44 oraz NKp46, które łącząc się z he- maglutyniną, pobudzają komórkę NK do lizy zakażonych komórek (22). Wyniki badań dowodzą, że zakażenie świń wirusem grypy A(H1N1)pdm/2009 skutkowa- ło wzrostem liczby komórek NK oraz nasi- leniem ekspresji receptora NKp46 na ko- mórkach NK w obrębie płuc w pierwszych 3 dniach po zakażeniu (23). Wzrost liczby komórek NK z receptorem NKp46 miał miejsce w tych obszarach płuc, w których zidentyfikowano nukleoproteiny wirusa.

Natomiast liczba komórek NK we krwi po zakażeniu wirusem grypy nie uległa zmianie. Uzyskane wyniki są potwierdzeniem udziału komórek NK w miejscowej odpowiedzi immunologicznej indukowanej za- każeniem wirusem grypy.

W płucach świń zidentyfikowano także komórki NKT, znane również jako iNKT (inwariant NKT; 24). Komórki te stanowią

niejednorodną subpopulację limfocytów T, wykazującą ekspresję markerów charak- terystycznych zarówno dla limfocytów T, jak i komórek NK. Z badań Paget i wsp.

(25) wynika, że deficyt iNKT w płucach we wczesnej fazie zakażenia podtypem H3N2 IV powodował spadek ilości komó- rek dendrytycznych w węzłach chłonnych śródpiersiowych. Z kolei migracja komórek dendrytycznych z płuc do węzłów chłon- nych śródpiersiowych stanowi kluczowy krok w inicjowaniu swoistej odpowiedzi komórkowej w postaci limfocytów CD8+

po zakażeniu. Ponadto dowiedziono, że podczas wczesnej fazy zakażenia podtypem H3N2 wirusa grypy, komórki iNKT wydzielają interleukinę 22 (IL-22), która kontroluje utrzymanie integralności ko- mórek nabłonka, przez co zapobiega rozwojowi rozległych zmian patologicznych w obrębie płuc (26).

Białko D surfaktantu (SP-D) należące do rodziny lektyn typu C (kolektyny) jest kolejnym ważnym elementem odporno- ści wrodzonej. Białko to, wiążąc się selek- tywnie z lipidami i cukrami występującymi na powierzchni drobnoustrojów, pośred- niczy w aglutynacji, neutralizacji i opso- nizacji lub w bezpośredniej lizie patoge- nów (27). Badania prowadzone przez ze- spół Hillaire (28) wykazały, że u świń SP-D charakteryzowało się aktywnością przeciw- wirusową przeciwko co najmniej 30 izo- latom IV typu A pochodzącym od świń, ludzi oraz ptaków, w tym także przeciwko pdmH1N1 z 2009 r. Zaprezentowane wyniki dają nadzieję na stworzenie nowych, skutecznych rozwiązań dla terapii zakażeń wirusami grypy.

W aspekcie charakterystyki odpowiedzi immunologicznej w przebiegu zaka- żenia wirusem grypy warte uwagi są biał- ka ostrej fazy (BOF). Białka te, stanowią nieswoistą, wczesną odpowiedź organizmu na zaburzenie homeostazy wywoła- ne czynnikiem uszkadzającym struktury tkankowe (wirusy, bakterie, nowotwory).

U świń do głównych BOF zalicza się m.in.: białko C-reaktywne (CRP), hapto- globinę (Hp), amyloid surowiczy A (SAA), główne białko ostrej fazy świń (pig major acute phase protein – Pig-MAP).

