Rynek polskich jabłek
Dorota Stankiewicz
Apple market in Poland
The article looks at the scale of cultivation, processing and consumption of apples in Poland, as well as Polish apple exports.
The author also discusses key aspects of increasing profitability of apple growing, such as need to change the structure of apple varieties and the role of the groups of apple producers. EU measures in response to the Russian embargo on agricultural products and initiatives to boost demand for apples such as promotional campaigns and ‘School Fruit Scheme’ are also presented.
1. Produkcja jabłek w Polsce
Jabłka należą do najchętniej spożywanych owoców. Do‑
skonały smak zawdzięczają przede wszystkim zawartości kwasu jabłkowego i cytrynowego oraz cukrów. Owoce te są cennym źródłem witamin, przede wszystkim witaminy C, któ‑
ra wzmacnia układ odpornościowy. Poza tym dzięki dużej za‑
wartości zasadowych soli mineralnych jabłka odkwaszają or‑
ganizm. Stosunkowo niewielka kaloryczność oraz właściwości oczyszczania organizmu człowieka sprawiają, że jabłka mają również zastosowanie w dietetyce1.
Polska jest największym producentem jabłek w UE i czwar‑
tym na świecie, po Chinach, USA i Turcji2. W roku 2014 zbiory jabłek w Polsce wyniosły 3,2 mln ton i były o 3,6% wyższe od rekordowych zbiorów uzyskanych w roku 20133. Szczegółowe dane dotyczące skali polskiej produkcji jabłek oraz zagęszczo‑
nego soku jabłkowego zamieszczono w tabeli nr 1.
Należy zauważyć, że pomimo obserwowanego w ostatnich latach spadku powierzchni uprawy jabłoni, zbiory jabłek ros‑
ną, co świadczy o wzrastającej wydajności z hektara sadów.
Na uwagę zasługuje również wzrost produkcji zagęszczonego soku jabłkowego w sezonie 2014/15 w stosunku do sezonu
1 Rynek owoców w Polsce, ARR, listopad 2014 r.
2 M. Trajer, Handel zagraniczny na rynku owoców i warzyw, „Biule‑
tyn Informacyjny ARR” 2015, nr 3.
3 Wyniki produkcji roślinnej w 2014 r., GUS, Warszawa 2015.
poprzedniego. Wzrost ten spowodowany był dużą podażą jabłek do zakładów przetwórczych w pierwszej połowie se‑
zonu (w drugiej połowie sezonu podaż jabłek do przetwórni była natomiast mniejsza z uwagi na relatywnie wysoki eksport i zastosowanie unijnego mechanizmu wycofywania jabłek z rynku). W rezultacie w sezonie 2014/15 z krajowego surowca wytworzono o 21,3% więcej zagęszczonego soku jabłkowego niż w sezonie 2013/14. Natomiast całkowita produkcja tego soku (tj. łącznie z wykorzystaniem surowca importowanego) wzrosła w omawianym okresie o 15,5%.
2. Handel zagraniczny jabłkami
W 2013 r. Polska wyprzedziła Chiny i stała się największym eksporterem jabłek na świecie4 (podobnie – w 2014 r.). Ponad‑
to zajmujemy drugie miejsce w świecie (po Chinach) w pro‑
dukcji i eksporcie zagęszczonego soku jabłkowego5.
W sezonie 2014/2015 eksport jabłek z Polski wyniósł 900 tys. ton6 (o 217,1 tys. ton mniej niż w sezonie poprzed‑
4 Rynek owoców, op. cit.
5 E. Makosz, Przyszłość polskich jabłek, „Biuletyn Informacyjny ARR”
2015, nr 3.
6 Eksport jabłek z Chin w sezonie 2014/2015 wyniósł 880 tys. ton (wg Ch. Frederick, W. Bugang, Improvements in market access increase prospects for U.S. exports of apples and pears to China, GAIN Report nr CH14062, USDA Foreign Agricultural Service, 29 grudnia 2014 r.).
Analizy BAS nr 14 (134) 29 października 2015 2/6
nim), a eksport zagęszczonego soku jabłkowego soku wy‑
niósł 305 tys. ton czyli o 71 tys. ton więcej niż w poprzednim sezonie (dane na temat skali polskiego eksportu jabłek oraz zagęszczonego soku jabłkowego zamieszczono w tabeli nr 2).
Import jabłek do Polski jest stosunkowo niewielki; w latach 2013–2014 wyniósł odpowiednio 42,3 tys. ton i 19,8 tys. ton (w roku 2015 wg prognoz ma wynieść 20 tys. ton, z uwagi na utrzymującą się większą podaż jabłek krajowych). Polska spro‑
wadza również sok jabłkowy (zagęszczony i pitny); w sezonie 2014/15 sprowadzono 93 tys. ton soku. Skoncentrowany im‑
portowany sok jabłkowy jest mieszany z sokiem wytwarza‑
nym w Polsce i eksportowany głównie do UE, a w sezonie 2014/15 również do USA i Rosji7.
