Nr 3/2017
Alternative Forms of Greenery
Author J. Potyrała Autor J. Potyrała
Cover: Building/forest as 25 Verde in Turin, Italy (photo by I. Nidźwiecka-Filipiak)
Okładka: Budynek/las czyli 25 Verde w Turynie, Włochy
We are happy to present our Readers with the 3rd issue of Zeszyt, which is devoted to alternative forms of greenery.
Such forms include, among others, so-called “green roofs”
and “live walls”. Apart from being a spectacular element of spatial and interior decoration, they are also a mani- festation of the environmentally-friendly approach to our everyday existence and of our strive towards living “closer to nature”. On the one hand, alternative forms of greenery allow to break the monotony of urban interiors and spaces, which are often surrounded by concrete and glass, while on the other hand they have a positive influence on the living conditions of inhabitants, especially in large urban agglomerations, as they reduce noise and air pollution and improve the microclimatic conditions. “Green roofs”
and “live walls” may become an alternative for typical greenery, mainly in places with small biologically active areas. They open a wide range of opportunities for land- scape architects, architects and others who value acting in harmony with nature.
Editorial Board
Do rąk Czytelników oddajemy kolejny w tym roku, 3. nu- mer Zeszytu, tym razem poświęcony alternatywnym for- mom zieleni. Do tych form można zaliczyć m.in. „zielone dachy” i „żyjące ściany”. Oprócz tego, że stanowią one spektakularny element wystroju przestrzeni i wnętrz, są też wyrazem proekologicznego podejścia do codziennej egzystencji i naszego dążenia do życia „bliżej natury”.
Alternatywne formy zieleni, z jednej strony, pozwalają przełamać monotonię miejskich przestrzeni i wnętrz, czę- sto otoczonych betonem i szkłem, a z drugiej – wpływają korzystnie na warunki życia ich mieszkańców, zwłaszcza w dużych aglomeracjach miejskich, poprzez ograniczenie emisji hałasu i zanieczyszczeń powietrza czy też poprawę warunków mikroklimatycznych. „Zielone dachy” i „żyjące ściany” mogą stanowić alternatywę dla typowej zieleni, głównie w miejscach, w których występuje niewielka po- wierzchnia biologicznie czynna. Otwierają one szerokie pole do działania architektów krajobrazu, architektów i innych, którym bliskie jest działanie w zgodzie z naturą.
Kolegium redakcyjne
PROBLEMS PROBLEMY Classification of Green Walls in Consideration
to Polish Traditions 4 Klasyfikacja roślinnych ścian z uwzględnieniem
polskich tradycji językowych Marta Weber-Siwirska, Daniel Skarżyński, Ewa Walter, Katarzyna Wróblewska
Polish Terminology Referring to Green Roofs – a Review of Terms in Reference to Theory and Practice
18 Nomenklatura dotycząca zielonych dachów w Polsce – przegląd pojęć w odniesieniu do teorii i praktyki Ewa Walter, Katarzyna Wróblewska, Marta Weber-Siwirska, Daniel Skarżyński
PRESENTATIONS PREZENTACJE
Research on Community Garden Practice – Taking “the Kid’s Garden” in Hunan Agricultural University as an Example
34
Zhanxi Zhou, Yihan Huang, Zhaohui Hu, Chen Zhou Ecosystem Services of Street Trees
on the Example of Puławy 44 Usługi ekosystemowe drzew przyulicznych
na przykładzie Puław Halina Lipińska, Aleksandra Łojek, Sylwia Kościk
Artistic Realisations in the Participatory Shaping
of Inhabited Areas 68 Realizacje artystyczne w partycypacyjnym
kształtowaniu terenów zamieszkiwanych Martyna Cziszewska, Beata J. Gawryszewska
FORUM FORUM
Spatial Development of Selected Villages in the Eastern Part of the Macro-Region of the Silesian-Lusatian Lowland
86 Rozwój przestrzenny wybranych wsi wschodniej części makroregionu Niziny Śląsko-Łużyckiej Anna Witkiewicz
Summaries 98 Streszczenia
Key words: vertical garden, climbing plants, construction, irrigation, green buildings
Introduction
Every year all over Poland, both in public and private spaces, more and more living walls are created.
With the growing demand for such installations, the number of pub- lications dealing with this subject matter is on the increase. The word
“publications” applies not only to academic theses but also to scientific and popular articles, descriptions and specifications of construction projects and opinions of various experts. Unfortunately, in many of the above mentioned paper types, identical terms happen to define different elements. For example, we may come across the term of “verti- cal garden”, which in one study only refers to climbing plants, in another one to some panel installations, and still in another to all the ways of cov- ering walls with plants. In extreme cases, such inconsistency occurs even within one single study. Also in English-language literature, the same term used to define various types of green walls can often be found. This lack of consistency in the use of both Polish and English terminology makes it difficult to prepare study materials that are substantially correct, while readers of such written materials often become confused. To tackle the prob- lem, Polish Green Roof Association
has established a team of experts to set standards in the terminology of green walls.
Material collected and method applied
The first attempts to classify living walls for the purpose of this study began in October 2016, as materials were being collected for the First National Congress of Lecturers on Green Roofs and Living Walls, organised by the Polish Green Roof Association. The congress took place in Wrocław, Poland on the 18th and 19th November 2016. The prepara- tory work consisted mainly of a re- view of available literature. Manso and Castro-Gomes’s [2015] article proved to be the most useful one, as it served as the model for a provisional classification of all living walls. At the congressional meeting, it was stated that the divisions proposed by Manso and Castro-Gomes [2015]
were insufficient because there were several criteria worth considering when describing any living wall.
Finally, four aspects were identified as requiring consideration: the way of specific plant cultivation, irrigation system, planting time and the location of the wall in relation to the building.
Elaboration of detailed definitions was made by a team of four people, appointed during the congress. Each member of the team worked on the definitions within one part of the material assigned to them, and then,
Classif ication of Gr een W alls in Consider ation to P olish T raditions Mar ta W eber -Siwir sk a, Daniel Sk ar żyńs ki, Ew a W alter , Kat arzyna W róble w sk a
Klasyfikacja roślinnych ścian z uwzględnieniem polskich tradycji językowych
Problems
Słowa kluczowe: ogrody wertykalne, pnącza, konstrukcja, nawadnianie, budynek
Wprowadzenie
Każdego roku w Polsce zarów- no w przestrzeniach publicznych, jak i prywatnych powstaje coraz więcej żyjących ścian. Wraz z rosnącym popytem na takie instalacje zwięk- sza się liczba materiałów pisanych traktujących o wspomnianej tema- tyce. Dotyczy to nie tylko prac dy- plomowych, ale również artykułów naukowych i popularnonaukowych, opisów projektów budowlanych oraz opinii rzeczoznawców. Wiele z tych opracowań zawiera identyczne po- jęcia określające różne elementy.
Można się spotkać z hasłem „ogród wertykalny”, które w jednym opra- cowaniu dotyczy wyłącznie pnączy, w kolejnym samych instalacji pane- lowych, a w następnym – wszyst- kich sposobów pokrywania ścian roślinami. W skrajnych przypadkach dochodzi do takich sytuacji nawet w obrębie jednego opracowania.
Również w literaturze anglojęzycz- nej bardzo często można znaleźć to samo określenie wykorzystane do zdefiniowania różnych rodzajów roślinnych ścian. Brak konsekwencji w stosowaniu nazewnictwa zarówno w języku polskim, jak i angielskim utrudnia przygotowanie materiałów poprawnych merytorycznie, a u czy- tających te prace powoduje niejed- nokrotnie dezorientację. W związku
z powyższym Polskie Stowarzyszenie
„Dachy Zielone” powołało zespół ekspertów, w celu ustalenia stan- dardów w nazewnictwie roślinnych ścian.