Prezentowane przez Brookes i wsp. (29) wyniki badań wskazują, że donosowe za- każenie świń wolnych od wirusa i przeciw- ciał szczepem pdmH1N1/2009 prowadzi- ło do wzrostu stężenia CRP i Hp w surowicy. Poziom CRP u świń zakażanych był najwyższy w 4. dniu po zakażeniu, a u świń kontaktowych najwyższe stężenie CRP stwierdzono w 4. dniu po kontakcie. Stę- żenia Hp osiągnęły najwyższy poziom nie- co później, bo w 9.–11. dniu po zakażeniu/

dniu po kontakcie. Zakażenie dotchawicze świń H1N1 (A/Swine/Belgium/1/98) także indukowało wzrost stężenia CRP oraz Hp Prace poglądowe

571

Życie Weterynaryjne • 2015 • 90(9)

(3)

w wypłuczynach z oskrzeli (BALF) i surowicy. Najwyższe stężenie CRP i Hp odnotowano w 2. dniu po zakażeniu. Stężenia BOF w surowicy były wyższe niż w BALF, co jednak nie było skorelowane z ilością wirusa w obu kompartmentach. Natomiast wyniki badań opublikowane przez Pomor- ską-Mól i wsp. (30) wykazały, że po zaka- żeniu świń podtypem H1N1 w pierwszej kolejności dochodziło do wzrostu stężeń Hp i SAA (od 1 do 2 dpz), natomiast stę- żenie CRP i Pig-MAP nie uległo zmianie do końca doświadczenia. W omawianym doświadczeniu świnie były zakażane do- nosowo, a przebieg grypy był podklinicz- ny. W kolejnym doświadczeniu wykonywa- nym przez ten sam zespół (31) wykazano, że zakażenie świń podtypem H1N2 SIV prowadziło do wzrostu stężenia Hp, SAA oraz CRP między 1. a 3. dniem po zaka- żeniu, co pokrywało się z czasem najwyż- szego siewstwa wirusa. W omawianym do- świadczeniu stężenie Pig-MAP również nie uległo zmianie przez cały okres ekspery- mentu. Autorzy doświadczenia wykazali korelację pomiędzy najwyższym poziomem SAA w surowicy a zmianami patologiczny- mi w płucach. Ukazuje to możliwość wy- korzystania SAA jako biomarkera stopnia nasilenia zmian chorobowych w płucach.

Podobne wyniki otrzymano również przy zakażaniu świń podtypem H3N2 SIV (32).

Uzyskane dotychczas wyniki badań wska- zują, że monitoring stężeń BOF może być pomocny we wczesnej diagnostyce zakaże- nia, określeniu okresu siewstwa wirusa oraz w ocenie zmian patologicznych w płucach.

Drugą linię obrony w walce z zakaże- niem wirusem grypy stanowi swoista od- porność humoralna (przeciwciała) oraz od- porność komórkowa (32, 33, 34).

Odporność swoista humoralna repre- zentowana jest przez produkowane przez limfocyty B swoiste przeciwciała skiero- wane głównie przeciwko hemaglutyninie (HA), neuraminidazie (NA), białku matry- cowemu (M) oraz nukleoproteinie wirusa (NP; 6). Jednak tylko przeciwciała przeciwko HA wirusa posiadają zdolność jego neutralizacji. Łącząc się z miejscem wią- zania receptora na HA, blokują możliwość przyłączania wirusa do komórki gospodarza. Natomiast przeciwciała przeciwko NA, pomimo że nie posiadają zdolności neutra- lizujących wirusa grypy przyczyniają się do kontroli zakażenia, gdyż poprzez hamowanie aktywności enzymatycznej NA ograniczają rozprzestrzenianie się wirusa w organizmie (14).

Swoiste przeciwciała przeciwko HA w surowicy świń zakażonych wirusem grypy można wykryć testem zahamowania he- maglutynacji (HI) już 5–7 dni po zakaże- niu (32, 34), jednak najwyższe ich miana występują w 2.–3. tygodniu po zakażeniu (6). Omawiane przeciwciała utrzymują się

w surowicy stosunkowo długo (8–10 tygodni), jednak ich aktywność neutralizacyjna jest skierowana głównie w kierunku pod- typu IV, który odpowiedzialny był za ich generowanie (brak lub ograniczona pro- tekcja krzyżowa).

