E. Nieznański
"Alfred Jules Ayer’s Criterion of
Verifiability", Felix M. Bąk, Padau
1970 : [recenzja]
Studia Philosophiae Christianae 8/2, 165-168
S tu d ia P h ilo s o p h ia e C h ris tia n a e A T K
8/1-972/2
Z Z A G A D N IE Ń LOGIKI I METODOLOGII N A U K
N i e z n a ń s k i E.
F e lix M. B ąk , A lfr e d J u le s A y e r's C rite rio n o f V e rifia b ility , P a d u a 1970
I w a n i c k i Z.
D a v ie s J. T., T h e S c ie n tific A p p ro a c h , L o n d o n a n d N ew Y o rk 1969 L u b a ń s k i M.
B e lja je w E. A. R o i a n a lo g ii w s is te m ie m a tie m a tic z e s k ic h z n a n ij, „ F iło so fie N a u k i“ 5/1971/59—66
P ro b le m y m e to d o lo g ii s iste m n o g o is s le d o w a n ija , Iz d a te ls tw o „M y sl“ M o sk w a 1970
S z k o d a W. W., O p o n ja tii ra z n o o b ra z ija , „ F iło so fs k ie N a u k i“ 4/1971/75— 79
Z ło tn ik ó w Ł. M. S u s z c z e s tw u je t li k w a n to w o - r e la tiw is ts k a ja lo g i k a ? „ F iło so w sk ie N a u k i" 4/1971/80— 83
F e lix M . B ą k , O. F. M . C onv., A lf r e d J u le s A y e r ‘s C rite rio n o f V e r ifia b ility , P a d a u 1970
K s ią ż k a m a 414 s tro n . Z o sta ła p o d z ie lo n a n a je d e n a ś c ie ro zd ziałó w . U z u p e łn ie n ie m ic h s ą : p ię c io stro n ic o w y u s tę p z n a g łó w k ie m „ C o n c lu sio n “, o b s z e rn e (20 stro n ) z e s ta w y b io - i b ib lio -g ra fic z n e o ra z in d e k s y
(n a z w is k o w y i p rz e d m io to w y ). K a ż d y z ro z d z ia łó w je s t jeszcze ro z ło ż o n y n a k ilk a p a ra g r a fó w . C z y te ln ik a ju ż p rz y p ie rw s z y m k o n ta k c ie z ty m d z ie łe m z a s k a k u je n a s tę p u ją c y f a k t : n ie k tó re ty tu ły p a ra g r a fó w p o ja w ia ją się d w u k ro tn ie w ró ż n y c h p a r tia c h k s ią ż k i (O rig in of M e ta p h y sic s 60—61 i 169— 174, N a tu r e o f E th ic s 93—95 i 215—231, M o ra l T e rm s a n d M o ra l J u d g m e n ts 80—84 i 232—243, T h e C o n c e p t o f a P e r
-so n 95—98 i 251—259, N a tu r a l L a w 103— 107 i 268—272, I m m o r ta l S oul 112— 113 i 305— 311, F a ith a n d S c ie n c e 113— 114 i 311—314, M ira c le s 121— 122 i 315—316). U s p ra w ie d liw ie n ie m , do p e w n e g o sto p n ia , o w y ch p o w tó rz e ń te m a tó w (i tw ie rd z e ń ) je s t — n ie te n ja w n y p o d z ia ł m a t e r ia ł u n a w s p o m n ia n e ro z d z ia ły , lecz — n ie u ja w n io n y d w u częścio w y ro z k ła d tre śc i. F a k ty c z n ie b o w ie m tre ś ć ro z p ra w y s ta n o w ią : część s p r a - w o z d a w c z o -a n a liz u ją c a (ro zd ziały 1—6) i część k ry ty c z n o -p o s tu la ty w n a (rozdz. 7— 11). W p ie rw s z y c h sześciu ro z d z ia ła c h a u to r —n a jp ie r w — p rz e d s ta w ił g en ezę n e o p o z y ty w is ty c z n y c h p o g lą d ó w A y e ra i jeg o s f o rm u ło w a ń k r y te r iu m w e ry fik o w a ln o ś c i — n a s tę p n ie — z a p re z e n to w a ł (ja k o e w o lu c y jn e s ta d ia ) tr z y w e rs je teg o k r y te r iu m — d a le j— p o d ją ł p ró b y fo r m a liz a c ji ty c h w e rs ji w ję z y k u k lasy c z n e g o ra c h u n k u z d a ń —i w re s z cie— z re f e ro w a ł n e g a ty w n e sta n o w isk o A y e ra o d n o śn ie p o zn aw czej w a r to ści m e ta fiz y k i, e ty k i i