recenzja
Prof. dr hab. Paweł Wiliński
redakcja wydawnicza, sład i łamanie Michał Staniszewski
projekt okładki i stron tytułowych Karolina Zarychta
www.karolined.com
Publikacja sfinansowana z działalności statutowej Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Gdańskiego
© Copyright by Uniwersytet Gdański Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego
ISBN 978-83-7865-654-8
wydawnictwo uniwersytetu gdańskiego ul. Armii Krajowej 119/121, 81-824 Sopot tel./fax 58 523 11 37, tel. 725 991 206 e-mail: wydawnictwo@ug.edu.pl www.wyd.ug.edu.pl
Księgarnia internetowa: www.kiw.ug.edu.pl
Spis treści
wykazskrótów . . . 9
wstęp . . . 11
częśćpierwsza konsensualizmprocesowy piotr karlik
Konsensualizm w procesie karnym z perspektywy ostatnich zmian . . . 19
sławomirsteinborn
Porozumienia „po przejściach” – konsensualizm procesowy w świetle zmian z lat 2013–2016 . . . 29
barbara janusz-pohl
Konsensualizm procesowy – rozważania w kontekście koncepcji
tzw. norm poprawczych . . . 49
adrianbartha
Wniosek oskarżonego w trybie art. 338a ustawy Kodeks postępowania
karnego a sprawność (szybkość) postępowania jurysdykcyjnego . . . 71
katarzynafiraza-ciupa
Sprzeciw pokrzywdzonego w trybach konsensualnych.
Wybrane zagadnienia . . . 89
marta kowalczyk-ludzia
Przyznanie się podejrzanego do winy w trybie art. 335 i 387 k.p.k. . . . 97
marek smarzewski
Skutki uchylenia art. 80a k.p.k. przy rozszerzonych trybach konsensualnych i reformatoryjnym orzekaniu w postępowaniu apelacyjnym w świetle
nowelizacji Kodeksu postępowania karnego z dnia 11 marca 2016 r. . . . 107
marta werbel-cieślak
Trudny i krótki żywot umorzenia restytucyjnego . . . 121
Spis treści 6
częśćdruga
postępowanie przygotowawcze cezary kulesza
Model postępowania przygotowawczego – perspektywa obrony . . . 131
jerzyskorupka
Model postępowania przygotowawczego – perspektywa ustawodawcy . . . 151
małgorzata żbikowska
Ustawowy i rzeczywisty model postępowania przygotowawczego
po nowelizacji kodeksu postępowania karnego . . . 175
aneta kamińska-nawrot
Kontradyktoryjność kosztem postępowania przygotowawczego –
niespełnione intencje . . . 187
dagmaragruszecka
W kierunku prywatyzacji postępowania przygotowawczego . . . 203
jessicawysocka, annajust
Analiza zasadności połączenia funkcji Ministra Sprawiedliwości
i Prokuratora Generalnego . . . 227
czesław p. kłak
Organy prowadzące śledztwo w znowelizowanym procesie karnym . . . 241
jacek potulski
Przesłuchanie ofiary przestępstwa seksualnego w trybie art. 185c k.p.k.
Pomiędzy ideą a rzeczywistością . . . 251
michałkurowski
Udział osób trzecich w czynnościach procesowych w postępowaniu przygotowawczym i jego wpływ na zakres i sposób dokumentowania
przebiegu czynności . . . 259
katarzynarydz-sybilak
Tajemnica śledztwa, ochrona zdrowia psychicznego, wyłączenie jawności rozprawy a prawo prasowe . . . 267
część trzecia
postępowanie przedsądemi instancji dariuszświecki
Przeprowadzanie dowodów na rozprawie głównej. Wybrane zagadnienia . . 279
jakubkosowski
Relacje pomiędzy rozprawą a posiedzeniem w świetle nowelizacji kodeksu postępowania karnego . . . 293
Spis treści 7 małgorzata wąsek-wiaderek
Prawo oskarżonego do realizowania obrony na rozprawie w świetle
ostatnich zmian kodeksu postępowania karnego . . . 311
beata najman
Nowe zasady zezwalania przedstawicielom środków masowego przekazu na dokonywanie utrwaleń obrazu i dźwięku z przebiegu rozprawy
w świetle nowelizacji z dnia 10 czerwca 2016 r. . . . 327
michałbłoński
Zaliczenie protokołów i dokumentów w poczet materiału dowodowego bez ich odczytywania jako wyjątek od zasady bezpośredniości,
sprzyjający sprawności postępowania . . . 337
krzysztofnowicki
Pisemne uzasadnienie wyroku sądu I instancji w ograniczonym zakresie . . 351
rossana broniecka
Uzupełnienie uzasadnienia wyroku – uwagi natury ogólnej . . . 363
piotrrogoziński
Uzupełnienie uzasadnienia zaskarżonego wyroku w trybie art. 449a k.pk.