Znaczącym odbiorca polskich jabłek była Rosja; w roku 2013 do Rosji wyeksportowano z Polski 676,3 tys. ton jabłek co stanowiło 55% całego polskiego eksportu jabłek w 2013 r.8 Od jesieni 2014 r. sytuacja na rynku jabłek w kraju i w Europie ule‑
gła znaczącym zmianom. Rosyjskie embargo na niektóre unij‑
ne produkty rolno‑spożywcze, w tym na jabłka, pociągnęło za sobą rosnącą presję na poszukiwanie nowych rynków zbytu przez polskich producentów. Równolegle zachodzą zmiany w wymaganiach jakościowych, odmianach jabłek oraz w spo‑
7 „Rynek owoców i warzyw – stan i perspektywy” 2015, nr 46, IERiGŻ‑PIB.
8 „Rynek owoców i warzyw – stan i perspektywy” 2014, nr 45, IERiGŻ‑PIB.
sobach dystrybucji tych owoców. Polscy producenci muszą się zatem zmierzyć z wieloma wyzwaniami, aby jak najkorzystniej zagospodarować znaczącą produkcję tych owoców, która przy korzystnych warunkach atmosferycznych może nawet przekraczać 4 mln ton9.
3. Spożycie jabłek
Po wprowadzeniu rosyjskiego embarga pojawiła się oba‑
wa „kryzysu nadprodukcji” jabłek w Polsce. Według danych IE‑
RiGŻ spożycie jabłek w Polsce w roku gospodarczym 2013/14 wyniosło 13,14 kg na osobę, a w roku 2014/15 (dane sza‑
cunkowe) wzrosło do 14,5 kg/osobę10. Natomiast wg przed‑
stawicieli branży sadowniczej wzrost ten był jeszcze wyższy.
W efekcie apelów sadowników i różnorodnych kampanii spo‑
łecznych, wzywających do spożywania polskich jabłek, kon‑
sumpcja jabłek już w roku kalendarzowym 2014 zwiększyła się (szacunkowo) do 19 kg/osobę rocznie (do roku 2014 krajowe spożycie jabłek przez kilka lat kalendarzowych wahało się od 15 do 16 kg na osobę rocznie)11.
9 E. Makosz, Przyszłość polskich jabłek, op. cit.; „Rynek owoców i wa‑
rzyw – stan i perspektywy” 2015, nr 46, IERiGŻ‑PIB.
10 „Rynek owoców i warzyw – stan i perspektywy” 2015, nr 46, IERiGŻ‑PIB.
11 E. Makosz, Przyszłość polskich jabłek, op. cit.
Tabela nr 1. Powierzchnia uprawy jabłoni i zbiory jabłek w Polsce w latach 2013–2015 oraz produkcja zagęszczonego soku jabłkowego w latach gospodarczych 2013/14–2015/16
Lata 2013 2014 2015
(dane szacunkowe i prognozy IERiGŻ)
Powierzchnia uprawy jabłoni w tys. ha 193,4 176,3a) 170,0
Zbiory jabłek w tys. ton 3 085,0 3 195,3 3 200,0
Lata gospodarcze 2013/14 2014/15 (szacunek
IERiGŻ) 2015/16 (prognoza IERiGŻ) Produkcja zagęszczonego soku jabłkowego w tys. ton
(z uwzględnieniem importowanego soku zagęszczonego miesza‑
nego z sokiem wytwarzanym z surowca krajowego)
290 (w tym z krajowego su‑
rowca – 235 tys. ton)b)
335 (w tym z krajowego surowca – 285 tys. ton)
315 (brak danych o skali produkcji z surowca krajowego)
a) Według Wyniki produkcji roślinnej w 2014 r., GUS, Warszawa 2015 (wg IERiGZ: 176,6 tys. ha).
b) Według „Rynek owoców i warzyw – stan i perspektywy” 2014, nr 45, IERiGŻ‑PIB.
Źródła danych: „Rynek owoców i warzyw – stan i perspektywy” 2014, nr 45, IERiGŻ‑PIB; „Rynek owoców i warzyw – stan i perspektywy” 2015, nr 46, IERiGŻ‑PIB.; Wyniki produkcji roślinnej w 2014 r., GUS, Warszawa 2015.
Uwaga: dane szacunkowe i prognozy mogą ulec dalszym korektom z uwagi na suszę w 2015 r.
