Zwalczanie alkoholizmu i jego skutków : (ustawa z 10. XII. 1959 r.)

Jan Deręgowski

Zwalczanie alkoholizmu i jego

skutków : (ustawa z 10. XII. 1959 r.)

Palestra 4/3(27), 33-46

1960

JAN CERĘGOWSKI adwokat

Zw alczanie alkoholizmu i jego skutków

( u sta w a z 10. X II. 1 9 5 9 r.)

Now a u sta w a z dnia 10 g ru d n ia 1959 r. o zw alczaniu alkoholizm u <(Dz. U. N r 69, poz. 434) u zupełniła, poszerzyła oraz w zm ocniła przepisy uch y lo n ej u sta w y z dnia 27 k w ietn ia 1956 r. o zw alczaniu alkoholizm u (Dz. U. N r 1.2, poz. 62).

P rzep isy zasadnicze obu ustaw , zarów no p oprzedniej, jak i now ej, dzielą się na dw ie grupy. N a jed n ą z n ich sk ład ają się przepisy m ające n a celu ograniczenie lub zm niejszenie albo całkow ite uniem ożliw ienie spożycia alkoholu, na dru gą zaś — p rzep isy zm ierzające do zm niejszenia lub usunięcia u jem n y c h skutków alkoholizm u w życiu społecznym oraz do zw alczenia ty c h skutków .

Poza ty m i dw iem a zasadniczym i g ru p am i pozostaje jeszcze k ilk a in ­ ny ch przepisów , z k tó ry ch jed n e zm ieniają częściowo brzm ienie ustaw y z 15 g ru d n ia 1951 ro ku o orzecznictw ie k a rn o -a d m in istra c y jn y m , a d ru ­ gie u c h y la ją u staw ę z dnia 27 k w ie tn ia 1956 ro k u o zw alczaniu alko­ holizm u.

Do pierw szej g ru p y przepisów zasadniczych należą w szystkie przepi­ sy zakazujące sprzedaży i podaw ania tudzież spożycia napojów alkoho­ low ych, przepisy, k tó re przew id ują m ożność i sposoby zw iększenia w p ro ­ w adzonych zakazów, oraz przepisy k a rn e w iążące się z n iep rzestrzeg a­ n iem ty c h zakazów.

Do d ru g iej g ru p y należą w szystkie p rzep isy dotyczące lecznictw a n a ­ łogow ych alkoholików , przepisy m ające na celu zapew nienie dostarczania przez alkoholików alim entów na u trz y m a n ie ich rodzin i osób do alim en- to w an ia u p raw n io n y ch , przepisy u sta n a w ia ją c e izby w ytrzeźw ień oraz p rzepisy obejm u jące p rzestęp stw a popełnione w stan ie nietrzeźw ości.

Z a k a z y s p r z e d a iy , p o d a w a n ia i s p o ż y w a n ia n a p o jó w a lk o h o lo w y c h

1. Now a u staw a o zw alczaniu alkoholizm u zw iększyła i zaostrzyła dotychczasow e zakazy m ające n a celu zm niejszenie spożycia alkoholu. Z akazy te dzielą się n a zakazy sprzedaży i po d aw ania alkoholu oraz n a zakazy jego spożycia. Często te obydw a rodzaje zakazów w y stęp u ją rów nocześnie, ale n ie je s t ta k zawsze. W szystkie te zakazy poczynione- zostały bądź ze w zględu na c h a ra k te r m iejsc, n a k tó re zostały rozciąg­ nięte, bądź ze w zględu n a cechy osób, k tó re ta k im i zakazam i zostały objęte. Z akazy te m ożna jeszcze podzielić n a tak ie , k tó re obejm ują w szystk ie n a p o je alkoholow e, i na takie, k tó re dotyczą ty lk o nap o jów alkoholow ych o określonej m ocy (np. n apojów alkoholow ych o zaw ar­ tości ponad 4,5% lub o zaw artości ponad 18% alkoholu).

2. N ow a u staw a rozszerzyła bezw zględne zakazy sprzedaży, poda­ w ania i spożycia w szystkich n apojów alkoholow ych. Z akazy te obowią­ zyw ały dotychczas w lo k alach zakładów i placów ek ośw iatow o-w ycho- w aw czych, na te re n a c h szp italn y ch i sa n a to ry jn y c h . N ow a u staw a roz­ ciągnęła je tak ż e n a zak ład y służące bezpośrednio k om u nik acji (art. 1 § 1). W yłączyła ona spod ty ch trzech zakazów osoby nietrzeźw e, pod­ p orządkow ując je jednocześnie ty lk o zakazom sprzedaży i podaw ania, oraz zaliczyła do n ietrzeźw ych te osoby, k tó re w chw ili żądania sprze­ daży lu b podan ia im n a p o ju alkoholow ego n ie m ają pieniędzy na zapła­ cenie za alkohol i w sk u tek tego chcą go naby ć n a k re d y t lub pod za­ staw (art. 1 § 2).

Zasadność rozszerzenia zakazów, obow iązujących dotychczas w loka­ lach zakładów i placów ek ośw iatow o-w ychow aw czych i in n y ch obiek­ tów w ym ienionych w y żej, n a zakłady służące bezpośrednio ruchow i ko­ m un ikacji, ze w zględu n a słuszną obaw ę dużej b ard zo d estru k cyjn ości sk u tków spożyw ania alkoholu n a fu n kcjo n ow an ie w y m ien io n ych zakła­ dów i grożące stąd niebezpieczeństw o, n ie budzi najm n iejszej w ą tp li­ wości.

Z akaz sprzedaży i p o daw an ia napojów alkoholow ych osobie nietrzeź­ w ej uzasadniony je s t problem atycznością w oli jed y n ie nab y cia tego n a ­ po ju oraz niedopuszczalnością zw iększenia się istn ieją ce j nietrzeźw ością co m oże pociągnąć za sobą b ard zo u jem n e sk u tk i ta k dla otoczenia, j a k i dla sam ego nietrzeźw ego.