a zagadnienie gwarancji procesowych stron . . . 369
częśćczwarta środkizaskarżenia joannabrylak
Początki apelacji w polskim procesie karnym . . . 395
cezary kulesza, dariuszkużelewski, katarzynaboratyńska,
ewakowalewska-borys, małgorzata mańczuk, katarzynałapińska,
izabela urbaniak-mastalerz
Ewolucja polskiego modelu postępowania odwoławczego w sprawach
karnych w świetle zasad rzetelnego procesu . . . 401
maciejfingas
Prekluzja dowodowa w postępowaniu odwoławczym na tle zmian modelu postępowania jurysdykcyjnego wprowadzonych przez ustawę nowelizującą z dnia 11 marca 2016 r. . . . 423
marek swarcow
Dopuszczalność powoływania nowych faktów i dowodów w postępowaniu odwoławczym w kodeksie postępowania karnego po zmianach ustawy
procesowej z dnia 11 marca 2016 r. . . 433
Spis treści 8 magdalenakomar-zabłocka
Rola przedstawiciela procesowego w postępowaniu apelacyjnym
w kontekście ostatnich nowelizacji – zagadnienia wybrane . . . 447
annagrochowska-wasilewska, łukaszmalinowski
Skarga na wyrok sądu odwoławczego jako nowy nadzwyczajny śodek
zaskarżenia – uwagi na tle art. 3941 § 11 k.p.c. . . 461
wojciechjasiński
Efektywnośc skargi na przewlekłość postępowania – uwagi na tle wyroku ETPC w sprawie Rutkowski i inni przeciwko Polsce . . . 473
częśćpiąta
europejskawspółpraca sądowa wsprawachkarnych martyna kusak
Minimalne standardy gromadzenia dowodów w sprawach karnych
w UE jako sposób wzmacniania ich wzajemnej dopuszczalności . . . 495
arkadiusz lach
Europejski nakaz dochodzeniowy . . . 507
część szósta varia pawełczarnecki
Aparat intertemporalny w nowelizacjach kodeksu postępowania karnego – próba poszukiwania optymalnego modelu . . . 519
agnieszkaorfin
Czy polski proces karny jest kosztowny? Kilka uwag o sprawności
postępowania karnego i jego kosztach . . . 539
hanna paluszkiewicz, olaf włodkowski
Zmiany w prawie karnym skarbowym – uwagi na tle ostatnich
nowelizacji . . . 549
ewelinakusowska
Przedmiot odpowiedzialności dyscyplinarnej a „koncepcja” wspólnej
procedury dyscyplinarnej . . . 563
autorzy . . . 575
Wykaz skrótów
Akty prawne EKPC
k.k.
Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolno- ści sporządzona w Rzymie 4 listopada 1950 r. (Dz. U. z 1993 r.
Nr 61, poz. 284 ze zm.)
ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (tekst jedn.:
Dz. U. z 2018 r., poz. 1600)
k.k.s. ustawa z dnia 10 września 1999 r. – Kodeks karny skarbowy (tekst jedn.: Dz.U. z 2017 r., poz. 2226 ze zm.)
k.k.w. ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy (tekst jedn.: Dz. U. z 2018 r., poz. 652 ze zm.)
k.p.c. ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cy- wilnego (tekst jedn.: Dz. U. z 2018 r., poz. 1360 ze zm.) k.p.k. ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karne-
go (tekst jedn.: Dz. U. z 2017 r., poz. 1904 ze zm.)
k.p.w. ustawa z dnia 24 sierpnia 2001 r. – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (tekst jedn. Dz. U. z 2018 r., poz.
