Cecylia Stempka
Umowa dzierżawy a prawa
majątkowe małżonków
Palestra 22/9(249), 26-38
1978
26 C e c y l i a S t e m p k a N r 9 (249)
O tym , że obaw y p rze d n iew łaściw ym i rozstrzy g n ięciam i sądów k a rn y c h w z a k re sie re g re su ubezpieczeniow ego nie są pozbaw ione podstaw , p rz e k o n u je orzecze n ie SN z dnia 11.V.1971 r. V K R N 149/71,55 z któ reg o w yn ik a, że sąd y k a r n e I i II in stan cji, z u rzę d u n a p odstaw ie art. 363 § 2 k.p.k., zasądziłby od o skarżonego n a rzecz P ZU roszczenie reg reso w e i trz e b a było aż re w iz ji n ad z w y cz ajn e j, a b y SN m iał okazję w y ro k S ąd u W ojew ódzkiego w te j części uchylić, w sk az u ją c za razem , że zakładow i ubezpieczeń w ogóle nie p rzy słu g u je roszczenie reg reso w e p rze ciw k o oskarżonem u. Nie budziło to zre sztą w ątpliw ości w św ietle p o sta n o w ień OWU i um ow y ubezpieczenia, a w ięc nie było m a te ria ln o p ra w n e j podstaw y do z a sto so w an ia a rt. 363 § 2 k.p.k.
55 OSNKW 1971, nr 10, poz. 153.
CECYLIA STEMPKA
Umowa dzierżaw/ a prawa majgtkowe małżonków
W a r t y k u l e p r z e d s t a w i o n o p r o b l e m u m o w y d z i e r ż a w y w r e l a c j i d o s t o s u n k ó w m a j ą t k o w y c h m a ł ż e ń s k i c h . Na tle u s t r o j u w s p ó l n o ś c i m a j ą t k o w e j m a ł ż o n k ó w or a z u p r a w n ie ń w z a k r e s ie z a r z ą d u m a j ą t k i e m w s p ó l n y m p o d d a n e z o s t a ł y r o z w a ż e n i u n a s t ę p u j ą c e k w e s t i e w y n i k a j ą c e w z w i ą z k u z z a w a r c i e m u m o w y d z i e r ż a w y p r z e z j e d n e g o z m a ł ż o n k ó w : 1) u p r a w n ie n i a k a ż d e g o z m a ł ż o n k ó w d o sa m o d z i e l n e g o d o k o n a n i a c z y n n o ś c i p r a w n e j w y d z i e r ż a w i e n i a n i e r u c h o m o ś c i n a l e ż ą c e j d o m a j ą t k u w s p ó l n e g o , a w i ę c d o k o n a n i a k w a l i f i k a c j i c z y n n o ś c i w y d z i e r ż a w i e n i a n ie ru c h o m o ś c i z p u n k t u w i d z e n i a p r z y j ę t e g o p o d z i a ł u n a c z y n n o ś c i z w y k ł e g o z a r z ą d u i c z y n n o ś c i p r z e k r a c z a j ą c e z w y k ł y za r z ą d ; 2) s k u t k i p r a w n e z a w a r c i a u m o w y d z i e r ż a w y dla m a ł ż o n k a n ie bio rą c e g o u d z i a ł u w t e j c z y n ności; 3) u p r a w n ie n i a m a ł ż o n k ó w d o w y k o n a n i a p r z y s łu g u j ą c e g o z m o c y a rt. 695 § 2 k .c . p r a w a p i e r w o k u p u d z i e r ż a w c y n ie ru c h o m o ś c i ro l n e j ; 4) r e a l iz a c j i u p r a w n ie ń p ierw o k u p u , je śli m a ł ż o n e k - s t r o n a u m o w y zm arł, a do sp a d k u p r z y c h o d z ą o p r ó c z d ru g i e g o m a ł ż o n k a d zi e ci .
I
E w id en tn a w w aru n k a c h u stro jo w y ch P R L żyw otność um ow y dzierżaw y ja k o fo r m y p ra w n e j, n iep o ró w n y w aln ie b ard z iej elastycznej od różnych p o sta ci u ż y tk o w a nia, sk ła n ia do z a in te re so w an ia się zagad n ien iam i, k tó re n ie u c h ro n n ie w y stę p u ją na je j tle lu b w zw iązku z jej zaw arciem , a k tó re dotychczas nie zostały po d d an e głębszej analizie ta k w d o k try n ie ja k i w orzecznictw ie. Chodzi m ianow icie o te kw estie n a tu ry ju ry d y cz n ej, ja k ie — w w y n ik u zaw arcia um ow y d zierżaw y — rodzą się n a g runcie p ra w a rodzinnego, a w szczególności n a tle u stro ju w spólności u staw ow ej m ałżonków .
J a k w iadom o, dzierżaw a została u k sz ta łto w a n a w k odeksie cyw ilnym tra d y c y j nie, tj. ja k o um ow a, n a p o d sta w ie k tó re j je d n a osoba (w ydzierżaw iający) zobow ią zu je się w zględem dru g iej (dzierżaw cy) do o d d an ia rzeczy w u ży w an ie z po b ie ra n iem z niej pożytków w zam ian za czynsz (art. 693 § 1). Essentialia negotii
N r 9 (249) U m owa d zierża w y a praw a m a jątkow e m ałżonków 27
(używ anie w ra z z p o b ie ra n iem pożytków ) oraz odpłatność i czasowość, b ęd ąc w szczególności d e te rm in a n ta m i za k resu przedm iotow ego k o n tra k tu , w sk az u ją je d n o znacznie na to, że przed m io tem d zierżaw y może być je d y n ie rzecz zdolna ze sw ej n a tu ry do przy n o szen ia pożytków n a tu ra ln y c h lu b cyw ilnych. Od istn ie n ia bow iem tych w łaściw ości zależy re a liz a c ja p ra w a dzierżaw cy oraz p ro dukcyjnego celu zo bow iązania. T ak w ięc w k a talo g u przedm iotów dzierżaw ionych m ieszczą się rzeczy ruchom e, nieruchom e, n a d a ją c e się do pro d u k cy jn eg o w y k o rzy stan ia, g ru n ty rolne, g o sp o d arstw a rolne, in w e n ta rz żywy, w esołe m iasteczka, p en sjo n aty itp., a także p ra w a m a jątk o w e , ja k np. praw o polow ania, ryb o łó w stw a. P ro d u k c y jn y sposób ko rz y sta n ia iz przedm iotu, będąc zasadniczym celem dzierżaw y, n a d a je jej sw oistą ran g ę społeczną i gospodarczą. R angę tę podnosi jeszcze fak t, że w p ra k ty c e d o m in u je d zierżaw a p ro d u k cy jn y c h nieruchom ości, k tó re sta n o w ią w ażny sk ła d n ik m a ją tk u rodzinnego, a niekiedy społecznego. N ależy podkreślić te cechy, poniew aż rz u c a ją one pew ne św iatło na isto tn e p ro b lem y w y łan iają ce się n a g ru n cie p raw a ro dzinnego w zw iązku z zaw arciem um ow y i z tego pow odu stanow ić one będą p u n k t w yjścia d la p rzed staw io n y ch poniżej an a liz i ocen.
II
Z aw arcie um ow y dzierżaw y stw a rz a stosunek zobow iązaniow y m iędzy w y d zie r żaw iając y m a dzierżaw cą, z którego p o w sta ją o k reślone dla n ic h p ra w a i obo w iązki. Jeżeli osoba z a w ierając a um ow ę dzierżaw y pozostaje w e w spólności m a ją tk o w e j, to na tle p ra w a rodzinnego, a w szczególności zasady ró w n o u p raw n ie n ia m ałżonków , w y n ik a ją z tego doniosłe konsekw encje. Zgodnie bow iem z zasadą u sta w o w e j w spólności m a jątk o w e j, z chw ilą zaw arcia zw iązku m ałżeńskiego — jeżeli m ałżonkow ie n ie zaw arli um ow y m a ją tk o w e j o g raniczającej u stró j w spólności u staw o w ej lu b w p ro w a d za jąc ej u stró j rozdzielności m a jątk o w e j — przed m io ty m a ją tk o w e n a b y te przez m ałżonków lu b jednego z nich w czasie trw a n ia w spólności (dorobek) tw o rzą e x lege ich m a ją te k w spólny (art. 31 k.r.o.). O znacza to, że udziały w m a ją tk u m ałżonków nie są określone, że rzeczy i p ra w a w chodzące w jego skład są ich w spółw łasnością łączną i w y m ag a ją w spółdziałania m ałżonków w zarząd z a niu n im i (art. 36 § 1 k.r.o.). Na tle ta k ukształto w an eg o u stro ju m ajątkow ego oraz u p ra w n ie ń w zak resie zarządu m a ją tk ie m w spólnym zaw arcie um ow y d zierżaw y przez jednego m ałżonka rodzi konieczność rozw ażenia n a stęp u jący c h k w estii: 1) ja k k sz ta łtu je się u p ra w n ie n ie każdego z m ałżonków do sam odzielnego doko
n a n ia czynności p ra w n e j w ydzierżaw ien ia nieruchom ości należącej do m a ją tk u w spólnego;
2) ja k ie sk u tk i p ra w n e w y w ie ra zaw arcie um ow y d zierżaw y dla m ałżonka nie biorącego u d ziału w tej czynności p ra w n e j (przy czym chodzi o sk u tk i ta k po stro n ie m ałżonków w ydzierżaw iający ch ja k i po stro n ie m ałżonków dzierżaw ców)?