Materiał i metoda
Próby klasyfikacji żyjących ścian na potrzeby niniejszego opra- cowania rozpoczęły się w paździer- niku 2016 r., podczas gromadzenia materiałów na organizowany przez Polskie Stowarzyszenie „Dachy Zielone” I Ogólnopolski Zjazd Wy- kładowców Dachów Zielonych i Żyjących Ścian. Zjazd odbył się w terminie 18–19 listopada 2016 r.
we Wrocławiu. Prace przygoto- wawcze polegały w głównej mierze na przeglądzie dostępnej literatury.
Najbardziej przydatny okazał się artykuł Manso i Castro-Gomesa pt.
„Green wall systems: A review of their characteristics”, który stanowił wzór do pierwszego, wstępnego podziału żyjących ścian. Podczas zjazdu wykładowców stwierdzono, że podział zaproponowany przez Manso i Castro-Gomesa [2015] jest niewystarczający, ponieważ istnieje kilka kryteriów, które należy brać pod uwagę, opisując żyjącą ścianę.
Ostatecznie wyodrębnione zostały cztery aspekty konieczne do każ- dorazowego uwzględniania: system uprawy, sposób nawadniania, termin sadzenia roślin oraz lokalizacja ścia- ny w stosunku do budynku. Opra- cowania szczegółowych definicji
dokonał zespół złożony z czterech osób, wyłoniony podczas zjazdu wy- kładowców. Każdy członek zespołu pracował nad definicjami z przydzie- lonej mu części materiału, a następ- nie podczas spotkań zaproponowane teksty były dyskutowane i czasem modyfikowane. Podstawową wytycz- ną formułowania poszczególnych definicji był możliwie najkrótszy, syntetyczny, a jednocześnie pełny opis pojęcia. Ostatnie spotkanie gru- py roboczej, podczas którego zespół zaakceptował ostateczne wersje de- finicji, odbyło się na początku maja 2017 roku. Zaproponowane definicje dotyczą wyłącznie instalacji utwo- rzonych ludzką ręką i nie odnoszą się do naturalnych kompozycji po- wstających bez udziału człowieka.
W przypadku takich obiektów moż- na przyjąć pojęcie „roślinna ściana naturalna”.
Podział żyjących ścian ze względu na system uprawy
Zastosowany w projekcie żyją- cej ściany system jest (poza doborem gatunkowym) najbardziej widoczną cechą umożliwiającą nawet oso- bom spoza branży dostrzec pewne różnice pomiędzy poszczególnymi rozwiązaniami. O wyborze danego systemu decyduje przede wszystkim dostępność sprawdzonych roz- wiązań, zwłaszcza przy realiza- cjach zewnętrznych, gdzie ważnym
during joint meetings, the proposed texts were discussed and sometimes modified. The basic guideline for formulating every definition was that it should be as short as possible, synthetic, yet complete in its descrip- tion of the concept. The last meeting of the working group, during which the team accepted the final defini- tions, was held in early May 2017.
The proposed definitions apply only to man-made installations and never to compositions created by nature without any human intervention. For such objects, the term “natural green wall” can be used.
Divisions among green walls with respect to the system of plant cultivation
The system of growing plants used in a green wall project (apart from species selection) is the most visible feature which allows even laymen to discern certain differences between particular solutions. The choice of a particular system is de- termined primarily by the availability of proven solutions, especially in the case of outdoor installations where the choice of technology suitable to prevailing climatic conditions be- comes important. Economic factors, the estimated time in which the target area is supposed to be covered with vegetation, as well as the aesthetic
aspect of the designed object, are also important.
In English literature, there are many different names of such walls:
green walls [Manso and Castro- Gomes 2015], vertical greenery systems [Wong et al. 2010], green vertical systems [Perez et al. 2014].
The word green translated literally into Polish raises quite a lot of con- troversy, especially among gardeners and other professionals involved in growing plants. It is difficult to resist the impression that it may refer to the colour of plaster or paint. However, in English this term refers to vegeta- tion, so the expression “plant wall”
(PL: roślinne ściany) or “living wall”
(PL: żyjące ściany) can be used in- stead. This is a very broad concept, referring to all types of vertical objects covered with vegetation. Its range includes very diverse plant systems from spontaneously climbing vines to complex engineering structures.
Consequently, a significant percent- age of living walls will be equipped with additional structural elements that frequently allow vegetation to grow at high altitudes throughout the year, or allow it to start growing again after winter dormancy. Taking into account the above assumptions, living walls (żyjące ściany / roślinne ściany) are defined as vertical struc- tures, freely standing or attached to a building, covered with living vegetation in a way that makes veg- etation possible. Such walls can be divided into two principal groups, within which there will be further
divisions, and a third additional one, not subdivided (Fig. 1). The first group includes all climbing plants carried growing on various types of construc- tion. In English literature it is called the green façade [Koheler 2008, Perini et al. 2011], but in our Polish language the word “fasada” means
“the front part of a building, usually an ornamental one” [Danube 1999].
Considering the above, this kind of living wall may be called a “green elevation” (PL: zielona elewacja) or, accepting a more pictorial ver- sion, “climber systems” (PL: układy pnączy) that can be installed on all walls, not just on the front ones. Both names can be used alternatively since one of them refers directly to the Eng- lish equivalent, while the other one is simply explained by the design. Most climbers need additional supports around which they can wrap. There are also species that have developed specialised elements (air roots, ten- drils) allowing them to climb inde- pendently. This feature was the basis for distinguishing two types of green façades: direct, without some addi- tional support (PL: bez dodatkowych podpór) and indirect, with some ad- ditional support (PL: z dodatkowymi podporami). The indirect green fa- çade (PL: zielona elewacja / układ pnączy z podporami) is an instalation based on the use of climbers which require additional supports to allow them to wrap. Direct green façade (PL: zielona elewacja / układ pnączy bez dodatkowych podpór) is a system of climbers which have developed
aspektem jest dobór technologii pod względem panujących warunków klimatycznych. Nie bez znaczenia są także czynniki ekonomiczne, przewidywany czas, w jakim docelo- wa powierzchnia ma zostać pokryta roślinnością oraz aspekt estetyczny projektowanego obiektu.
W literaturze anglojęzycznej spotyka się wiele różnych określeń roślinnych ścian: green wall [Manso i Castro-Gomes 2015], vertical gre- enery systems [Wong i in. 2010], gre- en vertical systems [Perez i in. 2014].
Wyraz green przetłumaczony na język polski dosłownie jako „zielony”
budzi sporo kontrowersji, zwłaszcza wśród ogrodników i innych specja- listów związanych z uprawą roślin.
Trudno oprzeć się wrażeniu, że
dotyczy on barwy tynku lub farby.
Jednak w terminologii anglojęzycznej pojęcie to odnosi się w tym przy- padku do roślinności, zatem można przyjąć termin „roślinna ściana” lub
„żyjąca ściana”. Hasło to jest poję- ciem bardzo szerokim dotyczącym wszelkiego rodzaju obiektów piono- wych pokrytych roślinnością. W jego zakres wchodzą zróżnicowane ukła- dy roślinne od spontanicznie wspina- jących się pnączy po skomplikowane konstrukcje inżynieryjne. W związku z tym znaczna część żyjących ścian będzie wyposażona w dodatkowe elementy konstrukcyjne umożliwia- jące roślinom wegetację często na dużych wysokościach przez cały rok, lub jej wznowienie po zimowym spo- czynku. Uwzględniając powyższe
założenia, żyjące ściany (roślinne ściany) to pionowe konstrukcje wol- no stojące lub przymocowane do konstrukcji budynku, pokryte żywą roślinnością w sposób umożliwiający jej wegetację. Ściany takie można dalej podzielić na dwie zasadnicze grupy, wewnątrz których zachodzą dalsze podziały oraz trzecią nieza- wierającą kolejnych (ryc. 1). Pierwsza grupa obejmuje wszystkie rośliny pnące prowadzone po różnego ro- dzaju konstrukcjach budowlanych.
W literaturze angielskiej jest ona na- zywana green facade [Koheler 2008, Perini i in. 2011], jednak w naszym języku fasada oznacza „frontową część budynku, zwykle ozdobną”
[Dunaj 1999]. Biorąc to pod uwagę, ten rodzaj żyjących ścian powinien nosić nazwę „zielonych elewacji”.
