Andrzej Wiśniewski
"Zdolność państwowych osób
prawnych w zakresie prawa
cywilnego", J. Kosik, Warszawa 1963 :
[recenzja]
Palestra 7/10(70), 64-65
P R Z E G L Ą D W t Y O A W I M t C T W P I H W I M I C W Y C H
J. K o s i k : Zdolność państw ow ych osób praw nych w zakresie prawa cywilnego.
W yd. Prawn. W arszawa 1963 r., s. 124.
W praw ie socjalistycznym zdolność państw ow ych osób praw nych w zakresie p ra w a cywilnego m a zupełnie w yraźny cel i spełnia w ażną funkcję w gospodarce pla nowej.
Powszechnie pisze się i mówi, że państw ow e osoby praw ne m ają „zdolność p ra w n ą specjalną”. Nie w ynika to jed n ak w prost ani z p.Ojp.c., ani też z przepisów szczególnych, do kiiórych odsyła art. 36 p.o.p.c. Próba stw orzenia ram tak iej w łaśnie zdołności została podjęta dopiero w projektach kodeksu cywilnego. I tek projekt kodeksu cywilnego z 1962 r. stanow i w art. 37: „Zdolność p raw n a osoby praw nej nie obejm uje p raw i obowiązków wyłączonych przez ustaw ę lub przez oparty na niej s ts tu t. Nie obejm uje ona rów nież praw i Obowiązków, które nie są związane z zakresem zadań danej osoby praw nej; nie w pływ a to jednak n a ważność czyn ności praw nej, chyba że druga strona w iedziała lub z łaitwośdą mogła się dowie
dzieć, iż czynność dotyczy [takich p ra w lub obowiązków”.
Należy podkreślić, że przepis art. 37 p ro jek tu kodeksu cyw ilnego nie je s t wyczer pujący, lecz ogólny, o charakterze kierunkow ym .
Zagadnienia związane z a rt. 37 pro jek tu kodeksu cywilnego są w łaśnie przedm io tem rozważań w om aw ianej książce. Ich w ynik to próba ujęcia zdolności państw o w ych osób praw nych w zakresie p raw a cywilnego w sposób m ożliwie wyczerpujący. T rzo n roziweżań ddi.yczy przy tym zagadnień związanych ściśle z przepisam i ak tu a ln ie obowiązującymi.
O kreślenie „zdolność” (bez żadnego przym iotnika) zostało przez au to ra użyte św iadom ie i celowo. Zgodnie z m otyw acją zaw artą w pracy — owa „zdolność” to zarów no zdolność praw na, ja k i zdolność do czynności praw nych (w ich ścisłym — w ystępującym przy osobaah praw nych — powiązaniu).
W rozdziale I książki autor podaje krótkie om ówienie pojęcia Zdolności praw nej oraz przeprow adza rozróżnienie m iędzy zdolnością praw ną ogólną a zdolnością p raw n ą szczególną. Dalej następują uwagi o pojęciach osobowości praw nej i pod m iotowości praw nej, o relacji m iędzy zdolnością praiwną a zdolnością do czynności praw nych (u osób praw nych nie jesit ona tak a ja k u osób fizycznych) oraz o fu n k cjonow aniu zdolności osób praw nych. W rozdziale tym znajduje się też zwięzły w yw ód o te j zdolności w polskim m iędzynarodowym praw ie pryw atnym .
Drugi rozdział pracy dotyczy organizaaji państwowych, w ystępujących zarówno w działalności gospodarczej w kraljach socjalistycznych, ja k i w Związku Radziec kim . Następne rozdziały są pośw ięcone ogólnej i specjalnej zdolności osób praw nych (rozdz. III), problem owi zdolności specjalnej państwowych osób praw nych według przepisów ogólnych praw a cywilnego, orzecznictwa i lite ra tu ry polskiej {rozdz. IV), ograniczeniom zdolności państw ow ych osób .prawnych iw pralwie .polskim (rozdz. V), funkcjom zdolności specjalnej państw ow ych osób praw nych w gospodarce plano w ej (rozdz. VI).