Ważną rolę w prewencji zakażenia wirusem grypy u prosiąt i warchlaków od- grywają przeciwciała matczyne (MDA).

Przeciwciała te zapewniają ochronę mło- dym osobnikom przed zakażeniem ho- mologicznym szczepem wirusa. Z dru- giej jednak strony, obecność przeciwciał matczynych wpływa negatywnie na roz- wój odporności poszczepiennej (35, 36, 37). Utrzymywanie się przeciwciał matczynych w surowicy prosiąt na poziomie uznawanym za dodatni obserwuje się do 4–14 tygodni po urodzeniu (37, 38). Grupa Loeffen i wsp. (36) wykazała, że przeciw- ciała matczyne występujące u prosiąt zaka- żanych homologicznym szczepem wirusa grypy chronią je przed rozwojem objawów klinicznych choroby, jednak nie zapobiega- ją siewstwu wirusa z dróg oddechowych.

Swoista odpowiedź komórkowa repre- zentowana jest przez niektóre subpopulacje limfocytów T (limfocyty T CD4+ i CD8+).

Limfocyty CD4+ biorą udział w regulacji odpowiedzi immunologicznej. Natomiast limfocyty CD8+ odpowiadają za usuwanie wirusa z organizmu. Swoista odpowiedź komórkowa rozwija się wolniej niż odpo- wiedź wrodzona. Antygenowo swoiste limfocyty T u świń zakażonych dożylnie ob- serwowano od 4 do 7 dni po zakażeniu, przy czym największa ich liczba pojawia się około 14. dnia po zakażeniu (34, 39).

Aktywacja dziewiczych limfocytów T CD4+ zachodzi dzięki prezentacji swo- istego antygenu wirusa przez cząstecz- ki MHC II i sygnałom kostymulującym z APC. Po aktywacji limfocyty T CD4+

ulegają różnicowaniu na limfocyty pomoc- nicze Th1 i Th2. Komórki Th2 produkują wiele cytokin, m.in. IL-4, IL-5, IL-13, oraz wspierają aktywację limfocytów B. Aktywo- wane limfocyty B przekształcają się w ko- mórki plazmatyczne i rozpoczynają pro- dukcję swoistych przeciwciał. Natomiast limfocyty Th1 produkują IFN-γ i IL-2 oraz wspomagają odpowiedź komórkową w postaci limfocytów cytotoksycznych (CTL).

Odgrywają także rolę w generowaniu lim- focytów pamięci immunologicznej (14).

Dziewicze limfocyty CD8+ ulegają po- budzeniu po rozpoznaniu epitopów wirusa związanych z cząsteczkami MHC I na APC w węzłach chłonnych. W wyniku róż- nicowania limfocytów CD8+ pojawiają się CTL. Limfocyty cytotoksyczne wędru- ją do miejsca zakażenia, gdzie rozpoznają i niszczą komórki zakażone wirusem, za- pobiegając powstawaniu wirionów potom- nych i rozwojowi zakażenia. Ponadto CTL zapewniają ochronę przeciwko różnym

podtypom IV (odporność krzyżowa). Po kontakcie z wirusem wydzielają cytokiny, m.in. TNF-α, który hamuje replikację wirusa oraz nasila lizę komórek zakażonych wirusem. Po zakażeniu wirusem, w organizmie świni powstaje grupa długo żyją- cych limfocytów CD4+/CD8+ pamięci, która przy ponownym zakażeniu wirusem prowadzi do szybkiej i silniej wyra- żonej przeciwwirusowej odpowiedzi immunologicznej (14).

Reasumując zaprezentowane dane z za- kresu odpowiedzi immunologicznej ge- nerowanej u świń po zakażeniu wirusem grypy, można stwierdzić, że patogeneza, rozwój objawów klinicznych oraz zmian patologicznych w płucach świń jest wyni- kiem dwukierunkowego charakteru zjawisk immunologicznych (double-edge sword).

