2009, nr 1 (2)
Shannon Christine Mattern: The new downtown library: designing with communities, Minneapolis–London:
University of Minnesota Press 2007, 193 s., ISBN 0816648964
S
hannon Christine Mattern, nauczy- ciel akademicki z nowojorskiego The New School, Department of Me- dia Studies and Film, zadebiutowała w 2007 r. ciekawą monografią The new downtown library: designing with com- munities. Zamieszczone w niej kon- cepcje autorka rozwijała już od kilku lat. Pierwsze skrystalizowane poglą- dy wyłożyła w 2002 r., kiedy uzyska- ła tytuł doktorski na podstawie pracy Building ideologies a case study of the Seattle Public Library building and its embodied ideas, ideals, and values. Po- czynione tam analizy planowała wy- korzystać w swojej pierwszej książ- ce, która miała ukazać się nakładem Smithsonian Books w 2004 r. Choć in- formacje o publikacji pojawiły się na- wet w katalogu Library of Congress i największych księgarniach interneto- wych z Amazon’em na czele, problemy organizacyjne edytora spowodowały niestety wstrzymanie druku. Ostatecz- nie znalazł się nowy wydawca – Uni- versity of Minnesota – i książka po kil- ku latach ujrzała światło dzienne.Recenzowana publikacja to praca bazująca wyłącznie na materiale pozy- skanym z obserwacji bibliotek amery- kańskich. Wśród nich znalazły się m.in.
budynki książnic publicznych w San Antonio, Chicago, Phoenix, Cleveland, Salt Lake City i Cincinnati. To topogra- ficzne ograniczenie nie zubaża zakresu danych, bowiem rozwiązania wprowa- dzane pierwotnie do bibliotek w Sta- nach Zjednoczonych od wielu lat nada-
ją ton późniejszym przeobrażeniom na innych kontynentach.
Ze względu na obszerność charak- terystyki architektury budowli trudno się odnieść do całości przedstawionych w książce spostrzeżeń. Polemika z po- glądami autorki nie wydaje się tu jed- nak konieczna, ponieważ postmoder- nistyczne konstrukcje powinny z za- sady wywoływać zróżnicowanie i swo- bodne wrażenia.
Kilka zdań należy jednak poświę- cić dwóm innym poruszonym przez Mattern kwestiom. Pierwsza to zjawi- sko określone przez autorkę mianem nomadyzmu w bibliotekach. Otóż, jak zauważa Mattern, współcześni „bi- bliotekarze-nomadzi” realizują wobec klientów usługi poza swoimi stano- wiskami i stałymi miejscami pracy. Tę nieporównywalnie większą niż kiedyś mobilność badaczka warunkuje i wią- że z panującą w bibliotekach nowo- czesnością. Podobne sytuacje dostrze- ga w swojej rozprawie o symulakrach1
1 Symulakry to kopie rzeczywistego świa- ta, najczęściej stworzone przez kino lub telewi- zję, które są czystą symulacją, pozorującą rze- czywistość albo tworzącą własną rzeczywistość.
150 Recenzje, omówienia i przeglądy piśmiennictwa
Jean Baudrillard, z tym że on utoż- samia je raczej z udawanym, a więc sztucznym modelowaniem. Mobilność personelu, który utracił prywatną przestrzeń pracy, nie jest jednak dla Baudrillarda okolicznością pozytyw- ną2. Choć i dla Mattern jest to swoisty znak czasu, to proces ten autorka po- strzega jako nacechowany wartościa- mi podnoszącymi jakość zawodu bi- bliotekarza. To przecież technologie XXI w. wymuszają na pracownikach bi- bliotek wspólne podążanie z użytkow- nikami przez różne agendy placówki.
Wprawdzie działanie „w terenie” mia- ło miejsce już wcześniej, lecz nigdy nie spotykało się bibliotekarzy, którzy wzorem „helperów” w centrach han- dlowych lub na lotniskach nieustan- nie przechadzają się między regała- mi i komputerami. Zawsze istniał jakiś stały i widoczny punkt, w którym czy- telnik mógł znaleźć kompetentnego, mogącego pomóc pracownika. To, co jest typowe dzisiaj, zwłaszcza na kon- tynencie amerykańskim, to występo- wanie bibliotekarza w roli przewod- nika, i to nie dla potencjalnych czytel- ników, lecz zwiedzających, chcących poznać budynek rozumiany jako dzie- ło sztuki. Powszechny turyzm wkradł się także do bibliotek. Stał się on dla nich nie tylko źródłem czerpania zy- sku, ale także sposobem oddziaływa- nia. Podziwiana architektura ma bo-
Por. sumulakrum. W: Słownik języka polskie- go [on-line]. Wydawnictwo Naukowe PWN SA 1997−2009 [dostęp 28 lutego 2009]. Dostęp- ny w World Wide Web: http://sjp.pwn.pl/haslo.
php?id=2576805.
