REAKCJA OWSA NAGIEGO NA CZYNNIKI AGROTECHNICZNE

W OJCIECH BUDZYŃSKI, EDWARD W RÓBEL, BOGDAN DUBIS

REAKCJA OWSA NAGIEGO NA CZYNNIKI AGROTECHNICZNE

S t r e s z c z e n i e

W pracy na podstawie wyników doświadczeń typu 2n"l (n = 5) dokonano oceny reakcji owsa nagiego na dwa zróżnicowane poziomy: terminu siewu, sposobu odchwaszczania, poziomu nawożenia przedsiew- nego N, sposobu aplikacji drugiej dawki N i nawożenia mikroelementami. Stwierdzono, że plon ziarna z siewu późnego był niższy o 21% w stosunku do terminu wczesnego. Chemiczna ochrona zasiewów owsa przed chwastami skutkowała prawie 25% wzrostem plonu w porównaniu z pielęgnacją mecha­

niczną. Owies nagi odmiany Akt plonował o 18% wyżej w obiektach, w których stosowano wyższą - 70 kg/ha dawkę N na 1 ha. Doglebowa aplikacja azotu w dawce 30 kg powodowała 9% wzrost plonu w stosunku do aplikacji nalistnej (7 kg N). Nawożenie mikroelementami nie wpływało istotnie na przyrost plonu ziarna owsa w stosunku do kontroli - bez mikroelementów.

Wstęp

W ostatnich latach w Polsce został wprowadzony do uprawy owies nagi, który, ze względu na dużą koncentrację energii metabolicznej w ziarnie jest cennym źródłem żywności dla ludzi oraz paszą dla zwierząt [4, 5, 16].

Plenność owsa nagiego w stosunku do odmian oplewionych jest niższa o 30%, ale jego ziarno pozbawione łuski ma lepszy skład chemiczny i większą zawartość składni­

ków pokarmowych [9, 18]. W porównaniu do odmian tradycyjnych zawiera ono o 2 0 - 40% więcej białka, które charakteryzuje się lepszym składem aminokwasowym.

W ziarnie owsa bezplewkowego jest mniej włókna, co poprawia jego strawność, a więcej tłuszczu niż w owsie oplewionym .

W iedza na temat agrotechniki owsa nagiego jest fragmentaryczna, bowiem do­

świadczeń takich nie przeprowadzano.

Celem przeprowadzonych badań była ocena reakcji owsa nagiego Akt na dwa zróżnicowane poziomy: terminu siewu, sposobu odchwaszczania, poziomu nawożenia przedsiewnego N, sposobu aplikacji drugiej dawki N, nawożenia mikroelementami.

Prof, dr hab. W. Budzyński, dr hab. E. Wróbel, dr inż. B. Dubis, Katedra Produkcji Roślinnej, AR-T im.

M. Oczapowskiego w Olsztynie, ul. M. Oczapowskiego 8, 10-719 Olsztyn.

98 W ojciech B udzyński, E d w a r d W róbel, B o g d a n D u b is

Materiał i metody

Badania polowe przeprowadzono w 1997 roku w Stacji

Dydaktyczno Doświad­

czalnej w Tomaszkowie na glebie klasy V, kompleksu żytniego słabego, która charak­

teryzowała się średnią zasobnością w fosfor, potas i magnez o pH w 1 M KCL wyno­

szącym 5,1.

Doświadczenie wieloczynnikowe z owsem nagim zakładano w układzie replikacji połówkowej typu 2”"1. W badaniach uwzględniono 5 czynników z których każdy był prowadzony na dwóch poziomach, w dwu powtórzeniach.

Czynniki doświadczenia:

A. Termin siewu

poziom ⁰ - wczesny (najwcześniej możliwy do wykonania), poziom 1 - późny (14 dni później niż wczesny).

B. Sposób odchwaszczania

poziom 0 - mechaniczny (bronowanie w stadium 5 liści),

poziom 1 - chemiczny (Chwastox Turbo 2 1 /ha w stadium ⁶ liści).

C. Poziom nawożenia przedsiewnego N (P,K - stałe) poziom 0 - 40 kg N,

poziom 1 - 70 kg N.