Z jednej strony odpowiedź immunologiczna pełni kluczową rolę w kontroli zakaże- nia, z drugiej jest odpowiedzialna za na- silenie objawów klinicznych i zmian patologicznych w układzie oddechowym.

Zachwianie równowagi odpowiedzi ukła- du odpornościowego w przebiegu zaka- żenia wirusem grypy może prowadzić do przewagi procesów destrukcyjnych nad naprawczymi. Konsekwencją powyższe- go zjawiska jest zaostrzenie objawów klinicznych i zmian patologicznych, wystę- powanie współzakażeń innymi patogena- mi, a nawet śmierć zakażonych zwierząt.

Poznanie i zrozumienie procesów immunologicznych zachodzących w organizmie świń zakażonych wirusem grypy może przyczynić się do głębszego wyjaśnie- nia patogenezy zakażeń i w konsekwencji prowadzić do opracowania nowych zadań dla diagnostyki, prewencji i terapii grypy.

Ponadto z racji dużego podobieństwa tego gatunku do człowieka, zarówno w budo- wie i fizjologii układu oddechowego, jak i profilu cytokin wydzielanych po zakaże- niu wirusem grypy, gatunek ten stanowi doskonały model do badań doświadczal- nych nad opracowaniem nowych i bardziej skutecznych strategii profilaktycznych i te- rapeutycznych oraz szczepionek przeciwko grypie, w tym także tej wywoływanej przez pandemiczne szczepy wirusa grypy, nie tylko dla świń, ale i dla człowieka.

Piśmiennictwo

1. Truszczyński M., Samorek-Salamonowicz E.: Ocena zoo- notycznego potencjału grypy ptaków i świń jako źródła wirusów chorobotwórczych dla człowieka. Nauka 2010, 1, 37–47.

2. Wierzbicka-Woś A., Tokarz-Deptuła B., Deptuła W.:

Układ odpornościowy a wirus grypy. Postęp. Hig. Med.

Dośw. 2015, 69, 214–220.

3. Gołębiowska M.: Grypa, epidemiologia, klinika, szcze- pienia ochronne. Nowa Pediatria 2001, 1, 45–49.

4. Khatri M., Dwivedi V., Krakowka S., Manickam C., Ali A., Wang L., Qin Z., Renukaradhya G.J., Lee C.W.: Swine influenza H1N1 virus induces acute inflammatory immune responses in pig lungs: a potential animal mo- del for human H1N1 influenza virus. J. Virol. 2010, 84, 11210–11218.

572 Życie Weterynaryjne • 2015 • 90(9)

(4)

5. Brown I.H.: The epidemiology and evolution of influen- za viruses in pigs. Vet. Microbiol. 2000, 74, 29–46.

6. Reeth K. Van, Brown I.H., Olsen C.W.: Influenza virus. W:

Disease of Swine. (wyd: Zimmerman J.J., Karriker L.A., Ramirez A., Schwartz K.J., Stevenson G.W). Wiley-Blac- kwell Publishing. Iowa, 2012, s. 557–571.

7. Markowska-Daniel I., Kwit K., Urbaniak K., Kowalczyk A.: Serological evidence of co-circulation of different sub- types of swine influenza virus in Polish pig herds. Bull.

Vet. Inst. Pulawy 2012, 56, 425–429.

8. Simon G., Larsen L.E., Dürrwald R., Foni E., Harder T., Reeth K. Van., Markowska-Daniel I., Reid S.M., Dan A., Maldonado J., Huovilainen A., Billinis C., Davidson I., Agüero M., Vila T., Hervé S., Breum S.Ø., Chiapponi C., Urbaniak K., Kyriakis C.S., ESNIP3 consortium, Brown I.H., Loeffen W.: European surveillance network for influenza in pigs: surveillance programs, diagnostic tools and swine influenza subtypes identified in 14 European countries from 2010 to 2013. PLoS One 2014, 9: e115815.