Tabela nr 2. Eksport jabłek i zagęszczonego soku jabłkowego w latach 2013–2015 oraz w latach gospodarczych 2013/14–
2015/16
Lata 2013 2014
(dane nieostateczne) 2015 (prognoza IERiGŻ)
eksport jabłek w tys. ton 1 230,4 1 062,1 930,0
eksport zagęszczonego soku jabłkowego w tys. ton 263,5 261,0 290,0
Lata gospodarcze 2013/14
(dane nieostateczne) 2014/15
(szacunek IERiGŻ) 2015/16 (prognoza IERiGŻ)
eksport jabłek w tys. ton 1 117,1 900,0 923,0
eksport zagęszczonego soku jabłkowego w tys. ton 234,0 305,0 270,0
Źródło danych: „Rynek owoców i warzyw – stan i perspektywy” 2015, nr 46, IERiGŻ‑PIB.
Uwaga: prognozy mogą ulec dalszym korektom z uwagi na suszę w 2015 r.
4. Przetwórstwo jabłek
W Polsce najwięcej jabłek trafia do przetwórstwa, w tym około 90% przeznaczane jest do produkcji zagęszczonego soku jabłkowego. Polskie przetwórstwo korzysta z tzw. jabłek
„przemysłowych” stanowiących około 55–60% ogółu produk‑
cji krajowych jabłek. Zdecydowana większość takich jabłek pochodzi ze starych sadów przydomowych i sadów z niższym poziomem pielęgnacji drzew. W ciągu najbliższych lat nie po‑
winno być problemu z podażą tego surowca. Problemem są natomiast niskie ceny skupu oraz duże wahania cen jabłek przemysłowych, co powodować może istotne spadki opłacal‑
ności produkcji tych owoców. Polskie przetwórnie są w stanie zagospodarować taki surowiec (na który i tak nie ma popytu jako na produkt deserowy), jednakże specjaliści branży sa‑
downiczej zwracają uwagę na konieczność ścisłej współpracy między tymi przetwórniami a producentami jabłek przemy‑
słowych. Ważne jest np. aby się nawzajem szczerze informo‑
wać o spodziewanych zbiorach jabłek i możliwych cenach skupu tych owoców. Jeśli bez takich uprzednich porozumień przetwórnie będą oferować bardzo niskie ceny za surowiec, to producenci będą wstrzymywać dostawy i w rezultacie stracą obie strony. Warto także rozważyć równoległe ograniczanie produkcji jabłek przemysłowych na rzecz zwiększania produk‑
cji jabłek wyższej jakości i lepiej plonujących12.
Na uwagę zasługuje również polski rynek cydru. W Pol‑
sce w ostatnich latach produkcja i spożycie cydru wzrasta.
W roku 2013 w Polsce spożyto około 2 mln litrów cydru, a według prognoz na rok 2015 spożycie to wzrośnie praw‑
dopodobnie 8–9 razy. Produkt ten jest przyjmowany przez konsumentów z rosnącym zainteresowaniem. Cydr zacho‑
wuje bowiem wiele walorów surowca, czyli jabłek. Cechują go korzystne walory smakowe oraz duża zawartość potasu i przeciwutleniaczy. Potas stabilizuje ciśnienie krwi i zapobie‑
ga rozwojowi nadciśnienia, a przeciwutleniacze zwiększają odporność i chronią organizm przed wolnymi rodnikami (cząsteczkami niszczącymi komórki, przyspieszającymi pro‑
cesy starzenia i zwiększającymi ryzyko wystąpienia schorzeń układu krążenia)13.
Polska ustawa winiarska stawia producentom wysokie wymagania, a tym samym daje gwarancję wysokiej jakości cydrów produkowanych w naszym kraju. Polskie cydry zawie‑
rają minimum 60% wsadu jabłkowego i nie są aromatyzowa‑
ne. Z danych Polskiej Rady Winiarstwa wynika, że w roku 2014 sprzedaż cydru wzrosła prawie czterokrotnie w stosunku do stanu z roku 2013 i wyniosła około 8,5 mln litrów (rok 2013 można uznać za początkowy w rozwoju tej kategorii napojów w naszym kraju). Zdaniem polskiej branży winiarskiej krokiem w dobrym kierunku było obniżenie akcyzy na cydr w roku 201314. Stawka akcyzy na cydr spadła od początku 2013 roku do 97 złotych od 1 hektolitra (do końca 2012 r. wynosiła 158 złotych)15. Na wzrost spożycia cydru wpłynął także fakt, że po ogłoszeniu embarga rosyjskiego i po apelach sadowników,
12 Ibidem.
13 Cydr może pozytywnie wpływać na zdrowie, www.sadyogrody.pl [dostęp: 20 sierpnia 2015 r.].
14 Jedz jabłka, pij cydry! Co dalej z polskimi jabłkami, sokami i cy- drem?, http://prw.sitspoz.pl [dostęp: 20 sierpnia 2015 r.].
15 Akcyza na cydr 2013, http://ksiegowosc.infor.pl [dostęp:
31 sierpnia 2015 r.].
w Polsce powstała moda na spożywanie jabłek również w ta‑
kiej formie16.