Zakazy sprzedaży i podaw ania jakiegokolw iek n a p o ju alkoholowego- n a k re d y t lu b pod zastaw , czyli osobie nie posiadającej p ieniędzy n a

N r 3 Z W A L C Z A N IE A L K O H O L IZ M U I J E G O S K U T K Ó W 35 zakup w chw ili nabycia, są całkow icie uzasadnione niedopuszczalnością zadłużania się. Z akaz spożycia w sto su n k u do n ie posiadających pien ię­ dzy na zapłacenie za alkohol i w stosun k u do nietrzeźw ego w y d a je się tu całkiem zbędny.

3. Now a u sta w a rozszerza tak że zakazy sprzedaży, po daw ania i spo­ życia n apojów alkoholow ych m ający ch zaw artość alkoholu w iększą niż 4,5%. Poza pod d an y m i dotychczas ty m zakazom : zakładam i p rac y (z w y ­ jątk ie m szczególnych w ypadków p o daw ania i spożyw ania n apo jów al­ koholow ych za zgodą k ierow nika zakładu w zw iązku z uroczystościam i lub in n y m i w y jątk o w y m i okazjam i, p rzy czym w tak ic h w y p ad k ach m ogą być podaw an e i spożyw ane n a p o je alkoholow e różnej m ocy — a rt. 4), h o telam i robotniczym i, stołów kam i i b u fetam i p rzy zakładach pracy, lokalam i i m iejscam i przeznaczonym i do ćwiczeń sportow ych i gim nastycznych, zabaw am i n a o tw a rty m po w ietrzu i w p a rk a c h k u ltu ­ ry, obszaram i zabudow ań koszarow ych i obozów w ojskow ych (z w y ją t­ kiem kasyn, bufetów , k a w ia rń i sklepów zn ajd u jący ch się n a te re n ie obiektów w ojskow ych), dom am i k u ltu ry i św ietlicam i, targ o w isk am i i m iejscam i zeb rań m asow ych, schroniskam i tu ry sty cz n y m i, re s ta u ra ­ cjam i i b u feta m i n a dw orcach kolejow ych, autobusow ych i portow ych, sklepam i czynnym i w godzinach nocny ch (od 22 do 6) oraz poza nie­ p ełn oletnim i do la t 18 — now a u staw a w p row adza te sam e zakazy w sto­ sunku do lokali klubów sportow ych, tere n ó w plaży, basenów i kąpielisk oraz w sto su n k u do kiosków i pociągów (z w y ją tk ie m w agonów re s ta u ­ rac y jn y ch — a rt. 2).

4. Rów nież jeśli chodzi o n ap o je alkoholow e zaw ierające w ięcej niż 18% alkoholu, now a u sta w a poddaje pociągi om ów ionym w yżej zakazom dotyczącym n apo jó w alkoholow ych o zaw artości alkoholu w iększej niż 4,5%, a jednocześnie rozciąga zakazy sprzedaży, podaw ania i spożycia nie ty lk o — ja k dotychczas — n a dom y w ypoczynkow e, lecz tak ż e na k a w ia rn ie i c u k iern ie (w k tó ry c h w y ją te k stanow ią likiery) o raz n a w agony re sta u ra c y jn e , gdzie dopuszczona je s t sprzedaż, podaw anie i spo­ życie n ap o jó w alkoholow ych o zaw artości alkoholu w yższej od 18%' je­ dy n ie ty m podróżnym , k tó rzy zam aw iają d an ia podstaw ow e, i ty lk o

w ilości n ie w iększej niż 0,1 litra n a osobę.

5. Z asady i w a ru n k i sprzedaży, p o d aw ania i spożyw ania napojów alkoholow ych n a m orskich sta tk a c h h andlow ych, n a sta tk a c h p asażer­ skich żeglugi przy b rzeżn ej i śródlądow ej o k reślić m a rozporządzenie M i­ n is tra Żeglugi i G ospodarki W odnej w y d an e w porozum ieniu z M ini­ s tre m P ra c y i O pieki Społecznej (art. 4 § 2).

6. Dalsze ograniczenie, ale ty lk o sprzedaży napo jów alkoholow ych o zaw artości w iększej niż 4,5% alkoholu, polega n a tym , że nie w olno ich sprzedaw ać bez zezw olenia w ydanego przez w łaściw y organ adm ini­ s tra c y jn y (art. 5 § !). D otychczas zezw olenia ta k ie b y ły n iezbędne do sprzedaży napojów alkoholow ych zaw ierających w ięcej niż 18% alko­ holu. Zezw olenie jed n a k ta k ie n ie m oże być w y dane, jeżeli m iejsca sprzedaży m iały b y się m ieścić w pobliżu dw orców kolejow ych, a u to b u ­ sow ych, p ortow ych, w iększych zakładów przem ysłow ych, szkół, zakła­ dów w ychow aw czych, szpitali, sanatoriów , k o szar i in n y ch urządzeń m asow ego sk u p iania się (art. 5 § 3). N ależy zaznaczyć, że tak ie j p rz e ­ szkody w w y daw an iu zezw oleń w daw nej u staw ie nie było.

7. Z om ów ionym i zakazam i sprzedaży, podaw ania i spożyw ania n a ­ pojów alkoholow ych łączy się n ak az d ostarczan ia napojów alkoholo­ w ych do pu n k tó w ich sprzed aży w naczyniach zam k n ięty ch z oznacze­ niem nazw y w y tw órn i, ro d zaju i ilości n a p o ju oraz jego m ocy w y ra ­ żonej w p ro cen tach (art. 9). T reść tego n ak azu w skazuje, że daje ona m ożność kontro lo w an ia, czy zakazy sprzedaży, podaw ania i spożyw ania są należycie p rzestrzeg an e i czy sp rzed aw an e w dan y ch p u n k ta c h sprze­ daży n apo je alkoholow e odpow iadają zezw oleniom na ich sprzedaż.

3. Ja k ie org an y a d m in istra c ji państw ow ej są w łaściw e do w ydaw ania zezw oleń n a sprzedaż napo jó w alkoholow ych, ja k ie są w a ru n k i i try b w y daw an ia ty ch zezw oleń oraz w skazania niezb ędn e dla zapobieżenia istn ien iu n a d m iern ej ilości p u n k tó w sprzedaży — określi rozporządze­ nie M in istra H andlu W ew nętrznego w y d an e w porozum ieniu z M ini­ stre m P ra c y i O pieki Społecznej. Je śli chodzi o m iejscow ości u zd ro­ wiskowe, rozporządzenie ta k ie pow inno być uzgodnione z M inistrem Z drow ia (art. 5 § 2).

