Potencjał turystyczny Roztocza Tomaszowskiego na przykładzie gminy miejsko-wiejskiej Krasnobród - Biblioteka UMCS

Zak³ad Geografii Regionalnej i Turyzmu, Uniwersytet Marii Curie-Sk³odowskiej w Lublinie

TERESA BRZEZIÑSKA-WÓJCIK, EWA SKOWRONEK

Potencja³ turystyczny Roztocza Tomaszowskiego na przyk³adzie gminy miejsko-wiejskiej Krasnobród

The tourism potential of Tomaszów Roztocze as exemplified by the urban-rural commune of Krasnobród

S ³ o w a k l u c z o w e: potencja³ turystyczny, Roztocze, gmina Krasnobród, analiza SWOT, turystyka: wypoczynkowa, uzdrowiskowa, kwalifikowana, krajoznawcza i religijna

K e y w o r d s: tourism potential; Roztocze; Krasnobród commune; SWOT analysis; recreational, wellness, adventure, sightseeing and religious tourism

WPROWADZENIE

Gmina miejsko-wiejska Krasnobród jest po³o¿ona w po³udniowo-wschod- niej czêœci województwa lubelskiego, w powiecie zamojskim. Wed³ug podzia³u fizycznogeograficznego Polski (Kondracki 1994) zajmuje œrodkow¹ czêœæ Roz- tocza Tomaszowskiego. Obszar ten, po³o¿ony w s¹siedztwie Roztoczañskiego Parku Narodowego, odznacza siê dynamicznym, harmonijnym krajobrazem, wysok¹ jakoœci¹ wód powierzchniowych i podziemnych, specyficznym mikro- klimatem i wysok¹ lesistoœci¹ – 46,7% (Rocznik statystyczny... 2008).

Siedzib¹ gminy jest miasto Krasnobród, któremu w 1995 roku przywrócono prawa miejskie. Gminê o powierzchni 126,9 km² zamieszkuje 7,3 tys. miesz- kañców, z czego prawie po³owa (3068) mieszka w Krasnobrodzie. Jest ona s³abo zaludniona; œrednia gêstoœæ zaludnienia (z miastem) wynosi 57 osób/km² i jest tylko niewiele ni¿sza od przeciêtnej dla powiatu zamojskiego – 59 osób/km²oraz znacznie ni¿sza ni¿ œrednia gêstoœæ okreœlona dla województwa – 86 osób/km².

A N N A L E S

U N I V E R S I T A T I S M A R I A E C U R I E - S K £ O D O W S K A L U B L I N – P O L O N I A

VOL. LXIV, 1 SECTIO B 2009

Œrednia gêstoœæ zaludnienia w mieœcie Krasnobród jest znacznie wy¿sza i wyno- si 439 osoby/km² (Rocznik statystyczny... 2008).

W gospodarce gminy szczególne znaczenie maj¹ funkcje rolnicza, tury- styczna i uzdrowiskowa. Na dynamiczny rozwój tych ostatnich du¿y wp³yw mia³o uzyskanie przez Krasnobród 30 lipca 2002 r. statusu uzdrowiska.

W niniejszym opracowaniu wykonano analizê i scharakteryzowano ele- menty sk³adowe potencja³u turystycznego Roztocza Tomaszowskiego na przy- k³adzie gminy Krasnobród. Gmina ta, po³o¿ona w œrodkowej czêœci subregionu (w dolinie rzeki Wieprz), w sposób najlepszy odzwierciedla jego cechy fizyczne, spo³eczno-gospodarcze i kulturowe. Gmina Krasnobród wyró¿nia siê, na tle regionu Roztocza, najlepiej rozwiniêt¹ funkcj¹ turystyczn¹.

Ocenê gminy przeprowadzono na podstawie struktury potencja³u tury- stycznego wed³ug H. Stillger (1980), C. Bellinger (1994) i A. Zajadacz (2004).

Zebrane dane pozwoli³y na opracowanie mocnych i s³abych stron oraz szans i zagro¿eñ rozwoju turystyki (SWOT), jak równie¿ zwrócenie uwagi na prze- strzenne zró¿nicowanie wiod¹cych form turystyki w gminie. Analiza SWOT jest metod¹ diagnostyczn¹ stosowan¹ podczas projektowania inwestycji turystycz- nych oraz oceny potencja³u turystycznego na obszarach rolniczych, leœnych, wodnych, terenach górskich i nadmorskich (Kosiñski 2002; Tauber, Wojnowski 2003; Matuszewska 2003).

PRZEGL¥D DEFINICJI

Potencja³ turystyczny jest pojêciem stosunkowo nowym w geografii turyz- mu. W zwi¹zku z tym istnieje niewiele opracowañ naukowych dotycz¹cych tego zagadnienia.

Termin potencja³ oznacza „zasób mo¿liwoœci, mocy, zdolnoœci wytwórczej tkwi¹cej w czymœ; sprawnoœæ, wydajnoœæ, mo¿liwoœæ [...] w jakiejœ dziedzinie”

(Szymczak 1979).

Potencja³ turystyczny obszaru obejmuje „kompleks konkretnych, wzajem- nie siê uzupe³niaj¹cych dóbr turystycznych, których funkcj¹ jest zapewnienie warunków do zaspokajania potrzeb turystycznych wystêpuj¹cych na danym terenie. Obejmuje on poszukiwane przez turystów walory turystyczne, bêd¹ce turystycznym potencja³em naturalnym i turystycznym potencja³em kulturowym, a tak¿e s³u¿¹ce obs³udze turystów urz¹dzenia, czyli turystyczny potencja³ techniczny” (Naumowicz 1993).

J. Kaczmarek, A. Stasiak i W. W³odarczyk (2002) przez potencja³ tury- styczny rozumiej¹ „wszystkie te elementy œrodowiska geograficznego oraz zachowania cz³owieka, które mog¹ byæ wykorzystane do uprawiania b¹dŸ

zajmowania siê turystyk¹”. Autorzy ci, za elementy potencja³u turystycznego, uwa¿aj¹ wszelkie zasoby strukturalne (walory turystyczne, zagospodarowanie turystyczne i dostêpnoœæ turystyczn¹) i funkcjonalne (m.in. ekonomiczne, polityczne, kulturowe, psychologiczne, technologiczne) warunkuj¹ce rozwój turystyki na okreœlonym obszarze.

Pojêcie struktury potencja³u turystycznego jest ujmowane w dwojaki spo- sób: analitycznie (zbiór poszczególnych elementów, np. przyrody) lub synte- tycznie (zespó³ wzajemnych zwi¹zków pomiêdzy poszczególnymi jej elemen- tami). Ujêcie analityczne by³o stosowane czêœciej, m.in. przez M. Stalskiego (1985), A. Krzymowsk¹-Kostrowick¹ (1995) i A. Zajadacz (2004). W wiêk- szoœci prac, w których analizowano potencja³ turystyczny (g³ównie miast), wyró¿niano jego trzy podstawowe elementy sk³adowe: zasoby (uwarunkowa- nia) przyrodnicze, zasoby spo³eczne oraz bazê materialno-techniczn¹ (infra- strukturê turystyczn¹) (Turowski 1972; Stillger 1980; Berlinger 1994; Butowski 1996; Zajadacz 2004).

ZASOBY PRZYRODNICZE

O przydatnoœci i atrakcyjnoœci turystycznej z a s o b ó w p r z y r o d n i - c z y c h decyduj¹ walory i stan œrodowiska przyrodniczego oraz ch³onnoœæ turystyczna (naturalna).

Do g³ównych w a l o r ó w p r z y r o d n i c z y c h inicjuj¹cych ruch tury- styczny i stanowi¹cych najczêstsze motywy przyjazdu turystów na obszar miasta i gminy Krasnobród nale¿¹: ukszta³towanie terenu wraz z budow¹ geologiczn¹, warunki bioklimatyczne oraz wody mineralne. Istotne z punktu widzenia przydatnoœci turystycznej jest tak¿e wystêpowanie terenów rekreacyj- nych – g³ównie obszarów zielonych (lasów), wód powierzchniowych oraz obiektów i obszarów przyrodniczych prawnie chronionych, stanowi¹cych atrak- cje turystyczne. Znaczenie wymienionych elementów krajobrazu dla turystyki by³o wielokrotnie analizowane w literaturze przedmiotu (m.in. Warszyñska, Jackowski 1979; Lijewski i in. 1998).

Gminê miejsko-wiejsk¹ Krasnobród cechuje bardzo urozmaicone u k s z t a ³ t o w a n i e t e r e n u . Z punktu widzenia potencja³u turystycznego gminy niezwykle wa¿na jest wysokoœæ wzglêdna. Doœæ powszechnie przyjmuje siê, ¿e im wiêksze s¹ deniwelacje, tym wiêksza jest atrakcyjnoœæ krajobrazu oraz przydatnoœæ terenu dla uprawiania turystyki (pieszej, rowerowej, sportów zimo- wych). Deniwelacje terenu (oprócz takich czynników, jak: d³ugoœæ zalegania pokrywy œnie¿nej, œrednie nachylenie i ekspozycja stoków oraz pokrycie terenu) stanowi¹ jedno z kryteriów oceny przydatnoœci terenu na potrzeby narciarstwa

(Baranowska-Janota 1986). W granicach miasta Krasnobród najwy¿ej wznie- sione punkty stanowi¹: Góra Che³mowa (336,9 m.n.p.m.) i Wzgórze Kamie- nio³om (314,0 m n.p.m.). Natomiast tu¿ przy po³udniowej granicy gminy wznosi siê najwy¿szy punkt Roztocza Tomaszowskiego – Wapielnia (386,5 m n.p.m.).