D. Sposób aplikacji drugiej dawki N (w stadium 34 - czwarte kolanko) poziom 0 - 30 kg N (doglebowo) w moczniku,

poziom 1 - 7 kg N (dolistnie) ⁶% roztwór mocznika.

E. Nawożenie mikroelementami (w stadium 37 - widoczny liść flagowy) poziom ⁰ - bez mikroelementów,

poziom 1 - 5 kg siarczanu magnezu z mikroelementami.

Przedplonem dla owsa nagiego było pszenżyto ozime. Nawozy fosforowe i pota­

sowe (40 kg P²0⁵ i 60 kg K²0 ) zastosowano przed siewem owsa. M asę wysiewu ziarna ustalono o parametry jakościowe materiału siewnego przyjmując obsadę 600 ziarnia­

ków kiełkujących na 1 m2. Przed siewem wykonano próbę kręconą, ustawiając siewnik na żądaną m asę wysiewu. Owies wysiewano 3 kwietnia i 18 kwietnia, na głębokość 2,5 cm w rozstawie 10,5 cm. Przed siewem materiał zaprawiano zaprawą nasienną Oxafun T w dawce 200 g/100 kg ziarna. Powierzchnia poletka do zbioru wynosiła 15 m2.

W okresie wegetacji notowano terminy wystąpienia wszystkich faz rozwojowych.

W rolniczej ocenie plonowania owsa nagiego określono plon ziarna, oraz elementy jego struktury (liczbę wiech, liczbę ziam w wiesze oraz masę 1000 ziam). Oznaczono zawartość białka m etodą Kjeldahla.

W yniki opracowano statystycznie za pom ocą analizy wariancji dla doświadczeń wieloczynnikowych z replikacją połówkową typu ²n l [⁶].

Wyniki i dyskusja

Trzy z badanych pięciu czynników agrotechnicznych istotnie różnicowały plon ziarna owsa nagiego - termin siewu, sposób odchwaszczania, poziom nawożenia przedsiewnego N. (tab. 1).

T a b e 1 a 1

Plon ziarna oraz zawartość białka w ziarnie owsa nagiego.

Grain yield and protein content in grain of naked oats.

Czynnik doświadczenia i jego poziom Factor of experi­

ment and level

Plon ziarna (t/ha) Grain yield (t per ha)

Zawartość białka (%) Protein content (%) A. Termin siewu

Sowing time

0 3,45* 11,8

1 2,71 12,5

B. Sposób odchwaszczania Method of weeding

0 2,74* 10,7

1 3,42 12,2

C. Poziom nawożenia przedsiewnego N Level of presowing nitrogen fertilization

0 2,83*v 12,1

1 3,34 12,2

D. Sposób aplikacji II dawki N

The way of pplication of II nitrogen dose

0 3,22 12,6

1 2,94 11,7

E. Nawożenie mikroelementami Microelements fertilization

0 3,01 12,2

1 3,15 12,0

* różnice istotne przy p = 0,05 significant differences for p = 0,05

Poziom plonowania owsa we wczesnym terminie siewu był wysoki - wynosił 3,45 t z ha. Opóźnienie siewu o dwa tygodnie skutkowało spadkiem plonu o 21%.

W iązało się to z obniżką wartości liczbowych cech kształtujących wielkość plonu (tab.

3). Rośliny pochodzące z opóźnionego siewu charakteryzowały się niższą o 10% licz­

b ą wiech i niższą o 29% liczbą ziarn w wiesze. Kierunek reakcji tej formy na termin siewu jest więc taki sam jak formy oplewionej [1, 12, 13, 15, 19]. Owies wysiany wcześniej charakteryzuje - większa krzewistość produktywna, duża liczba ziam w wiesze oraz zdolność do wykorzystania w większym stopniu pozimowych zapasów wody z gleby. Z badań Koźmińskiego i Michalskiej [10] nad wpływem terminu siewu na wydajność owsa w różnych rejonach kraju wynika, że na przeważającym obszarze Polski, spadek plonu owsa przy 15 dniowym opóźnieniu może wynosić od 10 do 15%.