475 ze zm.) k.w.
StPO
ustawa z dnia 20 maja 1971 r. – Kodeks wykroczeń (tekst jedn.:
Dz. U. z 2018 r., poz. 618 ze zm.)
Strafprozessordnung (niemiecki kodeks postępowania karnego) (tekst jedn.: BGBl. I 1987, s. 1074)
TFUE Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej z 25 marca 1957 r.
(Dz. Urz. UE C 83 z 30 marca 2010 r., s. 47) Urzędy, organizacje i instytucje ETPC Europejski Trybunał Praw Człowieka
SA sąd apelacyjny
SNSO Sąd Najwyższy sąd okręgowy
TK Trybunał Konstytucyjny
Czasopisma i publikatory Dz. U.
Dz. U.
Dz. Urz. MS Cz.PKiNP
Dziennik Ustaw Dziennik Urzędowy
Dziennik Urzędowy Ministra Sprawiedliwości Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych GSP Gdańskie Studia Prawnicze
KZSLegalis LEX
Krakowskie Zeszyty Sądowe
System Informacji Prawnej wydawnictwa C.H. Beck System Informacji Prawnej wydawnictwa Wolters Kluwer NPOSA Nowe Prawo
Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych
OSNC Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna
OSNKW Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Karna i Wojskowa OSNwSK
OSNPG Orzecznictwo Sądu Najwyższego w Sprawach Karnych Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Prokuratura Generalna OSP Orzecznictwo Sądów Polskich
OTKOTK-A Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego
Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Seria A
PiP Państwo i Prawo
Pr.w Dział. Prawo w Działaniu Prok. i Pr. Prokuratura i Prawo
PS Przegląd Sądowy
RPEiS Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny WPPZNUJ Wojskowy Przegląd Prawniczy
Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego ZStW Zeitschrift für die gesamte Strafrechtswissenschaft
Wstęp
VII Ogólnopolski Zjazd Katedr Postępowania Karnego odbył się w Gdańsku i Sopocie w dniach 2−4 czerwca 2016 r. Został on zorganizowany przez Katedrę Prawa Karnego Procesowego i Kryminalistyki Uniwersytetu Gdańskiego, która w ten sposób podjęła próbę podtrzymania – po kilkuletniej przerwie od ostatnie- go zjazdu w Łodzi w 2011 r. – idei regularnych spotkań całego środowiska kar- nistów procesualistów. Jednocześnie organizatorzy powrócili do tradycji nume- rowania zjazdów, w konsekwencji gdański zjazd został oznaczony jako siódmy.
Warto zatem w tym miejscu przypomnieć, że wcześniej odbyły się następujące zjazdy:
I. Karpacz, 8−10 marca 1966 r., zorganizowany przez Katedrę Postępowania Karnego Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu1,
II. Lublin i Kazimierz, 19−21 września 1986 r., zorganizowany przez Katedrę Postępowania Karnego Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie2, III. Kazimierz Dolny, 10 września 1997 r., zorganizowany przez Katedrę Postępo-
wania Karnego Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie3,
IV. Kraków, 25−28 września 2008 r., zorganizowany przez Katedrę Postępowania Karnego Uniwersytetu Jagiellońskiego4,
1 Zob. B. Kowalska, Sprawozdanie: Konferencja przedstawicieli katedr postępowania karnego,
„Gazeta Sądowa i Penitencjarna” 1966, nr 6, s. 7.
2 Zob. A. Klonowiecka-Milart, I. Nowikowski, Sprawozdanie: II Zjazd Zakładów (Katedr) Postę- powania Karnego (Lublin, Kazimierz, 19−21 IX 1986), PiP 1987, z. 4, s. 127−129.
