1
SPIS ZAWARTOŚCI TECZKI
.
I./l. Relacja X <5,, ^ “ • -
I./2. Dokumenty ( sensu stricto) dotyczące relatora I./3. Inne materiały dokumentacyjne dotyczące relatora
f
II. Materiały uzupełniające relację
k j **
III./l. Materiały dotyczące rodziny relatora ___
III./2. Materiały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1939 r. ---
III./3. Materiały dotyczące ogólnie okresu okupacji ( 1939-1945) — - III./4. Materiały dotyczące ogólnie okresu po 1945---
III./5. Inne
IV. Korespondencja
s A
VI. Fotografi
ffS/O
2
3
Szmaglinski Wincenty (1909-1972) ps. „Mechanik”, był bratem najmłodszym mojej matki i zamieszkiwał razem w Jastrzębiu i miał złote ręce do majsterkowania.
Dlatego w dużej mierze przyczynił się do uruchomienia maszyny drukarskiej a szczególnie dorobieniem
brakujących części. Poza tym cały czas do dyspozycji „Japana”
przy budowie bunkra, wykradzeniu maszyny z Czerska, transporcie, uruchomieniu i drukowaniu gazety „Głos Serca Polskiego’''
oraz jej kolportowaniu na powiat Chojnicki i Kościerski
Urodził się 4 lutego 1909 roku w Jastrzębiu gm. Osieczna pow. Starogard Gdański.
Syn Jana i matki z domu Odya, zamieszkiwał na gospodarstwie rolnym swoich rodziców w Jastrzębiu. Do szkoły podstawowej uczęszczał w Zimnych Zdrojach 7 lat. Miał duże zainteresowanie muzyką i uczęszczał na kursy, szkolenia do Łęga i Czerska. Grał na
„Bandonii” w zespole muzycznym Czarna Woda na wszystkich uroczystościach państwowych i kościelnych oraz zabawach i weselach.
Około 1936 roku postanowił wstąpić do klasztoru jako braciszek w Chełmnie n/Wisłą.
W 1938 roku z klasztoru wrócił do Jastrzębia zaczął dalej grać w zespole i uczył się na mechanika samochodowego.
Był cały czas z naszą rodziną i od tragicznej śmierci swego brata Jana Szmaglińskiego 4 lutego 1940 roku od tej daty zaczęła się konspiracja w Jastrzębiu i okolicach. Na tym pogrzebie zostały nawiązane kontakty z Marianem Szostakiem i dalszymi ukrywającymi się osobami. Postanowiono się wówczas spotkać i udzielać informacji w Kamiennej Karczmie w\
Nadleśnictwie Leśna Huta, gdzie był wówczas dogodny kontakt, stacja kolejowa Czarna Woda, szosa Berlin -Królewiec, Kanał rzeki Wdy płynący z jeziora Wdzydzkiego około 27/
km. Należy wspomnieć, że wokół jeziora Wdzydze okrywali się ksiądz płk Józef Wiycza z Wiela ks. Franciszek Wołoszyk, z Konarzyn Alojzy Grulkowski słynny „Hinderburg” który posiadał przenośna radiostację nadawcza i nadawał w języku niemieckim i polskim z grupą kulasów oraz z wieloma iimymi konspiratorami. Jezioro Wdzydze było ostoją polskości, pierwsza pasterka partyzancka odbyła się 24/25 grudnia 1939 roku w kniei u gospodarza Lizakowskiego z udziałem ks. Wołoszyka. Druga uroczysta msza Św. Wielkanocna Rezorekcyjna 1940 roku odbyła się na wyspie Wdzydzkiej Ostrów Wielki u gospodarza Knitera i zgromadziła około tysiąca osób. Tym szlakiem partyzanckim często wędrował wujek Wincenty i ja też do Dziemion i Radunia utrzymywałyśmy stały kontakt z rodziną Brantów. Po drodze z Jastrzębia do Radunia mieliśmy kontakt z Czarna Wodą, leśną -Hutą, Wojtal, Miedźno, Bąk, Karsin, Górki, Przytamia, Wiele, Jastrzębie, Dziemiany i Raduri.