Branża winiarska zużywa około 100 tys. ton jabłek rocznie do produkcji win owocowych. Rosnąca produkcja i spożycie cydru miała wygenerować w najbliższych latach zapotrze‑
bowanie na kolejne 100 tys. ton jabłek (na potrzeby pro‑
gnozowanej produkcji cydru krajowego na poziomie 90 mln litrów17). Jednakże w sierpniu 2015 r. resort finansów przed‑
stawił nową interpretację przepisów, zgodnie z którą wina owocowe i cydry powinny być objęte wyższą akcyzą – typową dla wyrobów spirytusowych. Do tej pory różne rodzaje pro‑
duktów, oparte na winach owocowych traktowane były jako wino, bądź wzmacniane wyroby winiarskie (w zależności od składu i zawartości alkoholu). Natomiast z nowej interpretacji przepisów przedstawionej przez Ministerstwo Finansów wy‑
nika, że 99% wyrobów klasyfikowanych w ustawie winiarskiej jako wino, jest dla organów podatkowych wyrobem spirytu‑
sowym. W związku z tym przedstawiciele branży winiarskiej obawiają się licznych kontroli skarbowych i nakazów zapłaty wyższej akcyzy za pięć lat wstecz. Producenci są zdania, że je‑
żeli interpretacja ta zostanie wprowadzona w życie, to zban‑
krutują z powodu wielomilionowych kar, a tak wysoko opo‑
datkowanych wyrobów nikt nie kupi18.
5. Istotne czynniki wzrostu opłacalności produkcji jabłek
5.1. Jakość owoców
Za podstawowy warunek poprawy opłacalności eksportu naszych jabłek i zwiększenia konsumpcji jabłek w kraju uzna‑
wana jest poprawa jakości tych owoców.
Wśród podstawowych cech jabłka dobrej jakości brane są między innymi pod uwagę: średnica (np. 7–8 cm, dla odmian Golden Delicious i Ligol 7,5–8,5 cm, a dla odmian Gala i Sam‑
pion 6,5–7,5 cm), jędrność (6–7 KG/cm2 w czasie spożycia), intensywne wybarwienie skórki typowe dla odmiany i brak ja‑
kichkolwiek uszkodzeń miąższu i skórki. Poza tym jabłka eks‑
portowane do odległych krajów powinny być odpowiednio przygotowane do przewozu (opakowane w sposób zabezpie‑
czający przed uszkodzeniami podczas długiego transportu).19
5.2. Odmiany
W Polsce dominuje odmiana Idared (odmiana „uniwersal‑
na”, przydatna do przetwórstwa i do spożycia deserowego).
W roku 2014 zbiory jabłek tej odmiany wyniosły 593,9 tys. ton, czyli 18,6% całego zbioru jabłek w naszym kraju (tabela nr 3).
16 Cydr zyskał na popularności po wprowadzeniu embarga przez Rosję, „Puls Biznesu” z dnia 27 lipca 2015 r., http://www.sadyogrody.pl [dostęp: 20 sierpnia 2015 r.].
17 Jedz jabłka, pij cydry!, op. cit.
18 M. Szczepańska, Winiarze wieszczą jabłkową katastrofę, http://
www.pb.pl [dostęp: 20 sierpnia 2015 r.], Resort finansów chce podwyż- szyć akcyzę na wina owocowe i cydry, http://sadyogrody.pl [dostęp:
20 sierpnia 2015 r.]; R. Struzik, 400% więcej akcyzy na cydr?, Wiado‑
mości Rolnicze Polska, http://www.wrp.pl [dostęp: 16 października 2015 r.].
19 E. Makosz, Przyszłość polskich jabłek, op. cit.
Analizy BAS nr 14 (134) 29 października 2015 4/6
W strukturze odmianowej produkowanych w naszym kraju jabłek konieczne są zmiany. Na świecie od dawna najbardziej popularne są odmiany jednokolorowe: czerwone, żółte i zielo‑
ne. W krajach zachodniej Europy jabłka jednokolorowe stano‑
wią 70–80% ogółu produkcji (w Polsce – tylko 30%). W krajach poza Europą, do których rozpoczęliśmy eksport (kraje Afryki Północnej, Zjednoczone Emiraty Arabskie, Daleki Wschód) znaczenie mają tylko jednokolorowe odmiany, zwłaszcza ko‑
loru czerwonego.
W światowej produkcji jabłek dominują Gala, Golden Deli‑
cious i Red Delicious. Ich udział w tej produkcji wynosi około 50%. Natomiast w Polsce zbiory jabłek tych odmian stanowią 4,0% (Gala), 4,2% (Golden Delicious) i 1,8% (Red Delicious) ca‑
łego krajowego zbioru jabłek.
