Postępowanie dyscyplinarne wobec adwokatów z perspektywy standardów Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu

Michał Indan-Pykno

Postępowanie dyscyplinarne wobec

adwokatów z perspektywy

standardów Europejskiego

Trybunału Praw Człowieka w

Strasburgu

Polski Rocznik Praw Człowieka i Prawa Humanitarnego 5, 15-34

2014

U W M w Olsztynie 2014 IS S N 2082-1786

M ich a ł Indan-Pykno

doktorant w Katedrze Praw Człowieka U M K w Toruniu

Postępowanie dyscyplinarne wobec adwokatów

z perspektywy standardów

Europejskiego Trybunału P ra w Człowieka

w Strasburgu

S ło w a k lu c z o w e : postępowanie dyscyplinarne wobec adwokatów, Europejski Trybunał Praw Człowieka, Sąd Najwyższy, prawo do rzetelnego postępowania sądowego, Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności

1. Wprowadzenie

P o d sta w o w ą m isją a d w ok a tu ry je s t u d ziela n ie pom ocy praw n ej, współdziałanie w ochronie praw i wolności obywatelskich oraz kształtowa­ nie i stosowanie praw a1. Form ą zaś organizacyjną jes t samorząd zawodowy, który skupia adwokatów oraz aplikantów adwokackich.

Adw okatura jako jed na z nielicznych przedstaw icielek zawodów praw n i­ czych w Polsce, ju ż w okresie m iędzywojennym posiadała swoją w łasną re­ gulację praw n ą w postaci D ekretu w przedm iocie statutu tym czasowego P a les try P a ń stw a P o lsk iego2, który ob ow iązyw ał od 1 stycznia 1919 r. W obecnym stanie prawnym obowiązuje ustawa Praw o o Adw okaturze (da­ lej: PoA ), która została przyjęta w dniu 26 m aja 1982 r. W spom niana ustawa była na p rzestrzen i ostatnich la t w ielok rotn ie n ow elizow an a - czasem z pozytyw nym skutkiem, czasem niestety nie. N ie budzi jednak wątpliwości, iż doświadczenie adwokatury uzyskane na przestrzeni ostatnich dziew ięć­ dziesięciu pięciu lat wpłynęło bardzo pozytyw nie i twórczo na rozwój po­ stępowania dyscyplinarnego - nie tylko tej grupy zawodowej, ale innych

1 U staw a z 26.05.1982 r. prawo o adwokaturze, Dz.U. z 2014 r., poz. 635. j.t.

2 D ekret z 30.12.1918 r. w przedmiocie statutu tymczasowego P alestry Państw a P ol­ skiego, Dz.U. z 1918 r., N r 22, poz. 75. W dekrecie tym mowa była również o odpow iedzial­ ności dyscyplinarnej adwokata i aplikanta adwokackiego, którzy odpowiadali dyscyplinar­ nie przed radą adwokacką za w szelkie wykroczenia przeciwko obowiązkom zawodowym , honorowi i godności stanu adwokackiego. K a ta lo g kar dyscyplinarnych był następujący: 1)przestroga, 2) napomnienie, 3) nagana, 4) zaw ieszenie adwokata w czynnościach zawodo­ wych do roku, a w zględem aplikantów adwokackich - przedłużenie aplikacji lub zabronie­ nie starania w sądach i urzędach do roku, 5) w ykreślenie z listy.

zawodów, które w ielokrotnie czerpały i czerpią z bogactwa orzeczniczego sądów dyscyplinarnych, ja k i samego modelu postępowania dyscyplinarnego palestry.

N a samym wstępie niniejszego artykułu w arto odpowiedzieć na kilka zasadniczych pytań, takich jak: czym jes t postępowanie dyscyplinarne, jakie pełni funkcje i wśród jakich grup zawodowych występuje postępowanie dys­ cyplinarne? N iew ątp liw ie postępowanie dyscyplinarne należy wiązać z tzw. w olnym i zawodami. W olny zawód, w g słownika języ k a polskiego to „zawód korzystający ze swobody, nie skrępowany, niezależny”3. Szczegółowe w ylicze­ nie wszystkich wolnych zawodów może zająć sporo miejsca i czasu, lecz nie budzi wątpliwości, iż na pewno do tej grupy zaliczym y zawody prawnicze, takie jak: adwokat, radca prawny, notariusz czy też komornik. Do grupy wolnych zawodów zaliczym y również lekarzy i lekarzy dentystów; w świetle obowiązującej ustaw y o izbach lekarskich4 członkowie izb lekarskich podle­ gają odpowiedzialności zawodowej za naruszenie zasad etyki lekarskiej oraz przepisów związanych z wykonyw aniem zawodu lekarza5.

Również inne grupy zawodowe posiadają własne regulacje prawne doty­ czące postępowań dyscyplinarnych - są to na przykład sędziow ie6 i prokura­ torzy7, o których nie m ożna powiedzieć, iż wykonują w olny zawód, gdyż są oni przedstaw icielam i w ładzy publicznej. Jednakże ze w zględu na zaufanie publiczne, jakim wspomniane zaw ody cieszą się w społeczeństwie, jest ko­ nieczne, aby także wśród tych grup zawodowych istniała m ożliwość wszczę­ cia i prow adzenia postępowania dyscyplinarnego.

Wobec powyższego należy dojść do wniosku, iż postępowanie dyscypli­ narne dotyczy zarówno przedstaw icieli tzw. wolnych zawodów (np. korporacji prawniczych) ja k i zawodów, które ze w zględu na powagę sprawowanych urzędów przew idują m ożliwość wszczęcia i prow adzenia postępowań dyscy­ plinarnych wobec nich (w tej grupie m ożna w ym ienić m.in. nauczycieli aka­ demickich, sędziów, prokuratorów, policjantów, ja k i funkcjonariuszy innych służb mundurowych, czy też urzędników państwowych). Obecnie coraz w y ­ raźniejszy jes t trend w stanowieniu w ew nętrznych przepisów poszczegól­ nych zawodów z uwzględnieniem m ożliwości w szczynania i prow adzenia po­ stępowań dyscyplinarnych.

Trybunał Konstytucyjny w orzeczeniu z dnia 27 lutego 2001 r., sygn. akt K 22/00, zdefiniow ał postępowanie dyscyplinarne w następujący sposób:

3 E. Sobol, Nowy słownik języka polskiego, W arszaw a 2003, s. 1142 hasło: wolny. 4 U staw a z 2.12.2009 r. o izbach lekarskich, D z.U z 2009 r., N r 219, poz. 1708. 5 Art. 53 ustawy o izbach lekarskich Dz.U. z 2009, N r 219, poz. 1708.

6 Zgodnie z art. 107 ustawy o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. z 2013 r., poz. 427 j.t.) sędzia odpowiada dyscyplinarnie za przew inienia służbowe, w tym za oczywistą i rażącą obrazę przepisów prawa i uchybienie godności urzędu.

7 Zgodnie z art. 66 ustawy o prokuraturze (D z.U. z 2011 r., N r 270, poz. 1599 j.t.) prokurator odpowiada dyscyplinarnie za przew inienia służbowe, w tym za oczywistą i rażą­ cą obrazę przepisów prawa i uchybienia godności urzędu prokuratorskiego.

„Deontologia postępowania dyscyplinarnego jes t inna niż postępowania kar­ nego. Łączy się ona przede w szystkim ze specyfiką w ykonyw ania niektórych zawodów oraz zasadam i funkcjonowania konkretnych korporacji zawodo­ wych. U kształtow ane w ich ramach reguły deontologiczne ukierunkowane są przede w szystkim na obronę honoru i dobra zawodu. M ogą przez to odwoły­ wać się do etycznych aspektów współistnienia i działania. Deontologia za­ w odowa musi być więc ujm owana także w perspektyw ie im peratyw nych rozw iązań praktycznych w zakresie dotyczącym w ypełniania obowiązków za­ wodowych. Stąd też odpowiedzialność dyscyplinarna zw iązana m oże być z czynami, które nie podlegają odpowiedzialności karnej. Takie zasady odpo­ wiedzialności przewiduje się zwłaszcza w odniesieniu do zawodów o dużym prestiżu społecznym (nauczyciele, lekarze, prawnicy), gdzie należyta troska o ich godność jes t w ażnym jego elem entem ”8. Trybunał w cytowanym orze­ czeniu w skazał również, iż „w przypadku deliktu dyscyplinarnego natura czynów nagannych jes t inna niż czynów będących przedm iotem postępowa­ nia karnego, chociaż granice pom iędzy nim i m ogą być w niektórych w ypad­ kach nieostre. Czyny, które ją powodują m ają różnorodny charakter, od na­ ruszeń dyscypliny pracowniczej, aż do zachowań wypełniających znamiona przestępstw ”9.