Najni¿ej po³o¿ony punkt o wysokoœci 252,0 m n.p.m. znajduje siê przy zachod- niej granicy gminy – w Hutkach, w dolinie Wieprza. Skrajna ró¿nica wysokoœci jest wiêc stosunkowo du¿a i wynosi 134,5 m.

Spoœród form rzeŸby na uwagê zas³uguje subrównole¿nikowa dolina œrod- kowego Wieprza, stanowi¹ca naturaln¹ oœ gminy. Dolina jest w¹ska (do 1,0 km szerokoœci) i ma asymetryczny przekrój poprzeczny. Lewe, po³udniowo-za- chodnie zbocze jest stosunkowo ³agodnie nachylone i d³ugie, natomiast zbocze prawe (pó³nocno-wschodnie) jest krótkie i strome. Taki kszta³t doliny sugeruje,

¿e uformowa³a siê ona w pó³rowie tektonicznym rozwijaj¹cym siê na anty- tetycznym, rotacyjnym uskoku. W dolinie z³o¿ony jest kompleks osadów czwartorzêdowych o mi¹¿szoœci oko³o 40,0 m (Brzeziñska-Wójcik, Superson 2001). Profil pod³u¿ny tych teras wykazuje liczne za³amania, podobnie jak profil pod³u¿ny holoceñskiego dna doliny. U wylotu suchych dolin powierzchnie teras nadzalewowych i zalewowych s¹ nadbudowane licznymi sto¿kami nap³ywo- wymi (Jahn 1956; Buraczyñski, Butrym 1989; Superson 1996). Holoceñskie dno doliny ma bardzo zró¿nicowan¹ szerokoœæ i praktycznie pokrywa siê z pasem meandrowym. Dno urozmaicaj¹ liczne starorzecza, z których najstarsze i naj- wiêksze – o promieniu od 100 do 200 m i szerokoœci 50 m – wystêpuj¹ w podciêciach terasy nadzalewowej. Starorzecza s¹ wype³nione osadami orga- nicznymi i mineralnymi (Kociuba, Brzeziñska-Wójcik 2002).

Bardzo charakterystyczne dla cech ukszta³towania powierzchni s¹ du¿e zespo³y wydm parabolicznych i pod³u¿nych. Pojedyncze formy rozwinê³y siê na wierzchowinach, natomiast z³o¿one – w dolinach równole¿nikowych i o kie- runku SW-NE. Akumulacji piasku sprzyja³ zimny i suchy klimat arktyczny m³odszego pleniglacja³u, zanikanie zmarzliny oraz brak zwartej szaty roœlinnej u schy³ku glacja³u (15 000–10 000 lat BP) (Buraczyñski 2002).

Stosunkowo du¿e zró¿nicowanie morfologiczne obszaru wynika z cech b u d o w y g e o l o g i c z n e j . Pod wzglêdem tektonicznym obszar gminy nale¿y do mezozoicznego synklinorium brze¿nego (niecka lubelska) zoriento- wanego NW-SE (Cieœliñski, Wyrwicka 1970), zbudowanego ze ska³ górno- kredowych, g³ównie gez, opok i opok marglistych mastrychtu (Cieœliñski i in.

1996). Ogólny, synklinalny uk³ad facjalny jest zaburzony przez tektonikê ci¹g³¹ – niewielk¹ brachyantyklin¹ Krasnobrodu oraz nieci¹g³¹ – uskoki, powsta³e czêsto równoczeœnie z formowaniem antyklin, ale i póŸniej – w trzeciorzêdzie, w wyniku formowania siê zewnêtrznego basenu zapadliska przedkarpackiego

(Ney 1969; Po¿aryski 1974; Oszczypko 1996; Krzywiec, Jochym 1997). Ska³y kredowe, zw³aszcza w zachodniej czêœci gminy, s¹ fragmentarycznie przykryte zniszczonymi osadami trzeciorzêdowymi (wapienie organodetrytyczne, rzadziej muszlowce i piaskowce) (Musia³ 1987). Z tych ska³ s¹ zbudowane wzgórza ostañcowe w strefie dzia³u wodnego Wieprza i Sanu, w tym najwy¿sze – Wapielnia, tu¿ poza po³udniow¹ granic¹ gminy.

W a r u n k i k l i m a t y c z n e (bioklimatyczne) stanowi¹ zespó³ cech fizycznych, chemicznych, biologicznych i meteorologicznych kszta³tuj¹cych bezpoœrednie otoczenie organizmu (Krzymowska-Kostrowicka 1997). Spoœród elementów meteorologicznych tworz¹ je te czynniki, którym przypisuje siê istotny wp³yw na zdrowie i samopoczucie cz³owieka. Ich identyfikacja opiera siê na analizie opracowañ z zakresu bioklimatologii cz³owieka, w tym przede wszystkim autorstwa T. Nurek (1984), T. Koz³owskiej-Szczêsnej, K. B³a-

¿ejczyka i B. Krawczyka (1997). Z punktu widzenia bodŸcowoœci klimatu wobec organizmu cz³owieka istotne s¹ takie jego cechy, jak: us³onecznienie rzeczywiste, zachmurzenie, temperatura i wilgotnoœæ powietrza, wiatr, opad atmosferyczny, pokrywa œnie¿na, mg³y oraz burze.

W gminie Krasnobród nie ma stacji sieci pañstwowej prowadz¹cej pomiary poszczególnych elementów meteorologicznych. Do ich charakterystyki wyko- rzystywane s¹ dane z pomiarów z dwudziestolecia 1979–1990 ze stacji meteo- rologicznej w Zamoœciu i posterunku meteorologicznego w Tomaszowie Lubelskim, a tak¿e dane z posterunku opadowego w Majdanie Wielkim ko³o Krasnobrodu (Koz³owska-Szczêsna i in. 2001).

Œ r e d n i e r o c z n e u s ³ o n e c z n i e n i e r z e c z y w i s t e w gminie Krasnobród wynosi 1563 godziny (dane dla lat 1976–1990). Kwalifikuje to Krasnobród do prowadzenia lecznictwa klimatycznego, gdy¿ norma us³onecz- nienia odnosz¹ca siê do uzdrowisk œrodkowej Europy wynosi 1500 godzin rocznie, a dla miejscowoœci wypoczynkowych o du¿ym zakryciu horyzontu – przynajmniej 1350 godzin rocznie (Koz³owska-Szczêsna i in. 2001).

Uzupe³nieniem charakterystyki warunków solarnych jest z a c h m u r z e n i e.

Jego wielkoœæ i rodzaj okreœla oddzia³ywanie ró¿nych typów pogody na cz³o- wieka. Dodatnio wp³ywa na samopoczucie pogoda s³oneczna, a ujemnie – pochmurna. D³u¿sze okresy pogody o zachmurzeniu ca³kowitym s¹ uci¹¿liwe biologicznie (Koz³owska-Szczêsna i in. 1997). W gminie Krasnobród naj- mniejsze œrednie miesiêczne zachmurzenie (48–59%) wystêpuje od maja do paŸdziernika, a najwiêksze (70–75%) od listopada do lutego. Dni pogodnych (z zachmurzeniem œrednim dobowym równym i ni¿szym ni¿ 25%) œrednio w roku jest 58. W przebiegu rocznym najwiêcej takich dni jest w sierpniu (ok. 9 dni), najmniej – w listopadzie i w grudniu (po ok. 2 dni). Dni pochmurnych

(z zachmurzeniem równym i wiêkszym ni¿ 90%) œrednio w roku jest 95, z minimum (po ok. 2 dni) w lipcu i sierpniu. Z tego zestawienia wynika, ¿e w gminie Krasnobród bardzo dobre warunki dla helioterapii wystêpuj¹ w lipcu i sierpniu (Koz³owska-Szczêsna i in. 2001).

Œrednia roczna t e m p e r a t u r a p o w i e t r z a na analizowanym obszarze wynosi oko³o 7,0°C (7,3°C w Zamoœciu i 7,0°C w Tomaszowie Lubelskim).

Miesi¹cem najch³odniejszym jest styczeñ; œrednia wartoœæ temperatury osi¹ga wówczas oko³o –4,0°C, zaœ miesi¹cem najcieplejszym (ok. 17,0°C) jest lipiec.

O stopniu uci¹¿liwoœci warunków termicznych dla turystów œwiadczy czêstotli- woœæ dni charakterystycznych, tzn. dni upalnych z maksymaln¹ temperatur¹ wy¿sz¹ ni¿ 30,0°C. W gminie Krasnobród jest ich niewiele i przypadaj¹ one na lipiec i sierpieñ. Wiêcej jest dni gor¹cych, z temperatur¹ maksymaln¹ wy¿sz¹ ni¿

25,0°C – oko³o 31 w roku, z maksimum w lipcu i sierpniu (ok. 10 dni w miesi¹cu). Liczba dni bardzo zimnych z temperatur¹ minimaln¹ mniejsz¹ lub równ¹ –10,0°C nie przekracza 2 dni w roku; wystêpuj¹ najczêœciej w styczniu (Koz³owska-Szczêsna i in. 2001).

W i l g o t n o œ æ p o w i e t r z a , zbyt wysoka lub zbyt niska, mo¿e byæ czynnikiem powoduj¹cym zak³ócenia w procesie oddawania ciep³a z organizmu cz³owieka do otoczenia. W przebiegu rocznym w gminie Krasnobród najwy¿sze wartoœci (powy¿ej 80%) obserwuje siê w okresie od wrzeœnia do marca (81–88%), a najni¿sze (poni¿ej 80%) od kwietnia do lipca (wed³ug danych dla Zamoœcia) (Koz³owska-Szczêsna i in. 2001).