Obecnie najpopularniejszą na całym świecie jest Gala, a ra‑
czej jej mutanty. A zatem i w Polsce konieczne jest zwiększenie produkcji zarówno drzewek owocowych, jak i owoców różnych mutantów tej odmiany. Na uwagę zasługują również czerwo‑
ne mutanty odmiany Jonagold (atrakcyjniejsze są jabłka jas‑
noczerwone, spada natomiast zainteresowanie jabłkami tej odmiany ciemnoczerwonego koloru). Obecnie w Polsce 9,9%
zbiorów jabłek pochodzi z tej odmiany. Warto także zwiększyć udział odmian Red Delicious i Golden Delicious oraz ich mu‑
tantów, a także – czerwonych mutantów odmiany Idared20. Równolegle nie należy jednak rezygnować z ochrony od‑
mian starszych, tradycyjnych, które dają plon mniej wyrów‑
nany, a jabłka nie zawsze są tak jednolicie wybarwione. Stare odmiany (np. Koksa Pomarańczowa, Papierówka, Szara Rene‑
ta) mają wielu zwolenników wśród konsumentów krajowych, mogą zatem uzupełniać podaż jabłek zwłaszcza na rynkach
20 Ibidem.
lokalnych. Jabłka takie mogą także służyć do wyrobu tradycyj‑
nych przetworów. Poza tym, w pracach genetyczno‑hodow‑
lanych nad wytworzeniem nowych odmian jabłoni, stare od‑
miany stanowią cenne źródło genów odporności na choroby, szkodniki i na niesprzyjające warunki pogodowe.
5.3. Rozmiary sadów
W małych sadach (do 2 ha) prace wykonują na ogół człon‑
kowie rodziny rolnika. Jabłka są zaś ważnym dodatkowym źródłem dochodów. Prawdopodobnie jednak w przyszłości, z powodów ekonomicznych liczba gospodarstw z taką po‑
wierzchnią sadów ulegnie redukcji. Najlepsze warunki do opłacalnej produkcji jabłek będą w sadach o powierzchni po‑
nad 10, a nawet – ponad 20 ha. Warto więc dążyć do osiągnię‑
cia takiej powierzchni (poprzez wykup lub dzierżawę ziemi), ponieważ na jabłkach z takich sadów będzie oparty eksport21.
5.4. Rola grup producenckich
W Polsce działa obecnie około 130 grup i organizacji produ‑
centów zajmujących się obrotem jabłkami. Większość z nich to grupy „rodzinne”, liczące poniżej 10 członków. Wysokość ob‑
rotu jabłkami w takiej grupie szacowana jest na 1–2 tys. ton.
W eksporcie polskich jabłek istotną rolę odgrywają jednak takie grupy i organizacje producentów, które posiadają duże nowoczesne chłodnie oraz urządzenia do sortowania i pako‑
wania jabłek. Grup takich jest obecnie kilkadziesiąt i zrzeszają
21 Ibidem.
Tabela nr 3. Powierzchnia uprawy jabłoni i zbiory jabłek w Polsce wg odmian w 2014 r.
Wyszczególnienie Powierzchnia uprawy drzew ogółem Zbiory
w tys. ha ogółem = 100 w tys. ton ogółem = 100
Ogółem
w tym odmiany: 176,3 100,0 3 195,3 100,0
Idared 32,3 18,3 593,9 18,6
Szampion 18,6 10,5 359,8 11,3
Jonagold 17,5 9,9 314,8 9,9
Ligol 13,8 7,8 270,7 8,5
Gloster 9,9 5,6 195,2 6,1
Cortland 8,5 4,8 142,4 4,5
Golden Delicious 7,2 4,1 133,0 4,2
Lobo 7,0 4,0 119,6 3,7
Elstar 6,5 3,7 114,0 3,6
Gala 6,3 3,5 126,9 4,0
Antonówka 4,0 2,3 63,2 2,0
Jonatan 3,9 2,2 61,4 1,9
Spartan 3,6 2,1 62,4 2,0
Red Delicious 3,6 2,0 56,8 1,8
Mc Intosh 2,5 1,4 43,6 1,4
Melrose 2,1 1,2 33,9 1,1
Boskoop 1,8 1,0 31,7 1,0
Bankroft 1,5 0,9 18,8 0,6
pozostałe 25,9 14,7 453,2 14,2
Źródło: Wyniki produkcji roślinnej w 2014 r., GUS, Warszawa 2015.
one po kilkudziesięciu członków. Możliwości obrotu w takiej dużej grupie są szacowane na ponad 10 tys. ton jabłek.
Udział polskich producentów jabłek w grupach producentów wynosi obecnie około 10–15% i jest dość niewielki w porówna‑
niu z sytuacją w krajach Europy Zachodniej (70–85%). W celu poprawy konkurencyjności naszych jabłek na rynkach krajowych i zagranicznych nieodzowne będzie dalsze łączenie się rolników w grupy, a następnie w konsorcja (podmioty zrzeszające kilka grup). Rola grup producenckich na rynku jabłek powinna wzra‑
stać, w pojedynkę będzie bowiem coraz trudniej wprowadzić jabłka na rynek, a zwłaszcza na nowe, odległe rynki zagraniczne22.