Można też przyjąć bardziej obrazową wersję, jaką są „układy pnączy”, które mogą być instalowane na wszystkich ścianach, nie tylko frontowych. Obie nazwy można stosować wymiennie, gdyż pierwsza nawiązuje bezpośred- nio do angielskiego odpowiednika, natomiast druga w prosty sposób wyjaśnia jej konstrukcję, ponieważ zielona elewacja (układy pnączy) to rodzaj żyjącej ściany, której wykona- nie oparte jest na zastosowaniu roślin pnących. Jak powszechnie wiadomo, rośliny pnące wykształciły specjalne organy umożliwiające im wspinanie się. Większość pnączy potrzebuje dodatkowych podpór, wokół których będą mogły się owijać ich pędy, ogonki liściowe lub wąsy. Istnieją także gatunki, które wykształciły
Fig. 1. Living walls classification acording to the way of growing (elaborated by M. Weber-Siwirska)
Ryc. 1. Podział żyjących ścian ze względu na system uprawy (oprac. M. Weber-Siwirska)
special climbing mechanisms, allow- ing them to attach to the structure of the building. In both cases, the plants can be planted directly in the soil (PL: w gruncie) or in containers (PL:
w pojemnikach) located at different heights of the wall. Every definition should include this differentiation.
The second large group of liv- ing walls includes definitely more complicated constructions which require specialised design expertise.
Here, apart from the suitability to grow in specific climactic conditions, the species selection is completely unrestricted; although the climbers are used far less often, their presence is not excluded. Depending on the design, the plants can be placed in a very orderly manner or in a com- pletely irregular one. In international terminology, this type is called the liv- ing walls [Manso and Castro-Gomes 2015, Perini et al. 2011], however, since climbing plants are living or- ganisms too, it is more appropriate to use the term “living walls” (PL:
żyjąca ściana) as a synonym for all green walls. In the case discussed here, plants can be planted any- where, just as in traditional gardens.
The difference lies in changing the way the plants are arranged from a horizontal to a vertical arrange- ment, the latter being characterised by a much larger number of plants per square metre. It is therefore justified to adopt the term “vertical garden” (PL:
ogród wertykalny/ogród pionowy).
Unlike traditional gardens, where automated irrigation is optional, in
vertical gardens irrigation is essential for proper plant growth. To sum up, vertical gardens are such green walls in which plants are planted regularly or irregularly over the entire verti- cal surface of the designed wall in constructions specially prepared for vegetation and equipped with an ir- rigation system. Just as in the case of green façades, vertical gardens are subdivided into two main groups within which further divisions are possible. The first group consists of vertical gardens built on uniform systems (PL: jednolite) and the other – of the ones built of modular systems (PL: modułowe). In English language, uniform vertical gardens are called continuous living walls [Manso and Castro-Gomes 2015]. These are the systems in which plants are planted
between two layers of textile material, the inner layer (located closer to the wall of a building or the supporting frame for a freely standing wall) being uniform, covering the entire target surface of the plant wall while the outer layer is installed only at the planting sites (Fig. 2). In the case of these installations, the entire con- struction can be placed or dismantled as an indivisible single piece. The textile material we use must exhibit high durability even in permanent moisture. This parameter excludes the use of natural materials as they tend to get easily degraded. Conse- quently, the frequently used term in the Polish language “system filcowy”
(EN: felt system) is incorrect. Uniform vertical gardens may be set up as single-root systems without substrates
specjalne organy czepne (korzenie powietrzne, przylgi) pozwalające im na samodzielne wspinanie się. Cecha ta stanowiła podstawę do wyodręb- nienia dwóch rodzajów zielonych elewacji: z dodatkowymi podpora- mi oraz bez dodatkowych podpór.
Zielona elewacja (układ pnączy) z podporami to elewacja, której wy- konanie oparte jest na wykorzystaniu pnączy wymagających dodatkowych podpór umożliwiających im wspina- nie się. Natomiast zielona elewacja bez podpór to układ pnączy (zie- lona elewacja), którego wykonanie oparte jest na wykorzystaniu pnączy posiadających wykształcone spe- cjalne organy czepne umożliwiające im samodzielne wspinanie się na konstrukcję budynku. W obu przy- padkach rośliny mogą być sadzone bezpośrednio w gruncie rodzimym lub w pojemnikach rozmieszczonych na różnych wysokościach ściany. Po- dając definicję, należy każdorazowo uwzględnić tę możliwość.
Druga, duża grupa wyodręb- niona w obrębie żyjących ścian ze względu na system uprawy roślin to bardziej skomplikowane struktury, do projektowania których konieczna jest specjalistyczna wiedza konstruktor- ska. W tym przypadku dobór gatun- kowy jest całkowicie nieograniczony, aczkolwiek pnącza są stosowane zdecydowanie rzadziej, jednak ich obecność nie jest wykluczona. W za- leżności od projektu rośliny mogą być sadzone w sposób bardzo upo- rządkowany lub całkowicie nieregu- larnie. W nomenklaturze światowej
ten rodzaj żyjących ścian nazywany jest przez część autorów living walls [Manso i Castro-Gomes 2015, Perini i in. 2011], jednak z uwagi na fakt, iż pnącza to również organizmy żyjące, wydaje się bardziej zasadne zastoso- wanie terminu „żyjące ściany” jako synonim wszystkich roślinnych ścian.
W omawianym tu przypadku rośliny są sadzone w dowolnych miejscach podobnie jak w tradycyjnych ogro- dach. Różnica polega na zmianie sposobu sadzenia roślin z horyzon- talnego na wertykalny, w przypadku tych drugich liczba roślin przypada- jąca na 1 m2 jest znaczniewiększa.
Zasadne wydaje się zatem przyjęcie pojęcia „ogród wertykalny” lub
„pionowy ogród”. W odróżnieniu od ogrodów tradycyjnych, gdzie zautomatyzowane nawadnianie jest traktowane opcjonalnie, w przypad- ku ogrodów wertykalnych jest ono niezbędne do prawidłowego wzro- stu roślin. Podsumowując, ogrody wertykalne (pionowe ogrody) to rodzaj żyjącej ściany, w przypadku której rośliny sadzone są regularnie lub nieregularnie na całej pionowej powierzchni projektowanej ściany w specjalnie przygotowanej do wegetacji konstrukcji, wyposażonej w system nawadniania. Podobnie jak w przypadku zielonych elewacji pionowe ogrody dzielą się na dwie grupy, w obrębie których zachodzą dalsze podziały. Pierwszą grupę sta- nowią ogrody pionowe zakładane w układach (systemach) jednoli- tych, a drugą w układach moduło- wych. Ogrody wertykalne jednolite
najczęściej nazywane są continuous living walls [Manso i Castro-Gomes 2015]. Są to układy, w których rośliny sadzone są pomiędzy dwoma war- stwami tekstylnego materiału, przy czym warstwa wewnętrzna (zloka- lizowana bliżej ściany budynku lub stelażu utrzymującego konstrukcję w przypadku ścian wolno stojących) ma postać jednolitą, pokrywając całą docelową powierzchnię ro- ślinnej ściany, natomiast warstwa zewnętrzna może być instalowana fragmentami w miejscach sadzenia roślin (ryc. 2). W przypadku tych instalacji cała konstrukcja stanowi niepodzielną całość i tylko jako je- den element może być instalowana i rozbierana. Tekstylny materiał wy- korzystywany do ich budowy musi wykazywać wysoką trwałość w sta- nie permanentnego nawilgocenia.
Parametr ten wyklucza stosowanie materiałów pochodzenia naturalnego łatwo ulegających procesom degra- dacji. W związku z tym błędne jest stosowane pojęcie „system filcowy”.
Pionowe ogrody jednolite mogą być zakładane jako systemy jednolite bez podłoża, w których do uprawy roślin nie wykorzystuje się substratu ani innego medium wzrostowego, lecz stosuje się uprawy hydroponiczne, a system korzeniowy roślin rozwija się w swoistych kieszeniach, przera- stając materiał, z którego są wykona- ne. Są to pierwsze ogrody wertykalne, które w latach 80. XX wieku zaczął instalować Patrick Blanc [2010].