Z treśc i art. 36 § 2 k.r.o. w y n ik a u p raw n ie n ie d la każdego z m ałżonków do sa m odzielnego w ykon y w an ia za rząd u m a jątk iem w spólnym . Sam odzielność ta je st w iększa w zak resie dok o n y w an ia czynności zw ykłego zarząd u , doznaje zaś p ew nego ro d za ju ogran iczen ia w w y p ad k u p o djęcia czynności p rze k ra cza ją cy c h ten zarząd. Na dokonanie tej czynności m ałżonek m usi bow iem uzyskać zgodę w spół m ałżo n k a n ie d z ia ła ją c e g o .1
i P rzy d o k o n y w a n iu czy n n o śc i zw y k łe g o zarządu m ałżon ek korzysta z w ięk sz ej sa m o d ziel n ości. N ie m u si on u zy sk a ć w y ra źn ej zgod y w sp ó łm a łżo n k a , co n ie oznacza jed n a k , że jest z w o ln io n y od u w zg lęd n ien ia w o li w sp ółm ałżon k a (w yraźn ej lub d orozu m ianej). P o w in n o ść ta w y n ik a z o g ó ln ej zasad y p raw a rod zin n ego, że o b o je m a łżo n k o w ie o b ow iązan i są w sp ó ł
28 C e c y l i a s t e m p k a N r 9 (249)
P ojęcia „zw ykły z a rz ą d ” i „czynność p rze k ra c z a ją c a zw ykły z a rz ą d ” nie zostały zdefiniow ane przez ustaw odaw cę, stą d też za k w alifik o w a n ie czynności w y d z ie rż a w ienia nieruchom ości należącej do m a ją tk u w spólnego m ałżonków nie je s t sp ra w ą prostą, ty m b ardziej że p rzy jm o w a n e przez d o k try n ę i orzecznictw o k r y te r ia k w a lifik u jące czynności za rząd u nie są ostre, a ponadto nie są je d n o lite .2 W lite r a tu rze d o m in u je pogląd, że zaliczenie czynności do jed n ej z g ru p zd eterm in o w an e je s t ro d za jem zad ań i celów, ja k im służą, a ich zak res zależy od stosunków p a n u jący ch w dan ej rodzinie, a w szczególności od sy tu a cji m a jątk o w e j. 3 P o słu g u jąc się p o dporządkow anym te j zasadzie k ry te riu m zaspokojenia p o trze b rodziny, do czynności zw ykłego za rząd u należy zaliczyć te, k tó re bezpośrednio p rzy czy n iają się do za spokojenia bieżących po trzeb rodziny, tj. osobistych p o trze b m ałżonków , ich dzieci, g o sp o d arstw a domowego. Ja k o dodatkow e k ry te riu m u w zględnia się jeszcze pro w ad zen ie n ależytej gospodarki m a ją tk ie m w spólnym i n a tej p o d sta w ie zalicza się do k ateg o rii czynności zw ykłego za rząd u te czynności p ra w n e i f a k tyczne, k tó re zm ierzają do u trz y m a n ia przedm iotów tego m a ją tk u w n ależytym stanie, o raz te, k tó re zw iązane są ze zw ykłym k o rzy stan iem z tych p rze d m io tó w. 4
O b serw u jąc w d o k try n ie ogólną te n d e n c ję do szerokiego ro zu m ien ia pojęcia „zw ykłego za rz ą d u ”, d aje się zauw ażyć, że ja k o w yznacznik jego zak resu p rz y j m u je się społeczno-gospodarczą doniosłość czynności. D okonanie czynności o donio słym znaczeniu społeczno-gospodarczym u zn a je się za w y w ie ra ją c ą z reg u ły w iększy w pływ n a sy tu ację gospodarczą rodziny i w sk u te k tego w y m ag a ją cą uzgodnienia ze w sp ó łm a łż o n k iem .5 Czynności m ające ta k ie znaczenie k w a lifik u je się do grupy czynności p rze k ra cza ją cy c h zw ykły zarząd.
K ie ru ją c się tym w yznacznikiem , należy stw ierdzić, że w ydzierżaw ien ie n ie ru c h o m ości należącej do m a ją tk u w spólnego m ałżonków oznacza zaw sze o ddanie w u ży t k ow anie istotnego dla całej rodziny sk ła d n ik a m a ją tk u w spólnego i z tego w zględu będzie ono mieć dla niej w ażne gospodarczo znaczenie. G dyby w ięc n aw e t potrzeba w y d zierżaw ien ia nieruchom ości p o d y k to w an a była w zględam i praw idłow ego w niej gospodarow ania, to dokonanie tej czynności w y k ra cz a poiza ra m y zw ykłego k o rzy sta n ia z rzeczy i m usi być uw ażane za czynności p rzę k ra cza ją ce zw ykły zarząd. W te j k w estii nie m a je d n a k zgodności stanow isk w d oktrynie. Obok w ięc głosów o p o w iadających się za zaliczeniem um ow y dzierżaw y do czynności p rz e k ra c z a ją cych zw ykły zarząd 6 spotyka się rów nież głosy uzależniające jej przynależność od
działać w za rząd zie m a ją tk iem w sp ó ln y m . Zob. J. W i n i a r z : P raw o ro d zin n e. W arszawa 1974, s. 96.
2 P o d z ia ł ten w żad n ym razie n ie jest zb ieżn y z pod ziałem na c zy n n o śc i zo b o w ią zu ją ce i rozporządzające. Por. w tej k w e stii S. S z e r : P raw o rodzinne, W arszaw a 1966, s. 117.
2 Por. J . W i n i a r z : p ra w o rod zin n e (...), op. c it., s. 96; S. S z e r : P raw o rodzin n e (...), op. cit., s. 116; B. W a l a s z e k : Z arys praw a rod zin n ego i o p iek u ń c zeg o . W arszawa 1971, s. 74.
4 P rzy k ła d o w o w y m ien ia się w tej k a te g o r ii n a stęp u ją c e czyn n ości: n a p ra w ę przedm io tó w , u b ezp ieczen ia m ają tk o w e, o p ła ca n ie czyn szu najm u , a przy p ro w a d zen iu gospodarstw a ro ln eg o lu b p rzed sięb iorstw a — c zy n n o śc i w ią żą ce się z n orm alną ich ek sp lo a ta cją , a w ięc p o b iera n ie p o ż y tk ó w n a tu ra ln y ch lu b c y w iln y c h , sprzedaż p rod u k tów ro ln y ch , zaw ieran ie u m ó w k o n tr a k ta c y jn y c h , w y m ia n ę in w en ta r za itp. Por. S. S z e r : P raw o rod zin n e (...), op. c it., s. 119; A. K u n i c k i : P o ję c ie zw y k łeg o zarządu w p ra w ie ro d zin n y m i op iek u ńczym , RPEiS 1968, nr 3, s. 122—123.
5 P rzy k ła d o w o w y m ie n ia s ię w tej g ru p ie z b y c ie i n a b y c ie n ieru ch o m o ści, ob ciążen ie ic h p raw am i rzeczow ym i, zm ia n ę sp osob u g o sp o d a ro w a n ia , za cią g a n ie zob o w ią za ń p ien iężn ych (na w ięk szą sum ę), Por. A. S z p u n a r : W yk on an ie przez m a łżo n k ó w zarządu m ajątkiem w sp ó ln y m , N P 1967, nr 1, s. 315.
6 J. W i n i a r z : P raw o rod zin n e (...), op. cit., s. 98; A. S z p u n a r : Zarząd m ajątkiem w sp ó ln y m m a łżo n k ó w , N P 1956, nr 10, s. 34.
N r 9 (249) U m owa d zierża w y a praw a m a ją tk o w e m ałżonków 29 tego, czy u m o w a została z a w a rta n a czas oznaczony czy nieoznaczony,7 ja k ró w nież uznające tę czynność za czynność zw ykłego z a rz ą d u .8 9 10
W tezie orzeczenia iz dnia 13.11.1964 r. III CR 192/62 Sąd N ajw yższy w y ra z ił po gląd, że w ydzierżaw ien ie nieruchom ości nie zaw sze stan o w i czynność p rz e k ra c z a ją c ą zakres zw ykłego z a rząd u w ro zu m ien iu art. 84 p r. rzecz, (obecnie art. 201 k.c.). Jeżeli w szczególności w y d zierżaw ienie nieruchom ości je s t k o n ty n u a c ją jej d o ty c h czasowego sposobu u ży tk o w a n ia (a zw łaszcza gdy nie chodzi o dzierżaw ę w ielo letnią), to do je j skuteczności w y sta rc za zgoda w iększości w spółw łaścicieli stosow nie do a rt. 83 § 2 pr. rzecz, (obecnie a rt. 201 k.c.).8 O rzeczenie to, w y d an e pod r z ą dem p ra w a rzeczowego, w obec rec.ypowania przez kodeks cyw ilny treśc i w ym ienio nych przepisów zachow ało sw oją aktu aln o ść, stą d też uzasad n io n e je s t rozw ażenie zagadnienia, ja k ie p rze słan k i legły u po d staw tego elastycznego sta n o w isk a S ądu N ajw yższego.
W ydaje się, że zasadniczej przyczyny należy u p a try w a ć w fakcie rozstrzy g n ięcia przez Sąd N ajw yższy kw estii przynależności czynności w ydzierżaw ienia n ie ru c h o m ości b ędącej przedm iotem w spółw łasności w częściach ułam kow ych w ro zu m ie n iu p ra w a rzeczow ego, a nie w spółw łasności m a jątk o w e j m ałżeńskiej. W praw dzie k ry te ria ro zg ran ic za jąc e czynności zw ykłego zarządu, do k tó ry ch dokonania u p ra w nien i są w spółw łaściciele za zgodą w iększości, od czynności p rze k ra cza ją cy c h ten zakres i w y m ag ający ch zgody w szy stk ich są ta k ie sam e ja k w w y p ad k u w spólności m a jątk o w e j m a łże ń sk ie j, jed n ak że n ie może pozostać bez znaczenia fak t, że k ry te ria te są stosow ane do dw óch różnych in sty tu c ji praw n y ch .