9. Markowska-Daniel I., Urbaniak K., Porowski M., Karbo- wiak P., Kowalczyk A., Kozak E., Pejsak Z.: Emergence of the pandemic H1N1 2009 influenza A virus in swine herds in Poland. Bull. Vet. Inst. Pulawy 2013, 57, 293–300.

10. Reeth K. Van: Cytokines in the pathogenesis of influen- za. Vet. Mcrobiol. 2000, 74, 109–116.

11. Riel D van., Leijten L.M., Verdijk R.M., Geurtsvan Kes- sel C., van der Vries E., van Rossum A.M.C., Osterhaus A.D.M.E., Kuiken T.: Evidence for influenza virus CNS in- vasion along the olfactory route in an immunocompromi- sed infant. J. Infect. Dis. 2014, doi: 10.1093/infdis/jiu097 12. Watanabe T., Kawaoka Y., Pathogenesis of the 1918 pan- demic influenza virus. PLoS Pathog. 2011, 7: e1001218.

doi:10.1371/journal.ppat.1001218

13. Delgado-Ortega M., Melo S., Punyadarsaniya D., Rame C., Olivier M., Soubieux D., Marc D., Simon G., Herrler G., Berri M., Dupont J., Meurens F.: Innate immune response to a H3N2 subtype swine influenza virus in newborn porcine trachea cells, alveolar macrophages, and preci- sion-cut lung slices. Vet. Res. 2014, 45: doi: 10.1186/1297–

9716-45–42.

14. Sand C.E. van de, Kreijtz J.H.C.M., Rimmelzwaan G.F.:

Evasion of influenza A viruses from innate and adaptive immune responses. Viruses 2012, 4, 1438–1476.

15. McGill J., Hensel J.W., Legge K.L.: Innate immune con- trol and regulation of influenza virus infections. J. Leu- kot. Biol. 2009, 86, 803–812.

16. Kim H.M., Lee Y.W., Lee K.J., Kim H.S., Cho S.W., van Rooijen N., Guan Y., Seo S.H.: Alveolar macrophages are indispensable for controlling influenza viruses in lungs of pigs. J. Virol. 2008, 82, 4265–4274.

17. Sochacka M., Błach-Olszewska Z.: Mechanizmy wrodzonej odporności. Postęp. Hig. Med. Dośw. 2005, 59, 250–258.

18. Calzada-Nova G., Schnitzlein W., Husmann R., Zucker- mann F.A.: Characteriaztion of the cytokine and matu- ration responses of pure populations of porcine plasmacytoid dendritic cells to porcine viruses and Toll-like

receptor agonists. Vet. Immunol. Immunophatol. 2010, 135, 20–23.

19. Bel M., Ocaña-Macchi M., Liniger M., McCullough K.C., Matrosovich M., Summerfield A.: Efficient sensing of avian influenza viruses by porcine plasmacytoid dendritic cells.

Viruses 2011, 3, 312–330.

20. Hsu A.C., Parson K., Barr I., Lowther S., Middleton D., Hansbro P.M., Wark P.A.: Critical role of constitutive type I interferon re sponse in bronchial epithelial cell to influ- enza infection. PLoS One 2012; 7: e32947

21. Biedroń M., Mazur G., Wróbel T., Kuliczkowski K.: Re- ceptory komórek NK. Adv. Clin. Exp. Med. 2003, 12, 529–535.

22. Crisci E., Mussά T., Fraile L., Montoya M.: Review. Influ- enza virus in pigs. Mol. Immunol. 2013, 55, 200–211.

23. Forberg H., Hauge A.G., Valheim M., Garcon F., Nunez A., Gemer W., Mair K. H., Graham S.P., Brookes S.M., Storset A.K.: Early responses of Natural Killer cells in pigs experimentally infected with 2009 pandemic H1N1 Influen- za A Virus. PLoS One 2014, 9: e100619. doi:10.1371/jo- urnal.pone.0100619.

