[2021/Nr 1] Badanie opinii farmaceutów i studentów farmacji na temat organizacyjno prawnych form wykonywania zawodu farmaceuty, przewidzianych ustawą o zawodzie farmaceuty

(1)

Badanie opinii farmaceutów i studentów farmacji na temat organizacyjno–prawnych form

wykonywania zawodu farmaceuty,

przewidzianych ustawą o zawodzie farmaceuty

Dominika Polakowska

¹

, Natalia Wrzosek

²

, Agnieszka Ewa Zimmermann

²

1Studenckie Koło Naukowe Prawa Farmaceutycznego, Gdański Uniwersytet Medyczny, Gdańsk, Polska

2Zakład Prawa Medycznego i Farmaceutycznego, Gdański Uniwersytet Medyczny, Gdańsk, Polska

Farmacja Polska, ISSN 0014-8261 (print); ISSN 2544-8552 (on-line)

Survey on the pharmacists’ and pharmacy students’ opinion on the organizational and legal form of the pharmacist profession according to obligatory act on the pharmacist profession

The subject of this research are organizational and legal forms of performing pharmaceutical profession with particular consideration of two new forms included in new pharmaceutical profession act. This two forms are volunteering and sole proprietorship. The purpose of this research was to analyze the opinion of pharmacy masters and students about possible forms of hiring. A cross-sectional e-survey was conduct.

The questionnaire was made from 16 questions, some of them were closed and some were open. E-survey has been distributed through the social media. In the study group were 185 respondents: 138 pharmacy students and 47 working pharmacists. The first hypothesis posed in the study: pharmacists with long work experience more often than pharmacy students believe that volunteering should be legally recognized as a form of practicing a profession was rejected. The vast majority of respondents positively accept the possibility of performing their profession in the form of self-employment. No differences in responses depending on the length of work-experience were found in this area.

Keywords: pharmacy law, pharmacist, medical profession, forms of profession performing, volunteering, hospice.

Agnieszka Zimmermann, Zakład Prawa Medycznego i Farmaceutycznego, Gdański Uniwersytet

Medyczny, ul. Tuwima 15, 80-210 Gdańsk;

e-mail: agnieszka.zimmermann@gumed.edu.pl

Źródła finansowania

Nie wskazano źródeł finansowania.

Konflikt interesów:

Nie istnieje konflikt interesów.

Otrzymano: 2021.01.21 Zaakceptowano: 2021.02.22 Opublikowano on-line: 2021.02.24

DOI

10.32383/farmpol/133609

ORCID

Dominika Polakowska (ORCID id: 0000-0001-5183-445X) Natalia Wrzosek (ORCID id: 0000-0001-7701-2008) Agnieszka Ewa Zimmermann

(ORCID id: 0000-0002-8757-53110

Copyright

To jest artykuł o otwartym dostępie, na licencji CC BY NC

https://creativecommons.org/licenses/by-nc/4.0/

(2)

Wstęp

Zawód farmaceuty został prawnie uznany za samodzielny zawód medyczny w art. 2 ustawy z dnia 10 grudnia 2020 r. o zawodzie farmaceuty (dalej jako u.z.f.) [1]. Ustawa poza wyraźnym defi- niowaniem autonomii zawodowej farmaceuty, wprowadza równocześnie wiele rewolucyjnych zmian w zakresie form wykonywania zawodu.

Nowością jest m.in. umożliwienie wykonywania zawodu w formie wolontariatu i w ramach własnej działalności gospodarczej, której przedmiotem nie jest prowadzenie apteki. Dotychcza- sowo uznawano, że forma aktywności zawodowej przybierać mogła formę umowy o pracę, umowy cywilnoprawnej (np. kontraktu), stosunku służ- bowego (np. w aptece zakładowej w zakładzie kar- nym), a także prowadząc aptekę – indywidualnej działalności gospodarczej bądź bycia wspólni- kiem spółki jawnej czy partnerem spółki part- nerskiej, której przedmiotem działalności jest prowadzenie apteki. Wskazanie tylko na dwa rodzaje spółek osobowych, których farmaceuta może być wspólnikiem jest konsekwencją uznania, że prawo do uzyskania zezwolenia na prowadzenie apteki ogólnodostępnej posiada spółka jawna lub spółka partnerska, której przedmiotem działalności jest wyłącznie prowadzenie aptek, i w której wspólni- kami (partnerami) są wyłącznie farmaceuci posia- dający prawo wykonywania zawodu (art. 99 ust.