Terminy siewu opóźnione o 20 dni m ogą powodować według tych autorów spadki plonu od 5 do 20%.

100 W ojciech B udzyński, E d w a r d W róbel, B o g d a n D u b is

T a b e l a ²

Plonowanie owsa nagiego (t/ha) - podwójne interakcje czynników agrotechnicznych.

Yield of naked oats t per ha - double interaction of agronomical factors.

Czynnik agrotechniczny Agronomical factors

Sposób odchwaszczania Method of weeding

Poziom nawożenia przedsiewnego N

Level of presowing nitrogen

fertilization

Sposób aplikacji II dawki N The way of application of II nitrogen dose

Nawożenie mikroelementami

Microelements fertilization

mechnicz.

mechanical (Bo)

chemicz.

chemical (Bi)

40 (Co) 70 (C,)

doglebowo soil applied

(Do)

dolistnie foliar applied

(D,)

bez mikroel.

no microel.

(Eo)

z mikroel.

with microel.

(E0 Termin siewu: Sowing time

wczesny (Ao) - early późny (A0 - late

3,15 2,34

3,75 3,09

3,29 2,36

3,61 3,07

3,76 2,69

3,14 2,74

3.51 2.52

3,39 2,91 Istotność interakcji

Significant interaction (P = 0,05)

- - + -

W badaniach własnych udowodniono interakcję terminu siewu ze sposobem apli­

kacji drugiej dawki N (tab. 2). Przy wczesnym siewie plonowanie owsa było korzyst­

niejsze w obiekcie w którym stosowano doglebowo 30 kg N w stosunku do obiektu z nawożeniem dolistnym w dawce 7 kg N. Zarysowała się także lekka tendencja do korzystniejszej reakcji owsa późno sianego na azot i mikroelementy aplikowane dolist­

nie (tab. ²).

Sposób odchwaszczania wpłynął różnicująco na plon (tab. 1). Zastosowanie che­

micznej (Chwastox Turbo) ochrony zasiewów przed chwastami skutkowało prawie 25% wzrostem plonu ziarna w porównaniu z pielęgnacją m echaniczną (bronowanie).

W obiektach tylko bronowanych masa chwastów w dojrzałości mlecznej owsa była trzykrotnie wyższa. Skutkiem tego, ochrona chemiczna przyczyniła się do zwiększenia masy 1000 ziarn (o 7%), a także tendencją do większej liczby wiech oraz ziarn w wie­

sze (tab. 3). W badaniach Pawłowskiego i Wesołowskiego [17] rezygnacja z zastoso­

wania herbicydu spowodowała spadek plonu owsa o 7%. M azur i W ojtas [14] podają, że wzrost plonowania owsa pod wpływem herbicydu wyniósł tylko 2%. W badaniach własnych z form ą nagą spadek plonu na skutek zaniechania pielęgnacji był więc sil­

niejszy.

Najwyższy plon ziarna uzyskano z obiektu w którym stosowano 70 kg N (tab. 1).

Azot zastosowany przedsiewnie w dawce 40 kg powodował spadek wydajności owsa o 15%. O takim układzie plonów decydowała lepsza zwartość wiech (o ⁶%) i większa liczba ziarn (o 10%) na wyższym poziomie N (tab. 3). W badaniach W róbla [21] owies

oplewiony reagował istotnym przyrostem plonu do dawki 60 kg N na 1 ha. Podobne wyniki podają Dzierżyć [2], Głębowski [7] oraz Klupczyński [⁸]. Natomiast Król i Filipiak [11] oraz Ulmann [20] w korzystnych warunkach wilgotnościowych uzyski­

wali istotny przyrost plonu ziarna owsa oplewionego do dawki 120 kg N na 1 ha.

T a b e l a 3

Elementy struktury plonu owsa nagiego.

Yield components of naked oats.