W i a t r jest wa¿nym czynnikiem kszta³tuj¹cym subiektywne odczucia komfortu i dyskomfortu termicznego, stanowi tak¿e bodziec akustyczny. Na potrzeby bioklimatologii przyjmuje siê klasyfikacjê prêdkoœci wiatru wed³ug Knocha (Jankowiak 1976). Z punktu widzenia bioklimatologii wa¿na jest liczba dni z wiatrem o prêdkoœci > 8 m/s dzia³aj¹cym negatywnie, silnie aero- dynamicznie na organizm cz³owieka. Wiatr ten dra¿ni tak¿e system nerwowy poprzez szybkie zmiany ciœnienia. W gminie Krasnobród najwiêksze prêdkoœci 3,2–3,6 m/s osi¹ga wiatr wiej¹cy wzd³u¿ doliny Wieprza, zw³aszcza z sektora zachodniego, od listopada do marca (Koz³owska-Szczêsna i in. 2001).

O p a d a t m o s f e r y c z n y stanowi czynnik ograniczaj¹cy mo¿liwoœæ leczenia klimatycznego (klimatoterapii) czy te¿ realizowania rekreacji na „œwie-

¿ym powietrzu”. Najbardziej ogólnym kryterium oceny warunków opadowych jest liczba dni z opadem wiêkszym ni¿ 0,1 mm. W bioklimatologii przyjmuje siê,

¿e na obszarach wypoczynkowo-uzdrowiskowych nie powinno wystêpowaæ wiêcej ni¿ 183 dni z opadem œrednio w ci¹gu roku (Koz³owska-Szczêsna i in.

1997). Pod tym wzglêdem gmina Krasnobród spe³nia warunki stawiane uzdro- wiskom; œrednia roczna liczba dni z opadem wynosi 150 (w Majdanie Wielkim).

W przebiegu rocznym najwiêcej dni z opadem przypada od listopada do stycznia oraz od maja do lipca. Œrednia roczna suma opadu waha siê od oko³o 600 mm (w Tomaszowie Lubelskim) do 655 mm (w Majdanie Wielkim) (Koz³owska-Szczêsna i in. 2001).

D³ugoœæ zalegania p o k r y w y œ n i e ¿ n e j oraz jej mi¹¿szoœæ s¹ pod- stawowymi czynnikami umo¿liwiaj¹cymi uprawianie sportów zimowych. Jej wystêpowanie ma pozytywny wp³yw na stan zdrowia cz³owieka, w tym przede wszystkim na jego psychikê. Pokrywa œnie¿na wyt³umia ha³as, a tak¿e odbija promieniowanie s³oneczne, przez co wzrasta udzia³ czynnych biologicznie promieni nadfioletowych (Koz³owska-Szczêsna i in. 1997). W gminie Krasno- bród pokrywa œnie¿na zalega w okresie od listopada do kwietnia. £¹cznie œrednia liczba dni z pokryw¹ œnie¿n¹ wynosi oko³o 81 w roku (dane dla Majdanu Wielkiego). W okresie od grudnia do lutego pokrywa œnie¿na jest najgrubsza (6–9 cm) i zalega najd³u¿ej, przez 14–22 dni w miesi¹cu (Koz³owska-Szczêsna i in. 2001).

Z bioklimatycznego punktu widzenia negatywnie ocenia siê wystêpowanie m g ³ y . Sprzyja ona utrzymywaniu siê zanieczyszczeñ py³owych i gazowych w powietrzu, ogranicza dop³yw bezpoœredniego promieniowania s³onecznego oraz pogarsza samopoczucie cz³owieka. Ponadto ogranicza widocznoœæ, co utrudnia podziwianie walorów widokowych krajobrazu. Zgodnie z przyjêtymi normami liczba dni z mg³¹ w miejscowoœciach klimatycznych nie powinna przekraczaæ 50 w okresie od paŸdziernika do marca oraz 15 dni od kwietnia do wrzeœnia (lub te¿ 38 dni œrednio w roku) (Koz³owska-Szczêsna i in. 1997).

W gminie Krasnobród w przebiegu rocznym mg³a wystêpuje najczêœciej jesie- ni¹, we wrzeœniu i paŸdzierniku, przez 7–8 dni w miesi¹cu (dane dla Zamoœcia) (Koz³owska-Szczêsna i in. 2001).

Zjawiskiem negatywnym w bioklimatologii s¹ tak¿e b u r z e . Podczas wy³adowañ elektrycznych zachodz¹ szybkie zmiany pola elektrycznego atmo- sfery, co mo¿e byæ przyczyn¹ z³ego samopoczucia. Dodatkowo s¹ one Ÿród³em bodŸców akustycznych wywo³uj¹cych lêki u niektórych osób (Koz³owska- -Szczêsna i in. 1997). W gminie Krasnobród w ci¹gu roku obserwuje siê oko³o 20 dni z burz¹; najwiêcej od maja do sierpnia – oko³o 4–5 dni w miesi¹cu (dane dla Majdanu Wielkiego) (Koz³owska-Szczêsna i in. 2001).

M i e j s k o - w i e j s k i e t e r e n y r e k r e a c y j n e s¹ dogodne dla wypo- czynku zarówno sta³ych mieszkañców, jak i turystów. S¹ to przede wszystkim obszary „zielone” oraz naturalne cieki i zbiorniki wodne. O b s z a r y z i e l o n e obejmuj¹: lasy i grunty leœne, grunty zadrzewione i zakrzewione oraz zieleñ osiedlow¹ (Zajadacz 2004). Gmina Krasnobród wyró¿nia siê stosunkowo wyso- k¹ lesistoœci¹ (46,5% powierzchni gminy) na tle województwa lubelskiego

(œrednio 22,5%) (Rocznik Statystyczny... 2007). Pod wzglêdem sk³adu gatun- kowego dominuj¹ zbiorowiska borowe, z których najcenniejsze wystêpuj¹ w okolicach Krasnobrodu (rezerwat Œwiêty Roch), Szuru i Wólki Husiñskiej.

Bardzo cenne s¹ tak¿e naturalne zbiorowiska wodne o znacz¹cych wartoœciach florystycznych – fragmenty torfowisk w dolinie Wieprza (Ba³aga 1998). Na uwagê zas³uguj¹ równie¿ zbiorowiska kserotermiczne porastaj¹ce nas³onecz- nione zbocza doliny Wieprza (Fija³kowski i in. 2000). Zieleñ komponowana zajmuje niewielk¹ powierzchniê. Jest reprezentowana tylko przez park przy- pa³acowy, kasztanow¹ Alejê NMP oraz Park im. Ks. K. Wojtowicza przed Sanktuarium w Krasnobrodzie (Strategia rozwoju... 2008).

W o d y p o w i e r z c h n i o w e (rzeki i zbiorniki wodne) stanowi¹ bardzo istotne walory krajobrazowe. Po³udniow¹ czêœæ gminy przecina dzia³ wodny II rzêdu, dziel¹cy systemy rzeczne Wieprza i Sanu. G³ówn¹ rzek¹ obszaru jest Wieprz, jego d³ugoœæ w granicach gminy wynosi 12 km. Na terenie gminy przyjmuje on dwa prawobrze¿ne dop³ywy – Kryniczankê (uchodzi do Wieprza w Majdanie Wielkim) i Jacynkê (uchodzi do Wieprza w Kaczórkach). Pozosta³e cieki – Krupiec (dop³yw Szumu) i Œwierz (dop³yw Sopotu) maj¹ w gminie Krasnobród swoje Ÿród³a (Program Ochrony... 2004). Ubóstwo wód powierzch- niowych jest spowodowane dobrymi warunkami infiltracji warstw stropowych pod³o¿a (cios pok³adowy, spêkania ciosowe).

Dla analizowanego obszaru charakterystyczne s¹ dwa g³ówne poziomy wodonoœne: w wêglanowo-krzemionkowych ska³ach wieku górnokredowego i w litologicznie zró¿nicowanych utworach czwartorzêdowych. Zwierciad³o wody podziemnej jest wspó³kszta³tne z powierzchni¹ terenu. Wody podziemne, z racji swoich w³aœciwoœci fizykochemicznych, mo¿na w gminie uznaæ za mineralne. Pochodz¹ one w wiêkszoœci z poziomu górnokredowego; s¹ bez- wonne i bezbarwne, o du¿ej przezroczystoœci. Mineralizacja, okreœlona na podstawie przewodnoœci elektrycznej w 10°C, zawiera siê w przedziale od 300 do 380 mg/l. Odczyn wód jest zwykle s³abo zasadowy. Pod wzglêdem sk³adu chemicznego s¹ to wody dwujonowe typu HCO3–Ca. Przewa¿aj¹ce jony – wodorowêglanowy (oko³o 80–90% miliwali anionów) oraz wapniowy spoœród kationów pochodz¹ z ³ugowania ska³ wêglanowych. Niskie zawartoœci chlor- ków, siarczanów i azotanów œwiadcz¹ o niewielkim stopniu zanieczyszczenia wód podziemnych (Bartoszewski, Michalczyk 1996).

Wa¿nym walorem turystycznym, pe³ni¹cym przede wszystkim funkcjê dydaktyczn¹ i poznawcz¹, s¹ Ÿród³a (Lijewski i in. 1998). W gminie Krasnobród naturalne wyp³ywy wód koncentruj¹ siê w zasadzie w dolinie rzeki Wieprz i s¹ to przewa¿nie szczelinowo-warstwowe Ÿród³a przykorytowe i podzboczowe, po³o¿one na wysokoœci 250–259 m n.p.m. Najwydajniejsze Ÿródlisko (100–250 l/s)

wystêpuje w dolinie Wieprza w Hutkach. Drugi zespó³ Ÿróde³ znajduje siê w Krasnobrodzie Podklasztorze; s¹ to dwa niezale¿ne wyp³ywy, z których g³ówny (w opinii mieszkañców jego woda ma w³aœciwoœci uzdrawiaj¹ce) jest usytuowany pod Kapliczk¹ Objawieñ Matki Boskiej. Wed³ug mieszkañców Krasnobrodu leczniczymi w³aœciwoœciami odznacza siê tak¿e Ÿród³o œw. Rocha w przysió³ku Zagóra ko³o Krasnobrodu (Bartoszewski, Michalczyk 1996).