4 pkt 2 ustawy z dnia 6 września 2001 r. Prawo farmaceutyczne – dalej u.p.f.) [2]. W art. 36 u.z.f.

enumeratywnie określono 6 dopuszczalnych form wykonywania zawodu, wymieniając m.in. wolontariat, co umożliwia farmaceucie podejmującego się wykonywania zawodu w tej formie zalicze- nie okresu pracy wolontaryjnej do stażu zawodowego (nie powstaje przerwa). Dookreślenie, że zawód można wykonywać w formie jednoosobowej działalności gospodarczej, która niekoniecznie związana jest z prowadzeniem apteki stwarza bardzo szeroki wachlarz możliwości rozwoju zawodowego i świadczy o faktycznym usamodzielnie- niu się profesji.

Powszechną formą zatrudnienia farmaceutów jest umowa o pracę. Zgodnie z przepisami Kodeksu pracy jest to oświadczenie woli pracownika i pracodawcy, na mocy którego pierwszy z nich zobo- wiązuje się do świadczenia pracy określonego rodzaju, w konkretnym miejscu i czasie na rzecz drugiej strony, za wynagrodzeniem. Umowa o pracę tworzy stosunek pracy, a w momencie jej podpisania jedna ze stron uzyskuje status pracownika. Umowa o pracę stanowi podstawową formę wykonywania wielu zawodów medycznych [3].

Może być zawarta na czas nieokreślony, określony lub na czas wykonania określonej pracy oraz na

zastępstwo. Stanowi obecnie najbardziej poszuki- waną przez pracowników formę zatrudnienia [4].

Możliwość zawierania umów cywilnych i ich podstawowe regulacje zawiera Kodeks cywilny [5]. Do nazwanych umów cywilnoprawnych należą umowa zlecenia i umowa o dzieło, które niezbyt często stosowane są w praktyce farmaceutycznej.

Obok nich funkcjonują tzw. umowy nienazwane, do których zaliczana jest np. umowa o świadczenie usług farmaceutycznych czy o sprawowanie opieki farmaceutycznej. Umowa cywilna nie nadaje farmaceucie, który ją zawiera statusu pracownika, a co za tym idzie nie ma on możliwości korzystania z przywilejów pracowniczych, takich jak m.in.

prawo do płatnego urlopu wypoczynkowego czy do ograniczonego czasu pracy. Są to umowy oparte na należytej staranności, a ich charakter prawny pozwala traktować je jak umowy zlecenia. W art.

734 Kodeksu cywilnego [5] określono, że zawie- rając umowę zlecenia, zleceniobiorca zobowią- zuje się do dokonania określonej czynności praw- nej dla zleceniodawcy. Umowa ta należy do grupy umów, której świadczenie jednej ze stron polega na usługach, czyli spełnieniu czynności dla innej osoby. Za wykonane zlecenia wykonawca otrzy- muje wynagrodzenie, jeżeli tak wynika z oko- liczności. W tym przypadku obowiązki każdej ze stron muszą zostać określone w zawartej umo- wie i mogą być swobodnie kształtowane. Umowa o dzieło może dotyczyć np. przeprowadzenia szko- lenia przez farmaceutę, które zakończy się uzyska- niem rezultatu w postaci przekazania słuchaczom konkretnej wiedzy czy umiejętności. Przepisom prawa cywilnego podlega też zatrudnienie kon- traktowe, które jednocześnie wiąże się z podjęciem indywidualnej działalności gospodarczej. W pra- wie polskim nie ma definicji umowy kontrakto- wej, dlatego uznaje się, że umowa ta funkcjonuje jak umowa zlecenie. Pracownik zatrudniony na podstawie takiej umowy zobowiązany jest m.in.

do samodzielnego opłacania składek ubezpieczenia społecznego i zdrowotnego oraz obliczania i pła- cenia podatku dochodowego. Umowa kontrak- towa nie może mieć cech formalnego stosunku pracy. Nie powinna być wykonywana pod kie- rownictwem pracodawcy ani w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, za wynagrodzeniem. Cechuje ją brak sztywnych ram w określaniu warunków współpracy, brak podporządkowania się pracodawcy, ukierunkowanie na efekt wyko- nanej usługi, brak sprecyzowania sposobu wykonania pracy. Zazwyczaj tego typu umowy zawie- rane są w ramach zarządzania menedżerskiego (np. siecią aptek).