N iew ątpliw ie, podstawową funkcją postępowań dyscyplinarnych jes t za­ gw arantow anie właściwej, wysokiej i rzetelnej jakości wykonywanego zaw o­ du. Postępowanie dyscyplinarne nie m a tylko i wyłącznie znaczenia dla je d ­ nostki korzystającej z usług określonego przedstaw iciela zawodu, m a ono rów nież istotne znaczenie dla samych korporacji i samorządów zawodowych dzięki czemu m ogą one walczyć z zachowaniam i mogącymi skutkować utratą zaufania w oczach społeczeństwa do danej grupy zawodowej.

Przechodząc do dalszych zagadnień, warto w tym miejscu pokrótce scha­ rakteryzow ać postępowanie dyscyplinarne adwokatów, które jes t uregulow a­ ne w D ziale V I I I Praw o o Adwokaturze. W pierwszej kolejności wskazać należy, że zarówno adwokaci, ja k i aplikanci adwokaccy ponoszą odpowie­ dzialność dyscyplinarną za postępowanie sprzeczne z prawem , zasadam i ety­ ki lub godności zawodu bądź za naruszenie swych obowiązków zawodowych, a adwokaci rów nież za niespełnienie obowiązku zaw arcia umowy ubezpie­ czenia, o którym m owa w art. 8a ust. 1, zgodnie z przepisam i w ydanym i na podstawie art. 8b U staw y Praw o o A dw okatu rze10. Za adw. Zdzisław em

8 W yrok T K w sprawie K 22/00 z dnia 27 lutego 2001 r., opublikowany w Dz.U. 2001 r., N r 16, poz. 185.

9 W yrok T K w sprawie K 22/00.

10 §1 Zbioru Zasad E tyki Adwokackiej i Godności Zawodu, Obwieszczenie Prezydium N aczelnej Rady Adwokackiej z dnia 13 grudnia 2005 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu Zbioru Zasad E tyki Adwokackiej i Godności Zawodu (Kodeks E tyki Adwokackiej), (d a ta dostępu: 25 s ie rp n ia 2014 r., źród ło dostępu: http://papi26.uci.um k.pl/lex/in- d e x .rp c ? & fro m H is to ry = fa ls e # c o n te n t.rp c — A S K n ro= 2 8 5 7 8 8 6 6 6 & w ersja = 0 & fu llT e x tQ u - e r y .q u e r y = Z b io r u + Z a s a d + E t y k i+ A d w o k a c k ie j + i+ G o d n o % 2 5 C 5 % 2 5 9 B c i+ Z a w o d u & r e - qId=1409000792586_746894696& class=C O NTENT& loc=4& full=1& hId=5).

Krzem ińskim stw ierdzić należy, że „przew inieniem dyscyplinarnym jest czyn zawiniony, godzący w zasady etyki adwokackiej lub naruszający godność zawodu adwokackiego” 11. M oże powstać pytanie, czy delikt dyscyplinarny m ożna popełnić jedynie wykonując obowiązki zawodowe, czy też na przykład w życiu prywatnym . Odpowiedź na to zagadnienie znajduje się w §4 Zbioru Zasad E tyki Adwokackiej i Godności Zawodu12, w którym stw ierdza się w y ­ raźnie, że adwokat odpowiada dyscyplinarnie zarówno podczas działalności zawodowej, publicznej, ja k i w życiu pryw atnym 13.

Podstaw ą wszczęcia postępowania dyscyplinarnego jes t wniosek o w sz­ częcie postępowania dyscyplinarnego sporządzony przez rzecznika dyscypli­ narnego, złożony do sądu dyscyplinarnego izby adwokackiej. Zgodnie z ust. 2 art. 90 P o A również m inister sprawiedliwości może polecić wszczęcie docho­ dzenia lub postępowania przed sądem dyscyplinarnym izby przeciwko adwo­ katowi lub aplikantow i adwokackiemu. Tak w ięc zew nętrzny podmiot nie- zw iązan y z sam orządem adwokackim posiada upraw nienie do w szczęcia postępowania dyscyplinarnego wobec adwokata lub aplikanta adwokackiego.

Sąd dyscyplinarny izby adwokackiej po odbyciu rozprawy, w trakcie któ­ rej przeprowadzane są dowody zawnioskowane przez oskarżyciela, pokrzyw ­ dzonego oraz obwinionego i jego obrońcę, w ydaje m erytoryczne rozstrzygnię­ cie w postaci orzeczenia. Od wspomnianego orzeczenia przysługuje stronom (a w ięc oskarżycielowi, pokrzywdzonemu, obwinionemu i jego obrońcy) pra­ wo złożenia odwołania do W yższego Sądu Dyscyplinarnego przy Naczelnej Radzie Adwokackiej. Dodatkowo, legitym acja do złożenia odwołania przysłu­ guje m inistrowi sprawiedliwości, który - podobnie ja k strony - m a 14 dni na wyw iedzenie odwołania, licząc od dnia otrzym ania orzeczenia w raz z uzasad­ nieniem i pouczeniem o sposobie zaskarżenia rozstrzygnięcia.

N astępnie, odwołanie jes t rozpatrywane przez W yższy Sąd Dyscyplinar­ ny przy N R A w W arszawie. Od rozstrzygnięcia W yższego Sądu Dyscyplinar­ nego przysługuje stronom, m inistrow i sprawiedliwości, rzecznikowi praw człowieka oraz prezesowi N R A legitym acja do złożenia kasacji do Sądu N a j­ wyższego. W spom niany nadzwyczajny środek zaskarżenia m oże opierać się jedynie na zarzucie rażącego naruszenia praw a i/lub zarzucie rażącej nie-

współmierności kary (art. 91b PoA).

U staw a Praw o o Adw okaturze dokonuje w yróżnienia trzech stadiów po­ stępowania dyscyplinarnego: pierwsze to dochodzenie, drugie to postępowa­ nie sądowe, zaś trzecie to postępowanie wykonawcze. N a le ży w tym miejscu

11 Z. Krzem iński, Etyka adwokacka, W arszaw a 2006, wyd. L E X on-line (data dostępu: 25 sierpn ia 2014 r., źródło dostępu: http://papi26.uci.umk.pl/lex/index.rpc?&fromHisto- ry=false#con ten t.rp c— A S K — n ro=151050761& w ersja=0& fullTextQ uery.qu ery=etyka+adw o- kacka& reqId=1409000792586_746894696& class=C O NTEN T&loc=4& full=1& hId=4).

12 Zbiór Zasady E tyki Adwokackiej i Godności Zawodu.

13 S zereg zachowań stanowiących p rzew in ien ie dyscyplinarne w życiu zawodowym , prywatnym i publicznym adwokatów w ym ienia J. Naumann, Z b ió r Zasad Etyki Adw okac­ kiej i Godności Zawodu. Kom entarz, W arszaw a 2012, s. 33-36.

wspomnieć ja k ie m ogą być orzeczone kary wobec obwinionego. K a talog kar określony jes t w art. 81 P o A i jes t następujący: 1) upomnienie; 2) nagana; 3) kara pieniężna; 4) zaw ieszenie w czynnościach zawodowych na okres od 3 m iesięcy do 5 lat; 5) w ydalenie z adwokatury. P rzy czym należy poczynić istotną uwagę, iż kary pieniężnej nie orzeka się wobec aplikanta adwokac­ kiego. Tak w ięc katalog kar jednoznacznie przesądza, iż postępowanie dyscy­ plinarne adwokatów m a charakter represyjny.

W obecnym modelu postępowania dyscyplinarnego palestry postępowa­ nie to jes t całkowicie ja w n e14, dzięki czemu m a ono charakter transparentny i łatwo dostępny dla opinii publicznej15.

Przechodząc do rozw ażań nad modelem sądownictwa dyscyplinarnego - tj. Izbowego Sądu Dyscyplinarnego oraz W yższego Sądu Dyscyplinarnego przy N R A , wskazać należy, że każdej stronie (tj. obwinionemu i pokrzyw dzo­ nemu) postępowania przysługuje odwołanie od decyzji sądu pierwszej instan­ cji, a więc postulat dwuinstancyjności postępowania dyscyplinarnego jest w pełni zachowany.

Bardzo często słyszy się głosy, w których deprecjonuje się skład orzeka­ jący sądu dyscyplinarnego ze w zględu na fakt, iż zasiadają tam wyłącznie

adwokaci. K rytyk a ta jest nietrafna i to z kilku powodów. N a le ży w pierw ­ szej kolejności podnieść, że postępowanie dyscyplinarne m a za zadanie usta­ lić, czy zachowanie adwokata lub aplikanta adwokackiego stanowiło naru­ szenie Zasad Zbioru E tyki Adwokackiej i Godności Zawodu. W przypadku gdy jednostka - obywatel nie jes t zadowolony ze sposobu reprezentowania jej przez adwokata, m a m ożliwość złożenia powództwa cywilnego, je ż e li zaś zachowanie adwokata - w ocenie jednostki - w ypełnia znam iona przestęp­ stwa, w pełni uzasadniony jest wniosek o ściganie do prokuratury, który w dalszej kolejności może zakończyć się złożeniem aktu oskarżenia przeciw ­ ko adwokatowi. W większości państw Europy kontynentalnej postępowania dyscyplinarne są w gestii sam orządów zawodowych, inaczej je s t jedynie w W ielkiej B rytanii i Stanach Zjednoczonych A m eryk i Północnej, gdzie po­ stępowanie dyscyplinarne adwokatów jes t w gestii sędziów.