W granicach gminy s¹ równie¿ zlokalizowane dwa sztuczne zbiorniki „ma³ej retencji” (Zalew i Olender) oraz dziewiêæ stawów po³o¿onych pomiêdzy Krasnobrodem i Hutkami. £¹cznie zajmuj¹ one powierzchniê ponad 61 ha (Program Ochrony... 2004).

S u r o w c e l e c z n i c z e (wody mineralne i kopaliny lecznicze – torfy) stanowi¹ podstawê funkcjonowania zak³adów przyrodoleczniczych – czêstych punktów docelowych wyjazdów turystycznych. Funkcjonowanie uzdrowiska Krasnobród oparto na z³o¿ach borowinowych w Majdanie Wielkim, zlokalizo- wanych w odleg³oœci oko³o 6 km na wschód od Krasnobrodu (Dokumentacja geologiczna... 2000). Dokumentacja istniej¹cego z³o¿a wykaza³a, ¿e stopieñ rozk³adu borowiny wed³ug skali van Posta (Grosse-Brauckmann 1990) wynosi H5–H6, a nawet w niektórych partiach z³o¿a – H7, co w praktyce bardzo u³atwia przygotowywanie zabiegów. Zawartoœæ czêœci organicznych w torfie wynosi ponad 80% suchej masy, a jego pH oko³o 6,3. Badania wykaza³y, ¿e borowina z udokumentowanego z³o¿a jest dobrym surowcem balneologicznym, a jej zasoby s¹ bardzo du¿e. Wykorzystuje siê j¹ g³ównie w leczeniu chorób na- rz¹dów ruchu oraz reumatycznych (Zbiór prac... 2001).

D o o b i e k t ó w i o b s z a r ó w p r z y r o d n i c z y c h p r a w n i e c h r o n i o n y c h bêd¹cych przedmiotem zainteresowania turystów nale¿¹:

parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu oraz pomniki przyrody. Wymienione formy ochrony œrodowiska przyrodniczego zosta³y zdefiniowane w Ustawie o ochronie przyrody z 16 X 1991 roku. Istotny z punktu widzenia mo¿liwoœci rozwoju funkcji turystycznej na obszarach cennych przyrodniczo, objêtych ochron¹ prawn¹, jest problem barier ograniczaj¹cych ten rozwój, wynikaj¹cych z priorytetu funkcji ochronnej.

Dostêpnoœæ wymienionych form ochrony œrodowiska przyrodniczego na po- trzeby turystyki zosta³a omówiona m.in. przez A. Czemerdê i W. Kucharskiego (1979), D. Ptaszyck¹-Jackowsk¹ (1982), A. Jagusiewicza (1986), D. Ptaszyc- k¹-Jackowsk¹, M. Baranowsk¹-Janotê (1989) oraz D. Zarêbê (2000).

Gmina Krasnobród po³o¿ona jest w Krajowej Sieci Ekologicznej ECONET PL (Denisiuk i in. 1998) i Europejskiej Sieci Ekologicznej NATURA 2000 (Liro, Dyduch-Falniowska 1999), a tak¿e w krajowym systemie obszarów chro- nionych. Zw³aszcza sieæ obszarów Natura 2000 jest bardzo wa¿nym elementem

Paneuropejskiej Sieci Ekologicznej (PEEN), bêd¹cej instrumentem realizacji Paneuropejskiej strategii ochrony ró¿norodnoœci biologicznej i krajobrazowej przyjêtej w Sofii w 1995 roku na konferencji ministrów œrodowiska krajów Europy „Œrodowisko dla Europy” (¯arska 2007). Zachodnia granica gminy jest jednoczeœnie granic¹ Roztoczañskiego Parku Narodowego, na jej terenie znaj- duje siê fragment otuliny Parku. Oko³o 60,0% obszaru gminy (7208 ha) wchodzi w sk³ad Krasnobrodzkiego Parku Krajobrazowego wraz z otulin¹, utworzonego w 1998 roku. (Walczak i in. 2001).

Na opisywanym obszarze znajduj¹ siê ponadto inne obiekty chronione:

rezerwat przyrody Œwiêty Roch; 10 pomników przyrody o¿ywionej i 2 pomniki przyrody nieo¿ywionej (Ÿród³a); u¿ytek ekologiczny Belfont; stanowisko doku- mentacyjne Kamienio³om; lasy ochronne; dwa stanowiska zimozio³u pó³noc- nego oraz obiekty o charakterze hydrologicznym (Obszar Najwy¿szej Ochrony Wód Podziemnych, Obszar Zlewni Chronionych Wieprza i Tanwi, obszary Ÿródliskowe) (Strategia rozwoju... 2008).

STAN ŒRODOWISKA PRZYRODNICZEGO

Dane dotycz¹ce kondycji œrodowiska przyrodniczego s¹ jednym z czynni- ków umo¿liwiaj¹cych weryfikacjê jego oceny na potrzeby turystyki. Szczegól- nie istotne s¹ informacje o jakoœci komponentów œrodowiska przyrodniczego, bezpoœrednio oddzia³uj¹cych na organizm ludzki (tj. powietrza atmosferycznego i wód powierzchniowych) oraz stopniu zanieczyszczenia opadów atmosfe- rycznych. Czynniki te wp³ywaj¹ na estetykê œrodowiska rekreacyjnego. Istotne jest tak¿e natê¿enie dŸwiêków, które wprawdzie nie jest zaliczane do czynników œrodowiska przyrodniczego, ale ze wzglêdu na jego biologiczne oddzia³ywanie i znaczenie dla komfortu wypoczynku (szczególnie w miastach) powinno zostaæ ujête w analizie potencja³u turystycznego.

Wp³yw z a n i e c z y s z c z e ñ p o w i e t r z a na zdrowie i wybrane ele- menty œrodowiska rekreacyjnego zosta³ przedstawiony m.in. w opracowaniu A. Krzymowskiej-Kostrowickiej (1997). Dopuszczalne normy stê¿enia zanie- czyszczeñ w powietrzu atmosferycznym okreœlono w rozporz¹dzeniu MOŒZNiL z 12 II 1992 r. (Dz.U. z dnia 14 III 1990 r., poz. 92). Oddzielne normy ustalono dla obszarów specjalnie chronionych, które obejmuj¹ tereny uzdrowisk, ochrony uzdrowiskowej parków narodowych, rezerwatów przyrody oraz parków kraj- obrazowych.

O c e n a j a k o œ c i p o w i e t r z a w granicach gminy Krasnobród zosta³a sporz¹dzona na podstawie rozporz¹dzenia Ministra Œrodowiska z 6 czerwca 2002 r. (Dz. U. z 2002 r., nr 87, poz. 796), oddzielnie dla dwóch kryteriów: ze

wzglêdu na ochronê zdrowia ludzi oraz ze wzglêdu na ochronê roœlin. W 2006 roku wykonano dla uzdrowiska Krasnobród ocenê jakoœci powietrza ze wzglêdu na ochronê zdrowia ludzi. Oceniono siedem zanieczyszczeñ: benzen (C₆H₆), dwutlenek azotu (NO2), dwutlenek siarki (SO2), o³ów (Pb), tlenek wêgla (CO), ozon (O3), py³ zawieszony PM10. Stê¿enia dwutlenku siarki utrzymywa³y siê na niskim poziomie; œrednia wartoœæ roczna wynosi³a dla Krasnobrodu 9,0 μg/m³. Stê¿enie dwutlenku azotu, monitorowane na 25 stanowiskach pomiarowych, utrzymywa³o siê na poziomie obowi¹zuj¹cych kryteriów dla rocznego okresu uœredniania. Wartoœci œrednie roczne zawiera³y siê w przedziale od 1,7 do 31,8 μg/m³, tj. do 79,5% wartoœci dopuszczalnej. W 2006 roku w Krasnobrodzie stwierdzono œrednie zapylenie powietrza w granicach 16,3 μg/m³, przy œrednim rocznym dla województwa lubelskiego w przedziale od 4,4 do 46,6 μg/m³ (Raport... 2007).

Dopuszczalny œrednioroczny poziom zanieczyszczenia powietrza benze- nem ze wzglêdu na ochronê zdrowia ludzi wynosi 5 μg/m³ dla obszaru kraju i 4 μg/m³dla obszarów ochrony uzdrowiskowej. W 2006 roku wartoœæ œrednia roczna na obszarze ochrony uzdrowiskowej w Krasnobrodzie wynosi³a 2,07 μg/m³ (51,8% normy) (Raport... 2007).

W zakresie z a n i e c z y s z c z e n i a h a ³ a s e m , wed³ug instrukcji Pañ- stwowego Zak³adu Higieny (za Koz³owsk¹-Szczêsn¹ i in. 1997), wyró¿nia siê trzy grupy obszarów, na których ha³as drogowy: 1) nie przekracza 60 dB (obszar komfortu akustycznego – ha³as umiarkowany, poni¿ej dopuszczalnych granic okreœlonych normami); 2) mieœci siê w przedziale 60–70 dB (obszar uci¹¿li- woœci ha³asu drogowego – ha³as znoœny); 3) przekracza 70 dB (obszar szcze- gólnej uci¹¿liwoœci ha³asu drogowego; do 85 dB – ha³as dokuczliwy, powy¿ej 85 dB – ha³as nie do zniesienia). Wed³ug Raportu o stanie œrodowiska w woje- wództwie lubelskim w 2006 roku skutki oddzia³ywania dŸwiêków na organizm cz³owieka oraz dopuszczalne natê¿enie ha³asu w œrodowisku mieszcz¹ siê w przedziale od 55,2 do 62,9 dB w okresie poza sezonem rekreacyjno-wypo- czynkowym oraz od 55,0 do 64,0 dB w sezonie rekreacyjno-wypoczynkowym (Raport... 2007).