Czynnik doświadczenia i jego poziom Factor of experiment and level

Liczba wiech (szt/m2) Panicles number per lm 2

Liczba ziam w wiesze Grain number

per panicles

Masa1000 ziam (g) Weight of 1000

grains A. Termin siewu

Sowing time

0 492 51,0* 27,1

1 445 36,3 27,4

B. Sposob odchwaszczania Method of weeding

0 453 42,2 26,3*

1 483 45,1 28,1

C. Poziom nawożenia przedsiewnego N Level of presowing nitrogen fertilization

0 454 41,5 27,0

1 482 45,8 27,5

D. Sposób aplikacji II dawki N

The way of application of II nitrogen dose

0 485 45,2 27,4

1 452 42,2 27,1

E. Nawożenie mikroelementami Microelements fertilization

0 449 45,2- 27,3

1 488 42,1 27,1

* różnice istotne przy p = 0,05 significant differences for p = 0,05

Pozostałe badane w doświadczeniu czynniki agrotechniczne, a więc sposób apli­

kacji drugiej dawki N (doglebowy i dolistny) oraz dokarmianie roślin mikroelementa­

mi nie różnicowały istotnie plonu ziarna owsa nagiego (tab. 1). Zaznaczyła się jedynie tendencja do lepszego plonowania owsa w obiektach w których stosowano azot dogle- bowo w dawce 30 kg w stosunku do obiektu z nawożeniem dolistnym. W edług Fabera i in. [3] dolistne nawożenie owsa oplewionego daje lepsze wyniki niż nawożenie taką sama ilością azotu doglebowo.

Ziarno pochodzące z późnego siewu było zasobniejsze w białko (wzrost o ⁶%) niż z terminu wczesnego. Ochrona chemiczna owsa przed chwastami, w porównaniu do mechanicznej skutkowała zwyżką zawartości białka w ziarnie o 1,5%. Azot zasto­

sowany pogłównie, doglebowo w dawce 30 kg N w stosunku do nawożenia dolistnego, ale w mniejszej dawce (7 kg N) zwiększył zawartość białka w liczbach bezwzględnych z 11,7 do 12,6 % (wzrost o ⁸%).

102 W ojciech B udzyń ski, E d w a r d W róbel, B o g d a n D u b is

Wnioski

Owies nagi odmiany Akt uprawiany na kompleksie żytnim słabym reagował zróżnicowaniem plonu ziarna na termin siewu, sposób odchwaszczania i poziom przedsiewnego nawożenia N. Nie reagował natomiast na dawkę i sposób pogłównej aplikacji azotu i mikroelementów.

Możliwie najwcześniejszy termin siewu zapewniał najkorzystniejszy układ warto­

ści elementów składowych plonu a więc i najwyższy plon (3,45 t). Opóźnienie siewu o 14 dni skutkowało obniżką plonu o 21%.

Odchwaszczanie chemiczne (Chwastox Turbo) okazało się zabiegiem o 25% bar­

dziej plonochronnym od bronowania.

Owies reagował istotną zwyżką plonu ziarna do dawki 70 kg N/ha stosowanej przedsiewnie. Druga dawka azotu stosowana doglebowo (30 kg N) była bardziej plo- notwórcza niż azot stosowany dolistnie w roztworze (7 kg/ha), ale tylko przy wcze­

snym terminie siewu.

LITERATURA

[1] Domańska H.: Doświadczenia z roślinami zbożowymi - terminy siewu i pogłówne nawożenia psze­

nicy jarej i owsa. PWRiL, Warszawa 1960.

[2] Dzierżyć J.: Czynniki plonotwórcze - plonowanie roślin. PWN, Warszawa-Wrocław 1993.

[3] Faber A., Winiarski A., Kotula E.: Dolistne dokarmianie roślin rolniczych wieloskładnikowymi nawozami płynnymi. Nowe Roi., 4, 1986, s. 1-4.

[4] Fabiańska M., Kosierdzka I.: Atuty odmian nagich. Nowoczesne Roi., 3, 1995, s. 14-18.

[5] Gąsiorowski H., Ciemiewska A.: Owies - roślina XXI wieku. Cz. I. Charakterystyka botaniczna i rolnicza. Przegląd Zbożowo-Młynarski, 7-8, 1991, s. 7-8.

[6] Gołaszewski J., Szempliński W.: Doświadczenie czynnikowe ułamkowe jako narzędzie badawcze w opracowaniu technologii uprawy roślin rolniczych. Rocz. Nauk. Roi. (w druku).