W ocenie autora artykułu nadużyciem jes t twierdzenie, iż sądownictwo dyscyplinarne adwokatów i innych korporacji prawniczych chroni interesy wyłącznie obwinionego. W obecnym stanie prawnym postępowanie dyscypli­ narne wobec adwokatury uległo ogromnej reform ie, dzięki której um ożliw io­ no udział m inistrowi sprawiedliwości ju ż od początkowej fa zy postępowania dyscyplinarnego, aż po egzekucję orzeczenia skończywszy (m inister spra­ wiedliwości m a prawo zainicjowania postępowania dyscyplinarnego, a także u praw nienie składania odwołań i kasacji od rozstrzygn ięć odpowiednio

14 Zob. postanowienie Sądu N a jw y ższe go - Izba K arna z dnia 23 sierpnia 2006 r., sygn. sprawy SDI 12/06, L E X 471777.

15 K. Kanty, T. Kanty, K om entarz do przepisów o postępowaniu dyscyplinarnym adwo­ katów, W arszaw a 2009, s. 9.

Izbowego Sądu Dyscyplinarnego oraz W yższego Sądu Dyscyplinarnego przy N R A ). Co istotne, m inister sprawiedliwości w ielokrotnie z przysługujących mu uprawnień korzysta. Obecne instrum enty oraz sam model postępowania dyscyplinarnego dają gwarancję, iż postępowanie dyscyplinarne prowadzone z nadużyciem praw jednostki m oże być w sposób skuteczny i efektyw ny kontrolowane przez niezależny od adwokatury podmiot, ja k im jes t M in ister­ stwo Sprawiedliwości.

Jednocześnie, nie wolno zapominać o coraz to lepszym funkcjonowaniu i prowadzeniu postępowań dyscyplinarnych przez izby adwokackie, w porów­ naniu z postępowaniami dyscyplinarnym, które toczyły się chociażby na po­ czątku la t 90. ubiegłego wieku. Istotnym argumentem, przem awiającym za twierdzeniem , iż to adwokaci powinni prowadzić dalej postępowanie dyscy­ plinarne, a nie sądy powszechne jako I I instancja, czego dom agają się nie­ którzy politycy, jes t okoliczność, iż postępowanie dyscyplinarne wobec sędzie­ go jes t rozpatrywane w yłącznie przez sędziów, bez udziału przedstaw icieli innych zawodów prawniczych. Tak więc na zasadzie równości, należy posta­ wić pytanie dlaczego sędziowie orzekający w postępowaniu dyscyplinarnym wobec sędziego, dają lepszą gwarancję, niż adwokaci prowadzący postępowa­ nie dyscyplinarne wobec adwokata?

A u tor niniejszego artykułu m a świadomość rodzących się problem ów postępowania dyscyplinarnego wobec adwokatów i innych zawodów praw ni­ czych, jednakże przekazanie postępowania dyscyplinarnego wobec adwoka­ tów i następnie innych zawodów prawniczych sądom powszechnym jakoorga- nowi I I instancji w postępowaniu dyscyplinarnym, musi budzić uzasadnione obawy o poszanowanie przede w szystkim fundam entalnych zasad dem okra­ tycznego państwa prawa. Istnieją bowiem poważne obawy, iż z momentem przek azan ia postępowania dyscyplinarnego wobec adw okatów sądom po­ wszechnym, dojdzie do tego, iż adwokat będzie narażony na represje. N ie ­ trudno wyobrazić sobie sytuację, w której przed tym samym sędzią adwokat występuje jako obrońca, a następnie jako obwiniony. Idąc dalej, czy chcemy żyć w państw ie, w którym obrońca oskarżonego, w alczący w ielok rotn ie z całym aparatem państwa w toku postępowania sądowego będzie ograni­ czany w swoich działaniach poprzez m ożliwość w szczynania ewentualnych postępowań dyscyplinarnych wobec obrońcy? W mojej ocenie model z udzia­ łem sądu powszechnego, rozpoznającego postępowanie dyscyplinarne wobec adwokata, naruszać będzie m.in. zasadę praw a do obrony lub w istotny sposób będzie ją ograniczać. Podkreślić należy, że zasada ta jes t jed n ą z naj­ ważniejszych zasad państwa prawa. Proponowane zm iany skutkować będą tym, że adwokaci nie będą ju ż tak odważnie reprezentować interesów klien­ tów w postępowaniach sądowych, co w naturalny sposób spowoduje negatyw ­ ne konsekwencje dla jednostki, która będzie m iała zam iar skorzystania z pomocy prawnej adwokatów. Co istotne, należy zastanowić się, czy przeka­ zanie postępowań dyscyplinarnych sądom powszechnym nie będzie narusza­ ło art. 17 Konstytucji.

2. Zagadnienie stosowania przepisów k.p.k. i k.k.

w postępowaniu dyscyplinarnym wobec adwokatów

Zgodnie z obowiązującym art. 95n P o A w sprawach nieuregulowanych w niniejszym dziale stosuje się odpowiednio w postępowaniu dyscyplinarnym przepisy kodeksu postępowania karnego. W spom niany przepis wszedł w ży­ cie w dniu 9 czerwca 2007 r. w związku ze zm ianą ustawy Praw o o Adw oka­ tu rze16.

U staw odaw ca we wspomnianym przepisie posłużył się sformułowaniem „stosuje się odpowiednio” co oznacza, iż odpowiednie stosowanie danego przepisu (k.p.k. - M .I.-P.) jes t dopuszczalne, je ż e li przepis ten daje się zasto­ sować w innym modelu postępowania, nie zaburzając jego istoty i funkcji17.

Istotnym rozstrzygnięciem Sądu N ajw yższego- Izb y Karnej dla zrozu­ m ienia pojęcia „odpowiedniego stosowania” przepisów k.p.k. jes t uchwała z dnia 28 w rześnia 2006 r. o sygnaturze akt I K Z P 8/06. W przedmiotowej uchwale Sąd N ajw yższy stw ierdził, że sąd rozpoznający sprawę, dotyczącą postępowania dyscyplinarnego, musi w pierwszej kolejności ustalić, które przepisy wspomnianej ustawy (k.p.k. - M .I.-P.) m ają być »odpowiednio stoso­ wane«, a następnie konieczne jes t ustalenie czy wspom niany przepis k.p.k. nie należy zm odyfikować celem dostosowania go do specyfiki postępowania dyscyplinarnego” 18.

W e wspomnianej uchwale Sąd N ajw yższy w yróżnił trzy grupy przepi­ sów: po pierwsze, w yróżnił przepisy k.p.k., które m ogą być stosowane bez żadnych zm ian w ich dyspozycji; następnie w yróżnił przepisy, które należy zmodyfikować, aby m ogły być zastosowane w postępowaniu dyscyplinarnym; oraz po trzecie, w yróżnił przepisy k.p.k. które nie m ogą być stosowane w po­ stępowaniu dyscyplinarnym.

Sąd N ajw yższy w licznych orzeczeniach, dotyczących postępowań dyscy­ plinarnych prowadzonych w ram ach zawodów prawniczych stw ierdził, iż do pierwszej grupy przepisów k.p.k., które należy stosować wprost zaliczyć należy przepisy kodeksu postępowania karnego dotyczące zakresu prawa obwinionego do obrony oraz reguł postępowania dowodowego19. Tak więc

16 U staw a z 29 m arca 2007 o zm ianie ustawy - Praw o o adwokaturze i niektórych innych ustaw, Dz.U. z 2007 r., nr 80, poz. 540.

17 Zob. w yrok Sądu N ajw yższego - Sądu Dyscyplinarnego z dnia 16 lutego 2009 r., sygn. sprawy SNO 97/08, „Rocznik Orzecznictwa Sądu N ajw yższego w sprawach dyscypli­ narnych” 2009, W arszaw a 2010, s. 128.

18 Uchw ała 7 sędziów Sądu N a jw y ższego -Izb a K arna z dnia 28 w rześnia 2008 r., sygn. akt I K Z P 8/06, L E X 193136.

19 Zob. w y ro k SN m.in. z dnia 29 października 2009 r., sygn. spraw y SD I 22/09, „Rocznik Orzecznictwa Sądu N ajw yższego w sprawach dyscyplinarnych” , 2009, Warszawa 2010, s. 488 i n.

obwiniony korzysta ze wszystkich uprawnień przew idzianych w k.p.k. zw ią­ zanych z jego/jej prawem do obrony20.