Ostaitni roadział (VII) zaw iera (próbę ujęcia specjalnej zdolności państw ow ych osób praw nych w praw ie polskim. Przedstaw ione tam syntetyczne ujęcie w yników pracy je s t następujące:
Nt 10 (70) A n d r z e j W i ś n i e w s k i 65
Dla prow adzenia planowej działalności państw ow e osoby praw ne m ają obecnie zdolność specjalną w zakresie p raw a cywilnego. Zdolność tę można by pojmować w taki sposób, że jest to zdolność praw na + .zdolność do czynności praw nych (za kres umocowania organów, uznanie organów). N atu ra tej zdolności przedstaw ia się: 1) jako specjalna funkcja związana z celem szczególnym utw orzenia osoby praw nej (wynikającym z aktu o jej utw orzeniu), jako przejaw celu ogólnego, wspólnego dla państw ow ych osób praw nych, który to cel jesft znów .podporządkowany racji art. 3 p.o.p.c. (art. 5 projektu k.c. z 1962 r.) oraz 2) jako szeroki w zasadzie zakres praw i obowiązków oraz czynności prawnych.
Nieważność i bezskuteczność w zakresie zam ierzonych skutków powinna doitfcnąć czynności sprzeczne z celem w ynikającym z aktu o utw orzeniu osoby praw nej, jeśli czynności te dokonane były rozmyślnie. Do .pozostałych czynności naruszających ten cel należałoby zastosować środki łagodniejsze, zapew niając w e w łaściw y sposób bezpieczeństwo obrotu i w prow adzając odpowiedzialność organów (i innych funkcjo nariuszy) osoby praW nej i je j jednostek nadrzędnych. Cel utw orzenia osoby p raw nej (źródło zasady zdolności specjalnej) powinien ograniczać nie tylko w łasne uzna nie osoby praw nej, lecz również uznanie organów jednostek nadrzędnych. ‘
B. W a l a s z e k : Ustalenie ojcostwa małżeńskiego w polskim prawie rodzinnym ,
w polskim prawie m iędzynarodow ym p ryw a tn ym i procesowym . Z eszyty Naukowe U niw ersytetu Jagiellońskiego. R ozpraw y i studia — tom X L IX . K raków 1962 r., s. 268.
Współczesne ustaw odaw stw a norm ują ustalenie pochodzenia od ojca dzieci uro dzonych w m ałżeństw ie inaczej niż ustalenie pochodzenia od ojca dzieci urodzonych poza małżeństwem.
Z atarcie różnic w sytuacji praw nej między dziećmi z m ałżeństw a a dziećmi po- zamałżeńskimd w państw ach socjalistycznych nie doprowadziło do ujednolicenia sposobów ustalenia pochodzenia od ojca dzieci urodzonych w m ałżeństwie lub u ro dzonych w-pew ien czas po ustaniu lub uniew ażnieniu m ałżeństw a oraz pochodzenia od ojca dzieci urodzonych poza m ałżeństwem . Konieczność zachowania tego zróż nicowania m a głębokie uzasadnienie. Wypływa ono z istoty m ałżeństwa, na którym oparty jest ustrój rodziny, tej podstawowej kom órki społecznej.
U stalenie ojcostw a pozamałżeńskiego opiera się w naszym praw ie bądź na oświadczeniu rodziców, złożonym w odpowiedniej formie, bądź też na wyroku sądowym. W pierwszym w ypadku m am y do czynienia z oświadczeniem woli, z k tó rym ustaw a wiąże pow stanie określonego skutku prawnego, w drugim zaś z orze czeniem sądu regulującym — na podstaw ie stanu faktycznego i przy zastosowaniu obowiązującego praw a — stosunek zachodzący między pozwanym a dzieckiem.
N atom iast w kw estii ustalenia ojcostwa małżeńskiego nasz system praw ny re zygnuje zarówno z aktyw ności zainteresow anych osób, jak i ze w spółdziałania są du, w prow adza zaś za to swego rodzaju autom atyzm w stw ierdzeniu tego ojcos twa. Podstawę bowiem ustalenia ojcostwa m ałżeńskiego stanow i — w edług art. 42 k.r. — dom niem anie praw ne, że dziecko pochodzi od męża m atki. W ten sposób do ustalenia ojcostwa w ystarczy fakt, że dziecko pochodzi od m atki, której mężem jest określony mężczyzna.
Przedstaw iając zagadnienia związane z ustaleniem ojcostwa małżeńskiego w p ra wie polskim, autor szczegółowo omąwia konstrukcję praw ną ustalenia ojcostwa w trybie art. 42 kodeksu rodzinnego w polskich norm ach praw a międzynarodowego prywatnego, a ponadto problem atykę związaną z ustaleniem ojcostwa w polskim międzynarodowym 'prawie procesu cywilnego.