teologii. P o z o sta łe ro z d z ia ły (7— 11) z a w ie r a ją : k ry ty k ę z a ró w n o trz e c ie j w e rs ji k r y te r iu m w e ry fik o w a ln o śc i j a k i p o g lą d ó w A y e ra n a m e ta fiz y k ę , e ty k ę i teo lo g ię ; a p o n a d to ta k ż e — p ró b ę n a d a n ia to m is ty c z n y m ro z w ią z a n io m filo z o fic z n o -te o lo g ic z n y m (fo rm y p od w z g lę d e m ję z y k a i m eto d y ) p rz y s to s o w a n e j d o d ia lo g u z p o z y ty w iz m e m lo g ik a ln y m . Z e w z g lę d u n a p rz e d m io t d o c ie k a ń o k re ś lo n y ty tu łe m k s ią ż k i n a jw a ż n ie js z y m i je j ro z d z ia ła m i s ą : trz e c i (F o rm u la tio n a n d A n a ly sis of th e C rite rio n ) i sió d m y (L im ita tio n s of th e C rite rio n ). P o z o sta łe — j a k się w y d a je — n ie w ie le in f o rm a c ji w n io s ą c z y te ln ik o w i c h c ą c e m u p o z n a ć p o g lą d y A y e ra i B ą k a n a tre ś ć i w a rto ś ć k ry te riu m . O w o C ri te r io n of V e rifia b ility , j a k p o d a je F. B ą k w n a jb a r d z ie j d o jrz a łe j (trz e ciej) w e rs ji zo stało o p u b lik o w a n e p rz e z A y e ra w P h ilo so p h y a n d S c ie n tific M eth o d , A k te n des X IV In te r n a tio n a le n K o n g re s f ü r P h ilo s o p h ie, 1968, vol. 1 (s. 536—542) s ło w a m i: „I p ro p o se to say t h a t a s t a te m e n t is d ire c tly v e rifia b le if it is e ith e r its e lf a n o b s e r v a tio n - s ta te m e n t, o r is s u c h t h a t in c o n ju n c tio n w ith o n e o r m o re o b s e r v a tio n - s ta - te m e n ts it e n ta ils a t le a s t o n e o b s e r v a tio n - s ta te m e n t w h ic h is n o t d e d u - c ib le fr o m th e s e o th e r p re m iss e s a lo n e ; a n d I p ro p o s e to sa y th a t a s ta te m e n t is in d ire c tly v e rifia b le if it sa tis fie s th e fo llo w in g c o n d itio n s : firs t, t h a t in c o n ju n c tio n w ith c e r ta in o th e r p re m iss e s it e n ta ils o n e o r m o re d ire c tly v e rifia b le s ta te m e n ts w h ic h a r e n o t d e d u c ib le fro m th e s e o th e r p re m iss e s a lo n e ; a n d seco n d ly , t h a t th e s e o th e r p re m iss e s do n o t in c lu d e a n y s ta te m e n t th a t is n o t e ith e r a n a ly tic , o r d ire c tly v e rifia b le , o r c a p a b le of b e in g in d e p e n d e n tly e s ta b lis h e d as in d ire c tly v e r if ia b le “ . P o d s ta w o w y m tw ie r d z e n ie m F. B ą k a o ty m k r y te r iu m je s t z d a n ie : „ T h e c r ite r io n o f v e rifia b ility is a ta u to lo g y , i e. a law , of m a th e m a tic a l logic p rim a rily , a n d o n ly se c o n d a rily is it v e ste d in e m p i r ic a l la n g u a g e “ (s. 127). S k o ro je d n a k p rz y to c z o n e A y e ra s fo rm u ło w a n ie k r y te r iu m je s t z d a n ie m , n ie p o s ia d a z m ie n n y c h w o ln y c h , n ie je s t f u n k c ją z d a n io w ą , to n ie je s t on o ta k ż e ta u to lo g ią logiczną. Ze zd ań , k tó r e