Na podstawie o c e n y o g ó l n e j s t a n u c z y s t o œ c i r z e k i W i e p r z, przeprowadzonej w 2006 roku w profilu Majdan Wielki, wody Wieprza odpro- wadza³y IV klasê czystoœci. Charakteryzowa³y siê one bardzo dobrymi para- metrami zasolenia oraz nisk¹ zawartoœci¹ metali. WskaŸniki zanieczyszczeñ przemys³owych odpowiada³y I klasie czystoœci. Œrednie stê¿enie roczne BZT5 w przekroju Wieprz–Majdan Wielki wynosi³o 4,0 mg O₂/dm³, œrednie stê¿enie roczne azotu ogólnego – 2,0 mg N/dm³, fosforu ogólnego – 0,12 mg P/dm³oraz chlorofilu „a” – 2,0 μg/dm³. W gminie w 2006 roku istnia³o tylko jedno

punktowe Ÿród³o zanieczyszczeñ rzêdu od 20 do 100 tys. m³/rok – Zak³ad Gospodarki Komunalnej Krasnobród z siedzib¹ w Majdanie Wielkim (Raport...

2007).

M o n i t o r i n g w ó d p o d z i e m n y c h przeprowadzony zosta³ w 2006 roku przez Pañstwowy Instytut Geologiczny w Warszawie na podstawie Dyrek- tywy 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady Europy z 23 paŸdziernika 2000 roku ustanawiaj¹c¹ ramy wspólnotowego dzia³ania w dziedzinie polityki wodnej. Zgodnie z rozporz¹dzeniem Ministra Œrodowiska za wody zanieczysz- czone uznaje siê wody podziemne, w których zawartoœæ azotanów wynosi powy¿ej 50 mg NO3/dm³. Badanie wód zrealizowano w punkcie kontrolnym Tomaszów Lubelski, monitoruj¹cym u¿ytkowe piêtro wodonoœne wieku kredo- wego. Analiza wyników badañ wód podziemnych wykaza³a, ¿e przekroczenie tych normatywów nie nast¹pi³o (7,8 mg NO₃/dm³) (Raport... 2007).

ZASOBY SPO£ECZNE

Zasoby spo³eczne rozwoju turystyki obejmuj¹ zasoby spo³eczno-kulturowe oraz czynniki spo³eczno-ekonomiczne i spo³eczno-psychologiczne (Stillger 1980; Turowski 1972).

ZASOBY SPO£ECZNO-KULTUROWE

Z a s o b y s p o ³ e c z n o - k u l t u r o w e obejmuj¹ walory krajoznawcze, kulturowe oraz imprezy kulturalne i sportowo-rekreacyjne (Stillger 1980; Ber- linger 1994; Zajadacz 2004).

Gminê Krasnobród cechuj¹ interesuj¹ce w a l o r y k r a j o z n a w c z e i k u l t u r o w e , zlokalizowane g³ównie na terenie miasta. Najcenniejsze z nich to: XVII/XVIII-wieczny zespó³ koœcielno-klasztorny z muzeum i Kalwari¹ Krasnobrodzk¹, Aleja Najœwiêtszej Marii Panny z XIX-wieczn¹ Kaplic¹ na Wodzie i cudownym Ÿród³em oraz kaplicami ró¿añcowymi: œw. Onufrego, œw.

Antoniego i œw. Anny, XVIII-wieczna Kaplica pw. œw. Rocha na Zagórze, barokowy zespó³ pa³acowo-parkowy – obecne Samodzielne Publiczne Sana- torium Rehabilitacyjne dla Dzieci im. Janusza Korczaka, oraz XIX-wieczny budynek kramów w rynku.

Poza miastem, w s¹siednich wsiach: Hucisku, Hutkowie, Majdanie Wiel- kim, Majdanie Ma³ym, Starej Hucie, Szurze zachowa³y siê zabytkowe domy drewniane i zagrody z XIX/XX wieku (Rolska-Boruch 2002).

Na terenie miasta i gminy Krasnobród wystêpuj¹ ponadto liczne kaplice, kapliczki i krzy¿e przydro¿ne. Aktualnie znajduje siê oko³o 30 zabytkowych obiektów tego typu, z czego 13 w Krasnobrodzie (Strategia rozwoju... 2008).

Najwa¿niejsz¹ instytucj¹ odpowiedzialn¹ za s f e r ê k u l t u r y i s p o r t u na terenie gminy jest Krasnobrodzki Dom Kultury (KDK). Jest to stosunkowo du¿a placówka, która zatrudnia piêæ osób. Do najwa¿niejszych przedsiêwziêæ organizowanych przez KDK nale¿¹: organizacja festiwali, festynów, imprez sportowych i turystycznych, prowadzenie Gminnego Centrum Informacji, reda- gowanie i wydawanie lokalnej gazety samorz¹dowej „Gazeta Krasnobrodzka”.

Ponadto jednostka nadzoruje dzia³alnoœæ ró¿nych kó³ zainteresowañ dla miesz- kañców (Gminna Strategia... 2006; wywiad w³asny z pracownikiem).

W dzia³alnoœæ kulturaln¹ anga¿uje siê równie¿ parafia rzymskokatolicka w Krasnobrodzie poprzez organizacjê Letnich Koncertów Organowych, które odbywaj¹ siê od ponad 25 lat i maj¹ miêdzynarodowy charakter. Ka¿dego roku w miesi¹cach letnich w koœciele Nawiedzenia NMP maj¹ miejsce z regu³y cztery koncerty. Stanowi to bardzo ciekawe uzupe³nienie oferty placówek samo- rz¹dowych.

Efektem dzia³alnoœci wy¿ej wymienionych organizacji oraz ciekawym walorem turystycznym s¹ cykliczne i m p r e z y k u l t u r a l n e i s p o r t o w o - - r e k r e a c y j n e , m.in.: Festyn Zimowy, Majówka Roztoczañska, Sobótki, Przegl¹d Orkiestr Dêtych, Dni Krasnobrodu, Festiwal Muzyki Organowej i Kameralnej „Per Arte ad Astra”, Po¿egnanie Wakacji, Plenery Ilustratorów, Niedzielne Koncerty na Rynku, Miêdzynarodowe Letnie Koncerty Organowe w Sanktuarium Maryjnym w Krasnobrodzie, Czteroetapowy Bieg Pokoju Pa- miêci Dzieci Zamojszczyzny, Ogólnopolski Festiwal Kolêd i Pastora³ek, Jase³ka Bo¿onarodzeniowe (http://www.krasnobrod.pl/krasnobrod.php?get=page,311,56;

Strategia rozwoju... 2008).

Ponadto funkcjê kulturaln¹ pe³ni Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna w Krasnobrodzie oraz jej Filia w miejscowoœci Hutki. Obie biblioteki stwarzaj¹ dogodne warunki do korzystania z ksiêgozbioru nie tylko dla mieszkañców gminy, ale tak¿e dla wczasowiczów wypoczywaj¹cych w Krasnobrodzie.

ZASOBY SPO£ECZNO-EKONOMICZNE

Z a s o b y s p o ³ e c z n o - e k o n o m i c z n e obejmuj¹ bud¿et miasta, a tak¿e dzia³ania marketingowe i obs³ugê ruchu turystycznego (Stillger 1980;

Berlinger 1994; Zajadacz 2004).

B u d ¿ e t g m i n y m i e j s k o - w i e j s k i e j – wielkoœæ i struktura dochodów – maj¹ istotny wp³yw na rozwój funkcji turystycznej. Miasto i gmina

Krasnobród ma s³abo rozwiniêt¹ bazê ekonomiczn¹. Jej zasadniczy trzon tworzy sektor prywatny zwi¹zany g³ównie z turystyk¹. W gminie ci¹gle jest zbyt ma³o firm tworz¹cych miejsca pracy i dochody ludnoœci.

Dochody gminy Krasnobród w przeliczeniu na jednego mieszkañca w 2007 roku wynosi³y 2004,6 PLN i, podobnie jak rok wczeœniej, by³y najwiêksze w grupie gmin miejsko-wiejskich powiatu zamojskiego. Wydatki na mieszkañca w opisywanym roku siêgnê³y kwoty 2004,8 PLN (Kwartalne sprawozdanie...

2007).

Ogó³ wydatków w 2007 roku wynosi³ 14 635 326,27 PLN. Z kwoty tej, po 0,3% przeznaczono na kulturê fizyczn¹ i sport oraz na promocjê gminy.

Natomiast 2,7% poch³onê³y wydatki na kulturê i ochronê dziedzictwa narodo- wego (Kwartalne sprawozdanie... 2007; Rocznik statystyczny... 2007). Wydatki w zakresie kultury i ochrony dziedzictwa narodowego obejmowa³y m.in. orga- nizacjê imprez, prace konserwatorskie przy Kaplicy Objawienia NMP, utrzy- manie instytucji kultury (KDK, Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna, IT, zakup strojów dla Kapeli Krasnobrodzkiej). Wydatki na kulturê fizyczn¹ i sport dotyczy³y m.in. organizacji imprez sportowych, poprawy infrastruktury na boisku sportowym, ufundowania nagród w powy¿szych imprezach.