9. Co s ię . tyczy kasyn, bufetów , k aw iarń i sklepów m ieszczących się na te re n ie obiektów w ojskow ych, to sprzedaż i po d aw anie w nich nap o ­ jów alkoholow ych zaw ierający ch w ięcej niż 4,5% alkoholu m ogą być prow adzone za om ów ionym w yżej zezw oleniem ad m in istra c y jn y m przy jednoczesnym zezw oleniu n a to w łaściw ych organów w ojskow ych (art. 6

§ 1).

P rzep isy szczegółowe, reg u lu jąc e sprzedaż i podaw anie napojów al­ koholow ych n a tere n ie obiektów w ojskow ych oraz ok reślające w łaści­ we organów w ojskow ych w ty c h spraw ach, w y da M in ister O brony

dow ej (art. 6 § 2). T enże M in ister określi w ypadki, w k tó ry ch ze :u n a u trz y m an ie dyscy pliny i p orządku w ojskow ego może być

Nr 3 Z W A L C Z A N IE A L K O H O L IZ M U I J E G O S K U T K Ó W 37 w prow adzony całkow ity zakaz sprzed aży n apojów alkoholow ych (art. 6 § 3).

W obec w ojsk w e w n ętrzn y ch p rzew id ziane w yżej w o statn ich dwóch zdaniach u p raw n ie n ia p rzy słu g u ją M inistrow i S p raw W ew nętrzn ych (art. 6 § 4).

K o m p etencje M in istra O brony N arodow ej i M in istra S p raw W ew n ętrz­ ny ch ograniczone są, w om ów ionym zakresie, do teren ó w podległych im obiektów w ojskow ych.

10. Pow szechne zakazy sprzedaży i podaw an ia napojów alkoholo­ w ych zaw ierający ch w ięcej niż 18% alkoholu w prow adzić m oże na soboty i in n e pow szechnie p rz y ję te d n i w y p ła t w ynagrodzenia za pracę, na dn i targ o w e i w olne od p racy k ażd a ra d a narodow a. P ow iatow a zaś ra d a n arodow a m oże na podległym jej te re n ie w prow adzić ogranicze­ nia w sprzedaży i podaw aniu; w szczególności m oże ona w prow adzić to ograniczenie w stosunku do zakładów gastronom icznych, o k reślając ściśle ilość sp rzedaw anego tam alkoholu i uzależn iając spożycie n ap o ju alk o ­ holowego od zam ów ienia podstaw ow ego d an ia (art. 7 § 1 i 2). P ró cz te ­ go pow iatow a (m iejska) ra d a narodow a może, po zasięgnięciu opinii w łaściw ej grom adzkiej lub m iejskiej ra d y narodow ej lub na w niosek tych że rad , w prow adzić całkow ity zakaz sprzedaży i podaw ania tak ich napojów alkoholow ych (ponad 18%), a n aw et całkow ity zakaz sprzedaży i podaw ania napojów alkoholow ych zaw ierający ch w ięcej niż 4,5% alk o ­ holu (art. 7 § 3).

11. O m ów ione w yżej zakazy sprzedaży, podaw ania i spożycia napojów alkoholow ych p o p a rte zostały n astęp u jący m i sankcjam i k a rn y m i (pod­ k reślić trzeb a, że san k cjam i k a rn y m i w zm ocnione zostały rów nież zaka­ zy spożycia, czego poprzednio nie było):

a) sp rzed ający n ap o je alkoholow e w w y p adk u, gdy jest to zabronione, albo w w y p a d k u b ra k u w ym aganego na to zezw olenia podlega k a ­ rze a re sz tu do la t 2 lub grzy w n y do 10 000 złotych (art. 25 § 1); tak ie sam e k a ry przew idziane są d la k ierow nik a zakładu h an d lo ­ wego lub gastronom icznego, k tó ry w sk u te k b ra k u n ad zoru lub w sk u tek n ied b alstw a dopuszcza do popełn ienia takiego p rze stęp ­ stw a w k iero w an y m p rzezeń zakładzie (art. 25 § 2);

b) u staw a przew idziała san k cje za now e przestępstw o, m ianow icie za spożyw anie n ap o ju alkoholow ego w b rew jedn em u z w yłuszczonych poprzednio zakazów zaw arty ch w a rt. 1 § 1,, w a rt. 2 § 1 i a rt. 3 u sta w y ; w y m ierza się tu k a rę a re sz tu do 3 m iesięcy lub grzyw ny do 4 500 złotych (art. 25 § 3);

c) za nowo przew id zian e przestępstw o, tj. za naby w an ie lu b spoży­ w an ie napojów alkoholow ych w m iejscu nielegalnego w yszynku, grozi k a ra a re sz tu do 3 m iesięcy lu b g rzy w n y do 4 500 złotych; d) ta sam a san k cja co w p u nk cie c) grozi za spożyw anie napojów al­

koholow ych w m iejscach legalnej ich sp rzed aży lub za podaw anie tak ic h napo jó w przy niesio n y ch ze sobą przez spraw cę lu b przez in ną osobę;

e) za n aru szen ie n a k azu określającego sposób d o starczan ia napojów alkoholow ych do p u n k tó w ich sprzedaży p rzew id zian a została k a ­ r a do jed neg o ro k u a re sz tu lub do 5 000 złotych g rzy w n y (art. 26); f) n a osobną uw agę zasługuje rozp ijan ie niepełn oletn iego (do la t 18)

przez dostarczen ie m u nap o jó w alkoholow ych lub U łatw ienie ich spożyw ania albo n a k ła n ia n ie go do spożyw ania tak ic h napojów ; grozi za to k a ra w ięzienia do la t 3 lu b k a ra a re sz tu do la t 3.

II

Z w a lc z a n ie s k u tk ó w a lk o h o liz m u

U staw a p rzew id u je szereg środków m ają cy c h n a celu zw alczanie lub osłabienie sku tk ó w alkoholizm u.