s ta n o w ią k o n te k s t w s p o m n ia n e j te z y o k ry te riu m , m o ż n a je d y n ie u sta lić , że a u to r te z y m ia ł z a m ia r w n ie j w y ra z ić je d n o z d w o jg a : a lb o to p rz e k o n a n ie , że fo rm a liz a c ją k r y te r iu m w ję z y k u ra c h u n k u z d a ń je s t (co n a jm n ie j je d n a ) ta u to lo g ia teg o r a c h u n k u ; a lb o to p rz e ś w ia d c z e n ie , że p rz y to c z o n a w e r s ja k r y te r iu m je s t m e ta ję z y k o w y m o p ise m d w u — p rz y p o rz ą d k o w a n y c h p rz e z F. B ą k a — ta u to lo g ii ra c h u n k u z d a ń : „ C D p K p q D p q “ — d la k r y te r iu m b e z p o śre d n ie j w e ry fik o w a ln o śc i i „ C K p D E q q C D rK rsD rsD C D tK tu D tu C D v K v w D v w “ — d la k r y te r iu m p o ś r e d n ie j w e ry fik o w a ln o śc i. N ie ste ty a u to r n ie w y k a z a ł a d e k w a tn o ś c i w ła s n y c h „ s y m b o liz a c ji“ k r y te r iu m A y era. J e ż e lib y n a to m ia s t liczyć n a o czy w isto ść, to d la c z y te ln ik a o c z y w iste je s t a k u r a t, że c y to w a n e ta u t o lo g ie lo g iczn e ra c h u n k u z d a ń (n a w e t p rz y d u ż e j to le ra n c ji in t e r p r e ta c y jn e j) n ie są f o r m a liz a c ja m i trz e c ie j w e r s ji k ry te riu m , a n i te ż k r y te r iu m to n ie je s t m e ta ję z y k o w y m o p ise m ty c h ta u to lo g ii. A u to r p o tr a k to w a ł w y s tę p u ją c e w fo r m u le A y e ra s p ó jn ik i lo g iczn e („if... th e n ...“, „ e ith e r... or...“ , „...and...“) o ra z w y ra ż e n ia ta k ie j a k „ c o n ju n c tio n “, „ ...e n ta ils...“, „...are d e d u c ib le fro m ...“ ja k o se m a n ty c z n ie je d n o ro d n e , ja k o n a le ż ą c e do je d n e g o ję z y k a (z a m ia s t zaliczy ć do ję z y k ó w ró żn y ch sto p n i) i w sy m b o lic z n e j in te r p r e ta c ji w sz y stk ie p re z e n to w a ł ja k o lo g ic z n e s ta łe ra c h u n k u zd ań . A u to r d e d y k a c ji (u m ieszc zo n ej w d z ia le C o n c lu sio n ): „ F in a lln y , to a ll L o g ic a l P o s itiv is ts a n d a b o v e a ll to A lfre d J u le s A y e r w e o ffe r th is stu d y fo r c o n s id e ra tio n in th e s p ir it of F r a n c is c a n c h a r ity a n d h u m ility “ p o w in ie n b y ł o b ra ć z n a c z n ie b o g a ts z ą — n iż r a c h u n e k z d a ń — fo r m a ln ą p o d s ta w ę d y s k u s ji z p o z y ty w iz m e m lo g ik a ln y m . M ogła n ią b y ć np. p e w n a o d m ia n a fo r m a ln e j te o r ii n a u k e m p iry c z n y c h . M o żn a j ą b y ło z b u d o w a ć p rz e z ro z s z e rz e n ie A lfr e d a T a r- sk ie g o a k s jo m a ty c z n e j te o r ii sy s te m ó w d e d u k c y jn y c h ( tr a k tu ją c n a u k i e m p iry c z n e w ich a p ra g m a ty c z n y m s ta d iu m ja k o s y s te m y h ip o te ty c z n ie d e d u k c y jn e ). K r y te r iu m A y e ra m o g ło b y się o k a z a ć d e fin ic ją in d u k c y j n ą z b io ru fo r m u ł w e ry fik o w a ln y c h , w k tó r e j w a r u n k i w y jśc io w e o k re ś la f r a g m e n t d o ty c z ą c y „ a s ta te m e n t is d ir e c tly v e r if ia b le “, a w a ru n e k in d u k c y jn y w y z n a c z a te k s t o d n o śn ie „a s ta te m e n t is in d ire c tly v e r i fia b le “. P o u p rz e d n im w p ro w a d z e n iu do o w ej te o rii, d e fin ic ji z b io ru w sz y stk ic h o b s e r v a tio n - s ta te m e n ts („O “ ), w a r u n k i w y jśc io w e o k re ś la ły b y k la s ę w y ra ż e ń w e ry fik o w a ln y c h b e z p o śre d n io („B “) :
*<?BsßcfOvÄ
*рф£п{г<л'*~''*п}л fi Ф СпМТ\.