[7] Głębowski H.: Wpływ różnych dawek azotu na plonowanie i skład chemiczny owsa odmiany Mar­

kus. [W]: Mat. Symp. „Wpływ nawożenia na jakość plonów”. Olsztyn, 1, 1986, s. 158-163.

[8] Klupczyński Z.: Wpływ nawożenia azotem na plon i jakość ziarna zbóż. [W]: Mat. Symp. „Wpływ nawożenia na jakość plonów”, Olsztyn, 1, 1986, s. 82-102.

[9] Kosieradzka I.: Owies nagi - zboże paszowe. Drobiarstwo, 10, 1995, s. 28-29.

[10] Koźmiński Cz., Michalska B.: Wpływ terminu siewu i wschodów na plonowanie owsa. Biul. Inform.

ART Olsztyn, 33, 1992, s. 105-114.

[11] Król M., Filipiak K.: Wpływ nawożenia mineralnego na plonowanie odmian owsa na kompleksie żytnim słabym. Pam. Puł., 70, 1978, s. 83-90.

[12] Król M., Machul M., Wierzbicka-Kukułowa A.: Badania potencjalnej produktywności odmian owsa.

Cz. II. Wpływ terminu siewu i rozmieszczenia roślin na jednostkę powierzchni. Pam. Puł., 65, 1981, s. 209-219.

[13] Maćkowiak F.: Wpływ terminu siewu na rozwój i plonowanie owsa, jęczmienia i pszenicy jarej.

Pam. Puł., 31, 1968, s. 133-147.

[14] Mazur T., Wojtas A.: Wpływ wzrastającego nawożenia NPK i stosowania herbicydów na plon roślin oraz białka w 20- letnim doświadczeniu polowym. Zesz. Nauk AR Kraków, z. 37, Cz. II. 1993, s. 29- 35.

[15] Mazurek J.: Wczesny siew owsa - wyższe plony. Agrochemia, 2, 1995, s. 3-4.

[16] Nita Z., Orłowska-Job W.: Hodowla owsa nagoziamistego w Zakładzie Doświadczalnym HAR w Strzelcach. Biul. IHAR, 196, 1996, s. 141-145.

[17] Pawłowski F., Wesołowski M.: Poziom agrotechniki a plonowanie i zachwaszczenie roślin w zmia- nowaniu na glebie lessowej. Cz. I. Plonowanie roślin. Rocz. Nauk Rol., S. A, 108, z. 2, 1989, s. 95-

101^.

[18] Śniady R., Dziwak K., Więcław A.: Owies nagi - roślina XXI wieku. Zdrowa żywność, 1 (35), 1997, s. 28.

[19] Ulmann L.: Postitelska opatreni ko zryseni výnosu ovsa. Uroda R., 20 (3), 1972, s. 90-91.

[20] Ulmann L.: Vliv vysevku a stupnovanych dávok dusiku na vynos ovsa odrud David a Orlik. Rostl.

Vyr., R. 34, Cies. 12, 1988, s. 1305-1313.

[21] Wróbel E.: Wpływ nawożenia azotem na plonowanie i jakość białka ziarna jęczmienia jarego i owsa uprawianych na paszę. Zesz. Nauk AR-T Olsztyn, 56, 1993, s. 3-52.

T H E R E A C T I O N O F N A K E D O A T S T O A G R O T E C H N I C A L F A C T O R S S u m m a r y

In the paper on the base of results of experiments 2n l (n = 5) of response of naked oats to two differ­

ent levels of following factors: sowing time, method of weeding, level of presowing nitrogen fertilization, the way of application of II nitrogen dose and microelements fertilization. It was found that the grain yield from late planting was 21% lower in comparison to earlier planting. Chemical protection of oats crops against weeds resulted in almost 25% yield increase in comparison to mechanical protection. Naked oats, cultivar Akt, gave 18% higher yield on plots where the higher (70 kg per ha) dose of nitrogen was used.

Soil nitrogen application at the dose 30 kg resulted in 9% of yield increase in relation to foliar nutrition (7 kg). Micronutrients application did not significantly affect grain yield in relation to appropriate control treatment without micronutrients. Щ