W spólność ustaw ow a to o k reślony reżym p raw n y , k tó re m u po d d an a je s t pew na g ru p a m ałżeń sk ich sto su n k ó w m a jątk o w y c h . P o d m io tam i m a ją tk u objętego tym reżym em są tylk o m ałżonkow ie, a w ięc osoby ży jące p rzew ażnie w e w spólnocie dom ow ej, p o sia d ające w spólne gospodarstw o, troszczące się w spólnie o dobro sw o je j rodziny. C hociaż fa k t pozo staw an ia lu b n iep o zo staw an ia w e w spólności dom o w ej sam przez się je s t bez w p ły w u n a sk u tk i p ra w n e płynące z p oddania m a łże ń skich sto su n k ó w m ajątk o w y c h w spólności ustaw o w ej, to je d n a k nie p o w in ie n on być bez znaczenia dla k w a lifik a c ji czynności zarząd u m a ją tk ie m w spólnym i w y n ik a jąc y ch stąd konsekw encji. N ależy zauw ażyć, że ta k a silna w ięź podm iotow a i ta k ie doniosłe obow iązki są w zasadzie obce in sty tu c ji w spółw łasności u ła m k o w ej. Ma ona raczej c h a r a k te r przedm iotow y, odnosi się bow iem przede w szystkim do rzeczy. W ydzierżaw ienie w ięc nieruchom ości będącej przedm iotem w spólności m a ją tk o w e j m ałżeńskiej m oże zm ienić w sposób istotny sy tu ację rodziny, k tó ra dochód czerpać będzie od chw ili zaw arcia um ow y przew ażnie w innej p o staci niż pożytki n a tu ra ln e , bo z czynszu opłacanego w w iększości w ypadków w pieniądzu. O ddanie zaś w uży tk o w an ie nieruchom ości będącej w spółw łasnością w częściach u łam kow ych nie w y w iera bezpośredniego w pływ u na sy tu a cję gospodarczą pozo stałych w spółw łaścicieli, a pnzy k o n ty n u a c ji dotychczasow ego sposobu u ży tk o w a n ia nie pow oduje rów nież isto tn y ch zm ian w przedm iocie. S tąd w ątp liw y w y d aje się w y rażo n y w tezie pogląd, że w y d zierżaw ienie nieruchom ości n ie za w sze stanow i czynność p rze k ra c z a ją c ą zw ykły zarząd do p rzedm iotu w spól ności m a ją tk o w e j m a łż o n k ó w .18 W ydzierżaw ienie nieruchom ości objętej w spól
7 Por. B. W a l a s z e k : Z arys p raw a rod zin n ego (...), op. cit., s. 74.
8 Por. S. B r e y e r , S. G r o s s i i n n i : K od ek s rod zin n y i o p iek u ń c zy — K om en tarz, W arszaw a 1975, s. 180.
9 OSNCP 1965, poz. 9.
10 Zob. o d m ie n n ie: S. B r e y e r , s. G r o s s i i n n i : K odeks rod zin n y (...), op. cit., s. 180. S tw ierd za się tam , że w y ra żo n y w p o w y ższy m orzeczen iu p ogląd sto so w a ć m ożna ró w n ież do w sp ó ln o śc i m a ją tk o w ej m a łżeń sk iej.
30 C e c y l i a S t e m p k a N r 9 (249)
nością m a ją tk o w ą m ałżeń sk ą — bez w zględu n a to, czy um ow a zo stała z a w a rta na czas oznaczony czy nieoznaczony — należy m.zd. uznać za czynność p r z e k r a czającą zw ykły zarząd i w y m ag a ją cą d la sw ej skuteczności (ważności) zgody w sp ó ł m ałżonka. Zgodę tę może w spółm ałżonek w yrazić p rzed zaw arciem um ow y, w tra k c ie je j zaw ieran ia, a n aw e t po jej z a w a rc iu (potw ierdzenie — art. 37 § 1 k.r.o. oraz a rt. 63 § 1 k.c.). Do chw ili p o tw ie rd z en ia lub odm ow y czynność m a c h a r a k te r
negotiorum claudicans i je st w zględnie b e z sk u te c z n a .11 D opuszczalność p o tw ie r dzenia m oże być z m ocy a rt. 37 § 2 k.r.o. ograniczona przez k o n tr a h e n ta pod w zględem czasu. Je że li osoba za in te re so w a n a nie sk o rzy sta z tego u p ra w n ie n ia i w yznaczy w spółm ałżonkow i stro n y te rm in do p o tw ierd zen ia um ow y, to z u p ły w em w yznaczonego te rm in u — poza w y p ad k ie m p rzy ję cia zgody spóźnionej — um ow a tr a c i sw ą w a ż n o ść .12 W spółm ażonek, k tó ry od m aw ia zgody n a zaw arcie um ow y dzierżaw y, m oże żądać u sta le n ia w drodze pow ództw a, że u m o w a nie do szła do s k u tk u (art. 189 k .p .c.).13
P o tw ierd ze n ie um ow y czyni ją sk u te cz n ą z m ocą w steczną (ex tunc) — a rt. 63 § 1 k.c. M ałżonek, k tó ry z a w arł um ow ę, n a k tó rą zgody n ie uzyskał, o bow iązany je st do z w ro tu tego, co otrzy m ał od dru g iej stro n y w w y k o n an iu um ow y, oraz zo b o w iązany je st do w y n agrodzenia szkody w g ran icach in te re su u jem nego (a rt. 103 § 3 k.c.). F o rm ą w łaściw ą dla w y rażen ia .zgody je st w św ie tle § 2 a r t. 36 k.r.o. form a w y m ag a n a dla d an e j czynności p ra w n e j. W obec tego, że kodeks cy w iln y nie w ym aga d la um ow y d zierżaw y szczególnej form y, w ystarczy, iż zgoda ta zo stan ie w y rażo n a u s tn ie .14 Je że li w spółm ałżonek w y d zierżaw iającego odm ów i zgody na w ydzierżaw ien ie w spólnej nieruchom ości albo jeżeli p o rozum ienie z nim n a p o ty k a tru d n e do p rzezw yciężenia p rz e sz k o d y ,15 * to zain te re so w an y m ałżonek m oże sk o rz y stać z p rzew id zian ej w u sta w ie m ożliw ości zw rócenia się do sąd u o u d ziele n ie ze zw olenia n a zaw arcie u m o w y .M Sąd, u d ziela ją c takiego zezw olenia, p o w in ie n się k ie ro w a ć szeroko ro zu m ian y m (nie ty lk o w aspekcie m ajątk o w y m ) d o b rem ro d z i
ny 17 (a rt. 39 k.r.o.) oraz w zględam i celow ości.
W y d a je się, że potrzebę w ydzierżaw ien ia nieruchom ości — ze w zg lęd u n a p ro d u k cy jn y c h a ra k te r pow stałego w w y n ik u tej czynności sto su n k u p ra w n e g o — należy oceniać n a pod staw ie szeregu w a ru n k ó w podm iotow ych i przedm iotow ych. K ry te ria m i ocennym i p ow inny tu być: w iek obojga m ałżonków , choroba, p re d y s pozycje fachow e do g ospodarow ania w nieruchom ości, przyg o to w an ie zaw odow e dzieci, a ta k ż e rodzaj p rze d m io tu i jego społeczno-gospodarcze przeznaczenie. W w y p ad k u g ru n tó w ro ln y ch p o trze b a w y d zie rżaw ie n ia może być p o d y k to w an a n ie tylk o
u B liż e j w tej k w e s tii — zob. J. S. P i ą t o w s k i : S to su n k i m a ją tk o w e m ię d z y m ał żo n k a m i, W arszaw a 1958, s. 112 i n.; A. S z p u n a r: Zarząd m a ją tk iem (...), op. cit., s. 37—41.
12 P or. S. S z e r : P raw o ro d zin n e (...), op. cit., s. 118; J. S. P i ą t o w s k i : S to su n k i m a ją tk o w e (...), op. c it., s. 123. Por. też o rzec zen ie Sądu N a jw y ższ eg o z d nia 8.XI.1954 r. I CO 18/54, O SN 1955, poz. 75. P atrz o d m ie n n ie: A . S z p u n a r: W y k o n y w a n ie p rzez m a ł żo n k ó w zarząd u (...), op. c it., s. 42; a u to r r e p rez en tu je sta n o w isk o , że n ie w y r a ż e n ie zg o d y w te r m in ie rodzi n iew a żn o ść b ezw zględ n ą.
18 P or. J. S. P i ą t o w s k i : S to su n k i m a ją tk o w e (...), op. cit., s. 130.
14 W sp ó łm a łżo n ek m oże w y r a z ić sw ą zg o d ę w te n sposób, że n ie sp rz eciw i s ię d o k o n a n iu u m o w y , p rzy z a w iera n iu k tó rej b y ł o b e c n y . P or. J. S. P i ą t o w s k i : jw ., s. 123.
lt D o ta k ic h p rzeszk ód za licza się n p . ch orob ę, n iezd o ln o ść do w y ra że n ia zg o d y , n ie zn an e m ie js c e p o b y tu m ałżon ka, w y ja zd jeg o za g r a n ic ę do m ie jsc o w o śc i ta k o d le g łe j, że sk o n ta k to w a n ie się z n im je st u tr u d n io n e bądź n iem o żliw e. P or. S. B r e y e r ; S. G r o s s i i n n i : K od ek s ro d zin n y (...), op. c it., s. 200.
la Z e z w o le n ie ta k ie je st r ó w n o w a żn e z g o d zie m ałżon k a 1 m oże b y ć u d z ie lo n e ta k Jak zgoda w c h w ili d o k o n a n ia czy n n o śc i lu b po Jej d ok on an iu . P or. u c h w a łę S N z d n ia 8.DC.