Jak trafnie wskazują K. K an ty i T. K a n ty „proces dyscyplinarny, pomimo przeprowadzenia dowodu z urzędu, jes t jednak procesem kontradyktoryj­ nym. Dotyczy to w szczególności obwinionego - nie m a on obowiązku udo­ wadniać swojej niewinności, ale je ż e li zebrany w toku postępowania m ateriał dowodowy wskazuje na m ożliwość przełam ania domniem ania niewinności w stopniu zbliżonym do pewności, obwiniony winien, jeś li w ogóle jes t to m ożliwe, złożyć wnioski dowodowe mające na celu w ykazanie, że dowody obciążające go nie zasługują na uw zględnienie21” .

W postępowaniu dyscyplinarnym wnioski dowodowe m ogą być składane przez strony - tj. obwinionego, ja k i pokrzywdzonego. Również sąd dyscypli­ narny m oże dopuścić dowód z urzędu w m yśl art. 167 k.p.k w zw. z art. 95n PoA. N ie budzi wątpliwości, iż najczęstszym dowodem w toku postępowania dyscyplinarnego jes t przesłuchanie świadków. Dowód ten został uregulow a­ ny w przepisach k.p.k. począwszy od art. 177 do art. 192a, które to przepisy w związku z art. 95n P o A stosuje się odpowiednio.

W przypadku, gdy konieczne je s t stw ierdzenie okoliczności mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, a ich stw ierdzenie w ym aga wiadomości specjalnych, w pełni uzasadnione jes t powołanie biegłych przez Izbow y Sąd Dyscyplinarny. Jak stw ierdził Sąd N ajw yższy w w yroku z dnia 29 w rześnia 2009 r., sygnatura sprawy S N O 74/09, „ocena, czy wniosek dowodowy zm ierza do przedłużenia postępowania powinna być bowiem doko­ nyw ana przez pryzm at zasady praw a oskarżonego do obrony. W yrazem reali­ zacji tego praw a zagw arantowanym w postępowaniu karnym jest m.in. pra­ wo do składania wniosków dowodowych. Oddalenie wniosku dowodowego zgłoszonego przez obwinioną przed Sądem na pierwszej rozprawie bez prze­ konującego w ykazania, że w sposób oczyw isty zm ierza on do przedłużenia postępowania, stanowi oczywiste naruszenie tej zasady (obwiniona sędzia Sądu Rejonowego za wykroczenie z art. 96 k.w. w zw. z art. 107ust. 1 u.s.p. ju ż na pierw szym term inie rozprawy w toku postępowania dyscyplinarnego złożyła wniosek o powołanie biegłego celem ustalenia, kiedy m ogły powstać uszkodzenia pojazdu którym kierowała; obwiniona argum entowała, iż uszko­ dzenia samochodu powstały później, niż data kolizji, która jest przedm iotem toczącego się przed Sądem Apelacyjnym postępowania dyscyplinarnego)”22.

20 Szerzej o stosowaniu przepisów k.p.k. w postępowaniu dyscyplinarnym adwokatów zob. A. K orzeniow ska-Lasota, Odpow iednie stosowanie przepisów kodeksu postępow ania karnego w postępowaniu w sprawach odpowiedzialności dyscyplinarnej adwokatów. Część I, „Palestra” 2012, nr 9-10, s. 73-82; A. Korzeniowska-Lasota, Odpowiednie stosowanie prze­ pisów kodeksu postępowania karnego w postępowaniu w sprawach odpowiedzialności dyscy­ p lin a rn e j adwokatów. Część II, „Palestra” 2012, nr 11-12, s. 177-194.

21 K. Kanty, T. Kanty, op. cit., s. 104.

22 W yrok Sądu N ajw yższego - Sądu Dyscyplinarnego z dnia 29 września 2009 r. sygn. akt SN O 74/09, „Rocznik Orzecznictwa Sądu N ajw yższego w sprawach dyscyplinarnych” 2009, s. 338 i n.

P raktyka orzecznicza sądów dyscyplinarnych dopuszcza powołanie bie­ głego lekarza psychiatry na okoliczność ustalenia stanu zdrow ia obwinione­ go. O czywiste jest, iż taka opinia m oże zostać opracowana tylko i wyłącznie wtedy, gdy obwiniony w yrazi na to zgodę. Sąd dyscyplinarny nie działa jako organ w ładzy publicznej, który m oże nakazać jednostce przeprowadzenie badań, dlatego też decydując się na powołanie dowodu z opinii biegłego nie posiada władczego uprawnienia żądania od biegłego w ydania opinii; w ka ż­ dym przypadku to biegły musi w yrazić zgodę na pełnienie funkcji biegłego w postępowaniu dyscyplinarnym 23.

N ie wolno rów nież zapominać, iż sądy dyscyplinarne m uszą stosować zasady w ynikające z art. 7 k.p.k., a także zasady w ynikające z art. 410 i 424 §1 pkt. 1 k.p.k. Jak trafnie ujął to Sąd N ajw yższy w wyroku z dnia 25 stycznia 2011 r. sygn. sprawy SN O 57/1024, przekonanie sądu o w iarygod­ ności jednych dowodów i niewiarygodności innych pozostaje pod ochroną art. 7 k.p.k. tylko wówczas, gdy poprzedzone jes t ujawnieniem w toku roz­ praw y głównej całokształtu okoliczności sprawy oraz stanowi w yraz rozw aże­ nia wszystkich okoliczności przem awiających zarówno na korzyść, ja k i na niekorzyść oskarżonego i jes t zgodne ze w skazaniam i w iedzy i doświadczenia życiowego, a ponadto zostało w yczerpująco i logicznie uargum entowane w uzasadnieniu wyroku, w m yśl art. 410 k.p.k. podstawę wyroku może bowiem stanowić tylko całokształt okoliczności ujawnionych w toku rozpra­ w y głównej i naruszenie tego przepisu zachodzi wówczas, gdy sąd orzekający opiera swoje orzeczenia na m ateriale nieujawnionym na rozpraw ie głównej, bądź opiera się tylko na części m ateriału ujawnionego i jego rozstrzygnięcie nie jes t w ynikiem analizy całokształtu ujawnionych okoliczności, a więc tak­ że i tych, które je podważają. U zasadnienie wyroku, zgodnie z art. 424 §1 pkt. 1 k.p.k., powinno w skazyw ać nie tylko, ja k ie fakty sąd uznał za udowod­ nione lub nieudowodnione i na jakich w tej m ierze oparł się dowodach, lecz także wyjaśniać, dlaczego sąd nie uznał dowodów przeciwnych.

Przechodząc do drugiej części zagadnienia poruszanego w tej części a rty­ kułu, a dotyczącego stosowania przepisów kodeksu karnego w postępowaniu dyscyplinarnym wskazać należy, iż — w przeciwieństwie do innych zawodów prawniczych - ustawa Praw o o Adw okaturze posiada w iele instytucji za­ czerpniętych wprost z części ogólnej kodeksu karnego.

Postępowanie dyscyplinarne wobec adwokatów zna instytucję kary łącz­ nej, którą w św ietle art. 84 P o A stosuje się do obwinionego w razie jednocze­ snego ukarania go za kilka przew inień dyscyplinarnych. Sąd w takim przy­ padku orzeka jed n ą karę łączną. W spom niana kara łączna jes t w ym ierzana w oparciu o następujące zasady: 1) w razie orzeczenia kary upomnienia i nagany w ym ierza się łączną karę nagany; 2) kary upomnienia i nagany

23 K. Kanty, T. Kanty, op. cit., s. 119.

24 W yrok Sądu N ajw yższego - Sądu Dyscyplinarnego z dnia 25 stycznia 2011 r., sygn. akt SNO 57/10, L E X 12888948.

nie podlegają łączeniu z karą pieniężną; 3) przy karach pieniężnych łączna kara pieniężna nie może przekraczać sumy tych kar i nie może być niższa od najwyższej z orzeczonych kar pieniężnych; 4) kara zaw ieszenia w czynno­ ściach zaw odowych nie podlega łączeniu z karam i upom nienia, nagany i karą pieniężną; 5) przy orzeczonych za kilka przew inień karach rodzajowo różnych i karze w ydalenia z adwokatury w ym ierza się karę łączną w yd ale­ nia z adwokatury, a w wypadku orzeczonych równocześnie kar pieniężnych karę tę orzeka się na zasadach przew idzian ych w pkt. 3, który m ówi o wydaniu wyroku łącznego.

W ażną instytucją praw a karnego m aterialnego jes t instytucja przedaw ­ nienia. Zgodnie z ustawą P o A przedaw nienie deliktu dyscyplinarnego nastę­ puje z upływem trzech la t od jego popełnienia, chyba że przew inienie dyscy­ plinarne polega na nadużyciu wolności słowa, w tedy term in przedaw nienia wynosi sześć miesięcy. W art. 88 ust. 3 P o A zostało rów nież stwierdzone, że gdy przew inienie dyscyplinarne w ypełnia znam iona przestępstw a przedaw ­ nienie deliktu dyscyplinarnego nie następuje wcześniej niż przedawnienie przestępstwa, które określone jes t w art. 101 k.k. U staw a P o A reguluje także zagadnienie przerw ania biegu przedawnienia, które następuje w związku z dokonaniem każdej czynności organu powołanego do ścigania przewinienia. Ustaw odaw ca uregulował okres ustania karalności przew inienia dyscypli­ narnego, które następuje z upływ em pięciu la t od jeg o dokonania, zaś w przypadku naruszenia wolności słowa - z upływem dwóch lat.