Gmina Krasnobród podejmuje wiele d z i a ³ a ñ m a r k e t i n g o w y c h na rzecz promocji swoich zasobów turystycznych; nale¿y do Lokalnej Organizacji Turystycznej „Zamoœæ i Roztocze”, która zrzesza 32 podmioty; s¹ to samorz¹dy lokalne, organizacje i stowarzyszenia turystyczne oraz podmioty komercyjne bran¿y turystycznej. Celem dzia³alnoœci LOT jest kreowanie Roztocza jako regionu atrakcyjnego turystycznie, integrowanie œrodowisk samorz¹du teryto- rialnego, gospodarczego i zawodowego oraz osób, instytucji i organizacji na rzecz poprawy atrakcyjnoœci turystycznej w³asnych miejscowoœci, stworzenie regionalnego zintegrowanego systemu informacji turystycznej, dzia³ania na rzecz poprawy infrastruktury turystycznej, kumulowanie œrodków finansowych na rzecz rozwoju turystyki, tworzenie i rozwój oferty turystycznej powsta³ej na bazie lokalnych walorów, tworzenie wspólnych wydawnictw reklamowo-pro- mocyjnych oraz gromadzenie i aktualizacja informacji na temat walorów miejs- cowoœci z oferty turystycznej (http://www.roztocze.org/content/view/5/8/).

W zakresie o b s ³ u g i r u c h u t u r y s t y c z n e g o w Krasnobrodzie dzia³a Gminny Punkt Informacji Turystycznej. Mieœci siê on w Krasnobrodzkim Domu Kultury, w bibliotece. Mo¿na w nim uzyskaæ informacje o noclegach, po³¹czeniach komunikacyjnych i atrakcjach turystycznych. Ponadto punkt pro- wadzi sprzeda¿ przewodników, folderów i opracowañ regionalnych. S¹ tam zatrudnione dwie osoby, IT wspó³pracuje z oœmioma miejscowymi przewod- nikami.

Gmina posiada swoj¹ stronê internetow¹ http://www.krasnobrod.pl/, na której mo¿na uzyskaæ podstawowe informacje o atrakcjach i zagospodarowaniu turystycznym miejscowoœci i gminy, umo¿liwia ona ponadto kontakt z punktem IT w Krasnobrodzie.

W ramach dzia³añ promocyjnych gmina finansuje lub dofinansowuje druk materia³ów promocyjnych (przewodnik Krasnobród serce Roztocza, foldery, film DVD Krasnobród w krainie Roztocza), materia³y te poprzez LOT prezen- towane s¹ na krajowych i miêdzynarodowych targach turystycznych.

ZASOBY SPO£ECZNO-PSYCHOLOGICZNE

Z a s o b y s p o ³ e c z n o - p s y c h o l o g i c z n e dotycz¹ relacji pomiêdzy mieszkañcami a odwiedzaj¹cymi i w ostatnich latach s¹ wskazywane jako istotny element potencja³u turystycznego (Berlinger 1994). Spoœród wielu czynników szczególnie istotne s¹ poczucie bezpieczeñstwa oraz nastawienie mieszkañców do turystów (goœcinnoœæ).

W zakresie p o c z u c i a b e z p i e c z e ñ s t w a, wed³ug danych zamiesz- czonych w Gminnej strategii... (2006), w latach 2003–2005 na analizowanym obszarze odnotowano systematyczny spadek iloœci przestêpstw, a przede wszystkim ich rodzaju gatunkowego. Równoczeœnie wzros³a wykrywalnoœæ przestêpstw z 86,5% w 2003 roku do 97,1% w roku 2005. Dla porównania wykrywalnoœæ przestêpstw w roku 2004 w ca³ym województwie wynios³a 64,8%, a w powiecie zamojskim 72,2% (Gminna strategia... 2006; Rocznik statystyczny... 2006). Od 2003 roku na terenie gminy Krasnobród funkcjonuje posterunek policji.

BAZA MATERIALNO-TECHNICZNA

Baza materialno-techniczna, okreœlana mianem zagospodarowania tury- stycznego lub infrastruktury rozwoju turystyki (Warszyñska, Jackowski 1979), obejmuje dostêpnoœæ komunikacyjn¹, bazê noclegow¹, bazê ¿ywieniow¹ i uzu- pe³niaj¹c¹.

BAZA KOMUNIKACYJNA

Podstawow¹ s i e æ k o m u n i k a c y j n ¹ tworz¹: droga wojewódzka 849 Zamoœæ–Jacnia–Wola Obszañska (przebiega przez gminê na d³ugoœci 8,85 km), droga ta omija miasto od strony zachodniej; drogi powiatowe o d³ugoœci 47,63 km; drogi gminne o d³ugoœci 53 km. Drogi publiczne na terenie gminy

Krasnobród licz¹ ³¹cznie 110 km, z tego drogi o nawierzchni twardej 60 km.

Stan nawierzchni dróg na terenie gminy jest œredni lub poni¿ej œredniego (Strategia rozwoju... 2008).

Do Krasnobrodu dojechaæ mo¿na autobusami nale¿¹cymi do PKS, Spó³dzielni Pracy Kierowców i Pracowników Samochodowych AUTONA- PRAWA oraz autobusami lub busami dwóch prywatnych przewoŸników. Prze- wa¿aj¹ kursy do Zamoœcia (44 na dobê), Tomaszowa Lubelskiego (18), Józe- fowa (11). S¹ równie¿ 3 kursy do Bi³goraja i 1 do Lublina. Najbli¿sza stacja PKP to D³ugi K¹t (10 km). Na terenie miasta znajduje siê wystarczaj¹ca liczba dobrze usytuowanych miejsc parkingowych.

BAZA NOCLEGOWA

Iloœæ i jakoœæ obiektów noclegowych jest istotnym czynnikiem deter- minuj¹cym pojemnoœæ turystyczn¹ obszaru (Matczak 1998).

Baza noclegowa Krasnobrodu i jego okolic jest bardzo bogata. W oœrodkach wypoczynkowych, pensjonatach, kwaterach prywatnych, gospodarstwach agro- turystycznych i sanatorium rehabilitacyjnym znajduje siê ponad 2150 miejsc noclegowych (dane z Informacji Turystycznej; badania w³asne). Ponad po³ow¹ (58,1%) ogó³u miejsc noclegowych dysponuj¹ oœrodki wczasowe, 26,6% ogó³u skupiaj¹ kwatery prywatne i pokoje goœcinne, w pensjonatach znajduje siê 6,7%

miejsc noclegowych, udzia³ sanatorium siêga 6,5%. W mieœcie skupia siê a¿

97,9% ogó³u miejsc noclegowych znajduj¹cych siê na terenie miasta i gminy Krasnobród.

BAZA ¯YWIENIOWA

Baza ¿ywieniowa, obok infrastruktury noclegowej, jest uznawana za bardzo wa¿n¹ z punktu widzenia zaspokajania podstawowych potrzeb turystów (Roga- lewski 1977). Sezonowa oferta gastronomiczna Krasnobrodu jest raczej wystar- czaj¹ca na potrzeby turystów. Wiêkszoœæ wczasowiczów mo¿e korzystaæ z wy¿ywienia na terenie zamkniêtych obiektów noclegowych. Dla pozosta³ych przyjezdnych us³ugi oferuje kilkanaœcie barów, skoncentrowanych g³ównie nad zalewem i w centrum miasta. £¹cznie gmina posiada ponad 500 miejsc kon- sumenckich. W mieœcie znajduj¹ siê równie¿ dwie restauracje („Kmiecic”

i „Marta”) z liczb¹ ponad 130 miejsc konsumenckich, i dwie lodziarnie (30 miejsc) (badania w³asne).

BAZA UZUPE£NIAJ¥CA

Baza uzupe³niaj¹ca obejmuje pozosta³e obiekty i urz¹dzenia umo¿liwiaj¹ce realizacjê ró¿nych form turystyki (Rogalewski 1977; Gaworecki 2003). W gmi- nie Krasnobród tworz¹ j¹: infrastruktura konferencyjna, obiekty i urz¹dzenia sportowo-rekreacyjne oraz udostêpniaj¹ce walory turystyczne; wypo¿yczalnie sprzêtu sportowo-rekreacyjnego; us³ugi: handlowe, medyczne i bankowe; infra- struktura komunalna.

Na analizowanym obszarze i n f r a s t r u k t u r ¹ k o n f e r e n c y j n ¹ dys- ponuj¹ tylko dwa obiekty noclegowe – „Energetyk” i „Jolanta”.

Walory krajoznawcze gminy zosta³y wyeksponowane i udostêpnione dla ruchu turystycznego poprzez organizacjê o b i e k t ó w i u r z ¹ d z e ñ s p o r - t o w o - r e k r e a c y j n y c h o r a z u d o s t ê p n i a j ¹ c y c h w a l o r y t u r y - s t y c z n e . Nale¿¹ do nich szlaki turystyczne, œcie¿ki spacerowe oraz trasy rowerowe. Przez obszar gminy Krasnobród przebiegaj¹ cztery s z l a k i t u r y - s t y c z n e : Centralny, Partyzancki, £¹cznikowy oraz Szlak im. W³adys³awy Podobiñskiej. Tematyczne œcie¿ki spacerowe to: Krasnobrodzkie W¹wozy, Przez Rezerwat œw. Rocha, U³añskim Szlakiem, Do Szum, Wokó³ Krasnobrodu, Kaczórki – Uroczysko Belfont. S¹ one ciekawie zaprojektowane, bardzo dobrze oznakowane i utrzymane, dla ka¿dej mo¿na zakupiæ przewodnik turystyczny szczegó³owo opisuj¹cy wszystkie punkty trasy. W gminie przygotowano równie¿ trzy trasy rowerowe: Pêtla Jakubowicka, Na Figarniê, Sztolnie na Wzgórzu Ho³da w Senderkach. Krasnobród le¿y ponadto na miêdzynarodowej trasie turystycznej: Trójk¹t PrzyjaŸni Lublin – £uck – Brzeœæ (Strategia roz- woju... 2008).