Wujek Wincenty jako Polak został zatrudniony w niemieckiej firmie Dukindorf w Czersku przy obsłudze warsztatu samochodowego która dostarczała materiały budowlane na nową szosę Berlin -Królewiec odcinek Czersk -Czarna Woda. W ramach tej firmy często naprawiał samochody w terenie i często sam jeździł samochodem przyjeżdżając czasami na postój do Jastrzębia. Mając takie możliwości się poruszania często jeździł rowerem z Czerska na punkty kontaktowe do Radunia. Wiela, Czarnej Wody i Jastrzębia. Będąc wtajemniczony i zaprzysiężony przez por. Jana Kłamana wiosną 1940 roku działał ,jako trójka kontaktowa”
(OK.) Obóz Konspiracyjny z Ignacym Ebertowskim „Igieł”, z bratem Dawidem „Chojniarz" i Marianem Szostałdem „Student”, por. Janem SZalewskim „Soból”, Ludwikiem Kossak Główczewskim „Japan” oraz wielu wielu innymi konspirantami.
Wszystko co robił wujek Wincenty przyczyniło się do wykradzenia z Czerska maszyny drukarskiej po dr Zemce i przewiezieniu jej do Jastrzębia, oraz wybudowaniu bunkra i zmontowaniu, dorobieniu części brakujących. Wujek jako ,Mechanik" miał stały
4
kontakt z „Japanem” jako złota rączka zawsze się coś psuło przy maszynie. Trudno dziś ocenić po tylu latach ale śp. ,,Japan' zawsze mówił, że bez „Mechanika” nie wyszła by żadna gazeta „Głos Serca Polskiego”. Nie licząc drobiazgów to nie było ramek drukarskich, w których można układać czcionki do treści gazety. Brakowało wałków gumowych do nakładania farby drukarskiej, co wymagało precyzyjnej roboty w dodatku nie było żadnego rysunku technicznego do obsługi maszyny. Pomimo wielkiego zagrożenia drukarnia została uruchomiona i wydawano na niej jednorazowo około 100-500 szt. egzemplarzy gazety „Głos Serca Polskiego” przez okt/lf} 1941-1943 roku do likwidacji. Trudno dziś ustalić ile wyszło egzemplarzy wspomnę tylko, że w odnalezionych przeze mnie dokumentach w domu Szostaków w Czarnej Wodzie dnia 11 czerwca 1999 roku znalazłem około 340 szt.
oryginalnych gazet. Są to rok 1, 1941 Nr 340 (OK.) egzemplarz pierwszy dodruk, drugi i trzeci (tej samej treści) i Nr 341 (OK.) egzemplarz pierwszy, dodruk drugi, trzeci i czwarty rok 2, 1942 (tej samej treści). Jednocześnie informuje, że całość znalezionych dokumentów została przekazana do Arcluwum Pomorskiego w Gdańsku dnia 4 sierpnia 1999 roku.
Jak maszynę rozebrano i umieszczono w lesie to „Japan” nie miał możliwości dalej przebywać w Jastrzębiu. Wobec tego wujek Wincenty znalazł dalsze schronienie dla „Japana”
pod Konarzynami w Leśniczówce Wygonin. Było to bardzo smutne rozstanie „Japana” z całą naszą rodziną.
Wujek nie służył w ogóle w wojsku ale jako partyzant miał doskonałą orientację w terenie leśnym i szeroki kontakt z konspiracją. Cały czas okupacji pracował w Czersku pod koniec wojny zmuszony był ewakuować się razem z Niemcami na zachód, ale zdążył zbiec i wrócić do Radunia. Tam zapoznał swoją żonę Józefę Brand i ożenił się dnia 14 VI 1945 roku i wychował syna Jana oraz córkę Irenę. Przeniósł się z Raduna do Lęborka 1945-1946, Czarna Woda 1947-1959 i pracował w nadleśnictwie Leśna Huta jako przodownik leśny na swoich starych ścieżkach partyzanckich. Z Czarnej Wody przeniósł się do Radunia gdzie pracował w lasach i na tartaku 1960-1961 roku. W 1961-1963 roku dzierżawił gospodarstwo rolne na Bukowej Górze i pracował w Nadleśnictwie Lipowa, leśnictwo izary Kiesz.
Zrezygnował z gospodarstwa i pracy w lesie a zaczął prace w zakładach Płyt Pilśniowych w Czarnej Wodzie od 1964-1969 roku. jak podjął pracę w ZPP w Czarnej Wodzie to zbudował sobie przybudówkę przy naszym gospodarstwie w Jastrzębiu. Można powiedzieć, że wrócił na swoje gniazdo rodzinne w którym czuł się bardzo dobrze, aż zachorował w 1969 roku.