Sądy dyscyplinarne w ym ierzając karę przew idzianą w art. 81 P o A stosu­ ją dyrektyw y w ym iaru kary w ynikające z art. 53 kodeksu karnego. Sąd N ajw yższy w wyroku z dnia 29 października 2009 r. w sprawie o sygnaturze SD I 21/09 dotyczącej obwinionego adwokata, którem u zarzucano naruszenie §64 Zbioru Zasad E tyki Adwokackiej i Godności Zawodu25, polegające na niezłożeniu przez obwinionego w yjaśnień dziekanow i i niestaw iennictw ie w dniach 18 m aja 2007 r., 29 czerwca 2007 r. oraz 13 lipca 2007 r. na przesłuchanie przed zastępcą rzecznika dyscyplinarnego, za co obwiniony został ukarany karą w ydalenia z adwokatury, w yraził pogląd, że charakter tego czynu, który polegał na naruszeniu art. 64 Zbioru Zasad E tyki A dw o­ kackiej i Godności Zawodu, w ym agał rozważenia, czy nieudzielenie w yja ­ śnień na w ezw anie dziekana rady adwokackiej w A. oraz trzykrotne niesta­ w ienie się na przesłuchanie do zastępcy rzecznika dyscyplinarnego, jest przew inien iem dyscyplinarnym takiej w agi, że dyskredytuje obwinionego jako członka palestry i w ym aga jego w ykluczenia z jej szeregów. N ie ulega bowiem wątpliwości, że katalog kar dyscyplinarnych, wymienionych w art. 81 ust. 1 PoA, oznacza konieczność rozw ażenia ich zastosowania w kolejności od

25 § 64 Zbioru Zasad E tyki Adwokackiej i Godności Zawodowej brzmi: „Adw okat obo­ w iązany jes t stawić się na każde w ezw anie władz adwokatury, a ewentualne niestaw ien­ nictwo powinien niezwłocznie usprawiedliwić. Adw okat ma obowiązek udzielić władzom ad­ wokatury żądanych w yjaśnień w zakreślonym term in ie”.

najłagodniejszej do najsurowszej poprzez pryzm at ciężaru gatunkowego po­ pełnionego deliktu dyscyplinarnego. N a w et przy okolicznościach obciążają­ cych, decydujące znaczenie powinna mieć w aga i charakter popełnionego czynu. N ie bez znaczenia jes t również okoliczność, że zachowanie obwinione­ go polegające na niestaw ieniu się na przesłuchanie do zastępcy rzecznika dyscyplinarnego, było swoistą form ą obrony przed postawieniem mu zarzutu popełnienia przew inienia dyscyplinarnego, czego z pewnością się obaw iał26.

Pra k tyk a orzecznicza sądownictwa dyscyplinarnego bardzo często korzy­ sta z rozw iązań prawnych typowych dla praw a karnego m aterialnego, ja k i­ m i są kontratypy. Tak w ięc nie będzie mógł być pociągnięty do odpow iedzial­ ności dyscyplinarnej adwokat, który działał w ramach obrony koniecznej czy też w stanie wyższej konieczności27. N ie budzi w ątpliw ości m ożliwość zatar­ cia kary, która jes t przew idziana w art. 95ł ust. 4,5 i 6 PoA.

3. Postępowanie dyscyplinarne a standardy wynikające

z orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

Z godnie ze statystykam i, prow adzonym i przez Eu ropejski Trybunał P ra w C złowieka (dalej: E T P C z), najw iększa liczba skarg kierowanych do Trybunału dotyczy zarzutu naruszenia art. 6 Konwencji o Ochronie P ra w C złowieka i Podstawowych Wolności28 (dalej: Konwencja). W roku 2013 r. 30,05% wszystkich skarg dotyczyło naruszenia art. 6 Konwencji29. A rtyku ł ten zapew nia jednostce prawo do rzetelnego procesu sądowego; w m yśl tego przepisu każdy m a prawo do publicznego i spraw iedliw ego rozpatrzenia sprawy, tj. zarówno sprawy o charakterze cywilnym , ja k i karnym przez niezaw isły i bezstronny sąd, przy czym rozpatrzenie sprawy powinno nastą­ pić w rozsądnym czasie. Dalsze uregulowania art. 6 konstytuują szczegółowe uprawnienia oskarżonego (art. 6 ust. 3 Konwencji) lub stanowią o funda­ m entalnej zasadzie praw a karnego - tj. zasadzie domniem ania niewinności (art. 6 ust. 2 Konwencji).

26 W yrok Sądu N a jw y ższego -Izb a K arna z dnia 29 października 2009 r., sygn. akt SDI 21/09, „Rocznik Orzecznictwa Sądu N ajw yższego w sprawach dyscyplinarnych” 2009, W ar­ szawa 2010, s. 486 i n.

27 W. K ozielew icz, Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów, prokuratorów , adwokatów, radców prawnych i notariuszy, W arszaw a 2012, s. 51. Zob. też orzeczenia Sądu N ajw yższe­ go - Sądu Dyscyplinarnego w sprawach: SNO 67/06 z dnia 16 listopada 2006 r., SN O 47/07 z dnia 27 sierpnia 2007 r., SN D 2/07 z dnia 5 paźd ziern ik a 2007, SN D 1/07 z dnia 28 września 2007 r., SNO 69/08 z dnia 16 września 2009 r. N a leży poczynić uwagę, iż w szystkie cytowane orzeczenia Sądu N ajw yższego - Sądu Dyscyplinarnego dotyczą odpo­ wiedzialności dyscyplinarnej sędziów.

28 Um owa m iędzynarodowa z 4.11.1950 Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Pod­ stawowych Wolności, Dz.U. z 1993 r., N r 61, poz. 284.

29 The European Court o f Hum an Rights Facts and Figures 2013, wydanie on-line, (d a ta dostępu: 25 sierp n ia 2014 r., źródło dostępu: http://www.echr.coe.int/Pages/ho- me.aspx?p=reports&c=#n1347956867932_pointer).

Postępowanie dyscyplinarne w świetle orzecznictwa strasburskiego kw a­ lifikow ane je s t jako postępowanie o charakterze zarówno cyw ilnym , ja k i karnym 30. Ten dualizm w traktow aniu tego rodzaju postępowań uzależnio­ ny jest od dwóch okoliczności. W przypadku, gdy w toku postępowania dys­ cyplinarnego wobec obwinionego można orzec karę w postaci zakazu w yko­ nyw ania zawodu, to w tedy m am y do czynienia ze sprawą o charakterze cywilnoprawnym w rozum ieniu Konwencji. Takie stanowisko Trybunał za­ w arł w w yroku w sprawie P h ilis przeciw ko G re cji31. Jednakże, gdy wobec obwinionego w postępowaniu dyscyplinarnym może zostać orzeczona surowa kara np. kara grzyw n y w takim przypadku postępowanie dyscyplinarne wchodzi w zakres pojęcia sprawy karnej w rozum ieniu art. 6 Konwencji32.

Jednym z najgłośniejszych orzeczeń Trybunału dotyczących stosowania gw arancji procesowych dla obwinionego w postępowaniu dyscyplinarnym jes t w yrok E T P C w sprawie L e Compte, Van Leuven i D e Meyere przeciwko

B e lg ii33. W sprawie tej Trybunał nie rozstrzygnął zagadnienia czy zarzuty

o charakterze dyscyplinarnym powinny być oceniane z perspektywy sprawy cywilnej czy też oskarżenia karnego34. Jak trafnie wskazuje M. A. Nowicki, „z art. 6 wynika, że organy dyscyplinarne korporacji zawodowej powinny w zasadzie spełniać w ym agania tego artykułu. W innym wypadku ich decy­ zje m uszą podlegać kontroli organu sądowego posiadającego pełną ju rysdyk­ cję i zapewniającego w szystkie gwarancje art. 6 ust. 1 Konw encji35” .

Wobec powyższego należy dojść do wniosku, że sądownictwo dyscyplinar­ ne adwokatów spełnia w ym ogi stawiane przez art. 6 Konwencji (dotyczące: bezstronności i niezawisłości sędziów, rzetelności w prowadzeniu postępo­ wania dyscyplinarnego, szybkości rozpoznawania spraw), tym samym dąże­ nie do pozbawienia adwokatów m ożliwości prow adzenia postępowań dyscy­ plinarnych i przekazanie ich organom sądownictwa powszechnego ja w i się jako zabieg służący rozbiciu, a konsekwencji zniszczeniu samorządu adwo­

kackiego, a nie jako próba usprawnienia postępowań.