24. Renukaradhya G.J., Manickam C., Khatri M., Rauf A., Li X., Tsuji M., Rajashekara G., Dwivedi V.: Functional invariant NKT cells in pig lungs regulate the airway hyperre- activity: a potential animal model. J. Clin. Immunol. 2011, 31, 228–239.

25. Paget C., Ivanov S., Fontaine J., Blanc F., Pichavant M., Renneson J., Bialecki E., Pothlichet J., Vendeville C., Bar- ba-Spaeth G., Barba-Speath,G., Huerre M.R., Faveeuw C., Si-Tahar M., Trottein,F.: Potential role of invariant NKT cells in the control of pulmonary inflammation and CD8+

T cell response during acute influenza A virus H3N2 pneu- monia. J. Immunol. 2011, 186, 5590–5602.

26. Paget C., Ivanov S., Fontaine J., Renneson J., Blanc F., Pi- chavant M., Dumoutier L., Ryffel B., Renauld J.C., Gos- set P., Gosset P., Si-Tahar M., Faveeuw C., Trottein F.: In- terleukin – 22 is produced by invariant natural killer T lymphocytes during influenza A virus infection: Potential role in protection against lung epithelial damages. J. Biol.

Chem. 2012, 287, 8816–8829.

27. Soerensen C.M., Holmskov U., Aalbaek B., Boye M., He- egaard P.M., Nielsen O.L.: Pulmonary infections in swine induce altered porcine surfactant protein D Pulmo- nary infections in swine induce altered porcine surfactant protein D expression and localization to dendritic cells in bronchial-associated lymphoid tissue. Immuno- logy 2005, 115, 526–535.

28. Hillaire, M.L., van Eijk, M., van Trierum, S.E., van Riel, D., Saelens, X., Romijn, R.A., Hemrika, W., Fouchier, R.A., Kuiken, T., Osterhaus, A.D., Haagsman, H.P., Rimmelzwa- an, G.F.: Assessment of the antiviral properties of recom- binant porcine SP-D against various influenza A viruses in vitro. PLoS One 2011, 6: e25005.

29. Brookes S.M., Nunez A., Choudhury B., Matrosovich M., Essen S.C., Clifford D., Slomka M.J., Kuntz-Simon G., Gar- son F., Nash B., Hanna A., Heegaard P.M., Queginer S., Chiapponi C., Bublom M., Garcia J.M., Gardner R., Foni E.,

Loeffen W., Larsen L., Van Reeth K., Banks J., Irvine R.M., Brown I.H.: Replication, pathogenesis and transmission of pandemic (H1N1) 2009 virus in non-immune pigs. 2010, PLoS One 5:e9068.

30. Pomorska-Mól M., Markowska-Daniel I., Pejsak Z.: Acu- te phase protein response during subclinical infection of pigs with H1N1 swine influenza virus. Vet. Microbiol.

2012, 159, 499–503.

31. Pomorska-Mól M., Markowska-Daniel I., Rachubik J.: De- velopment of early humoral and cell-mediated immunity in piglets with experimentally induced subclinical swine influenza. Bull. Vet. Inst. Pulawy 2012, 56, 133–137.

32. Pomorska-Mól M., Kwit K., Pejsak Z., Markowska-Da- niel I.: Analysis of the acute-phase protein response in pigs to clinical and subclinical infection with H3N2 swi- ne influenza virus. Influenza Other Respir. Viruses 2014, 8, 228–234.

33. Jo S.K., Kim H.S., Cho S.W., Seo S.H.: Pathogenesis and inflammatory. responses of swine H1N2 influenza viru- ses in pigs. Virus Res. 2007, 129, 64–70.