1954 r. I CO 18/54, OSN 1955, poz. 75.
N r 9 (249) U m owa d zierża w y a p ra w a m a ją tk o w e m ałżonków 31
dobrem ro d zin y , ale i in te re se m społecznym . G ru n ty rolne — z ra c ji swej fu n k cji społecznej — m uszą być rolniczo w y k o rzy stan e, nie p ow inny leżeć odłogiem , naw et przejściow o. W sy tu a cji gdy m ałżonkow ie n ie są w sta n ie w ogóle lu b praw idłow o użytkow ać sw oich g ru n tó w (poniew aż nie p o sia d a ją p rzy g o to w an ia do p ro w a d ze nia gospodarstw a), z a jm u ją się in n ą p ra c ą lu b są schorow ani, ale nie sp e łn ia ją w aru n k ó w n ie zb ę d n y ch do przejęcia g o sp o d a rstw a rolnego za e m e ry tu rę lu b r e n tę, 18 oraz gdy nie p o sia d a ją członków rod zin y zdolnych i ch ętn y ch do gospodarow a nia na roli, w ydzierżaw ien ie ja k o je d n a z fo rm rac jo n aln e g o w y k o rz y sta n ia g ru n tów ro ln y ch m oże się okazać szczególnie celow e a jednocześnie b ardzo korzy stn e dla rodziny w ydzierżaw iającego.
Z ezw olenie udzielone przez sąd w ta k ic h okolicznościach w y d aje się ze w szech m iar uzasadnione. Z astęp u ją c nim zgodę w spółm ałżonka, stw a rz a się m ożliwość d okonania w aż n ej czynności i tym sam ym zabezpiecza się in te re s społeczny oraz dobro ro dziny. Jednocześnie nie p o w oduje się zagrożenia in te re su opornego lub nieobecnego m ałżonka, chociażby z tego w zględu, że um ow a d zierżaw y je st um ow ą czasową.
III
W zw iązku z zaw arciem um ow y d zierżaw y przez jednego z m ałżonków pozo sta ją cy ch w e w spólności u staw o w ej za zgodą drugiego, lecz bez jego faktycznego udziału w te j czynności p ra w n e j, p o w sta je do ro zw ażen ia zagad n ien ie bezp o śred nich sk u tk ó w te j czynności dla d rugiego m ałżonka. Ze w zględu bow iem n a b ra k ro zstrzygnięcia tej k w estii, w u sta w ie n asu w a się szereg isto tn y ch w ątpliw ości, a m ianow icie:
1) czy m ałżo n ek z a w ierając y fo rm a ln ie um ow ę działa tylk o w e w łasnym im ieniu i sam sta je się stro n ą um ow y, czy też d ru g i m ałżonek — ja k o podm iot m a ją tk u objętego w spólnością m a jątk o w ą , w sk ła d k tó re j w chodzi w ydzierżaw ienie n ie ruchom ości lu b p ra w a z d zierżaw y — sta je się rów nolegle osobą u p raw n io n ą i zobow iązaną z ty tu łu za w a rte j um ow y?;
2) ja k n ależy tra k to w a ć w spółm ałżonka osoby d ziała ją cej: czy uzy sk u je on sta tu s strony, czy te ż z pow odu sw ej b iern o ści sta je się całkow icie w olny od sk u tk ó w czynności?
W u ch w a le z dnia 9/23 czerw ca 1958 r. 1 CO 10/58 19 Sąd N ajw yższy, rozw ażając powyższe k w e stie n a tle czynności zw ykłego zarządu, w y ra z ił pogląd, że „w w y p ad k u za w a rc ia um ow y dotyczącej przed m io tó w m a ją tk u objętego w spólnością u staw o w ą przez jednego z m ałżonków w g ran ic ac h w y k o n y w an ia przez niego sa m odzielnie zw ykłego za rząd u tym m a ją tk ie m — art. 22 k.r. (obecnie — art. 36 k.r.o.), d ru g i z m ałżonków sta je się stro n ą tej u m o w y .20 P ogląd te n w yw ołał b u rz liw ą d y sk u sję, w któsej p o ja w iły się zarów no głosy ap ro b a ty ja k i k ry ty k i.
18 Zob. a r ty k u ły 2, 53, 58 u sta w y z d n ia 27.X.1977 r. o za o p a trzen iu em ery ta ln y m oraz in n y c h św ia d c z e n ia c h dla r o ln ik ó w i ic h rodzin (Dz. U . Nr 32, poz. 140) oraz art. 9 ust. 2 u sta w y z d n ia 29.V.1974 r. o p rzek a zy w a n iu g o sp o d a rstw r o ln y ch na w ła sn o ść p ań stw a za r e n ty i sp ła ty (Dz. U. N r 21, poz. 118), u tr z y m a n y n a m o c y art. 77 c y t. u sta w y o zaop atrze n iu e m e r y ta ln y m dla ro ln ik ó w .
19 O SPiK A 1959, poz. 247 (z glosą ap rob u jącą A . S t e l m a c h o w s k i e g o oraz k r y ty czn ą J. S. P i ą t o w s k i e g o — tam że).
20 N a leży z a u w a ż y ć , że w u zasad n ien iu orzec zen ia z d nia 26.VII.1958 r. 3 CO 9/58 Sąd N a jw y ż sz y u b o czn ie w y r a z ił p ogląd p rzeciw n y . S tw ie rd ził tam m ia n o w ic ie , że „brzm ie n ie art. 21 § 1 k .r. (o b e c n ie art. 31 k .r.o.) n ie d a je p o d sta w do u zn a n ia , że m a łżo n ek n a b y w a ją c y p rzed m io t m a ją tk o w y , k tó r y n a p o d sta w ie sto su n k u p ra w n eg o łą czą ceg o m a łżo n k ó w w ch o d zi do w sp ó ln e g o m a ją tk u m a łżo n k ó w , fo rm a ln ie działa Jako p r zed sta w iciel w s p ó
ł-32 C e c y l i a S t e m p k a N r 9 (249)
W głosach a p r o b u ją c y c h 21 p o d k reśla się słuszność zap rezentow anej przez S ąd N ajw yższy w u za sa d n ien iu kon cep cji w zajem n ej ustaw ow ej re p re z e n ta c ji m ałżo n k ów w sp raw ac h zw ykłego zarządu, co pro w ad zi do w niosku, że m ałżonek d ziała nie ty lk o w e w łasn y m im ien iu , ale ta k ż e w im ien iu w spółm ałżonka, przez co oboje m ałżonkow ie s ta ją się s tro n ą ta k ie j czynności. Ź ró d ła te j re p re z e n ta c ji u p a tru je się w istocie sam ego za rz ą d u m ieniem , w b rzm ien iu a rt. 22 k.r. (obecnie — a rt. 36 k.r.o.) oraz w fu n d a m e n ta ln e j dla p ra w a rodzinnego zasadzie ró w n o u p ra w n ie n ia m ałżonków w z a k re sie za rząd u m a ją tk ie m w spólnym .
I n n i,22 przeciw nicy uchw ały, k w e stio n u ją p opraw ność a rg u m e n ta c ji se n ten c ji uchw ały, p o dw ażając ju ż sam o p rz y ję te przez S ąd N ajw yższy założenie, że zórząd m ieniem w spólnym zaw iera im plicite p rzedstaw icielstw o. Z d an iem S. S zera i J. P ią - tow skiego p rzed staw icielstw o nie o p ie ra się na zarządzie, zarządca zaś „m oże być p rzedstaw icielem ty lk o w ów czas, gdy jego um ocow anie w y n ik a z odpow ied niego przepisu u staw y albo w oli rep re z e n to w a n e g o ”. A utorzy ci z treści a rt. 22 k.r. (obecnie art. 36 k.r.o.), a w szczególności z zaw arteg o w nim u p ra w n ie n ia do s a m odzielnego działan ia każdego z m ałżonków w zw ykłych sp raw ac h rodzinnych, w y p ro w a d za ją tezę, że m ałżonek działa w yłącznie w im ieniu w łasnym , a d ru g i m ałżonek nie sta je się s tro n ą dokonanej przez niego c z y n n o śc i.23
N a gruncie a rt. 36 k.r.o. dogłębnej analizy pojęcia sam odzielnego zarządu d o k o n u je S. K. Rzońca. W skazuje on, iż re d a k c ja tego p rzepisu — w k o n fro n ta c ji zw ła szcza z art. 40 k.r.o. — służy jednoznacznie pop arciu tezy, że sam odzielnie w y k o nyw a się nie tylk o czynności zw ykłego zarząd u , ale także czynności p rz e k ra c z a jące zw ykły zarząd, a ponadto że sam odzielność oznacza d ziałanie tylk o w im ieniu w ła s n y m .24
W rozw ażanej k w e stii bard ziej uzasad n io n e w y d aje się stan o w isk o p rzeciw ników uchw ały, a w szczególności stanow isko S. S zera i J. P iątow skiego. Założenie bo w iem , na p o d staw ie któ reg o Sąd N ajw yższy sform ułow ał tezę uchw ały, nie z n a j d u je należytego o p arc ia w przep isach praw n y ch . O parcie się na zasadzie u staw ow ej w zajem nej re p re z e n ta c ji m ałżonków zarów no w czynnościach zw ykłego zarządu, ja k i w czynnościach p rze k ra cza ją cy c h ten zarząd pro.wadzi do stw o rzen ia m ało uzasadnionej fik cji p ra w n e j.