5.5. Nadzwyczajne wsparcie unijne producentów jabłek
W związku z wprowadzeniem przez Federację Rosyjską w sierpniu 2014 r. zakazu przywozu niektórych unijnych produktów rolno‑spożywczych (w tym jabłek) Komisja Eu‑
ropejska wydała rozporządzenie delegowane nr 932/2014, ustanawiające tymczasowe nadzwyczajne środki wsparcia dla producentów niektórych owoców i warzyw (na realizację tego wsparcia KE przeznaczyła 125 mln euro23). Zgodnie z tym rozporządzeniem wsparcie finansowe mogło obejmować kilkanaście rodzajów owoców (w tym jabłek) i warzyw, prze‑
znaczonych do spożycia jako produkty świeże. Wsparcie dla producentów rolnych dotyczyło:
• wycofania z rynku owoców i warzyw (z przeznaczeniem na bezpłatną dystrybucję, i na inne cele takie jak np.
przekazanie na paszę lub do biogazowni),
• zielonych zbiorów czyli zbiorów niedojrzałych, nienada‑
jących się do spożycia produktów,
• niezbierania plonów.
Beneficjentami pomocy w Polsce były:
• uznane organizacje producentów owoców i warzyw (re‑
alizujące program operacyjny) oraz
• producenci owoców i warzyw niebędący członkami or‑
ganizacji producentów, ale będący producentami rolny‑
mi prowadzącymi uprawę owoców lub warzyw.
Odbiorcami owoców i warzyw wycofywanych przez produ‑
centów w celu bezpłatnej dystrybucji mogły być tylko uzna‑
ne organizacje charytatywne lub uprawnione inne jednostki organizacyjne oraz osoby fizyczne, wpisane do rejestru pro‑
wadzonego przez Prezesa ARR w ramach działania „ Admini‑
strowanie rozdysponowaniem owoców i warzyw nieprzezna‑
czonych do sprzedaży”.
W Polsce wnioski o udzielenie „tymczasowego nadzwyczaj‑
nego wsparcia” dotyczyły 45,7 tys. ton wycofanych z rynku owo‑
ców i warzyw (przede wszystkim jabłek) i objęły 3,6 tys. ha na których dokonano zielonych zbiorów lub niezbierania plonów (głównie jabłek, kapusty i marchwi). Od uruchomienia wsparcia (pierwsze wypłaty zostały zrealizowane 7 listopada 2014 r.24) do
22 Ibidem.
23 „Rynek owoców i warzyw – stan i perspektywy” 2014, nr 45, IERiGŻ‑PIB.
24 Według pisma Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi pana Tadeusza Nalewajka do Marszałka Senatu RP pana Bogdana Borusewicza, z 20 listopada 2014 r., nr pisma RR.pro‑
‑rs‑070‑4570/14, http://senat.gov.pl/gfx/senat/userfiles/_public/k8/
31 maja 2015 r. ARR wypłaciła producentom owoców i warzyw ogółem 84,3 mln zł (wnioskowana kwota pomocy to łącznie 26,2 mln euro).
W związku z utrzymującym się rosyjskim zakazem przywozu unijnych produktów rolno‑spożywczych, Komisja Europejska na podstawie rozporządzenia delegowanego nr 1031/2014 uruchomiła we wrześniu 2014 r tzw. „dalsze tymczasowe nad‑
zwyczajne wsparcie producentów owoców i warzyw” (II tran‑
sza pomocy unijnej). Budżet tego wsparcia dla całej UE został przyjęty na poziomie 165 mln euro, a pomoc przyznawana była unijnym państwom członkowskim w zależności od wiel‑
kości wywozu do Federacji Rosyjskiej w ostatnich trzech latach określonych rodzajów owoców (w tym jabłek) i warzyw. Z za‑
kresu wsparcia wyłączono ilości tych produktów, które zostały już wcześniej zgłoszone do objęcia „tymczasowym nadzwy‑
czajnym wsparciem” zgodnie z rozporządzeniem nr 932/2014.
W przypadku Polski to „dalsze tymczasowe nadzwyczajne wsparcie” przysługiwało maksymalnie do 18 750 ton jabłek i gru‑
szek (ponadto każde państwo członkowskie miało możliwość rozdysponowania wsparcia w odniesieniu do 3 tys. ton pozosta‑
łych owoców oraz warzyw objętych pomocą). Wsparcie przysłu‑
giwało producentom owoców i warzyw, którzy nie zbierali plo‑
nów lub którzy wyprodukowane owoce i warzywa skierowali do bezpłatnej dystrybucji. Do 31 maja 2015 r., w ramach tego „dal‑
szego” wsparcia, ARR wypłaciła producentom ogółem 21,2 mln zł.