1. Z obow iązuje ona w szystkie rad y n arodow e do prow adzenia w alki z alkoholizm em , w ty m ró w n ież do ud zielania niezbęd nej pom ocy ko­ m iteto m przeciw alkoholow ym i in n y m organizacjom społecznym w o r­ ganizow aniu i p ro w ad zen iu ak cji u św iadam iającej w zak resie zw alcza­ nia alkoholizm u.

W ym ienione ra d y przezn aczają, po w y słu ch an iu opinii społecznego k o m itetu przeciw alkoholow ego, p rzy n a jm n ie j 10% kw o t u zyskanych z d o p łat do ceny nap o jów alkoholow ych a p o b ieran y ch w m yśl ustaw y z d n ia 1 lipca 1958 r. o dochodach ra d narod ow y ch (Dz. U. N r 44, poz. 214) na zw alczanie alkoholizm u. P ien iąd ze te m ają być zużyte n a zw alczanie alkoholizm u zgodnie z w y ty czn ym i u stalo n y m i przez M ini­ s tra P ra c y i O pieki Społecznej (art. 11).

2. W szytkie ra d y n arod o w e rzęd u w ojew ódzkich (a w ięc ra d y w o je­ w ódzkie i ra d y m iast w ydzielonych z w ojew ództw ) m ają obow iązek zor­ ganizow ać i prow adzić zak ład y lecznictw a zam kniętego, ra d y zaś n a ro ­ dow e rzęd u pow iatow ych m ają obow iązek zorganizow ania i prow adze­ nia zakładów lecznictw a otw arteg o dla nałogow ych alkoholików (art. 12 § 1. i 2). M in ister Z drow ia obow iązany jest w yd ać w try b ie rozporzą­

■Nr 3 Z W A L C Z A N IE A L K O H O L IZ M U I J E G O S K U T K Ó W 39 dzenia, w po rozum ieniu z M in istrem Spraw iedliw ości, reg u la m in dla ta k ic h zakładów lecznictw a zam kniętego, o k reślający p raw a i obow iązki k u rac ju szy oraz ry g o ry za n iestosow anie się do po rząd k u ustalonego w zakładzie (art. 12 § 3).

3. U staw a p rzew id u je leczenie p rzym usow e ty c h nałogow ych alko­ holików , k tó rzy postępow aniem sw oim pow odują rozk ład życia rodzin­ nego, dem oralizację n ie le tn ic h albo zakłócają sy stem atycznie spokój 1 porządek p ubliczny (art. 13).

O zastosow aniu przym usow ego leczenia w zakładzie lecznictw a o tw a r­ te g o o rzek ają kom isje społeczno-lekarskie p rz y w ydziałach zdrow ia (or­ ganach do sp ra w zdrow ia) prezydiów pow iatow ych ra d narodow ych, a o zastosow aniu leczenia w zakładzie leczn ictw a zam kniętego o rzek ają w postępo w an iu niesp orn y m , n a w niosek kom isji społeczno-lekarskiej (art. 14 i 15 § 1), w łaściw e w edług m iejsca zam ieszkania alkoholika sądy pow iatow e. P raw o m o cn e z chw ilą ogłoszenia orzeczenie sądu — czy to sta n o w ią c e o um ieszczeniu w zakładzie lecznictw a zam kniętego, czy też n a k a zu ją ce leczenie w zakładzie lecznictw a otw arteg o — zapada po rozpraw ie, k tó ra pow inn a się odbyć n ie później niż 14 dnia od d a ty w p ły w u w niosku. U czestnikam i ta k ie j ro zp raw y m uszą być z m ocy p ra ­ w a w nioskodaw ca, p ro k u ra to r i osoba, k tó re j postępow anie dotyczy (art. 15 § 2 i 3). P o b y t w zakładzie lecznictw a zam kniętego m oże trw ać ta k długo, póki będzie tego w ym agało leczenie, nie dłużej je d n a k niż 2 lata.

O ukończeniu leczenia orzeka k o m isja sp o łeczno-lekarska istn iejąca p rz y d an y m zakładzie leczniczym . K om isja ta może zadecydow ać o d al­ szym stosow aniu leczenia w zakładzie lecznictw a otw artego. D ecyzja tej kom isji podlega w ykonaniu, jeżeli alkoholik, osoba bliska, p ro k u ra ­ to r lub zakład, k tó ry p rzep ro w ad zał leczenie, n ie zażąda w ciągu 7 dni od d a ty w y d a n ia tej decyzji o zakończeniu leczenia przym usow ego skie­ ro w ania sp ra w y do sąd u pow iatow ego, w łaściw ego dla zakład u leczenia alkoholika, w celu rozpoznania sp raw y w postępow aniu n iesp o rny m i w y d an ia orzeczenia w kw estii zm iany lub u ch y len ia decyzji kom isji społeczno-lekarskiej. Sąd P ow iatow y m oże tu u trzy m ać zaskarżoną d e­ cyzję w m ocy, zm ienić ją lu b u chylić albo orzec dalsze przym usow e le­ czenie w zakładzie lecznictw a o tw arteg o (art. 16).

W raz ie n ie uspraw iedliw ionego n iestaw ien n ictw a alkoholika n a b a ­ danie przez kom isję społeczno-lekarską, n a ro zp raw ę sądow ą albo n a leczenie, m oże być zastosow ane p rzym usow e doprow adzenie go przez m ilic ję (art. 17).

K oszty u trz y m a n ia kom isji społeczno-lekarskiej ponoszą w łaściw e r a ­ dy narodow e (art. 19 § 1).

T ry b pow oływ ania i Skład kom isji społeczno-lekarskich oraz szcze­ gółowe zasady postęp o w an ia p rzed nim i u sta li M in iste r Zdrow ia w p o ro ­ zum ieniu z M in istrem Spraw iedliw ości, M in istrem S p raw W ew nętrz­ n ych i M in istrem P ra c y i O pieki Społecznej, a M in ister Finansów , w po ­ rozum ieniu z M inistrem Z drow ia i M inistrem O pieki Społecznej, określi w drodze rozporządzenia zasady w yn ag rad zan ia członków ty ch kom isji (art. 19 § 2).