3 Zjazd miał miejsce trzeciego dnia konferencji naukowej dotyczącej nowego kodeksu postę- powania karnego. Zob. E. Kruk, Sprawozdanie: Konferencja naukowa na temat nowego kodeksu postępowania karnego (Lublin - Kazimierz n/Wisłą, 8−10 września 1997 r.), Prok. i Pr. 1997, nr 11, s. 169; K. Dudka, Sprawozdanie: Konferencja naukowa poświęcona nowemu kodeksowi postępo- wania karnego oraz III Zjazd katedr (zakładów) postępowania karnego (Lublin-Kazimierz Dolny, 8−10 IX 1997), PiP 1998, z. 2, s. 96−97.
4 Zob. M. Rusinek, M. Żak, Sprawozdanie – Ogólnopolski Zjazd Katedr Postępowania Karnego (Kraków, 25−28 IX 2008), PiP 2009, z. 5, s. 131−133; J. Kosowski, Sprawozdanie: Zjazd Katedr Postępowania Karnego (Kraków, 25−28 IX 2008), „Studia Iuridica Lublinensia” 2010, nr 13, s. 369−372; J. Kanimir, Sprawozdanie: Zjazd Katedr Postępowania Karnego (Kraków, 25−28 IX 2008), „Palestra” 2008, nr 11−12, s. 275−276.
12 Wstęp
V. Olsztyn, 21−22 września 2009 r. (wspólnie z Katedrami Kryminalistyki), zor- ganizowany przez Katedrę Procesu Karnego Uniwersytetu Warmińsko-Ma- zurskiego w Olsztynie,
VI. Łódź, 19−21 września 2011 r., zorganizowany przez Katedrę Postępowania Karnego i Kryminalistyki Uniwersytetu Łódzkiego5.
W gdańskim Zjeździe uczestniczyło łącznie ponad 160 osób. Wśród nich byli przedstawiciele wszystkich uniwersyteckich wydziałów prawa, Instytutu Nauk Prawnych PAN oraz uczelni niepublicznych, a także reprezentanci praktyki – sędziowie Sądu Najwyższego i sądów powszechnych, prokuratorzy Prokuratury Krajowej i prokuratur podległych, adwokaci i radcowie prawni, przedstawiciele Biura Rzecznika Praw Obywatelskich. Patronat honorowy nad Zjazdem objęli Prezes Trybunału Konstytucyjnego prof. dr hab. Andrzej Rzepliński, Pierwsza Prezes Sądu Najwyższego prof. dr hab. Małgorzata Gersdorf, Prezes Sądu Naj- wyższego kierujący Izbą Karną prof. dr hab. Lech K. Paprzycki oraz Rzecznik Praw Obywatelskich dr Adam Bodnar. W uroczystym otwarciu Zjazdu uczest- niczyli Rektor Uniwersytetu Gdańskiego prof. dr hab. Bernard Lammek, Rektor elekt UG prof. dr hab. Jerzy Gwizdała, Dziekan Wydziału Prawa i Administracji UG prof. dr hab. Jakub Stelina, Zastępca Rzecznika Praw Obywatelskich Stani- sław Trociuk, Prezes Sądu Apelacyjnego w Gdańsku Anna Skupna, Wicedziekan Okręgowej Rady Adwokackiej w Gdańsku Marcin Derlacz, Prezydent Miasta Sopotu dr Jacek Karnowski i Dyrektor Wydawnictwa Wolters Kluwer Justyna Kossak6.
VII Ogólnopolski Zjazd Katedr Postępowania Karnego przypadł w okresie dość burzliwym dla polskiego ustawodawstwa karnego procesowego. W poło- wie 2015 r. weszła w życie ustawa z 27 września 2013 r. nowelizująca Kodeks postępowania karnego i szereg innych ustaw, która diametralnie zmieniła model postępowania jurysdykcyjnego w polskim procesie karnym, nadając mu zdecy- dowanie kontradyktoryjny charakter, odchodząc jednocześnie w wielu punktach od przestarzałych rozwiązań, których rodowód niejednokrotnie sięgał jeszcze reform procedury karnej z lat 1949−1950. Planując Zjazd i inicjując przygoto- wania do niego, organizatorzy byli przekonani, że będzie on przede wszystkim skupiony na kontynuacji dyskusji naukowej dotyczącej tzw. wielkiej reformy, którą środowisko naukowe w ożywiony sposób prowadziło od kilku lat, a także na dokonaniu pierwszych ocen dotyczących funkcjonowania nowych unormo-
5 B. Piechota, M. Zbrojewska, Sprawozdanie ze Zjazdu Katedr Postępowania Karnego (Łódź, 19−21 IX 2011), „Palestra” 2012, nr 1−2, s. 255−258; B. Dudzik, J. Kosowski, Sprawozdanie ze Zjazdu Katedr Postępowania Karnego pt. „Funkcje procesu karnego z uwzględnieniem aspektu prawa karnego skarbowego i europejskiego” (Łódź, 19−21 IX 2011), „Studia Iuridica Lublinensia”
2011, nr 16, s. 341−344.