N ie ulega w ątpliw ości, że w spólność m a jątk o w a m ałżeńska je st ro d zajem w sp ó l ności m ienia, stą d też je j reg u la cja p ra w n a m usi być zgodna z zasad am i p raw a cyw ilnego. Z asady te obow iązu ją zwłaszcza p rz y in te rp re ta c ji in sty tu c ji p rz e d sta w icielstw a, ja k o że in sty tu c ja ta n ie -'zo stała w kodeksie rod zin n y m szczególnie unorm ow ana, także p rzy in te rp re ta c ji p ojęcia „zarząd m a ją tk ie m w sp ó ln y m ” (w tym o statn im w y p ad k u — z uw zględnieniem je d n a k pew nej specyfiki w y n ik a ją cej z zasady ró w n o u p raw n ie n ia m ałżonków).
n o śc i” . Zob. O SFiK A 1959, poz. 203, s. 404 (z glosą aprobującą A, O h a n o w i c z a).
21 Por. g lo sę A. S t e l m a c h o w s k i e g o : op. cit., przyp. 19, s. 515—517. Por. też J. W i n i a r z : P raw o ro d zin n e (...), op. cit., s. 94.
22 Zob. w tej m ierze g lo sy : J. S. P i ą t o w s k i e g o : op. cit., (przyp. 19), s. 511; S. S z e r : P ip 1959, nr 2, s. 377; T. R o w i ń s k i e g o : N P 1959, nr 4, s. 436; A. O h a- n o w i e ż a : op. cit., (przyp. 20)), s. 405. K ry ty czn e sta n o w isk o w o b ec u c h w a ły za ję li ponadto: A. S z p u n a r : W y k o n y w a n ie przez m ałżon k ów zarządu (...), op. cit., s. 37; Z. W a s i 1- k o w s k a : O d p ow ied zialność m a ją tk o w a m a łżo n k ó w , sk ry p t ZPP 1969/1970, s. 47; S. K. R z o ń c a ; P rob lem p o d m io to w ej stro n y c zy n n o śc i zarządu m a ją tk iem m a łżo n k ó w w św ie tle przep isów k od ek su ro d zin n eg o i op iek u ń c zeg o , , .K rak ow sk ie S tudia P r a w n ic z e ” 1974, nr VII, s. 127—128 oraz t e n ż e : W ierzyteln ość jako p rzed m iot w sp ó ln o śc i u sta w o w e j, ,,S tudia C y- w ilisty c z n e ” 1976, t. X X V II, s. 138.
23 Por. g lo sy : J. S. P i ą t o w s k i e g o : op. cit. (przyp. 19), s. 511; S. S z e r a : op. cit. (przyp. 22), s. 383. Por. też S. S z e r : P raw o rod zin n e (...), op. cit., s. 118.
N r 9 (249) Um owa d zierża w y a praw a m a ją tk o w e m ałżonków 33
J a k w iadom o, p rzed staw icielstw o może w y n ik ać bąd ź z u sta w y (p rzed staw iciel stw o ustaw ow e), bądź z ośw iadczenia w oli (pełnom ocnictw o). P rzedstaw icielstw o ustaw ow e — je śli co innego nie w y n ik a z przepisów o k reśla ją cy c h zasięg um oco w a n ia — u p ra w n ia do p o d ejm o w an ia zarów no czynności zw ykłego zarządu ja k i czynności p rze k ra cza ją cy c h te n z a r z ą d .25 P ełnom ocnictw o u pow ażnia do dokony w an ia czynności zw ykłego za rząd u (pełnom ocnictw o ogólne); do d o konania czyn ności p rze k ra cza ją cy c h te n zarząd w ym agane je s t pełnom ocnictw o szczególne (art. 98 k.c.). A rty k u ł 36 § 2 k.r.o. („K ażdy z m ałżonków m oże w ykonyw ać sam o dzielnie zarząd m a ją tk ie m w spólnym . Do dokonania czynności p rzek raczający ch zakres zw ykłego zarządu p o trzeb n a je s t zgoda drugiego m ałżonka w y rażo n a w form ie w y m aganej dla d an ej czynności p ra w n e j”), z któ reg o treśc i m ożna by ew en tu a ln ie dom niem yw ać istnienie p rze d staw ic ie lstw a ustaw ow ego m ałżonków d zia łających w zak resie zarząd u , nie spełnia w skazanych w yżej w aru n k ó w , poniew aż sfo rm ułow any obow iązek w y ra że n ia zgody na czynność p rz e k ra cza ją cą zw ykły zarząd su g e ru je , iż przed staw icielstw o u staw o w e m ałżonków dotyczy tylko c z y n ności zw ykłego za rząd u i że istn ieje szczególny przepis k o d ek su rodzinnego i op ie kuńczego w a ru n k u ją c y tę kw estię. T ym czasem — takiego p rzepisu nie ma. Nie bez znaczenia dla p rzy ję cia k oncepcji p rze d staw ic ie lstw a ustaw ow ego je st też fak t, że w śród przepisów ko d ek su rodzinnego i opiekuńczego m ożna znaleźć taki, k tó ry
ex lege czyni jednego m ałżonka p rzedstaw icielem drugiego. J e s t to m ianow icie przepis art. 29 k.r.o. Na pod staw ie tego a rty k u łu m ałżonek może działać jako przedstaw iciel ustaw ow y ty lk o w sp raw ac h zw ykłego za rząd u i tylk o w czasie p rze m ija jąc ej przeszkody. O bw arow anie ta k im i w a ru n k a m i m ożliw ości w y stą p ie nia m ałżonka w c h a ra k te rz e przed staw iciela ustaw ow ego w sk az u je niedw uznacz nie, że sy tu a cję ta k ą uznano za w y jątk o w ą . G dyby bow iem p rzedstaw icielstw o u staw ow e m ałżonków było regułą, to przepis te n byłby zbyteczny. O drzucając w ięc koncepcję ustaw ow ego w zajem nego p rze d staw ic ie lstw a m ałżonków , m ożna by na podstaw ie a rt. 36 § 2 k j.o . zaryzykow ać p rzy jęcie koncep cji pełnom ocnictw a. Na słuszność jej i zgodność z ogólnym i zasadam i w sk az u je zd a n ie dru g ie art. 29 § 2 k.r.o., w k tó ry m obow iązek u zy sk an ia zgody m ałżonka nie d ziałającego w sp raw ac h p rzek raczający ch zw ykły zarząd m ogłoby być utożsam iane z obow iązkiem udzie lenia pełnom ocnictw a szczególnego. G dyby ta k je d n ak było, to U praw nienie do d o k o n an ia czynności zw ykłego za rząd u m usiałoby k o n se k w e n tn ie opierać się na p eł nom ocnictw ie ogólnym , w yrażonym pod rygorem niew ażności n a piśm ie. B rak tego form alnego w a ru n k u w k odeksie ro dzinnym i opiekuńczym nie pozw ala zatem przyjąć także i tej koncepcji.
Tak więc, dochodząc do w niosku, że przed staw icielstw o m ałżonków nie w y n ik a ani z ustaw y, ani z ośw iadczenia w oli złożonego na piśm ie, m ożna rozw ażyć już ty lk o to, czy praw o do sp raw o w an ia za rząd u m a ją tk ie m w spólnym im p lik u je p rze d staw icielstw o. Nie sposób nie zauw ażyć tu, że gdyby ew e n tu aln o ść ta k a zachodziła, to zbyteczne byłoby ustaw ow e zastrzeżenie u zy sk an ia zgody n a działanie. D aje się zaobserw ow ać, że obow iązek w y rażen ia zgody je st pew ną zasad ą zarządu m a jątk iem w spólnym . Zgoda ta k a je st bow iem w aru n k ie m w ażności nie tylko dokonanej przez m ałżonka sam odzielnie czynności p rze k ra cza ją ce j zw ykły zarząd, a le także w ażności czynności zw ykłego zarządu, ja k rów nież czynności p rze k ra cza ją cy c h jego ram y dokonanej przez w sp ó łw ła śc ic ie la 28 (art. 201 k.c., 199 k.c.).
25 Por orzecz. SN z dnia 7.V .1948 r. C I 584/4«, OSN 1949, poz. 24 oraz M. P i e k a r s k i : P raw o c y w iln e z o rzeczn ictw em , literatu rą i przepisam i z w ią zk o w y m i, W arszawa 1968, t. I,
s. 161.
M P o ró w n a n ie zasad zarządu m a ją tk iem na p rzyk ład zie d w ó ch ró żn y ch in sty tu c ji praw
34 C e c y l i a S t e m p k a N r 9 (249)
P rzytoczone w yżej a rg u m e n ty p o p ie ra ją tezę, że m ałżonek zarów no d ziała ją cy w ra m a c h zw ykłego zarządu ja k i do k o n u jący czynności p rz e k ra cza ją cy c h zw ykły zarząd n ie je st ani p rze d staw ic ie lem ustaw ow ym , an i p ełnom ocnikiem w spół m ałżonka i że chociaż działa on w in te resie w spółm ałżonka, to je d n a k d ziała w im ieniu w ła s n y m .* 27 Za te z ą tą p rze m aw ia też w y sta rc za jąc o czy teln a re d a k c ja art. 36 w zw iązku z art. 40 k.r.o.