Drugi rodzaj to systemy jednolite z podłożem, w przypadku których
(PL: bez podłoża) where, instead of the substrate or other growth medi- um, hydroponics is used for growing plants, and the root system develops in special pockets and overgrows the material from which they are made.
These were chronologically the first vertical gardens ever to be installed by Patrick Blanc, back in the 1980s [Blanc 2010]. The second type is a uniform system with substrate (PL:
z podłożem), where some plant sub- strate in which the plants are rooted is put between the two layers of textile material. Constant moisture of the material makes it impossible for succulents to be grown, especially in the case of systems without substrate.
Another solution for vertical gardens are modular systems built from repetitive structural elements that contain the substrate. A wide variety of these elements has allowed us to distinguish several types of modules.
Manso and Castro-Gomes [2015]
distinguish as many as four catego- ries of them: trays, vessels, planter tiles and flexible bags. This article does not treat vessels as a separate category, since they can simply be called a kind of panel construction.
Pots as individual elements that form an integral part of the building, just as in the case of the Flower Tower in Paris, can be classified as “Living walls of another kind” (PL: Żyjące ściany inne). For Polish terminology, it was proposed to adopt the category names introduced by Manso and Castro-Gomes, with the exclusion of vessels. Panel systems are vertical
gardens built from panels, where the thickness of the substrate is adapted to the type of vegetation (Fig. 3). With any changes in thickness and type of the substrate, the weight of individual panels may vary considerably. This should be taken into account while calculating the weight of the entire installation. It is crucial if we con- sider the constraints imposed by the building on which vertical gardens are installed. The second category, which includes modular pockets (PL: kieszeniowe), is a combination of modular and continuous living walls systems. In this case, pockets of textile material filled with substrate are also used, but it is rather a system of several or dozen or more bags as- sembled on the walls, striped above one another. Thus, it can be said
that the pocket systems are vertical gardens built of linear pockets made of textile material. The last category of vertical modular gardens are tile systems, very often consisting of individual tiles. This solution usually proves to be the most expensive one when quoting the price per unit of surface, due to the price of the tiles themselves (depending on the mate- rial from which they are made). There are special tiles, usually ceramic or plastic ones, which provide space for growing plants and for their irrigation (Fig. 4). In simple words, tile systems are vertical gardens built from spe- cial wall tiles containing spaces for plants. All modular vertical gardens, in contrast to continuous living walls, can be assembled by stages or en- larged (expanded) in time. The use of
Fig. 3. Modular, pannel vertical garden (photo by M. Weber-Siwirska) Ryc. 3. Ogród wertykalny modułowy, panelowy (fot. M. Weber-Siwirska)
w miejscu sadzenia roślin pomiędzy dwie warstwy materiału tekstylnego wprowadzany jest specjalistyczny substrat, gdzie również korzenią się rośliny. Stale wilgotny materiał unie- możliwia jednak uprawę sukulentów, zwłaszcza w przypadku systemów bez podłoża. Innym rozwiązaniem dla ogrodów wertykalnych są systemy modułowe budowane z powtarzają- cych się elementów konstrukcyjnych zawierających podłoże. Różnorod- ność tych elementów pozwoliła na wyodrębnienie kilku rodzajów modułów. Manso i Castro-Gomes [2015] wyróżniają aż cztery kategorie podziału: trays, vessels, planter tiles i flekxible bags. W niniejszym opra- cowaniu zrezygnowano z wydziela- nia donic (vessels) jako osobnej kate- gorii, gdyż mogą być one traktowane jako rodzaj konstrukcji panelowej.
Natomiast donice jako pojedyncze elementy stanowiące integralną część budynku, jak w przypadku Flower Tower w Paryżu, można zaliczyć do kategorii „żyjące ściany inne”. W pol- skiej nomenklaturze zaproponowano przyjęcie nazw kategorii za Manso i Castro-Gomesem z pominięciem donic. Układy panelowe to ogrody wertykalne zbudowane z paneli, gdzie miąższość substratu dosto- sowana jest do rodzaju roślinności (ryc. 3). Wraz ze zmianą miąższości i rodzaju substratu ciężar poszczegól- nych paneli może ulegać znacznym zmianom, co należy uwzględniać przy obliczeniach ciężaru instalacji.
Jest to szczególnie ważny aspekt w przypadku ograniczeń stawianych
przez konstrukcje budynków, na któ- rych instalowane są ogrody wertykal- ne. Druga kategoria, do której należą układy modułowe – kieszeniowe, stanowi pewien rodzaj połączenia systemów modułowych oraz jedno- litych z podłożem. W tym przypadku również stosuje się kieszenie z ma- teriału tekstylnego wypełnionego substratem, lecz jest to raczej układ łączonych po kilka lub kilkanaście worków, montowanych na ścianach pasowo jedne nad drugimi. Moż- na zatem powiedzieć, że układy kieszeniowe to ogrody wertykalne zbudowane z liniowych układów kieszeni wykonanych z materia- łu tekstylnego. Ostatnią kategorię pionowych ogrodów modułowych stanowią układy kaflowe, bardzo często stosowane jako pojedyncze
płytki. Są to rozwiązania zwykle naj- bardziej kosztowne przy podawaniu ceny za 1 m2, ze względu na cenę samej płytki (zależnie od materiału, z którego są wykonane). Wykorzystu- je się tu specjalne kafle, najczęściej ceramiczne lub plastikowe, które za- wierają w swojej budowie miejsca do uprawy roślin oraz ich nawadniania (ryc. 4). Upraszczając, układy kaflo- we to ogrody wertykalne zbudowane ze specjalistycznych płytek ścien- nych mających miejsca do sadzenia roślin. Wszystkie pionowe ogrody modułowe, w przeciwieństwie do jednolitych, mogą być montowane etapami lub powiększane (rozbu- dowywane) po pewnym czasie.
Zastosowanie powtarzalnych, nieza- leżnych elementów pozwala w razie potrzeby na wymianę pojedynczych
repetitive independent components allows, if necessary, for replacing individual modules, without dis- mantling the entire installation. The difference between any two catego- ries of modular vertical gardens can only be noticed for a limited period after the installation when they have not yet been covered by vegetation.
Properly maintained vertical modu- lar gardens representing different systems, viewed from a distance are in fact no different, with the possible exception of tile systems, usually made into living images occupying small parts of the surface of the wall.
The last kind of living walls are other vegetative walls. These will include green walls which may combine several types of them, or are based on typical solutions used occasionally (sporadically).
Divisions among green walls as regards the way of irrigation
Water is a vital element deter- mining the life of all organisms, so it must also be provided to plants that cover any walls, although an irriga- tion system remains an invisible part of a living wall. There are several methods of watering wall plants (Fig.
5), and the choice of technology de- pends mainly on the growing system used. One of the simplest solutions is creating an installation without any irrigation. Such green walls should
incorporate structural solutions that allow the vegetation to use avail- able rainwater; otherwise manual replenishment of water in the root system will be required. This solution is mostly used for small surface verti- cal gardens or in the systems based on climbing plants – green eleva- tions. Due to the lack of automatic irrigation, in the initial phase of plant growth it is important to ensure con- stant moisture control of the substrate to prevent drying of the root system.
Green elevations with vines growing from the ground allow to limit manual irrigation in later years. However, it is important to provide adequate space for proper development of the plant root system at the design stage. This will allow climbers to use available ground water. In the case of vertical modular tiled gardens used
as individual living-image elements (Fig. 4), irrigation can be carried out in the same way as in the case of potted plants.
As far as solutions for living walls are concerned, especially the ones covering large surfaces, it is pos- sible to create a structure equipped with an irrigation system to ensure optimum water and air conditions in the substrate. Depending on the choice of technology, open and closed systems can be distinguished.
In either case, watering is done by using either hydraulic pressure or appropriately selected pumps. The most common solution is an open system in which water is not reused.