Zmarł na raka przewodu pokarmowego dnia 26.02.1072 roku i został pochowany na cmentarzu parafialnym w Lęgu.
Józef Weltrowski -junior
Bibliografię należy przyjąć taką samą jak u Dawida Weltrowskiego.
5
6
rr ł ó * o z u w g k i L u d w i k
Gd y n i r - C r i o w o O r ± 0 v , o j d n i a ^ g . l . l S G g r .
I S U i a { Cc kcp i ii, y ■
Z a r z ą d U k r ^g u zlJc<<Ui'
W
liydjEOUZCZAl. 1 Kaja 46
. —; # • i- Jł.. -»*.-! . . .
■vSv S,7wrao»n o i ^ u p r z o j n i n y aprwwJu , k t ó r ^ w a k r ć o i e , p c n l t f e j p r a - ' / f ' ; s r ^ * >l *6 n1 ó: • • ’• ■ ? : r "
'■. J t r a t w ó * t y n ,k t ó r y z pcnop% dziA r-o j«. j i o n y Anńv o r g a n i z o w a ł jus .^.w' 1939 roku' w i lf>tppaó z i e ,;»o d z 1i. r . v . \ - . Yc -ns pir ao y j n ą d rukarni ^ t t Y«d
• • ' V Wyoliódżiła pazut.o i oilzi t niia "liloe Uuroa P o l a k i . . j ; o P r u * . ta rri ia-naęjza r . i i - ź c l i a e i ^ w zabniiowanJ a oh gat-. o o a r o z y c h j i i c!'.ył*
j./tiaj£ard z i c j o f i a r n y c h poiaktfw hrcivekit*>»o J o z e f a ,w .vioaoe ■ J a a - r z y b i u ' p t a prz>' Czarn<. j Wed:-'U |»c4 0 » e r n l ' i i . n . Czytn lu p r z y --. t i j - n i t b ó z p i e o z m j praoy 1 o f i a r n i e w prz^ĘCtOA-aniaob. bunkra na
^ r u k a r i a i ^ , tr a r o p o r c i c . .nóilałuolm z a j ę c i b y l i o p r ó c z n«n p r z e ć e -
> a z ” a t k i n Wu] t r o n i k i J o z e f , ^ £ 0 ^or.a Genowefa . l o b d z l u a l .r słodzl*
0-4 harcs-rpka cci l a t 5 dc 10 t u # 1 1:o :s y n PawldTftegi**'i.y . Je'.v r_.- Zyefrrfl .Genowi-fa ,‘Jan ,^a t k a ^ n o ^ t .f y Uzrsajrl I n ek * Marla t u .
. j s w i h p e n t y -r .\o j r h a n i I . • Je*on ayii Wol t r o w u k i c h i l e
nan o b y t n 1 *. w k in ća ł r.nr.dwr hn r o*.-roki. Uała la ro «z 1 na fl.vlado- ną to.1 wć-yoząa bardzo ’nJ.oU;zjii»..oznoj p r a o y p o u z i o n n u j n t r z y r a ł a
;i-ta^nn^p^. ■'/'rwało to do na,1» l y * ? r o k u , k i e d y z»Miozonv i-.yłtn prac^
t^^prz^rwaó ,ft;jfyź 'Vi.ota{-O'* b y ł o b l l o k o wyk r y c i u . T o Ir,i ty] ko der.
tyfiltrpyjękiob,jiozaiyni z a p r z y e l y ż o n y o h r o b o o J u talu] idrjy ko lp o r ter<J*
7ffi'r Sprł»”(? t e a p l f « i w' 1 ‘tó’/ roku :ra j r . n .1
a T r ^ ó J ffObJo p r z y -
.Vt oy c, 1^- y. b j ^ )’n ri 1. r;, r<.n V, tr r :.. T/yl e?irri ką» ćzv'" zi> t y oozorne.^ v . i^Hi^ o a ^ o / y ^ i y l o w uk ró c i u .
^ < \ ; ^ i j l ] i o j r ł y n ‘roku podi j oalułr. i/e 1 tr o;va k i c-nu J ó ?u f o w i wnlcpek a l a ; '^wetępitnlu cjo • ^ i ^ ^ i l u w Czyraku.