34. Pomorska-Mól M., Kwit K., Markowska-Daniel I., Kowal- ski C., Pejsak Z.: Local and systemic immune response in pigs during subclinical and clinical swine influenza infec- tion. Res. Vet. Sci. 2014; doi: 10.1016/j.rvsc.2014.06.007.

35. Kitikoon P., Nilubol D., Ericsson B.J., Janke B.H., Hoover T.C., Sornsen S.A., Thacker E.L.: The immune response and maternal antibody interference to the heterologous H1N1 swine influenza virus infection following vaccina- tion. Vet. Immunol. Immunopathol. 2006, 112, 117–128.

36. Loeffen W.L.A., Heinen P.P., Bianchi A.T.J., Hunneman W.A., Verheijden J.H.M.: Effect of maternally derived antibodies on the clinical signs and immune response in pigs after primary and secondary infection with an influ- enza H1N1 virus. Vet Immunol Immunopathol. 2003, 92, 23–35.

37. Markowska-Daniel I., Pomorska-Mól M., Pejsak Z.: The influence of age and maternal antibodies on the postvac- cinal response against swine influenza viruses in pigs. Vet.

Immunol. Immunopathol. 2011, 142, 81–86.

38. Liu H.T., Chaung H.C., Chang H.L., Tsai C.P., Lin E.C., Yang P.C., Chung W.B.: Decay of maternally derived antibodies and seroconversion to respiratory viral infection in pig herds. Taiwan Vet J. 2008, 34, 127–141.

39. Larsen D.L., Karasin A., Zuckermann F., Olsen C.W.:

Systemic and mucosal immune response to H1N1 in- fluenza virus infection in pigs. Vet. Microbiol. 2000, 74, 117–131.

Lek. wet. Ewelina Czyżewska-Dors, al. Partyzantów 57, 24-100 Puławy, e-mail: ewelina.czyzewska@piwet.pulawy.pl

Ż

ywienie i zachowanie zwierząt są ze sobą powiązane wielopłaszczyzno- wo. Bardzo ważna zarówno dla właści- cieli, jak i lekarzy weterynarii jest zatem znajomość podstawowych aspektów behawioru związanego z dietą ich podopiecz- nych. Powszechnie wiadomo, że techni- ka karmienia, jakość oraz ilość pokarmu może mieć wpływ na terapię oraz dobro- stan zwierzęcia. Zarówno zbyt obfite, jak

i zbyt skąpe dawkowanie pokarmu niesie ze sobą negatywny wpływ na zdrowie. Po- szczególne składniki zawarte w pokarmie mogą również oddziaływać na zachowanie zwierząt.

Istnieje wiele czynników, które znaczą- co wpływają na wybór pożywienia u psów i kotów. Są to gatunek zwierzęcia, natu- ralny behawior żywieniowy oraz wyuczo- ne zachowania związane z karmieniem.

Wysoka motywacja oraz czas mają naj- istotniejszy wpływ na wykształcenie się form behawioru żywieniowego. W dzisiej- szych czasach nie ma to jednak aż tak wiel- kiego znaczenia, ponieważ nakład energii spożytkowanej na zdobycie pokarmu jest prawie zerowy. Konsekwencją tego stanu rzeczy mogą być: nadreaktywność, prze- ciążenie psychiczne oraz nuda. Właści- ciele w celu zapewnienia równowagi psy- chicznej zwierzęcia często posiłkują się zabawkami, które mają za zadanie wydłu- żyć czas i zwiększyć wysiłek poświęcony na zdobycie pokarmu. Na rynku dostęp- nych jest wiele przedmiotów stworzonych w tym celu. Można wykorzystywać miski,

Żywienie a behawior psów i kotów

Olga Witkowska*

* Studentka VI roku Wydziału Medycyny Weterynaryjnej SGGW w Warszawie

573

Życie Weterynaryjne • 2015 • 90(9)