4. Spow odow aną p o b y tem alkoholika w zakładzie lecznictw a zam ­ k n ięteg o nieobecność w p ra c y p rzy ró w n an o do nieobecności w p ra c y z pow odu choroby, p rz y czym rozw iązanie bez w ypow iedzenia u m o w y o p rac ę nie m oże n a stą p ić p rzed u p ły w em trz e c h m iesięcy. N ależne alkoholikow i za czas takiego leczenia w y n agro dzenie za pracę, zasiłki lu b re n tę w yp łaca się do rą k m ałżonka albo osoby sp raw u jącej opiekę n a d dziećm i lu b osoby m ającej stw ierdzone w y ro k iem sądow ym p raw o do alim entów , a jeśli tak ic h osób nie m a, to w p łaca się je do depozytu zakładu, w k tó ry m alkoholik p rzeby w a (art. 1.8). Je śli m ałżonek z po­ w odu n ad uży w an ia alkoholu n ie spełnia obow iązku d o starczan ia środ­ ków u trz y m an ia rodzinie, a d ru g i z m ałżonków nie złożył sądowi po­ w iatow em u — ze szkodą dla dzieci lub in n y ch członków rodziny — w niosku o orzeczenie n a k a zu ją ce w yp łacan ie w y n agro d zenia za pracę lu b in n y ch należności m ałżonka alkoholika do rą k jego (tj. tegoż drugiego m ałżonka), to ra d a zakładow a, L iga K obiet lu b in n a o rganizacja spo­ łeczna albo o rg an a d m in istra c ji państw ow ej m oże po zbad aniu w a ru n ­ ków m ate ria ln y c h i życiow ych alkoholika i jego rod zin y w ystąpić do sądu o w y d an ie takiego orzeczenia nakazującego w y p łacan ie w ym ienio­ n y ch należności do rą k drugiego m ałżonka, osoby sp raw u jącej opiekę nad dziećm i lub osoby u p raw n io n e j do otrzy m y w an ia alim entów n a podstaw ie w y ro k u sądowego.

5. R ady narodow e m iast liczących ponad 100 000 m ieszkańców u tw o ­ rzą w ty ch m iastach izb y w y trzeźw ień, ale w ojew ódzkie ra d y naro d o­ w e m ogą rozciągnąć te n obow iązek tak że na in n e m iasta. W izbach w y­ trzeźw ień m ogą być um ieszczone osoby n ietrzeźw e do w y trzeźw ien ia (ale -nie dłużej niż przez 24 godziny), zachow ujące się w sposób gor­ szący w m iejscu pub liczn ym lu b zakładzie pracy . N ap oje alkoholow e posiadane przez tak ie osoby p rz y sobie uleg ają przepadkow i, pieniądze- zaś i in n e p rzedm ioty w artościow e sk łada się do dep o zytu izby. Z p ie ­ niędzy ty ch izba w y trzeźw ień m oże p o trącać sw e należności z ty tu łu

Nr 3 Z W A L C Z A N IE A L K O H O L IZ M U I J E G O S K U T K Ó W 41 opłat zw iązanych z p obytem w nich, a na zdeponow anych p rzedm io­ ta c h w artościow ych p rzy słu g uje je j p raw o zastaw u dla zabezpieczenia tak ic h należności.

O rganizację izb w y trzeźw ień, sposób w yko nyw an ia nad zo ru n a d nim i i w ysokość o p łat za pobyt w nich u sta li M in ister S p raw W e w n ętrzn y ch w porozum ieniu z M inistrem S praw iedliw ości (art. 21).

6. Ze sk u tk a m i alkoholizm u w iążą się n a stę p u jąc e przepisy k a rn e : a) p rze d e w szy stkim zasługuje n a uw agę przepis u stalający , że sta n

nietrzeźw ości w chw ili pop ełn ienia jakiegokolw iek p rze stęp stw a stanow i okoliczność obciążającą (art. 22). N ietrzeźw ość w m yśl tego p rzep isu jest szczególną okolicznością, o k tó re j mówi a rt. 55 k.k. i k tó rą organ orzekający o przestęp stw ie, a w ięc sąd lub kole­ gium k a rn o -a d m in istra c y jn e (art. 2 p raw a o w ykroczeniach), m a obow iązek w ziąć pod uw agę p rz y o rzek an iu jak o okoliczność ob­ ciążającą;

b) znęcanie się fizyczne lub m o ra ln e pod w pływ em alkoholu nad członkiem rod zin y sw ojej albo n a d osobą pozostającą w stosun­ k u zależności od sp raw cy k a ra n e je s t w ięzieniem do la t 5;

c) zakłócający w sta n ie nietrzeźw ości p orządek publiczny albo w y ­ w ołu jący zgorszenie w m iejscu p u b liczny m lub w zakładzie p ra ­ cy podlega k a rz e aresztu do 3 m iesięcy lu b k arze g rzy w n y do 4 500 zł;

d) za pro w ad zen ie w stan ie n ietrzeźw y m pojazdu m echanicznego służącego k o m u n ik acji lądow ej, w odnej lub p ow ietrznej grozi ka­ ra a re sz tu do la t 2 lu b g rzy w n y do 5 000 złotych albo obie te k a ry łącznie, a za prow adzenie w ta k im sta n ie na drodze publicz­ nej innego pojazdu niż o kreślony w yżej — k a ra a resztu do 1 ro­ k u lub grzyw ny do 5 000 złotych;

e) p odejm ow anie się w stan ie n ietrzeźw y m czynności, k tó ry c h w y­ konanie w tak im stanie m oże n a ra ż a ć na niebezpieczeństw o ży­ cie lub zdrow ie ludzkie albo m ienie w znaczniejszych rozm ia­ rach, k a ra n e je s t aresztem do 1 ro k u lub grzyw ną do 5 000 zło­ ty ch ;

f) za n ieu m y śln e spow odow anie niebezpieczeństw a k a ta stro fy w ko­ m u n ik acji lądow ej, m orskiej lu b p o w ietrzn ej przez prow adzącego w sta n ie n ietrzeźw ym pojazd m echaniczny grozi k a ra w ięzienia do la t 5 lub k a ra aresztu (art. 30);

g) za u c h y la n ie się od orzeczonego w zględem niego przym usow ego leczenia w zak ład ach lecznictw a przeciw alkoholow ego grozi a

l-koholikow i k a ra a re sz tu do la t 3 lu b g rzy w n y do 4 500 złotych; h) skazan ie za p rzestęp stw o zw iązane z n aru szen iem , w sta n ie n ie­ trzeźw ości, obow iązków prow adzącego pojazd m echaniczny po­ ciąga za sobą orzeczenie przez sąd k a ry d odatkow ej w postaci u tra ty p raw a p ro w ad zen ia pojazdów m ech aniczn ych n a czas od 6 m iesięcy do 10 la t. U tra ta tego p raw a n a s tę p u je z chw ilą u p ra ­ w om ocnienia się w y ro k u . Do o k resu u tr a ty p ra w a n ie w licza się czasu, jak i u p ły w a od ch w ili u p raw o m o cn ien ia się w y ro k u do m o m en tu odbycia k a ry zasadniczej, je j d aro w an ia lub p rze ­ daw nienia.