,-f? ' P r a . ? n e :' ę i p r l o ^ ó , ź u : d r . l a l l . l u t e r o t r . S / w H i . ) t r c w c c y r.-a i-* o ’. v c 1 u z ł o t t ) f i b c y n a i Ź Ł . ^ n k i e . U r o o z y o t o / j ó o d b ^ d z i t m i* * w a.^|jju d n i a 1 1 . 1 1 ,
69 r . p o c z e r . o l a t s r u s z - k r w r i t a r a o * , ^ d o i ? r ' / e f < z o 2 a d c o y n a z e r . p r z j u l * ' B a t o r ć g p 4 7 n . 4 . j ; i s i »• o c b . ^ c r / i t - a i ^ a a l u z a g r o c z y i - . t c ń ć > .!r .ia
l ^ . h ’ttr.0 * i f r o n l t * a / i y c b t i z l u o l #r f c k ^ d i ^ a 7 . >v f . o ć z i t j a c h p c » ;
p o l u i c l o w y c b n l g w y b l o r a n v , • :
j j i y p a ^ p p t e c n l i i , a t v ? a 1 ij n i u b e z p i e c z n i j p r a o ^ r .a l : t ó r ^ j . r z e t ’ r j i n i p i ^ z p o d z l l 1 « f u i t r o * a c y , w t ^ j n a l e t r a m z u l e j a z u l n n p o « t n i c z t , ;
t l p r . p ^ e k i p j z l r o d n . 1 j O ^ c z i / z r a o d d a ł a o z o ć o t t i r o ^ z l n i o t t y n e t a i Sl i e o n z ą ' i p b p n l ^ k i o a * - r o a . / H l - o l t w a r . j ź t t1 < . « z o r ^ n i < > w r ^ o r . c n o m r a - , z W ; ^)p1 t r r s ? t ł k .i & r - i j d ^ z e - T o w l l i - ^ l ! y r a o j i w l u u . i b l e J " n a l u £ y a i ^ j
p z ł c w i f c k o w i z ź o r i j . k t ó r z v n* l u ź b e z r a H n l z r r o b i r w o p r z - v 7 r . a <
'*•:v n ';:,1ąk 1»,1 ^ /boć. nto rrijij du^.yck: r .i ę a ń / d r o b n e j renty s t a r c z e j 'i'-'Ó.pŻ^p ? v ® 1 * p a f e t a - o w ć g o j a k o n h o f i b y o a l o i ^ w s t a r o ś c i z a I c h ; f i f J a r i j i j p l c i p r l ^ t c ^ ó w m i ł o ś c i L ' , 1 c z y z n . y - z b c r c c . n ^ o l s k l n *
r k p / \ c u t o t r c w e o y n a l i.t\ a u a . d o l ^ d f c s z o z y a l t w c z a a i o o r a n a n i « r z o 8 7 c ' . ; u u a y n a .
^ a k o b . c r r a n i e a t e r i u o w ó c a t e ł r o b o t y c i y w a n l a d u c h a p c l s k i e r o . p - r z c l w w r o g o w i
■Ću & 55I f r . y f p j r z ć b y i r a j a j a k o • U - r a n :J f ^ ^ f % ę ' p7Ć':i v j ę ? ; l a * c r . c ń c i . a j a k
i*‘t f a c j . « w .1 <1« p o 0 t r 2 ^ c .
W. ' i : ę p c c ą , l K ł o f r ' d o b r z e a k l u r o w a ó r e p o r t e r a i t l c w i z j i d l a p o -
'M ć a n i a t e r o r u p h p o k o i ^ n ł o n ,
& IĄ '£ Z $ U6.1 ą j r ę . f n r a g ł <3vy k u - &6 j n r . 7 . i J c i v ' i J J a 8 3 R o d f ń e k ,
V:^~T ".«!