30 M. A. Nowicki, Kom entarz do Konw encji, W arszaw a 2013 r., L E X on-line.

31 M. A. Nowicki, Kom entarz do Konw encji, W arszaw a 2013 r., L E X on-line. W orzecze­ niu P h ilis przeciwko G recji Trybunał powołuje się na bogate dotychczasowe orzecznictwo i wymienia następujące sprawy: K önig v. Germany, 28 czerwca 1978, Seria A No. 27, §§ 87-95; Le Compte, Van Leuven and D e Meyere v. B elgiu m , 23 czerw ca 1981, Seria A No. 43, §§ 41-51).

32 M. A. Nowicki, Kom entarz do Konw encji, W arszaw a 2013 r. L E X on-line.

33 W yrok E T P C Z w spraw ie Le Compte, Van Leuven i De Meyere przeciw ko B e lg ii z dnia 23 czerwca 1981 r., skarga nr 6878/75 i 7238/75.

34 §53 wyroku Le Compte, Van Leuven i De Meyere przeciwko B elgii, w którym stwier­ dzono: „The C ourt considers it superfluous to determ ine this issue, which was scarcely to­ uched on by those appearing before it: as in the K ön ig case (see the above-mentioned ju d g ­ ment, pp. 32-33, p par. 96), those o f the A rticle 6 (art. 6) rules which the applicants alleged were violated apply to both c iv il and crim in a l m atters.”

35 M. A. Nowicki, Kom entarz do Konw encji, L E X on-line; zob. też w yrok E T PC w spra­ w ie A lb e rt i Le Compte v. B elgia, § 29; G a u trin i in n i v. Francja z 20 m aja 1998 r., § 57.

Przechodząc do om ówienia spraw, w których pojawiło się zagadnienie postępowania dyscyplinarnego można w ym ienić następujące w yroki Trybu­ nału: W.R. przeciw ko A u strii, S teu r przeciw ko H o la n d ii. Interesującym orze­ czeniem jes t rów nież sprawa O lu jić przeciw ko Chorw acji, która dotyczy po­ stępowania dyscyplinarnego, z tym że skarżącym w tej sprawie był sędzia - Pierw szy Prezes Sądu N ajw yższego w Chorwacji. Co się tyczy zaś spraw polskich, omówione zostaną dwie sprawy: Frankow icz przeciw ko Polsce oraz

Sosinowska przeciw ko Polsce, które dotyczą postępowań dyscyplinarnych w o­

bec lekarzy. N a le ży w tym miejscu poczynić uwagę, iż dokonywanie przez Trybunał oceny czy krajowe postępowania dyscyplinarne są zgodne z art. 6 Konwencji następuje w orzecznictwie strasburskim nad w yraz sporadycznie.

W spraw ie W.R. przeciw ko A u s tr ii36 Trybunał w ydał w yrok w dniu 21 grudnia 1999 r. Okoliczności faktyczne spraw y były następujące: wobec skarżącego W .R. wykonującego zawód adwokata, na skutek zawiadom ienia złożonego przez prezesa Sądu Rejonowego w M auerkirchen, zostało wszczę­ te postępowanie dyscyplinarne przez Radę Dyscyplinarną Rady Adwokackiej w Górnej A u strii (w oryginale D is z ip lin a rra t der OberosterreichischenRecht-

sanw altskam m er)37. N astępnie w maju 1988 r. Rada Dyscyplinarna przeka­

zała do łącznego rozpoznania nowe zarzuty wobec adwokata. W toku postę­ pow ania obw iniony został uznany w innym popełnienia niektórych p rze­ w inień dyscyplinarnych, zaś z pozostałej części został uniewinniony, nadto Rada Dyscyplinarna zasądziła od obwinionego w związku z naruszeniem etyki adwokackiej kwotę 5000 austriackich szylingów. Skarżący otrzym a! w yrok Rady Dyscyplinarnej 4 kw ietnia 1990 r., zaś odwołanie skarżącego trafiło do Rady Odwoławczej w maju 1990 r. W spom niana Rada rozpatrzyła odwołanie skarżącego dopiero w 1993 r. przy czym w części oddaliła odwoła­ nie, zaś w pozostałej kw estii nakazała ponowne rozpatrzenie sprawy przez Radę D yscyplinarną Rady Adwokackiej w Górnej Austrii. Po ponownym roz­ patrzeniu sprawa Rada Dyscyplinarna Rady Adwokackiej w Górnej Austrii nakazała zapłacić skarżącemu 25 000 szylingów austriackich38.

W .R. 17 m aja 1993 r. złożył do Trybunału Konstytucyjnego skargę zarzu­ cając przewlekłość postępowania dyscyplinarnego. Trybunał w dniu 12 paź­ dziernika 1994 r. odrzucił skargę W .R .39 N astępnie W .R. złożył skargę do Europejskiej Kom isji P ra w Człowieka.

Trybunał podzielił pogląd Europejskiej Kom isji P ra w C złow ieka i stw ier­ dził, iż postępowanie dyscyplinarne składające się z trzech instancji, które toczy się przez okres 7 la t i 4 m iesięcy nie może być uznane za rozpatrzenie sprawy w rozsądnym czasie, o którym m owa w art. 6 ust. 1 Konwencji.

36 W yrok E T P C w sprawie W.R. przeciwko A u s trii z dnia 21 grudnia 1999 r., skarga nr 26602/95.

37 W.R. przeciwko A u s trii, § 8. 38 W.R. przeciwko A u s trii, § 14. 39 W.R. przeciwko A u s trii, § 15 i 16.

K olejn ą interesującą sprawą jes t w yrok w sprawie S teu r przeciw ko Bel-

g i i 40, której stan faktyczny prezentował się następująco: skarżący reprezen­

tował interesy klienta oskarżonego o wyłudzenie ubezpieczenia społecznego. Ó w oskarżony przyznał się do zarzucanych mu czynów, kiedy był przesłuchi­ w any przez funkcjonariusza publicznego - bez udziału adwokata ani tłum a­ cza. Wobec oskarżonego wszczęto postępowanie cywilne, ja k i karne41. P e ł­ nomocnik Steur w trakcie postępowania cyw ilnego podnosił, iż urzędnik państwowy doprowadził oskarżonego do takiego stanu psychicznego, w któ­ rym przyznał się on do popełnienia przestępstw a oszustwa (wspom niane przyznanie się było decydujące dla postawienia zarzutów karnych). W spo­ m niany funkcjonariusz uznał, iż w ypow iedzi adwokata na sali sądowej naru­ szają jego dobre im ię i złożył wniosek o wszczęcie postępowania dyscyplinar­ nego wobec adwokata do dziekana izby, który w edług właściwości został przekazany sądowi dyscyplinarnemu42.

Trybunał uznał, iż pomimo nienałożenia żadnej kary dyscyplinarnej na adwokata, sąd dyscyplinarny stw ierdzając przew inienie dyscyplinarne przez adwokata Steuradoprowadził do niebezpiecznej sytuacji, w której adwokaci w przyszłości nie będą bronić tak odważnie ja k dotąd swoich klientów 43. Jednocześnie Trybunał poczynił konkluzję, iż specjalne obowiązki adwoka­ tów m ogą w pewnych przypadkach - poprzez w prowadzenie ograniczeń ad­ wokackiej wolności ekspresji w toku postępowań sądowych - skutkować po­ zbawieniem reprezentowanych przez nich oskarżonych praw a do rzetelnego procesu w rozum ieniu art. 6 Konwencji44. W związku z tym Trybunał osta­ tecznie uznał naruszenie art. 10 Konwencji dot. wolności ekspresji.

Przechodząc do bardzo interesującej i obszernej sprawy O lu jić przeciwko

C horw acji45 na samym początku warto wskazać, iż skarżący pełnił funkcję

Pierw szego P rezesa Sądu N ajw yższego w Chorwacji, ale w związku z zarzu­ tam i postawionym i mu został zniesiony z urzędu. Skarżącemu w trakcie w ykonyw ania obowiązków sędziego zarzucono, że w okresie od stycznia do sierpnia 1996 r. utrzym yw ał kontakty seksualne z nieletnim i oraz to, że od 1995 r. ochraniał dwóch aktywistów, którzy powiązani byli ze św iatem prze­ stępczym, co skutkowało u tratą zaufania przez C horw atów do w ym iaru sprawiedliwości. W niosek o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego wobec Olujića złożył do Krajow ej Rady Sądownictwa rząd Chorwacji i domagał się w nim zniesienia obwinionego z urzędu zarówno sędziego ja k i Pierw szego

40

41

42

43

44

45

Prezesa Sądu N ajw yższego46. K rajow a Rada Sądownictwa w szczęła postępo­ wanie dyscyplinarne, które ostatecznie zakończyło się 14 stycznia 1997 r. uznając, iż Olujić popełnił zarzucane mu przew inienia dyscyplinarne, wobec czego orzeczono karę w postaci usunięcia z zawodu sędziego47. W trakcie postępowania dyscyplinarnego trzech członków Krajow ej Rady Sądownictwa wypow iedziało się w mediach na tem at „podsądnego” , przy czym wspom nia­ ne w ypow iedzi były negatywne, wręcz przesądzające, że Olujić dopuścił się przew inień wskazanych przez rząd Chorwacji. Dlatego też Olujić, po opubli­ kowaniu w yw iadów prasowych sędziów, złożył wniosek o ich wyłączenie, ze w zględu na ich brak bezstronności. W szystkie wnioski Rada oddaliła.