The effluent is sent to the sewers or to nearby green areas, at least in the case of outdoor projects. Closed systems are based on the use of water storage
Fig. 5. Living walls classification acording to kind of irrigation (elaborated by M. Weber-Siwirska) Ryc. 5. Podział żyjących ścian ze względu na rodzaj nawadniania (oprac. M. Weber-Siwirska)
modułów bez konieczności demon- tażu całej instalacji. Różnice pomię- dzy poszczególnymi kategoriami modułowych ogrodów wertykalnych zauważalne są jedynie przez pewien czas po montażu instalacji, kiedy nie została ona jeszcze przysłonięta ro- ślinnością. Właściwie pielęgnowane pionowe ogrody modułowe różnych systemów oglądane z pewnej odle- głości niczym się nie różnią, wyjątek mogą stanowić układy kaflowe, które najczęściej wykonywane są jako żywe obrazy zajmujące niewielkie fragmenty powierzchni ściany.
Ostatnim rodzajem żyjących ścian są roślinne ściany inne. Należeć do nich będą roślinne ściany, których konstrukcja może polegać na łącze- niu kilku rodzajów roślinnych ścian lub na nietypowych rozwiązaniach stosowanych okazjonalnie (spora- dycznie, jednostkowo).
Podział żyjących ścian ze względu na sposób nawadniania
System nawadniania jest niewi- docznym elementem żyjącej ściany, ale jak powszechnie wiadomo, woda jest podstawowym elementem warunkującym życie wszystkich organizmów, zatem konieczne jest również dostarczenie jej roślinom pokrywającym ściany. Istnieje kilka możliwości nawadniania roślinnych ścian (ryc. 5), a wybór technologii za- leżny jest głównie od zastosowanego
systemu uprawy. Jednym z najprost- szych rozwiązań jest wykonanie instalacji bez systemu nawadniania.
Tego typu roślinne ściany powinny uwzględniać rozwiązania konstruk- cyjne umożliwiające wegetację roślin wykorzystujących dostępną wodę opadową lub wymagające manual- nego uzupełniania niedoboru wody w przestrzeni bryły korzeniowej.
Rozwiązanie tego typu stosowane jest najczęściej przy małych powierzch- niach ogrodów wertykalnych lub w systemach opartych na roślinności pnącej – zielonych elewacjach. Ze względu na brak automatycznego systemu nawadniania w początko- wej fazie wzrostu roślin ważne jest zapewnienie stałej kontroli wilgot- ności podłoża, aby nie dopuścić do przesuszenia bryły korzeniowej. Zie- lone elewacje z pnączami rosnącymi w gruncie pozwalają na ograniczenie manualnego nawadniania w później- szych latach użytkowania. Jednakże ważne jest zapewnienie już na etapie projektu odpowiedniej przestrzeni na prawidłowy rozwój systemu korzeniowego roślin. Dzięki temu pnącza mogą wykorzystywać do- stępną wodę gruntową. W przypadku wertykalnych ogrodów modułowych, kaflowych stosowanych jako poje- dyncze elementy w formie „żyjących obrazów” (ryc. 4) nawadnianie może odbywać się identycznie jak przy po- kojowych roślinach doniczkowych.
Przy rozwiązaniach żyjących ścian, zwłaszcza o znacznej po- wierzchni, możliwe jest wykonanie konstrukcji z systemem nawadniania
pozwalającym na zapewnienie optymalnych warunków wodno-po- wietrznych w substracie. W zależ- ności od wyboru technologii można wyróżnić system otwarty oraz za- mknięty. W obydwu przypadkach podlewanie odbywa się poprzez wy- korzystanie ciśnienia hydraulicznego lub poprzez odpowiednio dobrane pompy. Najczęściej spotykanym rozwiązaniem jest system otwarty, w którym woda nie jest ponownie wykorzystywana. W przypadku re- alizacji zewnętrznych odciek trafia do sieci kanalizacji lub na pobliskie tereny zieleni. Systemy zamknięte oparte są na wykorzystaniu zbiorków magazynujących wodę do podle- wania. W zależności od wielkości konstrukcji stosowane są zbiorniki retencyjne lub mniejsze pojemniki znajdujące się w przestrzeni roślinnej ściany. W tym rozwiązaniu możliwe jest wykorzystanie wody opadowej lub wody z sieci wodociągowej do uzupełniania poziomu wody w zbior- nikach. Uzupełnianie może odbywać się automatycznie z wykorzystaniem czujnika poziomu wody lub manu- alnie. Ze względu na stosowanie dodatkowego nawożenia niezbędne jest badanie stężenia zasolenia ma- gazynowanej wody.
W omawianych systemach można także wyróżnić podkategorie w zależności od sposobu dostar- czenia wody podczas podlewania.
Najpopularniejszym rozwiązaniem jest grawitacyjny system nawadniania oparty na wykorzystaniu odpowied- nio dobranych linii kroplujących
containers for watering. Depending on the size of the structure, retention tanks or smaller containers in the plant space inside the green wall are used. In this solution it is possible to use rainwater or water from the water supply system in order to replenish its level in the tanks. Refilling can be done automatically, with the use of a water level sensor, or manually.
Due to the application of additional fertilisation, it is necessary to test the salt content of the stored water.
In the systems discussed, sub- categories can also be distinguished according to the way in which water is supplied during watering. The most common solution is a gravity irrigation system based on the use of properly selected drop lines located in the upper structural part of the green walls. This solution distributes water gravitationally, supplement- ing its deficiencies in the root body space. Another solution is an aqua system based on refilling the water containers located modularly at the bottom of the structure. The materi- als used allow for capillary overflows from the tanks to the upper layers of the green wall or direct water uptake by the plant root system.
Vertical gardening technolo- gies based on hydroponic farming typically consist of pvc layers and synthetic fibre fabrics. In this type of solutions, water is distributed between the layers of the fabric, delivering water alongside with fer- tilisers directly to the root system of the plant. Due to the high probability
of frost damage of the roots in these systems, the solution can be used in indoor installations or in cities with positive temperatures in the winter.
We should always keep in mind that the plants need considerable amounts of water to support life processes – on average about 500 grams per 1 gram of dry crop [Douglas 1976]. Vertical- type gardens require water supply in the range of 7–10 litres/1 m2 in sum- mertime and 1 litre/1 m2 in wintertime [Blanc 2010, Hopkins and Goodwin 2011]. The use of modular systems with substrate allows for reduction in water consumption in the sum- mer period to 4–8 litres/m2 per day.
In individual plant panels, it is also possible to mount sensors in the root area, monitoring the moisture of the substrate and using a hydration sys- tem only when required. These irriga- tion systems can be fully automated by means of using time or manual programming.
Other divisions
The next two proposed cat- egories of living walls are not as complex as the previously discussed ones, which does not diminish their meaning for the description of the living walls being designed or already existing ones. The initial criterion here is the planting period. Plant- ing can take place in the structural elements of wall at its location or in a nursery before delivering them to the place of installation. In this case,
the panels (less often textile material) which are to be put on the wall of a building are already covered with selected plant species and provide the immediate decoration. If plants were planted in panels well in advance, they are already well rooted, which will reduce the stress associated with a new location. Before transportation, the plants grow in panels that are set up in a vertical or horizontal posi- tion. In the latter case, after planting the panels at the target location in the upright position, the plants will begin to show a geotropy-like move- ment that will consist in bending the shoots upward. Initially, in addition to leafless shoots (or the ones with a reduced number of leaves), some structural parts of the panels may be exposed. In time, however, de- pending on the age and species of the plant, the vertical garden will be tightly covered with a green mass of plants. However, the manufacturer is not always able to store the panels.
Then there is another possibility, i.e.
placing plants in the structural ele- ments of the wall at the target loca- tion. This involves delivering plants to the site during or after the installation of panels or fabric and planting them in the final location where they will continue to grow.
The second criterion that con- cerns the location of the object in relation to the building, ought to be essential for virtually every descrip- tion of a living wall. It is extremely im- portant to clarify at the outset whether the installation will be located inside
zlokalizowanych w górnych partiach konstrukcyjnych roślinnych ścian.