6 Zob. szerzej M. Fingas, Sprawozdanie z VII ogólnopolskiego zjazdu katedr postępowania karnego (Gdańsk−Sopot, 2−4 VI 2016), PiP 2017, z. 1, s. 127−128.
Wstęp 13
wań. Tymczasem ukonstytuowanie się pod koniec 2015 r. nowego parlamentu oraz zmiana rządu skutkowały koniecznością szybkiego zrewidowania przyję- tych założeń. Opracowana w ekspresowym tempie ustawa cofająca większość wprowadzonych w 2015 r. zmian była niemal w równym stopniu wydarzeniem bez precedensu w historii polskiego prawa karnego procesowego, jak reforma z lat 2013−2015. Ta ostatnia wyróżniała się przede wszystkim tym, że zarówno jej opracowaniu, jak i wejściu w życie towarzyszyła szeroka debata teoretyków i praktyków procedury karnej o skali porównywalnej chyba tylko z dyskusja- mi prowadzonymi podczas prac nad kodeksami karnymi w latach 90. XX w., a w toku prac legislacyjnych rzeczywiście wykorzystano – przede wszystkim za sprawą Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Karnego – ustalenia nauki prawa karnego procesowego. Wyjątkowa była również skala przygotowań mających na celu efek- tywne wdrożenie nowego ustawodawstwa w praktyce, przede wszystkim polega- jących na szkoleniach, seminariach, przygotowanych publikacjach naukowych i praktycznych. Precedensowy charakter – choć całkowicie z odmiennych po- wodów – miała także nowelizacja przyjęta 11 marca 2016 r., która weszła w życie 15 kwietnia 2016 r. Jej twórcy, opierając się na sobie wyłącznie znanych założe- niach, arbitralnie odrzucili ustalenia nauki prawa oraz pracę włożoną w przygo- towanie reformy z lat 2013−2015. Trudno bowiem za przekonujący argument uznać hasło, że reforma wprowadzająca kontradyktoryjność „okazała się klapą”.
Zdanie to było bowiem prawdziwe w takim samym stopniu, jak stwierdzenie, że reforma jest sukcesem. Trudno bowiem odpowiedzialnie oceniać efekty wprowa- dzonych zmian po kilku zaledwie miesiącach od ich wejścia w życie, tym bardziej że kształt regulacji intertemporalnej powodował, iż stosowanie szeregu nowych przepisów w praktyce następowało stopniowo wraz z nowymi wnoszonymi do sądów aktami oskarżenia. W ciągu kilkunastu zaledwie tygodni przygotowano i uchwalono ustawę, która opierała się na prostym zaprzeczeniu zdecydowanej większości wprowadzonych w 2015 r. zmian. W tym kontekście szczególnie war- te zauważenia jest, że twórcy owej „kontrreformy” w zasadzie nie zaproponowali żadnych nowych rozwiązań, które pozwoliłyby na zaradzenie zdiagnozowanym przecież od dawna problemom i bolączkom polskiego procesu karnego, a jedynie postanowili przywrócić większość poprzednich unormowań, nawet tych, które wprowadzone zostały jeszcze w okresie PRL i nawiązywały do wzorców radziec- kich. Nie pierwszy i pewnie nie ostatni raz nauka musiała ustąpić innym celom, a na bolączki polskiego procesu karnego zaaplikowano nie rozwiązania oparte na wiedzy naukowej, ale metody bliższe homeopatii. Zamiast budowania rozwiązań na solidnych naukowych fundamentach, postanowiono sięgnąć po różnorakie, głównie znane już rozwiązania, bez zastanowienia się, czy są one jeszcze w stanie rzeczywiście przynieść poprawę sytuacji, zaś nieliczne nowe regulacje wprowa- dzono z kolei bez oglądania się na spójność systemu prawa karnego procesowego i modelu procesu.