II
7
/{
8
Szmagliński Wincenty ps. „M echanik” (1 9 0 9 -1 9 7 2 ), członek TO W „G ry f jPomorski” pow. Starogard Gd., drukarz „G łosu Serca P olskiego” Sv Jastrzębiu,
s Urodzony 4 II 1909 r. w Jastrzębiu pow. S tarogard Gd.; syn Jan a i M arianny z d. Odya (brat Juliana). Po ukończeniu szkoły pow szechnej w Zim nych Z dro
jach, uczęszczał do Łęga i Czerska na naukę m uzyki. G rał w zespole m uzycz
nym „Czarna W oda” w czasie uroczystości państw ow ych, religijnych i rodzin
nych (wesela). W latach 1936-1938 przebyw ał w klasztorze w C hełm ie n. W i
słą, ale porzucił go i w rócił do Jastrzębia, zdobyw ając zaw ód m echanika sam o
chodowego.
Nie zm obilizow any w 1939 r. w czasie okupacji był zatrudniony w warsztacie samochodow ym niem ieckiej firm y dostarczającej m ateriały bu
dowlane na budowę szosy B erlin-K rólew iec, na odcinku C zersk -C zam a W oda.
Do konspiracji został w prow adzony przez b rata Ju lian a w io sn ą 1940 r., a za
przysiężony przez Jana Kłamana. W raz z Ignacym E bertow skim ps. „Igieł”
i [ _________________
(podoficerem W P, uczestnikiem wojny 1939 r.), D aw idem W eltrow skim ps. „C hojniarz” tworzył
„trójkę kontaktow ą” w grupie konspiracyjnej, działającej w rej. Czarnej W ody od września 1939 r. z inicjatyw y M ariana Szostaka ps. „Stu
dent” (w grudniu 1940 r. podporządkow ała się TO W „G ryf K aszubski”). Od w iosny 1940 r. do czerw ca 1943 r. w spółdziałał w drukowaniu gazetki konspiracyjnej „G łos Serca Polskiego”.
Pod kierunkiem Józefa W eltrow skiego (seniora) budow ał bunkier w Jastrzębiu. Dn. 6 IV 1941 r.
pod dow ództw em L. Kossak-Główczewskiego uczestniczył w akcji „D” (przew iezienie drukar
ni i czcionek z C zerska do Jastrzębia). Potem dorobił brakujące części i zm ontow ał maszynę drukarską, czuw ając nad jej spraw nością. Był łącznikiem L. K ossak-G łów czew skiego z Janem Szalewskim ps. „Soból” oraz punktam i kontaktow ym i w Raduniu, W ielu, Czarnej Wodzie.
K olportow ał „G łos Serca P olskiego” w pow. chojnickim i kościerskim . Po li
kw idacji drukam i w Jastrzębiu w maju 1943 r. ukrył L. Kossak-Główczeskiego ps. „Japan” pod K onarzynam i w leśniczówce W ygonin. D alsza działalność kon
spiracyjna „M echanika” nie je st znana. Pod koniec okupacji, zm uszony do ewa
kuacji przez N iem ców , zdążył zbiec i wrócić do Radunia.
Dn. 14 V I 1945 r. w R aduniu ożenił się z Józefą Brand; m iał syna Jana i córkę Irenę. Po w ojnie mieszkał m.in. w Raduniu, Lęborku, a od 1964 do 1969 r.
w Jastrzębiu. Pracow ał w leśnictw ie, a od 1964 r. do śmierci w 1972 r. w Zakła
dach Płyt Pilśniow ych w Czarnej W odzie. Zm arł 26 II 1972 r. i został pochowa
ny na cm entarzu parafialnym w Łęgu.
APAK: Kartoteka Insp. Tczew; T.: Szmagliński W. (oświadczenie J. Kłamana, rpSj Kossak-Główczewski L., W eltrowska G., Weltrowski J.; C i e c h a n o w s c y K i K„ Tajna działalność kulturalno-oświatowa na Pomorzu z lat 1939-1945, Gdańs
1975, passim; G a c h Z., Jeden z Wiela, Gdynia 1991, passim; L e w a n d o w s k a
S., Polska konspiracyjna prasa informatyczno-polityczna 1939-1945, Warszaw*
1982, passim; S i k o r s k i Z. A., Jan Szalewski, dzieje pomorskiego patrioty, P|j plin 1996, passim; W e l t r o w s k i J., Drukarnia w Borach Tucholskich Z“ | 19 41^1943, Tczew 1995, passim; W o ł o s z y k F., Ogień i Izy, Detroit-M ichig' 1982; archiwum własne autora.
Elżbieta Skerska, W eltrow ski
9
M
10
11
•