Zastosowane rozwiązanie rozprowa- dza wodę grawitacyjne, uzupełniając jej niedobory w przestrzeni bryły korzeniowej. Innym rozwiązaniem jest system podsiąkowy oparty na uzupełnianiu wody w pojemnikach zlokalizowanych modułowo w dol- nej części konstrukcji. Zastosowane materiały pozwalają na podsiąk kapilarny wody ze zbiorników do górnych warstw roślinnej ściany lub bezpośrednie pobieranie wody przez system korzeniowy roślin.
Technologie ogrodów wer- tykalnych opartych na uprawie hydroponicznej składają się za- zwyczaj z warstw pcv oraz tkanin z włókien syntetycznych. W tego typu rozwiązaniach system nawad- niania rozprowadzany jest pomię- dzy warstwami tkanin, dostarczając wodę oraz nawozy bezpośrednio do systemu korzeniowego roślin. Ze względu na łatwość przemarzania bryły korzeniowej w tych systemach stosowanie tego rozwiązania moż- liwe jest w instalacjach wewnętrz- nych lub miastach o temperaturach dodatnich w okresie zimowym.
Należy pamiętać, że do przeprowa- dzania procesów życiowych rośliny wykorzystują spore ilości wody – przeciętnie około 500 g na 1 g wy- produkowanej suchej masy roślinnej [Douglas 1976]. Ogrody wertykalne typu jednolitego wymagają zasilania w wodę w okresie lata w przedziale 7–10 l/m2 oraz 1 l/m2 zimą na dzień [Blanc 2010, Hopkins i Goodwin
2011]. Wykorzystanie systemów modułowych z substratem pozwala na ograniczenie zużycia ilości wody przy zasilaniu paneli roślinnych w okresie lata w granicach 4–8 l/ m2 na dobę. W poszczególnych pane- lach roślinnych możliwe jest także zamontowanie czujników w obsza- rze systemu korzeniowego monitoru- jących rozkład wilgotności podłoża, włączając system nawodnienia tylko wtedy, gdy jest to wymagane. Oma- wiane systemy nawadniania mogą być w pełni zautomatyzowane, wy- korzystujące programatory czasowe lub manualne.
Pozostałe podziały
Kolejne dwie zaproponowane kategorie podziału żyjących ścian nie są tak skomplikowane jak poprzed- nie, co jednak nie zmniejsza ich zna- czenia w opisie projektowanej bądź istniejącej żyjącej ściany. Pierwszym kryterium jest termin sadzenia roślin.
Nasadzeń można dokonać w elemen- tach konstrukcyjnych roślinnej ściany w miejscu uprawy roślin lub wykona- nia paneli przed ich transportem na miejsce docelowe. W takim przypad- ku na miejsce instalacji konstrukcji na ścianie budynku dostarczane są panele (rzadziej materiał tekstylny) porośnięte wybranymi gatunkami. Je- żeli rośliny zostały posadzone w pa- nelach z dużym wyprzedzeniem, są już dobrze zakorzenione, co wpływa na zmniejszenie stresu związanego z nową lokalizacją. Zanim rośliny
zostaną przetransportowane, ich rozwój odbywa się w panelach, które ustawione były w pozycji wertykalnej lub horyzontalnej. W drugim przy- padku przez pewien czas po insta- lacji paneli w docelowej lokalizacji w pozycji pionowej rośliny zaczną wykazywać ruch związany z geotro- pizmem, polegający na wyginaniu się pędów ku górze. Początkowo oprócz pędów pozbawionych liści (lub ze zmniejszoną ich liczbą) mogą zostać odsłonięte niektóre elementy kon- strukcyjne paneli. Po pewnym czasie, zależnym od wieku roślin i gatunku, ogród wertykalny zostanie szczelnie pokryty zieloną masą roślin. Nie zawsze jednak producent ma możli- wość przechowywania obsadzonych paneli. Wówczas pojawia się druga możliwość, bazująca na sadzeniu roślin w elementach konstrukcyjnych roślinnej ściany w docelowej lokali- zacji. Polega to na dostarczeniu roślin na miejsce budowy podczas lub po zainstalowaniu paneli lub materiału tekstylnego i sadzeniu ich w lokaliza- cji, w której będą stale rosły.
Drugie kryterium powinno roz- poczynać każdy opis żyjącej ściany, a dotyczy ono lokalizacji obiektu w stosunku do budynku. Niezwykle ważne jest, aby już na samym po- czątku jasno sprecyzować, czy in- stalacja zlokalizowana jest wewnątrz budynku czy na zewnątrz. Od jej umiejscowienia zależy cały szereg czynników, począwszy od doboru gatunkowego, przez system nawad- niania, zaś kończąc na oświetleniu.
W obu przypadkach roślinna ściana
or outside the building. The location depends on a number of factors rang- ing from species selection through irrigation to lighting. In any case, the green wall can be an integral part of the building, i.e. a fixed or a mobile element (that can be freely moved) (Fig. 6).
Summary
Due to the wide range of meth- ods of placing plants either on build- ing walls or on walls standing alone, using merely the terms “living wall”
or “green wall” appears to be insuf- ficient. Detailed descriptions of the
specific kind of wall to be covered with plants will definitely spare many additional questions while deciding on a type of installation and project realization. Each description should begin with information whether the designed living wall is to be inside or outside the building, then the proposed system of cultivation should be clearly identified. These two elements provide basic informa- tion which defines a whole range of factors involved in the design and implementation. Another very important issue is the way of water- ing the plants, whereas the date of planting inside the panels can be considered as optional information.
Such a complete description will help avoid potential mistakes during reali- zation of the project or even before it is started, when the documenta- tion is being prepared. The divisions proposed in the article are followed by a suggestion that descriptions of
“plant walls” should be prepared, but further consultations are still needed to create and introduce a uniform nomenclature and new terminology for this ever-expanding landscape architecture field.
Marta Weber-Siwirska1, Daniel Skarżyński2, Ewa Walter1, Katarzyna Wróblewska3
1 Institute of Landscape Architecture, Wrocław University of Environmental and Life Sciences
2 Greenarte Living Walls – private company
3 Department of Horticulture, Wrocław University of Environmental and Life Sciences
może być integralną częścią bu- dynku, czyli stanowić element stały lub mobilny, który można dowolnie przemieszczać (ryc. 6).
Podsumowanie
Z powodu szerokiego wachla- rza możliwości pokrywania roślinami ścian budynków lub ścian wolno stojących stosowanie wyłącznie okre- ślenia „żyjąca” lub „roślinna ściana”
jest niewystarczające. Wykorzystanie szczegółowych opisów uwzględnia- jących dokładnie rodzaj proponowa- nej roślinnej ściany pomoże uniknąć wielu dodatkowych pytań podczas podejmowania decyzji o rodzaju instalacji, a następnie realizacji in- westycji. Każdy opis powinien infor- mować na wstępie, czy projektowana żyjąca ściana znajduje się wewnątrz budynku, czy na zewnątrz, po czym należy jasno określić proponowany system uprawy. Te dwa elementy do- starczają podstawowych informacji, od których zależy szereg czynników uwzględnianych w trakcie projektu i budowy. Kolejną istotną kwestią jest sposób nawadniania instalacji, natomiast termin sadzenia roślin w panelach może być traktowany jako informacja opcjonalna. Taki kompletny opis pomoże uniknąć po- tencjalnych błędów w toku realizacji inwestycji lub nawet przed jej rozpo- częciem w przypadku sporządzanej opinii dokumentacji projektowej.
Zaproponowany w artykule podział stanowi jednocześnie sugestię co
do sporządzania opisów projektów roślinnych ścian, jednak potrzebne są dalsze konsultacje, które pomogą wdrożyć ujednoliconą nomenklaturę oraz wprowadzanie nowych haseł przy stale rozwijającej się tej gałęzi architektury krajobrazu.