14 Wstęp
Oddawany właśnie w ręce Szanownych Czytelników tom – wraz z opracowa- niem Proces karny w dobie przemian. Część ogólna – zawiera owoce VII Ogól- nopolskiego Zjazdu Katedr Postępowania Karnego w postaci łącznie niemal 80 opracowań przygotowanych przez 90 autorów. Są to zarówno wersje pisemne referatów wygłoszonych podczas Zjazdu, jak też opracowania przedstawione wy- łącznie w wersji pisemnej czy też będące reakcją na prowadzone w czasie Zjazdu debaty. Stanowią one z jednej strony próbę oceny kondycji polskiego procesu karnego, z drugiej zaś są też obrazem stanu polskiej nauki prawa karnego proce- sowego. Wszystkie one są jednak przede wszystkim świadectwem tego burzliwe- go czasu zmian w latach 2013−2016. Podkreślić należy, że z opisanych powyżej względów uczestnicy Zjazdu Katedr, zwłaszcza autorzy referatów, niejednokrot- nie stanęli przed trudnym zadaniem szybkiego reagowania na zmieniającą się rzeczywistość normatywną, bowiem do istotnych zmian stanu prawnego doszło w czasie, kiedy wystąpienia i teksty właśnie powstawały lub też już zostały opra- cowane. Między innymi z tego względu, jak również z uwagi na szeroki zasięg tematyczny, oba zbiory stanowiące całość materiałów Zjazdu nie są dziełem spój- nym. Z uwagi na te specyficzne uwarunkowania nie było też możliwe odniesienie wszystkich opracowań do jednego konkretnego stanu prawnego. Poszczególne teksty w różnym stopniu bowiem uwzględniają zmiany, które dokonały się w la- tach 2013−2016 r. Warto tu wspomnieć, że kolejne zmiany ustawowe zaszły już w okresie prac wydawniczych, co niektórzy autorzy starali się również uwzględ- nić. Niezależnie jednak od tego, czy konkretne opracowanie w pełni opiera się na aktualnym stanie prawnym, czy też zakotwiczone jest w określonym punkcie cza- sowym w przeszłości, należy pamiętać, że nawet poruszanie zagadnień i proble- mów, które w chwili obecnej nie odnoszą się do aktualnego stanu prawnego, nie oznacza wcale, że straciły one na znaczeniu, czy też mają wyłącznie historyczny wymiar. Nauka prawa nie polega przecież wyłącznie na podążaniu w ślad za nie zawsze rozsądnymi poczynaniami ustawodawcy i ich komentowaniu, lecz po- winna mieć wymiar bardziej ogólny i perspektywiczny. Wyrażamy przekonanie, że nadal istnieje sens dyskusji nad kwestiami modelowymi, w tym dotyczącymi modelu postępowania przygotowawczego oraz jurysdykcyjnego, a także potrze- ba analizy zagadnień, które nie znajdują obecnie wyrazu w normach prawnych.
Niewątpliwie przyjdzie bowiem czas, kiedy ustawodawca powróci do prawdzi- wie reformatorskich działań. Przedstawiane opracowania mają stanowić wkład do debaty dotyczącej polskiego procesu karnego – z jednej strony mają oceniać wprowadzone zmiany, zarówno z punktu widzenia efektywności realizacji celów procesu karnego, jak i pod kątem przestrzegania standardów demokratycznego państwa prawa i rzetelnego procesu, z drugiej zaś inicjować dyskusję nad możli- wymi do przyjęcia w przyszłości rozwiązaniami i stanowić teoretyczną podbudo- wę dla przyszłego rozwoju polskiego procesu karnego.