Sąd może p rzyw rócić skazan em u zdolność do odzyskania tego p ra ­ w a po u p ły w ie połow y czasu, n a k tó ry orzeczono jego u tra tę , nie p rę ­ dzej jed n a k niż po u p ły w ie 6 m iesięcy od chw ili odbycia, daro w ania

lu b przed aw n ien ia k a ry zasadniczej, jeżeli w ty m okresie skazany p ro ­ w adził życie n ien ag an n e.

Sąd orzeka tak ż e zakaz n ad an ia u p raw n ie n ia do prow adzenia po­ jazdów m echan iczn y ch w stosun k u do sp raw cy określonego n a po­ c z ą tk u niniejszego p u n k tu p rzestęp stw a, jeżeli n ie posiada on takiego u p raw n ien ia. W zw iązku z ta k im zakazem obow iązują w szystk ie w y - łuszczone w yżej zasady dotyczące u tr a ty p ra w a prow adzenia pojazdów m echaniczn y ch (art. 31).

7. P o d e jrz a n y o nietrzeźw ość w czasie p o p ełn ienia p rzezeń p rze stęp ­ stw a m oże być p o d d an y b a d a n iu m ającem u n a celu u sta le n ie ilości al­ koholu w jego organizm ie, a w szczególności — p o b ran ie odeń k rw i przez fachow ego p raco w n ik a służby zdrow ia. M in ister Z drow ia określi w porozum ieniu z M in istrem S p raw W ew n ętrzny ch w a ru n k i i sposób dokony w an ia ta k ic h b a d ań (art. 34).

III

In n e p r z e p is y u s ta w y

W chodzą tu w g rę p rzed e w szy stk im przepisy, k tó re zm ieniają b rzm ie­ n ie a rt. 8 ust. 1 p k t 3 u sta w y z d nia 15 g ru d n ia 1951 ro k u o orzeczni­ ctw ie k a rn o -a d m in istra c y jn y m (Dz. U. z 1959 r. N r 15, poz. 79) w celu dostosow ania je j do n o w ej u sta w y o zw alczaniu alkoholizm u, a poza ty m przep is u c h y la jąc y u staw ę z d n ia 27 k w ietn ia 1,956 r. o zw alczaniu alkoholizm u, przepis u sta la ją c y , że do czasu w y d a n ia przepisów w yko­ n aw czy ch p rzew id zian y ch p rzez now ą u sta w ę o zw alczaniu alkoho­

N r 3 Z W A L C Z A N IE A L K O H O L IZ M U I J E G O S K U T K Ó W 43 lizm u obow iązują p rzep isy w ykonaw cze w y d an e w te j m a te rii p rze d ­ tem , jeżeli n ie są w sprzeczności z p rzep isam i now ej u staw y, oraz p rze ­ p is stanow iący, że now a u staw a w chodzi w życie z dniem jej ogłosze­ n ia (art. 36 i 37).

Ogłoszenie now ej u staw y o zw alczaniu alkoholizm u n astąpiło w dn iu 19 g ru d n ia 1959 roku, a więc z ty m d n iem u sta w a ta zaczęła obow ią­ zyw ać.

O bow iązujące w chw ili obecnej w zw iązku z now ą u sta w ą s ta re p rze p isy w ykonaw cze w y m ag ają k ró tkieg o om ów ienia. Te przepisy w y ko ­ naw cze z a w a rte są: 1) w rozporządzeniu M in istra H andlu W ew nętrznego z 8 czerw ca 1956 r. w spraw ie określenia organów w łaściw ych do w y d a ­ w an ia zezw oleń na sprzedaż n apojów alkoholow ych oraz w a ru n k ó w i t r y ­ bu ich w y d aw an ia (Dz. U. N r 18, poz. 96), 2) w rozporządzeniu M in istra Z drow ia z d n ia 21 stycznia 1956 r. w sp raw ie kom isji społeczn o-lekar- sk ich do sp ra w przym usow ego leczenia alkoholików (Dz. U. z 1957 ro ­ k u N r 9, poz. 40), 3) w rozporządzeniu M in istra S p ra w W ew nętrznych z dnia 21 listo pada 1956 r. w sp raw ie organizacji izb w ytrzeźw ień oraz sposobu u sta la n ia op łat zw iązanych z p o b y tem w ty ch izbach (Dz. U. N r 57, poz. 264) i 4) w rozporządzeniu M in istra Z drow ia z dnia 8 lu te ­ go 1957 r. w sp raw ie u sta le n ia zaw arto ści alkoholu w organizm ie osób p o d e jrz an y c h o p o pełnienie p rzestęp stw a w sta n ie nietrzeźw y m (Dz. U. N r 10, poz. 46).

Je śli chodzi o zezw olenia n a sprzedaż nap o jów alkoholow ych, to w m yśl pow ołanego rozporządzenia M in. H an d lu W ewn. w y d a ją je o rg a n y a d m in istra c ji h a n d lu prezydiów pow iatow ych (m iejskich) ra d narodow ych , n a te re n ie zaś W arszaw y i Łodzi — organy ad m in istra c ji

h a n d lu ty c h m iast (§ 2).

P o d k reślić należy, że poprzednio zezw olenia ta k ie p o trz e b n e b y ły ty lk o co do nap o jó w alkoholow ych zaw ierający ch w ięcej niż 18% a lk o h o lu (§ 1), obecnie zaś, w m yśl a rt. 36 § 2, a rt. 5 § 1, i a rt. 6 § 1 now ej u staw y , co do w szystkich nap o jó w alkoholow ych zaw ierających w ięcej niż 4,5% alkoholu.