D ecyzja Krajow ej Rady Sądownictwa została w całości utrzym ana przez parlam ent - Izbę Regionalną. N astępnie skarżący złożył skargę do Trybuna­ łu Konstytucyjnego, który uchylił w yrok Krajow ej Rady Sądownictwa. P rz y ­ czyną przywołanego rozstrzygnięcia była okoliczność, że dowody, które stano­ w iły p od sta w ę u zn a n ia O lu jić a za w in n ego p o p ełn ien ia p rz e w in ie n ia dyscyplinarnego, okazały się dowodami uzyskanym i w sposób nielegalny, co oznaczało ich dyskwalifikację z m ateriału dowodowego48.

K rajow a Rada Sądownictwa ponownie rozpoznała sprawę Olujića, który - podobnie ja k poprzednio - złożył wniosek o w yłączenie czterech sędziów, którzy u dzielili w yw iadów prasowych, oczywiście o w ydźw ięku pejoratyw ­ nym dla obwinionego49. W szystkie wnioski Olujića zostały oddalone, co w ię­ cej nie zostały one w żadnym zakresie uzasadnione. N astępnie Olujić zażą­ dał od Rady, aby rozpraw a przed Radą odbywała się ja w n ie - z udziałem publiczności. K rajow a Rada Sądownictwa uznała, że wniosek o udział pu­ bliczności w rozpraw ie musi zostać oddalony ze w zględu na interes oskar­ żonego, ja k i interes w ym iaru sprawiedliwości50. K rajow a Rada Sądownic­ tw a w trakcie rozpraw przesłuchała wyłącznie świadków zawnioskowanych przez rząd, pomijając jednocześnie świadków zawnioskowanych przez obwi­ nionego, uznając że zgłoszone dowody są nieistotne51. 7 października 1998 r. K rajow a Rada Sądownictwa w ydała wyrok, w którym uznała, iż Olujić u trzy­ m yw ał kontakty z osobami ze św iata przestępczego, a zachowanie to naraża na szwank w ym iar sprawiedliwości w Chorwacji, w związku z czym w ym ie­ rzyła obwinionemu karę usunięcia z urzędu sędziego i Pierw szego Prezesa Sądu N ajw yższego52 .

Od powyższego wyroku obwiniony ponownie złożył odwołanie zaś parla­ m ent - ja k było opisane w yżej - utrzym ał w mocy w yrok K R S (decyzja została wydana w dniu 10 listopada 1998 r.). Olujić ponownie złożył 2 grudnia

46 O lu jić przeciwko Chorw acji, § 5. 47 O lu jić przeciwko Chorw acji, § 6. 48 O lu jić przeciwko C horw acji, § 8. 49 O lu jić przeciwko C horw a cji, § 9. 50 O lu jić przeciwko Chorw acji, § 10 51 O lu jić przeciwko Chorw acji, § 14. 52 O lu jić przeciwko C horw a cji, § 18.

1998 r. skargę konstytucyjną do Trybunału Konstytucyjnego, która w dniu 9 grudnia 2004 r. została odrzucona.

Skarżący w swojej skardze do E T P C podniósł w iele zarzutów zw iąza­ nych z naruszeniem art. 6 Konwencji: brak bezstronności sędziów w K ra jo­ wej Radzie Sądownictwa (kw estia publikacji artykułów w prasie ogólnokra­ jow ej i w ypow iedzi przesądzających o w inie podsądnego), skarżący podnosił, że postępowanie dyscyplinarne prowadzone wobec niego było nierzetelne, nadto w skazywał, że postępowanie dyscyplinarne było prowadzone przew le­ kle oraz, że w yłączenie jawności postępowania naruszało art. 6 Konwencji.

Trybunał w swoim orzeczeniu dokonał oceny m erytorycznej w ypow iedzi sędziów- członków Krajow ej Rady Sądownictwa i doszedł do wniosku, iż stanowią one naruszenie zasady bezstronność sędziów, a co za tym idzie Trybunał stw ierdził naruszenie art. 6 Konwencji. Trybunał podzielił w ca­ łości zarzut skarżącego, dotyczący nieuzasadnionego w yłączenia jawności przed K ra jow ą Radą Sądownictwa i orzekł, iż doszło w tym zakresie do naruszenia art. 6 Konwencji. Trybunał potwierdził, że oddalenie wniosków dowodowych zgłoszonych przez oskarżonego naruszało zasadę równości broni stron. Jednocześnie podkreślił, iż postępowanie prowadzone było zbyt długo, czego konsekwencją jest naruszenie art. 6 ust. 1 Konwencji przez Chorwację.

Jeżeli chodzi o sprawy polskie, które dotyczyły postępowań dyscyplinar­ nych warto wskazać na w yroki w sprawie Sosinowska oraz Frankow icz. Obie sprawy dotyczą lekarzy, którzy byli obwinionym i w postępowaniach dyscypli­ narnych. W sprawie Sosinowska przeciw ko Polsce53 Trybunał zbadał nastę­ pujący stan faktyczny: pani Sosinowskajest lekarzem pulmonologiem, pracu­ jącym w szpitalu w Rudzie Śląskiej. W szpitalu tym ordynatorem oddziału została pani W .R.K . Pom iędzy lekarzam i powstał konflikt, który był spowo­ dowany n iew łaściw ym i decyzjam i ordynatora w zakresie diagnozow ania i leczenia pacjentów. Z powyższym i decyzjam i nie m ogła się zgodzić skarżą­ ca, gdyż uznawała je za błędne i niezgodne z w iedzą medyczną. Skarżąca zwróciła się w tej sprawie do krajowego konsultanta i przedstaw iła siedem przypadków (w raz z dokumentacją medyczną), które świadczyły o błędach w sposobie leczenia zaproponowanych przez ordynatora. Skarżąca została zwolniona dyscyplinarnie ze szpitala, ze w zględu na ciężkie naruszenie obo­ w iązków pracowniczych. Sosinowska złożyła pozew o odszkodowanie z tytułu niezgodnego z prawem rozw iązania umowy, który to pozew został w całości uwzględniony przez sąd rejonowy. Sąd uznał, iż skarżąca jes t bardzo do­ brym specjalistą, zaś jej zachowanie nie dawało podstaw do rozw iązania stosunku pracy w trybie dyscyplinarnym. Od powyższego wyroku apelację złożył pozw any szpital, jednakże okazała się ona bezzasadna - Sąd O kręgo­ w y w Gliwicach utrzym ał w mocy w yrok sądu pierwszej instancji54.

53 W yrok E T P C w sprawie Sosinowska przeciwko Polsce z 18.10.2011, skarga nr 10247/ /09.

Skarżąca w dniu 3 listopada 2004 r. złożyła w Śląskiej Izbie Lekarskiej prośbę o interw encję w spraw ie konfliktu pom iędzy n ią a ordynatorem W .R.K . i wniosła o powołanie komisji kontroli zawodowej celem zbadania metod pracy ordynatora W .R.K ., załączając listę błędów, których dopuściła się W .R.K . Rzecznik O kręgowy Odpowiedzialności Zawodowej postanowie­ niem odmówił wszczęcia dochodzenia uzasadniając swoją decyzję tym, iż wniosek skarżącej jes t złożony ze w zględu na konflikt m iędzy lekarzam i55. Od powyższej decyzji skarżąca odwołała się do Głównego Rzecznika Odpo­ wiedzialności Zawodowej, który uchylił zaskarżone postanowienie i przeka­ zał sprawę do ponownego rozpoznania. Ponownie Rzecznik O kręgowy w dniu 18 sierpnia 2006 r. odm ów ił w szczęcia dochodzenia przeciw ko W .R .K ., a nadto w dniu 22 sierpnia wszczął postępowanie wobec skarżącej ze w zg lę­ du na nieetyczne zachowanie skarżącej wobec koleżanki lekarza i przełożo­ nej56. Sąd lekarski uznał, iż skarżąca naruszyła swoim zachowaniem p rze­ pis art. 52 ust. 1, 2 i 3 Kodeksu etyki lekarskiej i udzielił obwinionej kary nagany57. Od rozstrzygnięcia sądu lekarskiego skarżąca złożyła odwołanie do Naczelnego Sądu Lekarskiego, który rozstrzygnięcie sądu lekarskiego u trzy­ m ał w mocy58.