Wstęp 15
Na zakończenie chcielibyśmy jeszcze raz złożyć podziękowania instytucjom, które udzieliły wsparcia, dzięki któremu zorganizowanie VII Zjazdu było moż- liwe: Grupie Energa, Wydawnictwu Wolters Kluwer, Wydawnictwu C.H. Beck, Pomorskiej Izbie Adwokackiej w Gdańsku, Grupie Allegro oraz Stowarzyszeniu Sygnał, a także Dziekanowi Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Gdań- skiego prof. dr. hab. Jakubowi Stelinie, który udzielając wsparcia finansowego ze środków Wydziału, umożliwił opublikowanie materiałów VII Ogólnopolskiego Zjazdu Katedr Postępowania Karnego. Osobne podziękowania należą się rów- nież całemu zespołowi Katedry Prawa Karnego Procesowego i Kryminalistyki Uniwersytetu Gdańskiego za zaangażowanie i trud włożony w organizację VII Zjazdu.
Sławomir Steinborn Krzysztof Woźniewski
część pierwsza
Konsensualizm procesowy
Piotr Karlik
Konsensualizm w procesie karnym z perspektywy ostatnich zmian
Możliwość zakończenia postępowania karnego w nurcie konsensualnym1 zosta- ła wprowadzona do polskiego prawa karnego procesowego wraz z uchwaleniem Kodeksu postępowania karnego z 1997 r. Wtedy po raz pierwszy w polskim porządku prawnym przyjęto rozwiązania umożliwiające porozumiewanie się uczestników postępowania karnego. Warto jednak zaznaczyć, że dyskusja nad modelem poszczególnych instytucji toczyła się na długo przed powstaniem obo- wiązującej ustawy procesowej2, a wzory czerpano z systemów prawnych innych państw3. Ostatecznie do konsensualnych trybów zakończenia postępowania kar- nego zaliczono instytucje skazania bez rozprawy (art. 335 § 1 k.p.k.) oraz dobro- wolnego poddania się karze (art. 387 k.p.k.). Nie ulega jednak wątpliwości, że oba te rozwiązania, wcześniej nieznane w polskim systemie prawnym, zostały początkowo wprowadzone niejako na próbę. Świadczyć może o tym m.in. kata- log spraw, które podlegały rozpoznaniu w ramach tych dwóch instytucji4. Jednak
1 W literaturze przedmiotu można spotkać się z pojęciami „nurt” konsensualny oraz „tryby”
konsensualne. Większość autorów posługuje się pojęciem „trybów” konsensualnych, co może prowadzić do pewnych nieporozumień w kontekście wyróżniania „trybów” szczególnych w po- stępowaniu karnym. Uwagę na to zwrócili już S. Waltoś, P. Hofmański, Proces karny. Zarys sys- temu, Warszawa 2016, s. 665 oraz ostatnio 3 czerwca 2016 r. Katarzyna Dudka w trakcie Zjazdu Katedr Postępowania Karnego. Wydaje się jednak, że odmienność rozwiązań konsensualnych pozwala określać je „postępowaniami” szczególnymi (tak też S. Waltoś, P. Hofmański, Proces kar- ny…, s. 665). Posługiwanie się pojęciem „tryby” konsensualne jest niepoprawne z systemowego punktu widzenia, ale niestety utrwalone w języku prawniczym.
2 Jako przykład takiej dyskusji można wskazać konferencję „Porozumiewanie się i uzgadnianie rozstrzygnięć przez uczestników postępowania karnego”, która odbyła się w Poznaniu w dniach 29-30 czerwca 1992 r. Zob. A. Szwarc, Porozumiewanie się i uzgadnianie rozstrzygnięć przez uczestników postępowania karnego, Warszawa – Poznań 1993.
3 Jako przykład można tutaj wskazać na francuskie comparution sur reconnaissance prealable de culpabilite, hiszpańskie conformidad, niemieckie Absprachen czy włoskie pattaggiamento.
4 W art. 335 k.p.k. dotyczyło to czynów zabronionych, w przypadku których kara nie przekra- czała 5 lat pozbawienia wolności, a w odniesieniu do art. 387 k.p.k. – 8 lat pozbawienia wolności.