N a g ru n cie zasady ró w n o u p ra w n ie n ia m ałżonków n a su w a się k o le jn e p y ta n ie: ja k i je s t wobec tego sta tu s drugiego m ałżonka? W y d a je się że p o d staw o w e z n a czenie d la ro zw iązan ia tego pro b lem u m a brzm ienie a rt. 36 k.r.o. P rz ep is ten , b ę dąc p ra w n y m w yrazem zasady ró w n o u p raw n ie n ia m ałżonków , fo rm u łu je w § 1 obow iązek w spółdziałania m ałżonków w zarządzie m a ją tk ie m w s p ó ln y m 28 i je d nocześnie w y ra źn ie u p ra w n ia każdego z m ałżonków do sam odzielnego w y k o n y w a n ia w sferze z e w n ę trz n e j29 ta k za rząd u zw ykłego ja k i czynności p rz e k ra c z a ją cych jego z a k r e s .30 Do d o konania tych o sta tn ic h w ym aga je d n a k zgody drugiego m ałżonka. Nie ulega w ątpliw ości, że to sam odzielne d ziała n ie um ożliw ił sp rec y zo w any w § 1 w a ru n e k w spółdziałania m ałżonków w zarządzie ich w sp ó ln y m m ie niem. W jego obliczu praw o to je st po p ro stu tech n ik ą, sposobem w y k o n y w an ia zarządu w sferze zew n ętrzn ej, tzn. w obec osoby trzeciej. M ałżonek z a w ie ra ją c y s a m odzielnie um ow ę z osobą trzecią w y stę p u je w im ien iu w łasnym . W spółm ałżo nek działającego nie je st stro n ą czynności ani w tedy, gdy je st to czynność nie w y m a g ają ca do sw ej w ażności jego zgody, an i w ted y naw et, gdy w y ra ża zgodę na jej podjęcie lub ją p o tw ie rd z a .31 W yrażenie zgody należy tra k to w a ć ja k o d o d a tk o w ą p rze słan k ę w ażności bard ziej doniosłej z p u n k tu w id zen ia społeczno-gospodar czego czynności.
W k o n k lu z ji trz e b a w ięc stw ierdzić, że stro n ą um ow y dzierżaw y je st ty lk o m a ł żonek um ow ę tę fa k ty c zn ie zaw ierający . S tatu s stro n y nie m a n a to m ia st an i m a ł żonek w ydzierżaw iającego, an i m ałżonek dzierżaw cy.
U m ow a z a w a rta sam odzielnie przez jednego z m ałżonków w y w iera s k u tk i o b li gacyjne ty lk o w sto su n k u do m ałżo n k a -stro n y . Nie oznacza to je d n a k , że nie w y w ie ra bezp o śred n ich sk u tk ó w (na in n ej je d n a k podstaw ie!) rów nież w obec w spól
n y c h w y d a je się w ty m m iejscu' u zasad n ion e, p o n iew a ż w y stę p u je tu p e w n ą p o d o b ie ń stw o jur y d y c zn e.
27 Por. J. I g n a t o w i c z : P ra w o rzeczow e. W arszaw a 1976, s. 128—132. A u tor, rozw a żając sta tu s w sp ó łw ła śc ic ie la z a w iera ją ceg o fo rm a ln ie u m o w ę z osobą trzecią , stw ie r d z a , że n ie jest on p rzed sta w icielem p o zo sta ły ch . Por. też S. S z e r : Glosa (...), op. c it., s. 384; au tor w y r a ż a p ogląd, że w sp ó łw ła ś c ic ie le n ie b ęd ą cy zarządcam i n ie sta ją się stron am i c z y n n o śc i p raw n ej n a w e t w ó w cza s, gdy n a tą czy n n o ść w y ra żą zgodę.
28 C hodzi tu o c z y w iśc ie n ie o w s p ó łd zia ła n ie o b ojga m a łżo n k ó w w k ażd ej sp ra w ie , lecz o d zia ła n ie zgod n e z pod ziałem ob ow iązk ów .
29 B liż e j w tej k w e stii zob.: J. S. P i ą t o w s k i : G losa, op. cit., s. 504; S. S z e r : G losa, op. cit. (przyp. 22), s. 384; S. K. R z o ń c a : W ierzyteln ość ja k o p od m iot (...), op. cit., s. 145 i n.
30 Zob. o d m ie n n ie S. S z e r : P raw o rod zin n e (...), op. cit., s. 118.
31 Por. J. S. P i ą t o w s k i : G losa, op. cit. (przyp. 19), s. 515; S z e r : G losa, op. cit. (przyp. 22), s. 385. M imo że ten o sta tn i au tor n ie w y p o w ia d a się w tej k w e s tii b ezp ośred n io, zn a czen ie, ja k ie p rzy p isu je zgod zie w sp ółm ałżon k a dla jeg o p o zy cji p ra w n ej, w y n ik a ze stw ierd ze n ia , iż „ w s p ó łw ła ś c ic ie le n ie sta ją się stro n a m i c zy n n o śc i p ra w n ej, n a w e t g d y na tę czy n n o ść w y r a z ili zg o d ę ”. P atrz o d m ie n n ie w tej k w e s tii sta n o w isk o : S. B r e y e r, S. G r o s s i i n n i : K odeks ro d zin n y i o p iek u ń c zy (...), op. cit., s. 188 (autorzy c i w yrażają pogląd, ż e zgoda w sp ó łm a łżo n k a n a d o k o n a n ie c zy n n o śc i p rzek raczającej z w y k ły zarząd — m im o że c zy n n o śc i jeg o d o ty c z y — jest, zg o d n ie z art. 63 § 1 k .c., zgod ą o so b y trzeciej; S. K. R z o ń c a : P rob lem p o d m io to w ej str o n y (...), op. cit., s. 134; B. W a l a s z e k : Za ry s praw a rod zin n ego (...), op. c it., s. 40; A. S z p u n a r : Zarząd m a ją tk iem w s p ó ln y m (...), op. cit., s. 40; Sąd N a jw y ż sz y w u za sa d n ien iu u c h w a ły z d nia 9/23.VI.1958 r., op. cit. (przyp. 19), s. 509.
Ń r 9 (249) U m owa d zierża w y a praw a m a ją tk o w e m ałżonków 35
m ałżonka. P rzecież tożsam ość stro n nie przesądza w cale o tożsam ości s k u tk ó w .M Z niezależnego (od obligacyjnego) sto su n k u m ałżeństw a, z zasady ró w n o u p ra w n ie n ia m ałżonków oraz z isto ty w spólności m a jątk o w e j w y n ik a ją u p ra w n ie n ia z ty tu łu za w a rte j przez m ałżonka um ow y i będące ich odpow iednikiem zobow ią z a n ia dla w spółm ałżonka żyjącego w w a ru n k a c h w spólności m a ją tk o w e j.83 W spół m ałżo n ek „ b ie rn y ” m oże w ięc dochodzić p ra w z um ow y dzierżaw y z a w a rte j przez sw ego m ałżo n k a oraz odpow iada — lecz tylk o m a ją tk ie m w spólnym — za w y n ik a ją c e z niej zobow iązania (art. 41 § 1 k .r.o .).32 33 34 O dpow iedzialność so lid a rn a m ałżon k ó w za zobow iązania nie może w chodzić w grę w w y p ad k u za w arcia um ow y dzierżaw y, poniew aż czynność ta n ie m ieści się w k ateg o rii zw ykłych sp ra w ro dziny. 35 * Je że li w y d zie rżaw ia ją cy oddał nieruchom ość do u żytkow ania bez zgody sw ego m ałżonka, to te n o sta tn i może żądać jej. w y d an ia, a dzierżaw cy p rz y słu g u je w obec w y d zierżaw iającego roszczenie o odszkodowanie" (art. 471 k .c .).33
N a zakończenie należy rozw ażyć k w estię, czy p ra w a w y n ik ając e ze sto su n k u d zierża w y zaw iązanego przez jednego z m ałżonków są przedm iotem m a ją tk u o b ję tego w spólnością u s ta w o w ą .37 M a jątek w spólny, ta k sam o zresztą ja k i o d rębny m a ją te k każdego z m ałżonków , stanow i w y o d rę b n io n ą m asę m a jątk o w ą , o b ejm u ją cą n ie tylk o rzeczy, ale ta k ż e p ra w a oraz roszczenia m ajątk o w e. Spośród p r a w m a ją tk o w y c h nie w chodzą w skład m a ją tk u w spólnego je d y n ie praw a, k tó re m ają c h a r a k te r czysto osobisty i są n ie z b y w a ln e 38 (np. użytkow anie, dożywocie, służeb ności osobiste, praw o do alim en tacji), a także praw o odkupu, p ie rw o k u p u , ja k rów n ież k a ż d a w ierzytelność, co do k tó re j została u m ow nie zastrzeżona je j niezb y w alność (art. 509 k.c.). P ra w a w y n ik ając e z dzierżaw y nie m a ją c h a ra k te ru czysto osobistego, są zbyw alne, nie w y g asa ją z chw ilą śm ierci je d n ej ze stro n i należą do sp a d k u po niej. P ra w a te bow iem z isto ty sw ej nie są przeznaczone w yłącznie n a za sp o k o jen ie osobistych p otrzeb stro n y , lecz służą obojgu m ałżonków . T ak u k sz ta łto w a n e praw o należy niew ątp liw ie zaliczyć do p ra w objętych w spólnością m a jątk o w ą , chyba że um ow ą u k ształto w an o j e ja k o n ie z b y w a ln e .39
32 Por. A. O h a n o w i c z : G losa, op. cit. (przyp. 20), s. 407.
33 W yd aje się , iż n ie c e lo w e jest u p arte sz u k a n ie źródła p rzed sta w icielstw a u sta w o w e g o m a łż o n k ó w w zasadzie rów n o u p ra w n ien ia m a łżo n k ó w . Z n a czen ie te j zasady n a le ż y badać w p ła sz c z y ź n ie sk u teczn o ści c zy n n o śc i p raw n ej p o d jętej przez jed n e g o z m a łżo n k ó w i od n ieść
ją do s k u tk ó w dla w sp ó łm a łżo n k a „ b iern eg o ” .
34 P atrz o d m ie n n ie J. S. P i ą t o w s k i: G losa, op. cit. (przyp. 19), s. 514. A u to r, u zn a ją c w s p ó łm a łżo n k a za osob ę u p raw n ion ą z ty tu łu za w a rtej sa m o d zieln ie przez m a łżo n k a u m o w y , je d n o c z e śn ie zw a ln ia go — poza w y ją tk ie m , g d y u m ow a ta sta n o w i zw y k łą sp ra w ę — od o d p o w ie d z ia ln o śc i za w y n ik a ją c e z n iej zob ow iązan ia.