2 Zob. J. Baudrillard, Symulakry i symula- cja, Warszawa 2005, s. 80.
wiem determinować szersze reakcje społeczne. Stanowi ona idealną meta- forę dla bibliotek publicznych ery in- formacji, a ponadto może powodować odmienne od stereotypów postrzega- nie zawodu bibliotekarza. Autorka do- wodzi, że dzięki budownictwu hi-tech (zapewne nie tylko dlatego) będzie on uznawany przez społeczeństwo za profesjonalistę. Czy rzeczywiście tak się dzieje? Czy bibliotekarz pracujący w szklanym gmachu, nazwany odtąd np. infomenadżerem, będzie cieszył się większą reputacją aniżeli bibliote- karz z małej filii na przedmieściu? Za- pewne warto zweryfikować ów pogląd badaniami empirycznymi.
Drugi problem, o którym warto wspomnieć, to kwestia występującego w książce historyzmu. Pojawia się on, gdy badaczka staje w opozycji do czę- sto artykułowanych poglądów o ko- mercjalizacji bibliotek. Szerzej anali- zuje to zagadnienie chociażby Bob Us- herwood3, który przytacza liczne głosy badaczy podnoszące problem trywia- lizacji bibliotek publicznych. Dostrze- gają oni konieczność alternatywnych działań wobec przedsięwzięć innych instytucji oraz fakt, że część użytkow- ników chce spędzać czas wolny w bi- bliotece, z dala od presji komercji. Mat- tern nie widzi tego typu zagrożeń. Co więcej, dowodzi, że biblioteki zawsze były obiektem biznesu i dzięki temu spełniały istotną funkcję w rewitali- zacji przestrzeni miejskiej. Zjawisko to występuje również obecnie. Więk-
3 Zob. B. Usherwood, Equity and excel- lence in the public library, Aldershot 2007, s. 12−13, 49.
151
Recenzje, omówienia i przeglądy piśmiennictwa
szość budowanych lub adaptowanych na potrzeby bibliotek gmachów (np.
nieużytkowanych świątyń, fabryk) to wizytówki miast lub uczelni, dla któ- rych powstały. Możliwość wynajęcia części powierzchni bibliotek na inne cele, w tym kulturalne i komercyjne, to i dziś doskonały sposób na podrepero- wanie budżetu.
Oblicze nowoczesnej śródmiej- skiej biblioteki to bez wątpienia efekt wzajemnego przenikania komercjali- zacji, świata społecznego i wirtualne- go. Daje to kolaż idei przenoszonych dzięki tej instytucji i tworzy nieosią- galną nigdzie indziej przestrzeń komu-
nikacji między ludźmi żyjącymi w róż- nym czasie. Postmodernistyczna ar- chitektura gmachów książnic czas ten wzbogaca, bo skierowana jest w przy- szłość. Nie wystarczy bowiem wyposa- żyć czytelnie w komputery i zbudować internetową bazę danych. Aby uniknąć dalszej dezintegracji społeczeństwa, potrzeba jeszcze czegoś więcej. O tym również traktuje książka Mattern.
Tomasz Kruszewski
Instytut Informacji Naukowej i Bibliologii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu
Polskie media lokalne na przełomie XX i XXI wieku. Historia, teoria, zjawiska, pod red. Jerzego Jarowieckiego, Artura Paszko, Władysława Marka Kolasy, Kraków:
Wojewódzka Biblioteka Publiczna 2007, 325, [1] s.: il.
ISBN 9788360100035
W
2007 r., nakładem Wojewódz- kiej Biblioteki Publicznej w Kra- kowie, ukazała się praca zbiorowa pod redakcją Jerzego Jarowieckiego, Artu- ra Paszko i Władysława Marka Kolasy, której pełny tytuł brzmi Polskie media lokalne na przełomie XX i XXI wieku. Hi- storia, teoria, zjawiska. We wstępie do niej redakcja zwróciła uwagę na szcze- gólną sytuację, w jakiej po 1989 r. zna- lazły się polskie media. Z jednej strony bowiem brakowało im dostatecznych tradycji, z drugiej zaś nastała era peł- nej ich legitymizacji i społecznego do nich zaufania. Jak zaznaczono w sło- wie wstępnym, intencją redakcji było„dokonanie swoistej syntezy wiedzy o polskich mediach lokalnych i regio- nalnych z perspektywy ich piętnasto- letniego rozwoju”.
Na całość publikacji złożyło się osiem działów. W pierwszym, zatytu-
łowanym Badania, zostały zamiesz- czone artykuły Jerzego Jarowieckiego i Stanisława Michalczyka. Jarowiecki prześledził dotychczasowe studia nad polską prasą lokalną, zapoczątkowa- ną w połowie XIX w. Zwrócił również uwagę na niektóre kwestie sporne:
trudności w ustaleniu daty pierwszych lokalnych druków periodycznych, ich ilościowy rozwój, problem ze sprecy-