Trybunał dokonując oceny przedmiotowej sprawy w yraził pogląd, iż ry ­ gorystyczna interpretacja praw a krajowego zaprezentowana przez sądy dys­ cyplinarne, pociągająca za sobą zakaz w yra ża n ia w szelkich krytycznych opinii w ram ach wykonywanego zawodu lekarza, nie jes t zgodna z prawem do wolności w yrażania opinii59. Trybunał w ytknął również sądom dyscypli­ narnym nieprzeprowadzenie analizy czy w ypow iedzi skarżącej dotyczących ordynatora, które m iały na celu obronę interesów uzasadnionych ze społecz­ nego punktu widzenia. W ocenie Trybunału w ypow iedzi skarżącej były kry­ tycznym i opiniam i o pracy W .R.K ., a nie próbą nieuzasadnionego krytykow a­ nia innego lekarza60. Skarżąca podnosiła w swojej skardze również zarzut naruszenia art. 6 ust. 1 Konwencji, jednakże Trybunał uznał, iż nie ma potrzeby analizy skargi pod kątem art. 6 ust. 1 Konwencji, gdyż wszystkie kw estie zostały zbadane ju ż pod kątem art. 10 Konwencji.

N a koniec warto wspomnieć o sprawie Frankow icz przeciw ko Polsce61. Jej tłem była opinia przygotow ana przez skarżącego, dotycząca procesu le ­ czenia pacjenta przez K lin ikę H epatologii w Tarnowie. W przedmiotowej opinii lekarz zwrócił uwagę na błędy diagnostyczne oraz niepraw idłow e leczenie pacjenta. W związku z przedm iotow ą opinią O kręgowy Rzecznik

65 Sosinowska przeciwko Polsce, § 19 i 20. 56 Sosinowska przeciwko Polsce, § 24.

57

58

59

60

61

Odpowiedzialności Lekarskiej wszczął przeciwko skarżącemu postępowanie dyscyplinarne, zarzucając mu naruszenie art. 52 ust. 1 Kodeksu etyki lekar- skiej62. F inalnie, sąd lekarski uznał skarżącego za w innego naruszenia art. 52 Kodeksu etyki lekarskiej, Sąd podkreślił, że: „skarżący, w swoim raporcie, w yra ził negatyw ne opinie na tem at zawodowego postępowania da­ nych lekarzy, po czym przekazał je bezpośrednio pacjentowi. Czyniąc to, zdyskredytował lekarzy w oczach pacjenta”63. Ostatecznie, na skutek odwo­ łania skarżącego N aczelny Sąd Lekarski w dniu 29 m aja 1998 r. utrzym a! w mocy zaskarżony w yrok rady lekarskiej64. Skarżący w swojej skardze podniósł dwa zarzuty - zarzut naruszenia art. 10 Konwencji poprzez uzna­ nie, że lekarz nie m a praw a do w yrażania opinii na tem at leczenia zastoso­ wanego wobec jego pacjenta przez innego lekarza65 oraz zarzut naruszenia art. 6 ust.1 Konwencji poprzez fakt, iż Sądy Lekarskie rozpoznające jego sprawę nie były sądami niezaw isłym i i bezstronnym i w rozum ieniu wspo­ m nianego przepisu. Trybunał podzielił zarzut naruszenia art. 10 Konwencji, zaś w stosunku do zarzutu naruszenia art. 6 ust. 1 Konwencji stwierdził, że „naw et w sytuacji, gdy artykuł 6 § 1 Konwencji m a zastosowanie, nałożenie obowiązku orzekania w sprawach dyscyplinarnych na zawodowe organy dys­ cyplinarne samo w sobie nie stanowi naruszenia Konwencji. N iem niej je d ­ nak, w takich okolicznościach Konwencja w ym aga zastosowania co najmniej jednego z następujących dwóch systemów: albo zawodowe organy dyscypli­ narne same stosują się do w ym agań przedm iotowego artykułu, albo nie stosują się do niego, lecz podlegają następnie kontroli organu sądowniczego, który posiada pełne kompetencje i zapew nia gwarancje przew idziane w ar­ tykule 6 § 1 (zobacz A lb e rt i L e Compte cytowany powyżej, § 29, oraz Gau-

trin , cytow an y pow yżej, § 57)”66. Trybu nał w y ra ził rów nież pogląd, że

w przedm iotowym czasie postanowienia sądów lekarskich, w sytuacji, gdy ich konsekwencją było zaw ieszenie w praw ie w ykonyw ania zawodu lub ode­ branie praw a w ykonyw ania zawodu, m ogły być zaskarżane do Sądu N a jw y ż­ szego - co zapewniało dodatkową ochronę z punktu w idzenia w ym agań a rty­ kułu 6 § 1 Konwencji67.

M ając na uwadze powyższe orzeczenia Europejskiego Trybunału P raw C złowieka należy stwierdzić, że Trybunał stosuje wypracowane ju ż standar­ dy strasburskie z art. 6 Konwencji do postępowań dyscyplinarnych, które dotyczą istotnych zagadnień, takich ja k problem przewlekłość postępowania, problem jawności rozprawy, problem praw a do obrony obwinionego. Obwinio­ ny w postępowaniu dyscyplinarnym korzysta z takich samych gwarancji

62 Frankow icz przeciwko Polsce, § 7 i 8. 63 Frankow icz przeciwko Polsce, § 10. 64 Frankow icz przeciwko Polsce, § 13. 65 Frankow icz przeciwko Polsce, § 35. 66 Frankow icz przeciwko Polsce, § 60. 67 Frankow icz przeciwko Polsce, § 66.

procesowych, co oskarżony w postępowaniu karnym, zaś naruszanie proceso­ we dokonywane przez krajowe sądy dyscyplinarne są szczegółowo analizow a­ ne pod kątem ich zgodności lub nie z prawam i konwencyjnymi.

4. Podsumowanie

Postępow anie dyscyplinarne adw okatów na przestrzeni ostatnich lat ewoluowało i podlegało w ielu zmianom. Obecnie można stwierdzić, iż speł­ nia ono standardy wynikające z art. 6 ust. 1 Konwencji - sędziowie sądu dyscyplinarnego są niezaw iśli i bezstronni, postępowanie toczy się jaw nie oraz prowadzone jes t w rozsądnym czasie ijest co najmniej dwuinstancyjne. N ie budzi również wątpliwości, iż Trybunał nie nakazuje państwom stronom Konwencji, aby odwołanie od sądu izbowego musiało być rozstrzygane przez sąd powszechny. Istotną również okolicznością jes t to, iż sama adwokatura w idzi konieczność w prow adzania ciągłych zm ian w zakresie postępowań dys­ cyplinarnych; do nich m ożna zaliczyć idee powoływania zawodowych rzeczni­ ków dyscyplinarnych, czy też w prowadzenie ściśle określonych term inów do podjęcia czynności przez rzeczników dyscyplinarnych, które to rozwiązanie m a przyczyniać się do w alk i z problem em przedaw nienia przew inień dyscy­ plinarnych. W ostatnim czasie bardzo często dyskutowanym postulatem jest wprowadzenie do U staw y Praw o o Adw okaturze przepisu, który stw ierdzał­ by, iż w postępowaniu dyscyplinarnym adwokatów stosujemy przepisy części ogólnej kodeksu karnego lub też przepisy zamieszczone w rozdziale I I I ko­ deksu karnego.

Adw okatu ra na przestrzeni ostatnich dwudzieści pięciu la t dokonała ogromnej reform y modelu postępowania dyscyplinarnego, której rezultaty są dostrzegalne nie tylko przez samorząd, ale także przez Sąd Najw yższy, który rozpatruje kasacje od orzeczeń W yższego Sądu Dyscyplinarnego przy N aczel­ nej Radzie Adwokackiej. M ając na uwadze fakt ciągłego ulepszania procedu­ ry dyscyplinarnej oraz wniosków płynących z orzecznictwa Europejskiego Trybunału P ra w Człow ieka w Strasburgu należy uznać, iż postępowanie to winno nadal leżeć w gestii samorządu zawodowego, gdyż próba pozbawienia samorządu tej prerogatyw y doprowadzi do zniszczenia samorządu zawodo­ wego adwokatów, posiadającego ponad 95-letnią tradycję.

ATTORNEY’S DISCIPLINAR Y PROCEEDINGS

A N D THE STANDARDS OF EUR O PEAN COURT

OF H UM AN RIGHTS

K e y w o rd s : d is cip lin a ry proceedin gs o f a ttorn ey, E u ropean Court o f H u m an Righ ts, attorneys, the Supreme Court, the right to fair trial, Convention for the protec­ tion o f Human Rights and Fundamental Freedoms

S u m m a ry

Paper is devoted to the problem o f disciplinary proceedings against attorneys. The main purpose is to analyze the current system o f disciplinary proceedings o f attorney in Poland, also author describes the legal system o f attorney’s disciplinary proceedings in Poland - describes the first step of proceedings, analyze the evidence’s proceeding and also right to appeal. The author presents the most important judgments o f E C H R in which appeared the problem o f disciplinary proceedings such as: W. R v. Austria, Steur v. Austria, O lujic v. Croatia, Franko- wicz v. Poland and Sosinowska v. Poland. In those judgment E C H R present the standards o f disciplinary proceedings according to art. 6 o f ECHR.