W grudniu 2014 r. opublikowano kolejne rozporządzenie delegowane Komisji (nr 1371/2014), umożliwiające kontynua‑
cję „dalszego tymczasowego wsparcia” (III transza pomocy unij‑
nej). W przypadku Polski wsparcie przysługiwało maksymalnie do 155,7 tys. ton jabłek i gruszek oraz do 18,7 tys. ton pomido‑
rów, marchwi, papryki słodkiej, ogórków i korniszonów. Opera‑
cje wycofywania produktów z rynku prowadzono do 30 czerw‑
ca 2015 r., a pomoc wypłacano do 30 września 2015 r.25. Ponadto, z uwagi na przedłużenie rosyjskiego embarga do sierpnia 2016 roku, dla sektora owoców i warzyw przewidziana jest IV transza pomocy unijnej. Zgodnie z rozporządzeniem de‑
legowanym Komisji nr 2015/1369 wsparcie unijne zostanie prze‑
dłużone na rok 2016. W Polsce wsparcie to obejmie 296,2 tys. ton jabłek i gruszek, 1,75 tys. ton śliwek i winogron stołowych, 1,9 tys.
ton brzoskwiń i nektaryn oraz 31,5 tys. ton wybranych rodzajów warzyw (analogicznych jak te objęte III transzą pomocy).26
5.6. Inne działania umożliwiające wzrost popytu na jabłka
Istotną rolę w zwiększaniu konsumpcji jabłek oraz w zdo‑
bywaniu nowych rynków zbytu mogą pełnić: administrowanie dokumenty/stenogram/oswiadczenia/skurkiewicz/6302o.pdf [do‑
stęp: 21 października 2015 r.].
25 „Rynek owoców i warzyw – stan i perspektywy” 2015, nr 46, IERiGŻ‑PIB.
26 L. Zwolak, Agencja Rynku Rolnego – 25 lat działalności w sektorze rolnym – doświadczenia i przyszłe wyzwania, prezentacja na konferen‑
cji „25 lat wspieramy sektor rolno‑spożywczy”, MTP POLAGRA FOOD, Poznań, 22 września 2015 r., Rozporządzenie delegowane Komisji (UE) 2015/1369 z 7 sierpnia 2015 r zmieniające rozporządzenie delegowane (UE) nr 1031/2014 oraz Komisja Europejska proponuje przedłużenie o rok wsparcia dla producentów owoców i warzyw. Ma to zniwelować skutki rosyjskiego embarga, Pierwszy Portal Rolny, http://www.ppr.pl [do‑
stęp: 9 października 2015 r.].
Analizy BAS nr 14 (134) 29 października 2015 6/6
Zespół redakcyjny:
Grzegorz Gołębiowski (redaktor naczelny), Adrian Grycuk (sekretarz redakcji; tel. +48 22 694 20 69, e-mail: adrian.grycuk@sejm.gov.pl), Dobromir Dziewulak, Piotr Russel, Piotr Chybalski
Biuro Analiz Sejmowych Kancelarii Sejmu, ul. Zagórna 3, 00-441 Warszawa rozdysponowaniem owoców i warzyw nieprzeznaczonych do
sprzedaży, różnorodne kampanie promocyjne oraz program
„Owoce i warzywa w szkole”.
Administrowanie przez Agencję Rynku Rolnego roz- dysponowaniem owoców i warzyw nieprzeznaczonych do sprzedaży27 polega na: 1) uznaniu jednostki organizacyjnej za organizację charytatywną uprawnioną do dystrybucji owo‑
ców i warzyw nieprzeznaczonych do sprzedaży i otrzymanych od organizacji producentów i ich zrzeszeń, 2) przyznaniu innej jednostce organizacyjnej (np. szkole, szpitalowi) lub osobie fizycznej prawa do bezpłatnego otrzymywania owoców i wa‑
rzyw od organizacji producentów i ich zrzeszeń, 3) prowadze‑
niu rejestru uznanych organizacji charytatywnych i uprawnio‑
nych innych jednostek organizacyjnych lub osób fizycznych (rejestr ten stosowany jest również na potrzeby „nadzwyczaj‑
nego tymczasowego wsparcia”), 4) administrowaniu sposo‑
bem zagospodarowania owoców i warzyw nieprzeznaczo‑
nych do sprzedaży28.
Kampanie promocyjne dotyczące jabłek i wspierane fi‑
nansowo z budżetu UE to:
• „Europejskie jabłka dwukolorowe” (3‑letnia kampania, rozpoczęta w 2014 r. i dotycząca promocji jabłek na ryn‑
kach Chin oraz Zjednoczonych Emiratów Arabskich),
• „Soki i musy – witaminy w wygodnej formie” (kampa‑
nia obejmująca, między innymi, soki i musy owocowe, prowadzona w latach 2015–2018 i skierowana na rynki Litwy, Czech, Słowacji, Rumunii i Polski),
• „EkoEuropa – jakość i tradycja” (kampania prowadzona na rynku Japonii, Stanów Zjednoczonych Ameryki Płn., Singapuru w latach 2015–2018, dotycząca produktów rolnictwa ekologicznego, między innymi takich jak:
owoce, przetwory owocowe i owocowo‑warzywne),
• „Smaki Europy – jakość i tradycja” (w kwietniu 2015 r.