Je śli chodzi o kom isje społeczno-lekarskie, to pow ołane w yżej rozpo­ rządzenie M in istra Z drow ia u tw o rzyło ta k ie kom isje p rzy p rezy d iach pow iatow ych (m iejskich, dzielnicow ych) ra d narodow ych. K ażda ta ­ k a kom isja skład a się: 1) z przew odniczącego i se k re tarz a oraz z ich zastępców , 2) z lek a rza p sy c h ia try lu b n eurologa, a w b ra k u tak ic h — z lek arza przeszkolonego w zagadnieniach w a lk i z alkoholizm em , k tó ­ rz y wszyscy razem tw orzą p rezy d iu m kom isji, o raz 3) z p rzed staw i­

cieli (po jednym ) K o m itetu F ro n tu N arodow ego, Ligi K obiet, m iejsco­ w ej ra d y zakładow ej w łaściw ej dla alkoholika, a tak że in n y ch o rga­ n izacji społecznych, m ający ch siedzibę w m iejscu zam ieszkania d an e­ go alkoholika, delegow anych każdorazow o n a zaproszenie przew odni­ czącego kom isji. W szystkich członków p rezy d iu m kom isji p ow ołuje p rezy d iu m pow iatow ej (m iejskiej, dzielnicow ej) ra d y narodow ej na okres la t 3, p rzy czym pierw szych czterech — spośród k an d y datów przedstaw io n ych przez m iejscow y k o m itet przeciw alkoholow y, a w b ra ­ ku takiego k o m itetu — przez in n ą organizację społeczną zajm ującą się zw alczaniem alkoholizm u, lek a rza zaś — na w niosek w ydziału zdrow ia tegoż p rezyd ium pow iatow ej ra d y narodow ej.

U chw ały w k w estii leczenia alkoholika zapadają — na w niosek p re z y ­ dium kom isji sp o łeczno-lekarskiej — n a posiedzeniu p le n a rn y m w ięk ­ szością głosów p rz y obecności w szystkich członków prezyd ium ko­ m isji oraz p rz y n a jm n ie j dw óch pozostałych członków.

K om isja społeczno-lekarska orzeka o zastosow aniu przym usow ego le­ czenia w zakładzie lecznictw a otw artego. Z akład te n m a obow iązek za­ w iadom ić kom isję o rozpoczęciu leczenia, o u c h y la n iu się alkoholika od leczenia oraz o bezskuteczności, leczenia.

Poza ty m podkreślić trzeb a, że rozporządzenie to n ie odpow iada cał­ kow icie w ym aganiom now ej u staw y przeciw alkoholow ej. N a jisto tn ie j­ szym i jego b rak a m i w ty m w zględzie są: a) nie m a w nim ustalenia, że każde w ojew ództw o (m iasto o tak iejże randze) pow inno m ieć zakład lecznictw a zam kniętego dla alkoholików , a każd y pow iat (miasto, dziel­ nica) zakład lecznictw a o tw arteg o dla nich, b) zestaw ien ie tego rozpo­ rząd zen ia z now ą u staw ą nie w y jaśn ia w cale w ątpliw o ści w yn ik ającej z te k stu ustaw y. T ak więc a rt. 16 § 2 u staw y m ówi o kom isji społeczno- -le k a rsk iej p rzy zakładzie lecznictw a zam kniętego dla alkoholików , a z om aw ianego rozporządzenia w ynika, że tak ich kom isji społeczno-le- k arsk ich przy zakładach lecznictw a zam kniętego n ie ma.

J e śli chodzi o izby w y trzeźw ień zorganizow ane pow ołanym w yżej roz­ p orządzeniem M in istra S p ra w W ew nętrznych, to izby te, do k tó ry ch zadań należy: a) izolow anie osób n ietrzeźw ych n a czas n ie krótszy niż 8, a nie dłuższy niż 24 godziny, b) udzielanie p rz y ję ty m do izb św iadczeń h ig ien iczn o -sanitarn y ch , c) udzielanie pierw szej pom ocy w nagły ch w ypadkach i d) uśw iad am ian ie (przyjętych) o szkodliwości n apojów alkoholow ych — w spółdziałają z w łaściw ym i m iejscow o po­ rad n ia m i przeciw alkoholow ym i, ze społecznym i k o m iteta m i przeciw ­ alkoholow ym i oraz z in n y m i in sty tu c ja m i i org an izacjam i m ającym i n a celu ziwalczanie alkoholizm u. R ozporządzenie to w b re w now ej u sta ­

№ 3 Z W A L C Z A N IE A L K O H O L IZ M U I J E G O S K U T K Ó W ₄₅

wie (art. 21 § 3) p rzew id u je zw ro t w szystkich zatrzy m an y ch w depo­ zycie izby p rzedm iotów alkoholika p rzy jego odejściu, n ie u p ra w n ia ­ j ą c k iero w n ik a izb do p o trącen ia n ależny ch op łat z depozytów p ie­ niężnych i nie p rzew id ując p raw a zastaw u n a in n y ch w artościow ych przedm io tach złożonych w depozycie.

Je śli chodzi o u sta le n ie ilości alkoholu w organizm ie podejrzanego o popełnienie p rzestęp stw a, to nie w y d a je się, aby pow ołane w yżej rozporządzenie M in istra Zdrow ia z dn. 8.II.1957 ro k u było w tej m ate rii zadow alające. Z p u n k tu w idzenia teo rii (In sty tu t E kspertyz Sądow ych, prof. m ed. sąd. J a n S. O lbrycht) n ie jest rzeczą w łaściw ą, aby p o b ra­ nia k rw i do b ad an ia dokonyw ał, poza lekarzem , starszy felczer, felczer lu b pielęgn iark a up raw n io n a do w y k o n y w an ia zastrzyków dożylnych. Rów nież z p u n k tu w idzenia teo rii w adą rozporządzenia jest to, że nie p rzew id u je ono ani sposobu pob ran ia k rw i, an i sporządzenia pro toko łu z takiego pob rania, an i rów noczesnego klinicznego zbadania przez lek a­ rza osoby, od k tó re j pobiera się krew . N ie w idać rów nież w om aw ia­ nym rozporządzeniu dbałości o użycie odpow iednich środków do od­ każenia skóry oraz o użycie odpow iednich naczyń na k re w pobraną.