Sprzyjaj¹ce warunki klimatyczne umo¿liwiaj¹ uprawianie sportów zimo- wych. W Krasnobrodzie na pó³nocnym stoku Che³mowej Góry usytuowany jest wyci¹g narciarski. Jest to wyci¹g orczykowy, o d³ugoœci 450 metrów i ró¿nicy poziomów 70 m. Dla polepszenia warunków narciarskich stok doœnie¿any jest armatk¹ œnie¿n¹ i oœwietlony, co pozwala korzystaæ z wyci¹gu równie¿ w godzi- nach wieczornych.

Mo¿liwoœci do uprawiania sportów wodnych w Krasnobrodzie daje zalew utworzony w 1974 roku w dolinie Wieprza (Tyrka, Rodzik 1998). Zajmuje on powierzchniê 6 ha, planowane jest jego powiêkszenie nawet do 20 ha.

W s¹siedztwie zalewu znajduje siê wypo¿yczalnia sprzêtu wodnego, zje¿d¿alnia wodna oraz dobrze rozwiniêta baza gastronomiczna.

Mi³oœnicy wêdkarstwa maj¹ w Krasnobrodzie do dyspozycji trzy zbiorniki wodne – oprócz zalewu s¹ to stawy Olender i Podkaplica. Wêdkarze mog¹ w nich ³owiæ ryby takie, jak: to³pyga, amur, karp, lin, karaœ, p³oæ. Spoœród ryb

drapie¿nych wystêpuj¹ tutaj sum, sandacz, szczupak i okoñ. Po³owy ryb umo¿liwia równie¿ „³owisko specjalne” w Podzamku. Rzeka Wieprz na odcinku od jazu w Krasnobrodzie do Szczebrzeszyna ma charakter rzeki górskiej, st¹d te¿ wystêpuj¹ w niej pstr¹gi i lipienie.

Na terenie miasta i gminy mo¿na spêdziæ wakacje w siodle. Takie us³ugi œwiadcz¹: Oœrodek Kolonijny Wojewódzkiej Kolumny Transportu Sanitarnego, Tadeusz Kawa w Krasnobrodzie oraz Oœrodek Hippiczno-Rekreacyjny w Nowej Wsi.

Najwiêkszym obiektem sportowym w gminie jest Miejski Stadion w Kras- nobrodzie posiadaj¹cy 2000 miejsc (400 siedz¹cych). Jest on nieoœwietlony, boisko z muraw¹ ma wymiary 105×74 m (http://www.90 minut.pl/skarb.php?

id_klub=4723&id_sezon=71). W wielu oœrodkach wczasowych s¹ przygoto- wane b o i s k a do siatkówki.

W y p o ¿ y c z a l n i a s p r z ê t u s p o r t o w o - r e k r e a c y j n e g o znaj- duje siê przy wyci¹gu narciarskim. W najbli¿szym s¹siedztwie zalewu funkcjo- nuje wypo¿yczalnia sprzêtu p³ywaj¹cego. Jej w³aœcicielem jest Rejonowe Wod- ne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe w Zamoœciu. Wypo¿yczalnia (rowery wodne, ³odzie wios³owe i kajaki) czynna jest w sezonie letnim. Wiêkszoœæ oœrodków wypoczynkowych posiada w³asne wypo¿yczalnie rowerów, ponadto s¹ one dostêpne w wypo¿yczalni przy ulicy Zamojskiej 10.

O atrakcyjnoœci turystycznej obszaru decyduj¹ tak¿e u s ³ u g i h a n d - l o w e . Na terenie miasta i gminy nie ma du¿ych domów handlowych. £¹cznie funkcjonuje 51 sklepów, z tego 33 w Krasnobrodzie. Gêstoœæ sieci handlowej w granicach gminy jest zró¿nicowana; w mieœcie liczba sklepów/km² wynosi 4,7, a na terenie gminy tylko 0,4.

W zakresie u s ³ u g m e d y c z n y c h wa¿n¹ rolê odgrywa zarówno perso- nel medyczny, jak i infrastruktura medyczna. W gminie miejsko-wiejskiej Krasnobród zaplecze medyczne tworz¹ Sanatorium Rehabilitacyjne, dwie przy- chodnie (Niepubliczny Zak³ad Opieki Medycznej „Terapia”, Niepubliczny Za- k³ad Opieki Medycznej „Przychodnia”), Pogotowie Ratunkowe, trzy apteki i punkt apteczny w Bondyrzu. W sektorze tym zatrudnionych jest 10 lekarzy, dwóch dentystów, 20 pielêgniarek, dwie po³o¿ne, jedna pielêgniarka œrodo- wiskowa i 14 rehabilitantów (Strategia rozwoju... 2008; badania w³asne).

Pokrewna funkcja – opieki zdrowotnej – zwi¹zana jest z dwoma domami opieki zdrowotnej zlokalizowanymi w Krasnobrodzie i w Majdanie Wielkim.

Coraz wiêkszego znaczenia, w warunkach stale rozwijaj¹cego siê ruchu turystycznego, nabieraj¹ u s ³ u g i b a n k o w e . Na terenie gminy us³ugi te œwiadczone s¹ jedynie przez oddzia³y banków i punkty bankowe po³o¿one w Krasnobrodzie. Nale¿¹ do nich: Kredyt Bank S.A., Oddzia³ Zamoœæ, Punkt

Bankowy 1; Spó³dzielcza Kasa Oszczêdnoœciowo-Kredytowa im. Z. Chmie- lewskiego; Bank Spó³dzielczy w Tomaszowie Lubelskim, Oddzia³ Krasnobród.

I n f r a s t r u k t u r a k o m u n a l n a obejmuje elementy sk³adowe (m.in. systemy: wodoci¹gowy, kanalizacyjny, gazowy, energetyczny oraz sieæ pocztowo-komunikacyjn¹) warunkuj¹ce pojemnoœæ turystyczn¹ obszaru (Gawo- recki 2003).

W gminie Krasnobród dzia³aj¹cy komunalny system wodoci¹gowy zaspo- kaja potrzeby mieszkañców w 80%. D³ugoœæ czynnej sieci wodoci¹gowej wynosi 45,6 km. Stan urz¹dzeñ oceniany jest jako dobry. Zaopatrzenie w wodê z systemów indywidualnych wystêpuje na terenie wsi: Hutki Namule, Kaczórki i Grabnik. Komunalny system kanalizacyjny sk³ada siê z oczyszczalni œcieków w Krasnobrodzie, sieci kanalizacji sanitarnej o d³ugoœci 16,9 km, popro- wadzonej w zachodniej i centralnej czêœci miasta, oraz krótkich odcinków sieci kanalizacji deszczowej. Wody deszczowe odprowadzane s¹ poprzez separator do Wieprza. Równie¿ do Wieprza odprowadzane s¹ oczyszczone œcieki z oczyszczalni, której przepustowoœæ wynosi Q = 800 m³/dobê. Na terenie gminy funkcjonuje gminne wysypisko odpadów we wsi Grabnik. Obiekt zabez- piecza potrzeby miasta i gminy na okres 10 lat. (Strategia rozwoju... 2008).

Gospodarka cieplna bazuje na indywidualnych Ÿród³ach ciep³a opalanych paliwami sta³ymi lub gazem. ród³em zasilania w gaz jest g a z o c i ¹ g wyso- koprê¿ny Lubartów–Zamoœæ, od którego gaz doprowadzony jest do stacji reduk- cyjno-pomiarowej w Krasnobrodzie. Teren miasta zgazyfikowany jest w 90%.

Wsie, do których doprowadzony jest gazoci¹g, to: Hucisko, Malewszczyzna, Kaczórki, Hutki Namule, Nowa Wieœ, Podklasztor, Majdan Wielki, Majdan Ma³y. Obszar gminy zasilany jest w energiê elektryczn¹ z Rozdzielni Sieciowej 15/15 kV, zlokalizowanej przy ul. Spokojnej w Krasnobrodzie. Z rozdzielni tej wyprowadzonych jest 7 napowietrznych linii magistralnych, zasilaj¹cych stacje 15/0,4 kV po³o¿one w granicach gminy (Strategia rozwoju... 2008).

Na terenie gminy dzia³a tylko jeden Urz¹d Pocztowy w Krasnobrodzie.

WIOD¥CE FUNKCJE TURYSTYCZNE

Podstaw¹ dla rozwijania funkcji turystycznej w gminie miejsko-wiejskiej Krasnobród jest œrodowisko przyrodnicze oferuj¹ce turystom ró¿nego rodzaju walory wypoczynkowe. Jego jakoœæ umo¿liwi³a objêcie miasta statusem uzdro- wiska (drugiego w województwie po Na³êczowie). Kolejnym uwarunkowaniem rozwoju turystyki jest tradycja religijna, która wykszta³ci³a w miasteczku funkcjê regionalnego oœrodka pielgrzymkowego, rozwijaj¹cego siê nieprzer- wanie od XVII wieku. Nie mniejsz¹ rolê odgrywaj¹ na tym terenie interesuj¹ce

walory krajoznawcze i specjalistyczne, stanowi¹ce podstawê rozwoju nie- których form turystyki kwalifikowanej, np: pieszej, rowerowej, konnej, wodnej, narciarskiej.

Elementy potencja³u turystycznego gminy, zaprezentowane w opracowaniu, wskazuj¹ na Krasnobród jako jej g³ówny oœrodek turystyczno-rekreacyjny. Na terenie miasta najwyraŸniej rozwiniête s¹ wszystkie wiod¹ce funkcje. Funkcja turystyczna zwi¹zana jest m.in. z charakterem zabudowy Krasnobrodu, gdzie znacz¹cy udzia³ w powierzchni zabudowanej maj¹ oœrodki wypoczynkowe, pensjonaty i domy z pokojami goœcinnymi. Funkcja uzdrowiskowa realizowana jest wy³¹cznie w Sanatorium Rehabilitacyjnym dla Dzieci im. Janusza Kor- czaka. Funkcja wypoczynkowa jest rozwijana g³ównie wokó³ zalewu, na terenie urz¹dzeñ rekreacyjno-sportowych (np. wyci¹g narciarski), na terenie oœrodków wypoczynkowych, pensjonatów i szlaków turystycznych. Funkcja pielgrzym- kowa koncentruje siê w Podklasztorze, w pobli¿u Sanktuarium Maryjnego.