W a ru n e k in d u k c y jn y u s ta la łb y n a to m ia s t o k la s ie W — w sz y stk ic h w y ra ż e ń w e ry fik o w a ln y c h (В с W), że:
Σ
Σ [(3^ fa { 'te fV - vcrn)A*c'}
a
X,,..w
YM€CnAuSuł/
a
β φ Сп{г^
V- V
cCj} Aβ φ 6г{<}]~ъ °сеЫ.
K o n tro w e rs y jn ą je s t ró w n ie ż in n a te z a F. B ą k a : „T h e C rite rio n as w e ll as th e p h ilo so p h y of A y e r a d m itte d o n ly th e d ic h o to m y of a n a ly tic a n d s y n th e tic a p o s te rio ri p ro p o sitio n s. A th i r d c a te g o ry m u s t b e a d m itte d , w e h a v e tr ie d to sh o w , n a m e ly , K a n t's s y n th e tic a p r io r i“ (s. 380). Je ż e li b o w ie m z n a jd u je m y n a s. 38 c y ta t z A y e ra : „...m e ta p h y s ic a l p ro p o s itio n s a r e m e a n in g le s s “, to m a m y p o d s ta w ę do teg o a b y w n o sić stą d , że A y e r ro z ró ż n ia p ro p o s itio n s : a n a ly tic , s y n th e tic a p o s te rio r i o ra z m e a n in g le s s, a z ate m , że z a k ła d a n ie d y c h o to m ię lecz try c h o to m ię . W te j s y tu a c ji n a le ż a ło co n a jw y ż e j tw ie r d z ić i d ow odzić, że k la s a s y n th e tic a p rio ri p ro p o s itio n s je s t ro z łą c z o n a w z g lę d e m k la s y m e a n in g le s s p ro p o sitio n s.
O b ie d o tą d p re z e n to w a n e tu i o c e n ia n e te z y (o „ ta u to lo g ic z n o śc i k r y te r iu m “ i o „b łę d z ie d y c h o to m ii“) o d e g ra ły z a sa d n ic z ą ro lę w k ry ty c z n y c h p o g lą d a c h F. B ą k a n a k r y te r iu m i filo z o fię A y era. N ależy je d n a k n a o b ro n ę o m a w ia n e j k s ią ż k i z a u w aży ć, że je s t o n a „ a c o n fr o n ta tio n o f T h eo lo g y w ith th e L o g ical P o s itiv is m “ p ie r w s z ą n a ta k w ie lk ą sk alę. Im p o n u je ro z m a c h e m , m a k s y m a liz m e m i o d w ag ą. I n te r e s u je b o g aty m , p ra c o w ic ie z e s ta w io n y m m a te r ia łe m sp ra w o z d a w c z y m . D o m in u je w n ie j p o n a d w sz e lk ie z a le ty g o d n e n a ś la d o w a n ia z ro z u m ie n ie d la w a rto ś c i lo g isty k i ja k o n o w eg o o rg a n u teo lo g ii.
E. N ie z n a ń s k i D avies, J., T .; T h e S c ie n tific A p p ro a c h . L o n d o n a n d N e w Y o r k : A c a d e m ic P ress 1969, ss. IV , 110 A u to r o m a w ia n e j k s ią ż k i — J. T. D av ies — je s t la u r e a te m d w ó ch m ię d z y n a ro d o w y c h n a g ró d z a ro z p r a w y z . z a k re s u te o r ii m e to d n a u k o w y ch . J e s t u c z n ie m K . P o p p e ra .
H is to ria m e to d y n a u k o w e j, z a g a d n ie n ia filo zo ficzn e z w ią z a n e z n ią w p ro s t i p o śre d n io , o g ó ln e z a g a d n ie n ia n a u k o z n a w s tw a , p ro b le m a ty k a g en ezy te o r ii n a u k o w y c h , r o la te o r ii w n a u c e , a s p e k ty sp o łeczn e n a u k i — to n ie k tó re z o m a w ia n y c h w k sią ż c e p ro b le m ó w .
P r a c a s k ła d a się z s ie d m iu ro zd ziałó w . R o zd ział I z a w ie ra o m ó w ie n ie k w e s tii p o c h o d z e n ia te o rii. C elem jeg o je s t ilu s tr a c ja i w y ja ś n ie n ie b łę d n y c h s tw ie rd z e ń o d n o śn ie is to ty n a u k i. W e d łu g D a v ie sa — k r y te r iu m is to ty n a u k i n ie je s t p ew n o ść i c a łk o w ity o b ie k ty w iz m . D z ia