KE wyraziła zgodę na realizację tej 3‑letniej kampanii promocyjno‑informacyjnej dotyczącej między innymi świeżych i przetworzonych owoców i skierowanej na rynek Algierii, Białorusi i Chin).29
27 W tym przypadku unijne wsparcie finansowe na rynku owoców i warzyw świeżych kierowane jest do uznanych organizacji produ‑
centów lub ich zrzeszeń, które otrzymują rekompensaty za niektóre gatunki nieprzeznaczonych do sprzedaży owoców i warzyw objętych wspólną organizacją tego rynku. Administrowanie rozdysponowywa‑
niem takich owoców i warzyw obejmuje owoce i warzywa odpowied‑
niej jakości handlowej, które z różnych względów (np. braku popytu) nie zostały przeznaczone do sprzedaży (wg Pomoc dla producentów owoców i warzyw, http://www.raportrolny.pl [dostęp: 19 października 2015 r.]; Owoce i warzywa, http://www.arr.gov.pl [dostęp: 20 paździer‑
nika 2015 r.].
28 „Rynek owoców i warzyw – stan i perspektywy” 2015, nr 46, IERiGŻ‑PIB.
29 Działania promocyjne, http://www.minrol.pl [dostęp: 7 września 2015 r.]; „Rynek owoców i warzyw – stan i perspektywy” 2015, nr 46, IERiGŻ‑PIB.
Program „Owoce i warzywa w szkole” jest dotowany ze środków UE, służy propagowaniu zdrowego odżywiania i po‑
lega na bezpłatnym dostarczaniu owoców i warzyw dzieciom w placówkach oświatowych. Rok szkolny 2015/2016 będzie siódmym rokiem realizacji tego programu. Według danych z roku 2014/15 asortyment dostarczanych dzieciom owoców i warzyw był dość szeroki i obok jabłek obejmował gruszki, truskawki, borówki amerykańskie, marchewkę, paprykę, rzod‑
kiewkę, kalarepę i pomidory; ponadto dzieci otrzymywały soki owocowe, warzywne lub owocowo‑warzywne. Na rok 2015/16 łączny budżet programu w Polsce wynosi 20,5 mln euro z czego 18,1 mln euro pochodzi z budżetu UE, a 2,5 mln euro – z budżetu krajowego. Programem ma zostać objęte 1,62 mln dzieci (w roku 2014/15 grupa docelowa wynosiła łącznie 1,39 mln dzieci)30.
Podsumowanie
Pozycja Polski na europejskim i światowym rynku jabłek jest wysoka. Nie oznacza to jednak zwolnienia naszych pro‑
ducentów z obowiązku poszukiwania metod poprawy opła‑
calności produkcji i zwiększania atrakcyjności polskich jabłek dla konsumentów, w tym – dla konsumentów zagranicznych.
Należy także brać pod uwagę konsekwencje rosyjskiego em‑
barga, które „wymusiło” niejako poszukiwania nowych rynków zbytu dla naszych jabłek, w tym – w dość odległych rejonach (Afryka Północna, Zjednoczone Emiraty Arabskie, Daleki Wschód).
W celu zwiększenia konkurencyjności polskich jabłek na rynkach światowych, ale także i na krajowym rynku, nie‑
zbędna wydaje się poprawa parametrów jakościowych tych owoców (np. wybarwienie, średnica, jędrność) oraz zmiany w strukturze odmianowej jabłoni uprawianych w Polsce (np.
zwiększanie udziału jednokolorowych odmian jabłek w struk‑
turze upraw). Ponadto polscy sadownicy powinni być zdolni do dostarczania na rynek dużych i jednorodnych partii jabłek.
Jest to łatwiejsze do osiągnięcia dla grup producentów, niż dla pojedynczych gospodarstw. Konieczne jest zatem tworzenie takich grup i organizacji producentów. Istotne jest również dalsze utrzymywanie i rozwój przetwórstwa naszych jabłek.
Dość poważny problem stanowią jednak niskie ceny skupu jabłek na potrzeby przemysłowe.
Ważnym elementem zwiększania popytu na jabłka są kam‑
panie zachęcające konsumentów krajowych i zagranicznych do spożywania tych owoców i ich przetworów. Szczególnego znaczenia nabiera promocja konsumpcji jabłek wśród mło‑
dzieży Ważne jest bowiem, aby młodemu pokoleniu zaszcze‑
pić nawyk spożywania tych smacznych i zdrowych owoców.
30 „Rynek owoców i warzyw – stan i perspektywy” 2015, nr 46, IERiGŻ‑PIB.