Marta Weber-Siwirska1, Daniel Skarżyński2, Ewa Walter1, Katarzyna Wróblewska3
1 Instytut Architektury Krajobrazu, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu
2 Greenarte Living Walls – firma prywatna wykonująca instalacje roślinnych ścian
3 Katedra Ogrodnictwa, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu
Literature – Literatura
1. Blanc P., 2010. The vertical garden:
From nature to the city. Wyd. W W NOR- TON & CO.
2. Douglas J.S., 1976. Advanced guide to hydroponics. Pelham Books, London.
3. Dunaj B. (red), 1999. Słownik współ- czesnego języka polskiego, tom 1 a-ów- dzie. Wydawnictwo Wilga, Warszawa.
4. Hopkins G., Goodwin C., 2011. Li- ving architecture. Green roof and Walls.
5. Kohler M., 2008. Green facades – a view back and some visions. Urb Ecosyst 11, 423–6.
6. Manso M., Castro-Gomes J., 2015.
Green wall systems: A review of their characteristics. Renevable and Sustaina- ble Energy Reviews 41, 863–871.
7. Perez G., Coma J., Martorell I., Cabe- za L.F., 2014. Vertical greenery systems (VGS) for energy saving in buildings:
A review. Renevable and Sustainable Energy Reviews 39, 139–165.
8. Perini K., Ottelé M., Fraaij A., Haas E., Raiteri R., 2011. Vertical greening systems and the effect on air flow and temperature on the building envelope. Building and Environment, 46: 2287–2294.
9. Wong N., Tan A., Chen Y., Chiang K., Sekar K., Tan P., 2010. Thermal eva- luation of vertical greenery systems for building walls. Building and Environment 45, 663–72.
Key words: vegetation on roofs, biodiversity, green infrastructure
Introduction
Green roofs are the subject of an increasing number of publications in Poland. This proves that the topic remains attractive, although it still re- quires popularisation. Most scientific or popular science publications dis- cuss the advantages of green roofs in the context of urban areas, presenting them as an important element of the green infrastructure in cities and an essential aspect of environmentally- friendly development and construc- tion. In their research work, Polish scientists focus on the role of green roofs in rainwater retention and on their influence on the absorption of carbon dioxide as well as on increas- ing the biodiversity of urban areas [Kowalczyk 2011, Zasady projek- towania i wykonywania zielonych dachów i żyjących ścian, Poradnik dla gmin 2013, Burszta-Adamiak et al. 2014, Mrowiec, Sobczyk 2015, Walawender 2015]. Architects, land- scape architects and urban planners also emphasise the important role of green roofs as additional green areas in the city structure or as interesting landmarks within the developed areas [Łukaszkiewicz 2010, Kowalczyk 2011, Kaźmierczak 2013, Hulicka 2015, Rzeszotarska-Pałka 2015] as well as an element that has a positive effect the health and well-being of urban space users [Małuszyńska et
al. 2014]. In the construction sector, green roofs become a point of interest in terms of improving the energy ef- ficiency of buildings [Hulicka 2015], while in economics the main focus is on the costs of construction of green roofs as regards the subsequent expenditure on heating and air-condi- tioning of the building as well as the influence of green roof investments on the price of real property [Nawrot, Żaryn 2013, Ociepa-Kubicka 2015].
In Poland, as in the rest of the world, an increasing number of green roofs is constructed, which is caused by numerous factors. They fulfil the requirements of sustainable develop- ment policy, which currently focuses on counteracting climate changes. In this light, green roofs as an element of green urban infrastructure, fit into the European policies and strategies that are aimed at adapting to climate change, among others, by improving the energy efficiency of buildings while at the same time minimis- ing carbon dioxide emission to the atmosphere [Directive 2010/31/EU on the energy performance of build- ings (recast); Schmidt 2010, Hulicka 2015].
The green roof market in Poland is based on international solutions adapted to the local conditions. Many commercially available green roofs in Poland are constructed with use of certified German, Swiss, French or British technologies that are based on the standards that are binding in those countries. Polish green roof designers also obtain their knowledge
Nomenklatura dotycząca
zielonych dachów w Polsce – przegląd pojęć w odniesieniu do teorii i praktyki
Polish T er minology R ef er ring to Gr een R oof s – a R evie w of T er ms in R ef er ence to Theor y and Pr actice Ew a W alter , K at arzyna W róble w sk a, Mar ta W eber -Siwir sk a, Daniel Sk ar żyńs ki
Słowa kluczowe: rośliny na dachach, bioróżnorodność, zielona infrastruktura
Wprowadzenie
O zielonych dachach powstaje w Polsce coraz więcej publikacji, co świadczy o tym, że jest to temat popularny, a jednocześnie wciąż wymagający przybliżenia. Większość artykułów naukowych czy popular- nonaukowych opisuje zalety zielo- nych dachów w kontekście terenów zurbanizowanych, pokazując je jako ważny składnik zielonej infrastruk- tury miasta oraz istotny element bu- downictwa ekologicznego. Badania polskich naukowców skupiają się na roli zielonych dachów w retencji wody opadowej oraz ich wpływie na pochłanianie dwutlenku węgla, a także w zwiększaniu bioróżno- rodności terenów zurbanizowanych [Kowalczyk 2011, Zasady projek- towania… 2013, Burszta-Adamiak i in. 2014, Mrowiec, Sobczyk 2015, Walawender 2015]. Architekci, architekci krajobrazu i urbaniści zwracają też uwagę na istotną rolę zielonych dachów jako dodatko- wych terenów zieleni w strukturze miasta czy interesującego wyróżnika zabudowy [Łukaszkiewicz 2010, Kowalczyk 2011, Kaźmierczak 2013, Hulicka 2015, Rzeszotarska-Pałka 2015] oraz elementu wpływającego na zdrowie i samopoczucie użyt- kowników [Małuszyńska i in. 2014].
W budownictwie zielone dachy są
przedmiotem zainteresowania w kon- tekście zwiększania efektywności energetycznej budynków [Hulicka 2015], natomiast w ekonomii porów- nuje się koszty wykonania zielonego dachu w stosunku do późniejszych nakładów na ogrzewanie i klima- tyzację budynku oraz bada wpływ inwestycji zielonego dachu na cenę nieruchomości [Nawrot, Żaryn 2013, Ociepa-Kubicka 2015].
W Polsce, tak jak na świecie, powstaje coraz więcej zielonych dachów, co jest spowodowane wie- loma czynnikami. Jednym z nich są wymogi polityki zrównoważonego rozwoju, która aktualnie skupia się na przeciwdziałaniu zmianom klimatu.
W tym kontekście zielone dachy jako element zielonej infrastruktury miast wpisują się strategie europejskie, któ- rych celem jest adaptacja do zmian klimatu, m.in. poprzez zwiększenie energooszczędności budynków przy jednoczesnym zminimalizowaniu emisji dwutlenku węgla do atmos- fery [Energy Performance… 2010, Schmidt 2010, Hulicka 2015].
Rynek zielonych dachów w Pol- sce jest na etapie wzmożonego roz- woju. Trzeba jednak zwrócić uwagę, że jego podstawą są rozwiązania za- graniczne, zaadaptowane do naszych warunków. Wiele komercyjnych zie- lonych dachów w Polsce jest wyko- nanych z użyciem certyfikowanych technologii niemieckich, szwajcar- skich, francuskich czy brytyjskich, które opierają się na standardach danego kraju. Również polscy pro- jektanci zielonych dachów czerpią
wiedzę ze standardów i wytycznych wypracowanych na Zachodzie, po- nieważ w Polsce brak jest ujednoli- conych norm i przepisów w zakresie projektowania i wykonywania zielo- nych dachów. Większość wykonaw- ców odwołuje się do niemieckich wytycznych FLL (Forschüngsgesell- schaft Landschaftsentwicklung Land- schaftbau’s). Są one prawdopodobnie najbardziej szczegółowym opraco- waniem w zakresie projektowania i wykonywania zielonych dachów na świecie, popartym badaniami naukowymi prowadzonymi przez kilkadziesiąt lat, a jednocześnie opie- rają się na najbardziej zbliżonych do naszych warunków klimatycznych.