N a zakończenie p rag n ę jeszcze w rócić do przepisów k a rn y c h z a w a r­ ty ch w ustaw ie. P rzep isy k a rn e u staw y , ja k w ykazałem poprzednio, dzielą się na dw ie gru py . Je śli chodzi o p ierw szą grupę ty ch p rzep i­ sów, to poza przew idzianym i w nich całk iem now ym i p rzestępstw am i (spożyw anie n apojów alkoholow ych w b rew zakazom zaw arty m w a rt. 1 § 1, a rt. 2 i 3 u staw y i n a b y w a n ie lub spożyw anie tak ich n a ­ pojów w m iejscach nielegalnej sprzedaży lub podaw ania, albo w m iej­ scach legalnej sprzedaży p rzyniesionych ze sobą lub przez inną osobę d ostarczonych z zew nątrz) oraz poza p rzew id ziany m już poprzednio przestęp stw em ro zp ijan ia nieletn ieg o p rzez do starczenie m u lub u ła t­ w ienie spożyw ania napojów alkoholow ych, zam ienionym obecnie na przestępstw o ro zp ijan ia niepełnoletniego oraz rozszerzonym rów nież na nak ła n ian ie (niepełnoletniego) do spożyw ania napojów alkoholow ych, sank cje k a rn e — w postaci grzyw ien — pozostałych p rzestęp stw tej gru py przew id zian ych w p oprzedniej u staw ie zostały podniesione.

Z dwóch poprzednio istn iejący ch przepisów dru giej g rup y ty lk o je ­ den przepis, m ianow icie m ów iący o znęcaniu się przez nietrzeźw ego, pozostał nie zm ieniony, n ato m iast d rugi, p rzew id u jący zakłócenie po­ rządk u publicznego lu b w yw ołanie zgorszenia w sta n ie nietrzeźw ym , uzyskał now ą w iększą sankcję w p ostaci g rzy w ny (zam iast 3 000 zł grzy w n y 5 000 zł grzyw ny). W p oprzedniej u staw ie s ta n nietrzeźw ości w chw ili p o pełnienia przestęp stw a stan o w ił okoliczność obciążającą je ­

dy n ie w tak ic h w y p ad k ach, k ied y sp raw ca m iął szczególny obow iązek zachow yw ania pełn ej św iadom ości ze w zględu n a rodzaj w yk ony w a­ ny ch przezeń czynności. To u w a ru n k o w a n ie te ra z odpadło i p rze p is 0 stan ie nietrzeźw ości w chw ili pop ełn ien ia p rzestęp stw a (art. 22) p rzy ­ b ra ł c h a ra k te r przep isu bardzo ogólnego, co n ależy cie ilu s tru je a rt. 29 u staw y p rzy zestaw ieniu z a rt. 22.

P ro w adzen ie w sta n ie n ietrzeźw y m p o jazd u m echanicznego, a naw et. 1 innego pojazdu, ale n a drodze p u b licznej, podejm o w anie się w tak im sta n ie czynności, k tó ry c h w y ko n an ie w ty m sta n ie m oże n arazić n a n ie­ bezpieczeństw o życie lu b zdrow ie ludzkie albo n a w e t m ienie w znaczniej­ szych ro zm iarach o raz u ch y la n ie się przez alkoholika od orzeczonego w łaściw ie w zględem niego przym usow ego leczenia w zakładzie p rzeciw ­ alkoholow ym — to czyny, k tó re ze w zględu n a zapobieganie sk u tk o m alkoholizm u m uszą b yć p rzez p raw o zakazane i ścigane. W ty m te ż ce­ lu przew idziano now e p rzestęp stw o po leg ające n a nieu m y śln y m sprow a­ dzeniu niebezpieczeństw a k a ta s tro fy w ko m u n ik acji lądow ej, m orskiej lu b pow ietrznej p rzez prow adzącego pojazd m echan iczny w stan ie nie­ trzeźw ym . N ie je s t to, z d aje się, now elizacja a rt. 215 § 2 k.k., lecz skon­ stru o w a n ie now ego p rzestęp stw a za pom ocą w y jęcia części dyspozycji z a rt. 215 k.k. i dodanie do n iej elem en tu n ietrzeźw ości spraw cy.

W prow adzona przez u staw ę k a ra dodatkow a polegająca n a u tra c ie p raw a pro w adzen ia pojazdów m echanicznych lub n a zakazie n ad an ia spraw cy takiego p raw a jest pod w ielu w zględam i czym ś now ym . P rz e ­ pis te n z jed n ej stro n y ograniczony jest ty lk o do p rze stęp stw pozosta­ jących w zw iązku z n a ru sz e n ie m w sta n ie nietrzeźw ości obowiązków prow adzącego pojazd m echaniczny, z d ru g iej zaś je s t o n szerszy od a rt. 44 p k t c) k.k., albow iem ob ejm u je nie ty lk o zawodowca. U staw a łagodzi § 3 a rt. 52 k.k., bo zm niejsza p rzew id zian e ta m m inim um czasu pozbaw ienia p raw , tj. 2 la ta , do 6 m iesięcy, ja k ró w nież łagodzi przepis, a rt. 53 § 2 k.k., k tó ry p rze w id u je p rzy w ró cen ie sk azan em u p ra w nie- prędzej niż z u p ły w em la t 2 od chw ili odbycia, d aro w an ia lub przedaw ­ nien ia k a ry zasadniczej.

S p raw y o ' p rze stęp stw a o b jęte om ów ionym i w y żej p rzep isam i k a rn y ­ m i rozp o znaw an e są p rzez są d y z w y ją tk ie m p rz e stę p stw spożyw ania napo jów alkoholow ych w b re w zakazom , spożyw ania n apo jów alkoholo­ w y ch w m iejscu n ielegalnego w y szy n k u lu b w m iejscu leg alnej sp rze­ daży przyn iesio nych ze sobą (art. 25 § 3 i 4) i u ch y la n ia się od p rzy ­ m usow ego leczenia. S p ra w y o te o statn ie p rze stęp stw a rozpo znaw an e są w try b ie k a rn o -a d m in istra c y jn y m .