Równie¿ pozosta³e miejscowoœci po³o¿one w granicach opisywanego ob- szaru maj¹ bardzo dobre warunki œrodowiska przyrodniczego, sprzyjaj¹ce rozwojowi turystyki i rekreacji.

W najnowszych strategiach rozwoju gminy planuje siê wykorzystanie ich zasobów poprzez rozwój zagospodarowania turystycznego. W dokumentach tych do miejscowoœci okreœlanych mianem wsi letniskowych nale¿¹: Szur, Lasowce, Husiny, Kaczórki, Hutki, Borki, Potok Senderki, Majdan Ma³y, Malewszczyzna, a do wsi agroturystycznych: Dominikanówka, Majdan Wielki, Zielone, Stara Huta, Hucisko, Wólka Husiñska. W przysz³oœci bêd¹ one bra³y coraz wiêkszy udzia³ w przejmowaniu ruchu turystycznego na obszarze gminy (Strategia rozwoju... 2008).

Analiza sk³adowych elementów p o t e n c j a ³ u t u r y s t y c z n e g o m e t o d ¹ S W O T pozwoli³a na okreœlenie mocnych i s³abych stron oraz szans i zagro¿eñ rozwoju turystyki w gminie Krasnobród (tab. 1).

Przedstawiona analiza zwraca uwagê na kilka wa¿nych problemów zwi¹za- nych z rozwojem funkcji turystycznych w gminie. Nale¿¹ do nich nadmierne eksponowanie funkcji pielgrzymkowej i wypoczynkowej, a niedocenianie funk- cji uzdrowiskowej i mo¿liwoœci rozwoju eko- i agroturystyki przyjaznych dla œrodowiska.

Turystyka pielgrzymkowa ma charakter lokalny. Jej s³ab¹ stron¹ jest brak odpowiedniej infrastruktury i nieprzystosowanie do przyjmowania du¿ej liczby pielgrzymów, a zw³aszcza osób chorych i niepe³nosprawnych. Turystyka wypoczynkowa, skupiona na niewielkiej przestrzeni wokó³ zalewu, o ogra- niczonej ch³onnoœci, mo¿e – przy rosn¹cym obci¹¿eniu ruchem turystycznym – staæ siê przestrzeni¹ zdegradowan¹, o niskim komforcie wypoczynku. Zasta-

Tab.1.Mocneis³abestronyorazszanseizagro¿eniarozwojuturystykiwgminiemiejsko-wiejskiejKrasnobród Strengthsandweaknessesaswellastheopportunitiesandthreatsforthedevelopmentoftourismintheurban-ruralcommuneofKrasnobród MocnestronyS³abestronySzanseZagro¿enia Du¿ypotencja³turystycznygminy– walorywypoczynkowe,walorydlatury- styki:kwalifikowanej,uzdrowiskowej, religijnej,krajoznawczej Niskistopieñwykorzystaniapotencja³u turystycznego

Mo¿liwoœcirozwojubazyeko- nomicznejpoprzezrozwójgminy jakoobszaruturystyczno-rekrea- cyjnegoiuzdrowiskowego Wzrostzagro¿eñœrodowiska naturalnegowwynikurosn¹cego ruchuturystycznego Zagro¿eniekonfliktempomiêdzy funkcjamiuzdrowiskow¹ iwypoczynkow¹

Najistotniejszewrozwojuturystyki wgminies¹cechyidobrajakoœæ œrodowiskaprzyrodniczego Kolizyjnalokalizacjazak³adów produkcyjno-przemys³owychze œrodowiskiemprzyrodniczym (zanieczyszczenieŸróde³podKaplic¹ Objawieñ,lokalizacjaprzedsiêbiorstwa Europarquetsp.zo.o.wHutkach)

Zabezpieczenieœrodowiska przyrodniczegoprzedjego degradacj¹ Naturalneuwarunkowaniadlarozwijania funkcjiuzdrowiskowej–bioklimat,z³o¿a borowinywMajdanieWielkim,wody mineralnechlorkowo-sodowe

Ograniczonadosanatoriuminiewyko- rzystanafunkcjauzdrowiskowa(brak miejscodnowybiologicznejiumo¿li- wiaj¹cychregeneracjêsi³psycho- fizycznych–SPA,Wellness)

RozwójSPA,Wellness Naturalneuwarunkowaniadlarozwijania funkcjiwypoczynkowej–walorykraj- obrazu,lesistoœæ,wodypowierzchniowe (rzekaWieprz),ciszaioddalenieodwiêk- szychoœrodkówprzemys³owychimiejskich

Ograniczeniefunkcjidoma³oatrakcyj- niezagospodarowanejstrefybrzegowej zalewu

Rozwójinfrastrukturywstrefie brzegowejzalewu Krasnobródjestoœrodkiemturystyki pielgrzymkowejzwi¹zanejzSanktuarium Maryjnym

Nieprzystosowaniemiastadoruchu pielgrzymkowego–brakdomu pielgrzyma,toalet,dostêpudobie¿¹cej wody,punktówinformacjiobs³ugi pielgrzymów,parkingów odpowiadaj¹cychzapotrzebowaniu wczasienajwiêkszychœwi¹t Przystosowanieobiektówbazy turystycznejdoobs³ugiturystów ipielgrzymów(wtym niepe³nosprawnych)

Cykliczneimprezykulturalne isportowo-rekreacyjne Ubogabazarozrywkiiimprezkultu- ralnych(w¹skaofertakulturalna,nie- przystosowaniedoorganizacjidu¿ych imprezzbiorowych)Kreowanielokalnychproduktów turystycznych

Konfliktuzdrowisko–miejsco- woœæwypoczynkowa Utratato¿samoœcimiejsca („wszystkonasprzeda¿”)Niedostatecznyrozwójbazyius³ug zwi¹zanychzesportemirekreacj¹ Dobradostêpnoœæwalorów–œcie¿ki spacerowe,szlakiturystycznetrasy rowerowe

Braktrasrowerowychwmieœcie Zbytma³agêstoœæinfrastrukturytego rodzajunaobszarzegminy Wzrostgêstoœciœcie¿ekspacero- wych,szlakówturystycznychitras rowerowych

Konflikt:natê¿enieruchutury- stycznego–œrodowiskoprzyrod- nicze Zagospodarowanieturystyczne,które pozwalazaliczyægminêdojednego ztrzechpodstawowychrejonówtury- styczno-rekreacyjnychLubelszczyzny, wskazanychdorozwijaniafunkcji turystycznej

G³ówneszlakikomunikacyjnemiasta igminyprowadz¹przezcentrum Krasnobrodu

Rozbudowapodstawowejinfra- strukturyturystycznej(bazanocle- gowa,¿ywieniowa, komunikacyjna,towarzysz¹ca) Poprawafunkcjonalnychwarun- ków¿yciamieszkañcówipobytu przyjezdnych Poprawawizerunkuurbanistycz- negoiestetycznegomiastaigmi- ny.Podnoszeniejakoœci przestrzeniipoziomu³aduprze- strzennego

¯ywio³oworozwijaj¹cesiêbudow- nictwomieszkanioweiletniskowe wmieœcieigminieKrasnobród– chaosprzestrzenny,obni¿aniesiê estetykikrajobrazu Problemygospodarkikomunalnej

Œrednistandardzagospodarowania turystycznego Nieefektywne(sezonowe) wykorzystaniebazynoclegowej Zbytma³aliczbaisezonowoœæ ogólnodostêpnejbazy¿ywieniowej Niewpe³niwykorzystanemo¿liwoœci funkcjikonferencyjnejiszkoleniowejRozwójturystykikonferencyjnej ibiznesowej Gminamiejsko-wiejskaKrasnobródjest jedn¹zsiedmiugminwwojewództwie lubelskimonajwy¿szymnatê¿eniuruchu turystycznego S³abapromocjaireklamawalorów gminywskalikraju Poprawawizerunkugminy; promocjamiastaigminyjako oœrodkaturystycznego

Peryferyzacjaregionupo³o¿onego zdalaodg³ównychcentrówdecy- zyjnychigospodarczych Utrzymuj¹casiêniskaatrakcyjnoœæ inwestycyjnapo³¹czonazniskim nap³ywemdogospodarkiinwe- stycjikrajowychizagranicznych Zbytniskienak³adynarozwój inwestycjiwsferzeturystyki

Wzrostatrakcyjnoœcilokalizacji inwestycjiwgminie Rozwójzintegrowanejsieci informacjiturystycznejwregionie

S³aborozwiniêtaagroturystyka

Upowszechnianieformrolnictwa ekologicznegonatereniegminy wdostosowaniudopotrzeb mieszkañcówiturystów Wspomaganierozwoju wielofunkcyjnoœciwsi Brakiwzakresieprzestrzennego uporz¹dkowaniafunkcjimiasta igminy–niewykorzystaniezieleni miejskiej,brakogólnodostêpnych parkówitrasspacerowych,niedosto- sowaniedopotrzebmieszkañców iturystówprzestrzenipublicznych (koncentracjaus³uggastronomicznych ikulturalnychnadzalewem) Pomocmerytorycznaiorganiza- cyjnasamorz¹duwzakresiereali- zacjiinwestycjiizamierzeñ zwi¹zanychzrozwijaniemfunkcji turystycznej Rozwójnowoczesnejspo³ecznoœci lokalnej,opartejnawiedzy

Utrzymuj¹cesiêniekorzystneten- dencjedemograficzne(wyludnia- nieistarzeniesiêspo³eczeñstwa)