35 Por. S. S z e r : G losa, op. cit. (przyp. 22), s. 386 , 387.
3« Co do sk u tk ó w za w artej tak u m o w y dla d zierża w c y — por. też art. 38 k .r.o. oraz art. 169 k .c.; por. też J. W i n i a r z : M ałżeń sk ie sto su n k i m a ją tk o w e, W arszaw a 1967, s. 57—61.
37 J e st n a to m ia st o czy w iste , że rzecz d zierżaw ion a, n ie sta n o w ią c m ien ia d zierża w c y , nie w c h o d z i w sk ład m ajątk u w sp ó ln e g o m ałżon ków . Por. w y ro k TU S z dnia 29.X.1965 r. IV CR z 1406/64, O SPiK A 1967, pOZ. 167.
38 Por. art. 33 p kt 6 k.r.o.
39 P or. orzęcz. SN z dnia 13.VI.1967 r. III CR 107/67 (z glosą Z. R a d w a ń s k i e g o ) , P iP 1968, nr 8—9, s. 446. Sąd N a jw y ż sz y w y r a z ił w te z ie orzeczen ia p ogląd, że p raw a u z y sk a n e ze sto su n k u n ajm u w cza sie trw a n ia m a łżeń stw a stan ow ią d orob ek w ch o d zą cy w skład m a ją tk u w sp ó ln e g o . Zob. ponadto: A. K u n i c k i : W sp ółp osiad an ie rzeczy o b ję ty c h w s p ó l n o ścią u sta w o w ą , „Z eszy ty N a u k o w e UMK w T o r u n iu ” , z. 23, P raw o VII, s. 7, 11; B. W a l a s z e k : Z a ry s p raw a rod zin n ego (...), op. cit., s. 63, 73; A. W o l t e r : M a jątek w sp ó ln y i m a ją tk i o d ręb n e pod rządem w sp ó ln o śc i u sta w o w e j, N P 1965, nr 2, s. 105; S. S z e r : P ra w o ro d zin n e (...), op. cit., s. 105; S. B r e y e r , S. G r o s s i i n n i : K o d ek s rodzin-n y (...), op. c it., s. 106, 108.
38 C e c y l i a S t e r n p k a N r 9 (249)
Do m a ją tk u w spólnego m ałżonków w chodzą ja k o dorobek rów nież dochody p o b ra n e z d z ie rż a w y ,40 choćby b yły w y n ik ie m działalności tylk o jed n eg o z m a ł żonków (art. 32 § 2 k.r.o.). W w y p ad k u dzierżaw cy — za dochody n ależy u znać w y n agrodzenie za św iadczone usługi lub dochód ze sprzedaży w y p ro d u k o w a n y ch pożytków , a w w y p ad k u w y d zierżaw iającego — czynsz (art. 32 § 2 p k t 1 i 2 k.r.o.). D ochody te służą p otrzebom całej rodziny, poniew aż m a ona praw o żyć n a ró w n e j z m ałżo n k iem stopie, u w a ru n k o w a n e j m ożliw ościam i zarobkow ym i i m a ją tk o w y m i obojga m ałżonków . F a k t w ejścia p ra w w y n ik ając y ch ze sto su n k u dzierżaw y, z a w iązanego przez jednego z m ałżonków , w sk ła d m a ją tk u objętego reży m em m a łże ń skiej w spólności ustaw ow ej przesądza w łaśnie o sk u tk a c h ta k pow stałego zobow ią zania dla m ałżonka biernego.
IV
Z aw a rc ie um ow y dzierżaw y lu b fak ty c zn e w y k o n y w an ie dzierżaw y przez je d nego z m ałżonków pozostających w e w spólności m a jątk o w e j w y m ag a ta k ż e ro z w a ż e n ia k w estii, k tó re w iążą się z p rzew id y w an y m dla dzierżaw cy w a rt. 695 § 2 k.c. ustaw o w y m praw em pierw o k u p u . W y jaśn ien ia w ym aga zw łaszcza problem , k tó ry z m ałżonków je s t u p raw n io n y do w yk o n an ia p ra w a p ie rw o k u p u oraz ja k ro zstrz y g n ąć k w estię niezgodności w oli m ałżonków , je śli ty lk o je d en z nich był s tro n ą um ow y.
Z godnie z p rzy ję ty m w d o k try n ie poglądem praw o p ie rw o k u p u (tak u staw o w e ja k i um ow ne), ja k o praw o niezbyw alne, ale nieosobiste, może w ejść zarów no do m a ją tk u w spólnego ja k i do m a ją tk u o d ręb n e g o .41 K w a lifik a c ja um ow nego p ra w a p ie rw o k u p u dzierżaw cy nie p o w in n a z re g u ły n astręczać w iększych tru d n o ści. N a leży bow iem sądzić, że w um ow ie znajdzie się postanow ienie, iż p ra w o to za strze żo n e je st bądź dla jednego, bądź d la obojga m ałżonków .
U sta w o w e praw o p ie rw o k u p u dzierżaw y z a rt. 695 § 2 k.c. o b jęte zostanie je d n ą lu b d ru g ą m a są m a ją tk o w ą w zależności od tego, kied y została z a w arta u m o w a dzierżaw y. T ak w ięc, jeśli um ow ą ta k ą zw iązał się jed en z m ałżonków jeszcze p rzed p ow staniem ustaw ow ej w spólności m a jątk o w e j, to p raw o p ie rw o k u p u sta n o w ić będzie sk ła d n ik jego m a ją tk u odrębnego. Jeżeli n a to m ia st um ow ę ta k ą z a w a rł on w tra k c ie trw a n ia ow ej w spólności, praw o p ie rw sz eń stw a w ejd z ie w sk ła d w spólnego m a ją tk u m ałżonków (art. 32 § 1 k.r.o.).
M ożna w ięc w yróżnić n a stę p u ją c e w y p ad k i k sz ta łtu ją c e w sposób' ró żn y u p ra w n ie n ia m ałżonków do w y k o n an ia p ra w a p ie rw o k u p u (um ow nego lu b ustaw ow ego): 1) jeżeli praw o p ie rw o k u p u dzierżaw ionej nieruchom ości w chodzi do odrębnego
m a ją tk u m ałżonka, to do jego w y k o n an ia u p raw n io n y je st ty lk o te n m ałżonek; 2 ) ' je ż e li zaś praw o p ie rw o k u p u w chodzi do w spólnego m a ją tk u , to jego w y k o
n a n ie przez jednego z m ałżonków — ja k o czynność p rz e k ra c z a ją c a zw ykły za rz ą d — w ym aga zgody drugiego m ałżonka (art. 36 § 2 k .r.o .).42 W w y p ad k u gdy d ru g i z m ałżonków odm aw ia zgody, b ęd ą m ieć w ted y zastosow anie p o sta n o w ien ia art. 37, 39 k.r.o. 43
N ależy dodać, że w obu pow yższych w y p ad k a ch do w y k o n an ia p ra w a p ie rw o k u pu u p ra w n io n y je s t tylk o te n m ałżonek, k tó ry spełnia n a stę p u ją c e dw a w a ru n k i:
40 Por. S. S z e r: P raw o rod zin n e (...), op. cit., s. 123.
41 P or. S. B r e y e r , S. G r o s s i i n n i : K od ek s ro d zin n y (...), op. c it., s. 141, 245; B. W a l a s z e k : Zarys praw a rod zin n ego (...), op. c it., s. 71.
42 P or. S. B r e y e r : P rze n ie sie n ie w ła sn o ści n ieru ch o m o ści, W arszaw a 1976, s. 416. 4a Zob. b liżej o ty m s. 6, 7.
N r 9 (249) U m owa d zierża w y a praw a m a ją tk o w e m ałżonków 37 a) z a w a rł um ow ę dzierżaw y co n ajm n ie j na 3 la ta lub fak ty czn ie u ż y tk u je d an ą
nieruchom ość ja k o dzierżaw ca co n ajm n ie j ju ż od 10 lat, b) m a k w a lifik a c je ro ln ic z e .44 45
•
Je że li u p ra w n io n y z ty tu łu p ra w a p ie rw o k u p u m ałżonek zm arł przed w y k o n a n ie m sw ego p raw a, praw o to, jako praw o m a jątk o w e , w chodzi do sp a d k u po nim i p odlega d zied z icz en iu .46 T rzeb a je d n ak ż e zastrzec się, że p raw o p ie rw o k u p u d z ie r żaw cy z a rt. 695 § 2 k.c. dziedziczy się pod w a ru n k ie m , iż dziedziczy się p ra w a i obow iązki płynące z dzierżaw y. K ieru ją c się ogólną reg u łą sp a d k o b ra n ia z a w a r tą w a rt. 922 k.c., należy stw ierdzić, że p ra w a w y n ik ając e z dzierżaw y, ja k o p r a w a m a jątk o w e , są p rzedm iotem dziedziczenia. T w ierdzenie to potw ierd za fa k t, że b r a k w tej k w estii p rzepisu szczególnego, k tó ry by z a w ierał in n e rozstrzygnięcie, a p o średnio — rów nież zasad a dziedziczności p o siad an ia (art. 176 § 2 k.c.).