Na niemieckich wytycznych bazu- ją standardy stworzone w innych krajach, np. w Wielkiej Brytanii czy Stanach Zjednoczonych [Dvorak, Volder 2010, The GRO Green…
2014]. Ta sytuacja powoduje, że również w polskiej branży zielo- nych dachów funkcjonują pojęcia i definicje zaczerpnięte z literatury obcej, nie zawsze dostosowane do polskiej rzeczywistości. Podobnie jest z nazewnictwem stosowanym w artykułach naukowych i innych publikacjach, w których powiela się często mylące lub nieprecyzyjne tłumaczenia nazw czy definicji. Brak ujednoliconej nomenklatury powo- duje niekiedy powstawanie nowych określeń w zależności od potrzeby twórcy pojęcia, np. producenta zie- lonego dachu (związanej jednocze- śnie z korzyścią, np. marketingową).
W celu wyróżnienia się na rynku
from standards and guidelines de- veloped in Western countries, as there are no uniform standards or regulations referring to the design and construction of green roofs in Poland. Most of the contractors refer to the Guidelines for the Planning, Construction and Maintenance of Green Roofing published by German FLL (Forschüngsgesellschaft Land- schaftsentwicklung Landschaftbau’s) guidelines. This is probably the most detailed study concerning the design and construction of green roofs in the world. Moreover, they are sup- ported by many decades of scientific research and, at the same time, based on climatic conditions similar to the Polish ones. The German guidelines constitute a basis for the standards developed in other countries, includ- ing the United Kingdom or the USA [Dvorak, Volder 2010, The GRO Roof Code 2014]. As a result, the Polish green roof sector also uses the terms and definitions obtained from foreign publications, which are not necessar- ily adjusted to match the local reality.
The same applies to terminology used in scientific papers or other publica- tions that often repeat misleading or inaccurate translations of proper names or definitions. The lack of a uniform terminology sometimes leads to the creation of new terms, de- pending on the needs of their author, e.g. a green roof manufacturer (which is often connected with a marketing purpose, for example). In order to be recognised on the market and to obtain new customers, manufacturers
quite often use terms that not only contaminate the nomenclature, but are often misleading.
Aim of the study
This paper is a review, and its aim is to demonstrate the genesis of Polish vocabulary in the field of green roofs based on foreign vocabulary and at the same time showing that Polish nomenclature and definitions that refer to green roofs require intro- ducing a certain order and adapting them to the Polish natural, legal and economic conditions. The authors attempt to delineate Polish defini- tions, pinpointing the most common mistakes that exist both in the industry and the scientific world.
The paper presents the origins and development of Polish and inter- national terminology with respect to green roofs, based on the history of the roof vegetation technology.
Material and methodology
The subject of the study is the analysis of the notions and definitions related to green roofs. The starting points are the terms and definitions that are used in science and practice:
Polish ones – i.e. those that appear in academic and popular science papers and other publications as well as on industrial websites, e.g.
of manufacturers of green roof materials, green roof designers or
suppliers of green roof technolo- gies;
foreign ones – those that are used in the standards or regulations of selected European countries, recommended by international and foreign associations promot- ing the construction of green roofs (guidelines, good practices) and those present in academic and popular science publications.
The first stage of works con- sisted in tracking the history of vegetation on roofs throughout the world in order to arrange the stages of development of the technology of covering roofs with vegetation, which is connected with the basic types of green roofs used currently and their original terminology. In the second stage, the authors collected the most commonly used terms and definitions concerning green roofs, used in Poland and in other countries throughout the world. Then, the no- tions and definitions were analysed by Polish green roof experts, both theoreticians and practitioners. They were analysed in terms of their accu- racy with respect to their subject and the compliance with the terminology used in Polish legal regulations and standards. Additionally, the authors assessed the language correctness of certain fixed Polish expressions that refer to green roofs.
The evaluations and analyses constituted a basis for formulating the conclusions referring to the origins of Polish terminology and definitions with respect to green roofs and to the
i pozyskania klienta nierzadko sza- fuje się nazewnictwem, które może nie tylko zaśmiecać słownik pojęć, ale wręcz wprowadzać w błąd.
Cel pracy
Praca ma charakter przeglądo- wy. Jej celem jest pokazanie genezy polskiego słownictwa z zakresu zie- lonych dachów, bazując na słownic- twie obcym, a przy tym wykazanie, że polskie nazewnictwo i definicje dotyczące zielonych dachów wyma- gają uporządkowania i dostosowania do polskich warunków przyrodni- czych, prawnych i ekonomicznych.
Autorzy podejmują próbę nakreśle- nia polskich definicji w dziedzinie zielonych dachów, wypunktowując jednocześnie najczęściej popełnia- ne błędy funkcjonujące zarówno w świecie branżowym, jak i nauko- wym.
Praca przedstawia genezę i roz- wój polskich i zagranicznych pojęć oraz definicji w zakresie zielonych dachów na podstawie historii tech- nologii zazieleniania dachów.
Materiał i metody
Przedmiotem pracy jest analiza pojęć i definicji z zakresu zielonych dachów. Bazą wyjściową stanowią sformułowania i definicje funkcjonu- jące w nauce i praktyce:
polskie – występujące w artyku- łach naukowych i popularnonau- kowych oraz innych publikacjach,
a także na branżowych stronach internetowych, np. producentów materiałów na zielone dachy, projektantów zielonych dachów, dostawców technologii zielonych dachów;
zagraniczne – zawarte w normach lub standardach wybranych kra- jów europejskich, zalecane przez międzynarodowe i zagraniczne stowarzyszenia promujące wy- konywanie zielonych dachów (przewodniki, dobre praktyki), występujące w artykułach nauko- wych i popularnonaukowych.
W pierwszym etapie pracy prze- śledzono historię zieleni na dachach na świecie, aby uporządkować etapy rozwoju technologii pokrywania da- chów roślinnością, co ma związek z podstawowymi typami zielonych dachów stosowanymi współcześnie oraz pierwotnym nazewnictwem.
W kolejnym etapie zebrano najczęściej używane nazewnictwo i definicje dotyczące zielonych da- chów stosowane w Polsce i innych krajach na całym świecie.
W dalszym etapie pojęcia i de- finicje były analizowane przez pol- skich ekspertów z dziedziny zielo- nych dachów – zarówno teoretyków, jak i praktyków. Analizowano ich precyzyjność w odniesieniu do opi- sywanego przedmiotu oraz zgodność z terminami funkcjonującymi w pol- skich przepisach formalnych i nor- mach. Oceniono także poprawność językową niektórych utartych w ję- zyku polskim zwrotów dotyczących zielonych dachów.
Na podstawie ocen i analiz skonstruowano wnioski dotyczące genezy polskiego nazewnictwa i de- finicji z zakresu zielonych dachów oraz braków/błędów i nieścisłości w stosowanym słownictwie.
Wyniki i dyskusja
Tak jak na świecie, tak i w Polsce zwrot „zielony dach” ma kilka synoni- mów funkcjonujących powszechnie w literaturze. Najczęściej stosuje się sformułowania: dach roślinny, dach ekologiczny, żyjący dach, ogród na dachu. W praktyce każde z tych sformułowań może oznaczać inny typ zielonego dachu i nie powinny być używane zamiennie.
Należy tu podkreślić, że nie- które zagraniczne słowniki czy prze- wodniki dobrych praktyk odróżniają termin „zielony dach” od terminu
„system zielonego dachu”, co nie jest bezzasadne, bo odwołuje się do genezy technologii zazieleniania dachów. Ten drugi termin wskazuje zdecydowanie na budowę z wielu warstw i jest terminem używanym częściej w budownictwie [Oberndor- fer i in. 2007, FLL 2008, Ascione i in.
2013, www.greenroofguide.co.uk].
Aby lepiej zrozumieć specyfikę zielonego dachu oraz jego różnych typów i wynikające z tego nazewnic- two, należy odwołać się do historii i prześledzić, jak ewoluowała tech- nologia zielonego dachu. Wielu au- torów wymienia wiszące ogrody Se- miramidy w Babilonie jako najstarszy