Je śli za te m m ałżonek u p raw n io n y z ty tu łu p ie rw o k u p u zm arł, a m a ją te k sp a d kow y dziedziczą oprócz drugiego m ałżonka in n i spad k o b iercy , to jednocześnie d zie dziczą oni p ra w o d zierżaw y nieruchom ości ro ln ej. S p ad k o b iercy ci nie m uszą w y kazać, że sp e łn ia ją w a ru n k i z a rt. 1059 k.c., jeżeli sp ad k o d aw ca gospodarow ał tylko na nieruchom ości dzierżaw ionej, poniew aż w ted y sp a d k o b ra n iu podlega je d y n ie zespół p ra w i obow iązków w y n ik ając y ch z d z ie rż a w y .46 W w y p ad k u zaś, gdy p rz e d m iotem sp a d k u je st ponadto w łasn e gospodarstw o ro ln e spadkodaw cy, w ów czas — w św ie tle szczególnego reżym u p raw nego sp a d k o b ra n ia gospodarstw ro ln y ch — pow stan ie do rozw ażenia dodatk o w y problem , k to je st u p raw n io n y do dziedzicze n ia p ra w i obow iązków dzierżaw cy. W ydaje się, że w ta k ie j sy tu a cji ocenie trzeb a poddać p rzed e w szystkim w za jem n ą re la c ję dw óch jed n o ste k : g o sp o d arstw a ro l nego stanow iącego w łasność spadkodaw cy i g ru n tu dzierżaw nego. I jeśli okaże się, że nieruchom ość dzierżaw iona stanow iła — z p u n k tu w idzenia o rganizacji gospo d a rstw a , pow iązan ia gospodarczego z jego sk ła d n ik a m i i p ro d u k c ją — n iezbędny elem e n t całości, to za upraw n io n eg o do dziedziczenia p ra w i obow iązków z u m o w y d zierżaw y należy uzrfiać tego, k to o d pow iada o kreślonym w u sta w ie w a ru n k o m niezb ęd n y m do dziedziczenia g o spodarstw a rolnego (art. 1059 i n. k.c.). W tej sy tu a c ji bo w iem je st rzeczą n ie w ą tp liw ą , że p ra w a i obow iązki w y p ły w ające z d z ie r żaw y zw iązan e są z pro w ad zen iem całego g o sp o d a rstw a rolnego i że zgodnie z p rze p isem § 2 rozporządzenia z dnia 28.XI.1964 r . 47 m uszą w ejść w jego skład. N ato m iast je śli dzierżaw iona nieruchom ość istn ia ła obok zorganizow anego gospo d a rstw a rolnego, gdy w y ra ź n y b ra k gospodarczego p ow iązania z nim , to zespół p ra w i obow iązków w y n ik ając y ch z d zierżaw y należy tra k to w a ć ja k o sam odzielny
44 W aru n ek te n n ie w y n ik a b ezp ośred nio z art. 695 § 2 k .c. Ze w zg lęd u jed n ak na to, że p ra w o p ierw o k u p u d zierża w y p row ad zi do n a b y cia n ieru ch o m o ści roln ej na w ła sn o ść, n a le ż y p o w ią z a ć to u p ra w n ien ie z o b o w ią zk iem p osiad an ia k w a lifik a c ji roln iczych (art. 160 § 1 k .c.). P or. też S. B r e y e r : P rz e n ie sie n ie w ła sn o ści (...), op. cit., s. 416. %
45 Zob. S. B r e y e r , S. G r o s s i i n n i : K od ek s ro d zin n y (...), op. cit., s. 171. 46 N a g r u n c ie p raw a c y w iln e g o n a le ż y b o w iem p rzyjąć, że sz c z e g ó ln y reżym d zied ziczen ia o d n o si s ię ty lk o do w y p a d k ó w , g d y orzek a się o p rzejściu na n a stęp cę gosp od arstw a ro ln eg o sta n o w ią c e g o w ła sn o ść sp a d k o d a w cy lub zo rg a n izo w a n eg o na n ieru ch o m o ści g ru n to w ej, b ę d ącej w sa m o istn y m p osiad an iu . Por. tu u za sa d n ien ie u c h w a ły SN z d nia 26.1.1968 r. III CZP 100/67, O SN 1968, poz. 134 (z g losą J. S. P i ą t o w s k i e g o , O SPiK A 1969, poz. 4), a także u c h w a łę S N z d n ia 15.X II.1969 r. III CZP 12/69, OSNCP 1970, poz. 39 (przedm iotem tej u c h w a ły są w y ty c z n e w y m ia ru sp ra w ie d liw o ści i p ra k ty k i są d o w ej w sp ra w ie o dział spadku o b e j m u ją ceg o go sp o d a rstw o rolne).
47 Por. § 2 rozporządzenia RM z d n ia 28.XI.1964 r. w sp ra w ie p rzen o szen ia w ła sn o śc i n ie ru ch o m o ści r o ln y c h , zn oszen ia w sp ó łw ła sn o śc i ta k ic h n ieru ch o m o ści oraz d zied ziczen ia g osp o d a rstw r o ln y c h — Dz. U. z 1970 r. Nr 27, poz. 252.
38 W a c ł a w M e n d y s N r 9 (249)
przed m io t sp a d k o b ra n ia, a zatem w yłączyć w ty m za k resie szczególny zaostrzony reżym p ra w n y dziedziczenia odnoszący się do gosp o d arstw rolnych.
Osoby dziedziczące praw o dzierżaw y lu b te spośród nich, k tó ry m w w y n ik u działu spadku p rzy p a d n ie praw o dzierżaw y, m ogą w ykonać p raw o p ie rw o k u p u p rzy zachow aniu przesłanek w y n ik ając y ch z a rt. 695 § 2 k.c.
P y tan ie , czy obow iązujący kodeks po stęp o w an ia k arn e g o zezw ala n a za sk a rż en ie u zasadnienia w y ro k u (postanow ienia), w y w o łu je k o n tro w ersje . P a d a ją odpow iedzi zarów no p o z y ty w n e 1 2 3 ja k i n egatyw ne, k tó re w szelkie rozw ażania n a te n te m a t sp ro w ad za ją do rzęd u p o stu lató w de lege ferenda.2 3 P ro b le m te n a n i w d o k try n ie , ani w orzecznictw ie SN nie je st p rzy ty m czym ś now ym . W ystąpił on ju ż n a g ru n c ie daw nego k.p.k., pośw ięcano m u u w ag ę ta k ż e w to k u p ra c kodyfikacyjnych.* O bo w iązująca u sta w a karn o p ro ceso w a nie zaw iera je d n a k w yraźn y ch i je d n o zn a cz nych w te j m ierze przepisów .
R ozw ażania nad postaw ionym zagadnieniem są u tru d n io n e d o datkow o ro z m a itością stosow anych pojęć term inologicznych. Mówi się bow iem o za sk a rż aln o śc i bądź to u z a s a d n i e n i a orzeczenia, bądź to p o d s t a w fak ty c zn y c h i p r a w n ych w yroku, bądź też jego m o t y w ó w , nie p rec y zu ją c jednocześnie se n su uży w anych określeń.4
T ym czasem te rm in y te nie zaw sze m ogą być po jm o w an e ja k synonim y. Z a strzeżenie to w iąże się z koniecznością ro zró żn ian ia dw óch, ściśle w p ra w d zie p o w ią zanych, ale w istocie różnych płaszczyzn p roblem u, a m ianow icie:
a) fo rm a ln e j (zew nętrznej) — gdzie chodzi o zaskarżalność u z a s a d n i e n i a , ro zum ianego ja k o „zew n ętrzn ie” w y odrębnioną część orzeczenia (w k o n tek ście przeciw staw ien ia pojęć: se n ten c ja w y ro k u — uzasadnienie),
1 M. C i e ś l a k : G losa do u c h w a ły S N z dnia 24.V.1973 r. VI KZP 6/73, PIP 5/1974, s. 169 i nast. (sama u ch w a ła op u b lik ow an a zo sta ła w OSP1KA z 1973 r., poz. 201).
2 S. K a l i n o w s k i : P o lsk i p roces k arn y, w a r sz a w a 1971, s. 498; A. F e r e n c : R ew izja stro n y w procesie k arn ym , W arszaw a 1973, s. 27. Zob. te ż A . K a f t a 1: S y ste m śro d k ó w o d w o ła w czy ch w p olsk im p rocesie k arn ym (R ozw ażania m o d elo w e), W arszaw a 1972, s. 235—236 oraz „ N iek tóre prob lem y śr o d k ó w o d w o ła w czy ch w św ie tle p ro jek tu k o d ek su p o stęp o w a n ia k a rn eg o ” , „P a lestra ” 3/1969, s. 24, a także K. Ł o j e w s k i : R ew izja o b ro ń cy w p ostęp o w aniu k arnym , W arszaw a 1977, s. 16—i£.
3 Zob.: A. K a f t a 1: S y stem śr o d k ó w (...), s. 235—236; S. Ś l i w i ń s k i : Ś ro d ek odw o ła w czy sk ier o w a n y w y łą c z n ie p rzeciw k o u zasad n ien iu orzeczen ia karn ego, P iP 9/1955; u c h w a łę SN z dnia 15.IX.1960 r. VI KO 28/60, O SPiK A z 1961 r., poz. 15; o rzeczen ie S N z d nia 9.XII. 1957 r. III K RN 656/57, OSN PG 7/1958, s. 16 i M. C i e ś l a k : G losa, jw ., s. 171.
4 Zob. M. C i e ś l a k : G losa, jw ., s. 172—174; A . F e r e n c : R ew izja str o n y (...), s. 27; S. K a l i n o w s k i : P o lsk i p roces (...), s. 498.
WACŁAW MENDYS
Zaskarżalność uzasadnienia wyroku karnego
W Ś w ie tle p r z e p i s ó w o b o w i ą z u j ą c e g o k.p .k . p r z e d m i o t e m z a s k a r ż e n i a m o ż e b y ć
p o d s t a w a f a k t y c z n a lub p r a w n a w y r o k u . Ni e m a zn a c ze n ia , c z y j e s t o n a w s k a za n a w s e n te n c ji , c z y t y l k o w u za s a d n ie n iu o rz ec zen ia .