W u.z.f. przewidziano również jako formę wykonywania zawodu wolontariat. Zgodnie z obowiązującymi przepisami zawód w tej formie

(3)

może wykonywać: lekarz, lekarz stomatolog, pie- lęgniarka, położna oraz fizjoterapeuta, co okre- ślone zostało w odpowiednich ustawach zawodowych. Przepisy regulujące tę formę wykonywania zawodu określa ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r.

o działalności pożytku publicznego i wolontariacie [6]. W art. 42 tego aktu prawnego podano, że wolontariuszem jest osoba posiadająca kwa- lifikacje i spełniająca wymagania odpowiednie do rodzaju i zakresu wykonywanych świadczeń, które odpowiadają świadczeniu pracy. Wolon- tariusz może wykonywać świadczenia na rzecz organizacji pozarządowych, organów administracji publicznej, jednostek organizacyjnych podległych organom administracji publicznej (z wyłączeniem prowadzonej przez te jednostki działalności gospodarczej) oraz podmiotów leczniczych w rozumieniu przepisów o działalno- ści leczniczej w zakresie wykonywanej przez nie działalności. Zakres, sposób i czas wykonywania świadczeń przez farmaceutę wolontariusza określa porozumienie, które powinno być sporządzone na piśmie, gdy okres świadczeń wykonywanych przez wolontariusza jest dłuższy niż 30 dni. W praktyce zazwyczaj nawet w przypadku krótszego okresu wykonywanych świadczeń sporządza się pisemne porozumienie. Natomiast, jeżeli wolon- tariusz wykonuje świadczenia dłużej niż 30 dni, wtedy korzystający jest zobowiązany zapewnić mu ubezpieczenie od następstw nieszczęśliwych wypadków. Porozumienie powinno zawierać rów- nież postanowienie o możliwości jego rozwiąza- nia. Korzystający (np. hospicjum) zobowiązuje się do potwierdzenia na piśmie treści porozumie- nia na żądanie wolontariusza. Musi także wydać pisemne zaświadczenie o wykonaniu świadczeń przez wolontariusza, w tym o zakresie wykonywanych świadczeń. Ustawa o działalności pożytku publicznego i wolontariacie nie przewiduje moż- liwości korzystania ze świadczeń wolontariuszy przez podmioty komercyjne, ponieważ działal- ność pożytku publicznego nie jest działalnością gospodarczą w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców [7].

Zatem świadczenie wolontariatu w aptece ogólno- dostępnej, działającej jako podmiot gospodarczy, nie może mieć miejsca.

Zgodnie z art. 3 ustawy z dnia 6 marca 2018 r.

Prawo przedsiębiorców, działalnością gospodar- czą jest zorganizowana działalność zarobkowa, wykonywana we własnym imieniu i w sposób cią- gły. Natomiast przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, wykonująca we własnym imieniu działalność gospodarczą [7]. Jednoosobowa działalność gospodarcza jest najprostszą formą prowadzenia własnego przedsiębiorstwa, a jej

założenie nie jest związane z dodatkowymi kosz- tami. Przedsiębiorca musi uzyskać wpis do Ewi- dencji Działalności Gospodarczej. Do wad tej formy wykonywania zawodu należą: odpowiedzialność całym majątkiem za zobowiązania oraz, tak jak w przypadku kontraktu, konieczność samodzielnego odprowadzania składek na ubezpieczenie do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i znajomość przepisów związanych z opodatkowaniem. W formie jednoosobowej działalności gospodarczej swój zawód mogą wykonywać m.in. lekarze, którzy wykonując zawód w formie praktyki zawodowej traktowani są jako podmioty wykonujące dzia- łalność leczniczą.

Ze względu na nowe rozwiązania prawne sprzyjające zmianom w wykonywaniu zawodu farmaceuty, zdecydowano się na podjęcie tematu form wykonywania zawodu farmaceuty.

Cel pracy

Celem niniejszej pracy było poznanie opinii magistrów farmacji i studentów farmacji na temat nowych możliwych form wykonywania zawodu, ze szczególnym uwzględnieniem wolontariatu oraz jednoosobowej działalności gospodarczej. W pracy skupiano się na innej niż apteczna aktywności farmaceutów, ponieważ przewodnim celem było poszukiwanie nowych kierunków rozwoju praktyki farmaceutycznej. Badanie z zało- żenia miało dostarczyć odpowiedzi na pytania dotyczące miejsca wykonywania zawodu w formie wolontariatu oraz w formie jednoosobowej dzia- łalności gospodarczej, a także wskazania możli- wości podjęcia się nowych zadań w ramach wykonywania zawodu w nowej formule.

Materiał i metody

Badanie przeprowadzono w okresie od 21 stycz- nia do 29 marca 2020 r. Użyto techniki ankiety internetowej. Narzędzie do zbierania informacji od respondentów stanowił kwestionariusz ankiety podzielony na dwie części. Pierwsza część–

metryczka, która zawierała 6 pytań (4 zamknięte i dwa otwarte), odnoszących się bezpośrednio do respondenta. Zbierano dane na temat: wieku, płci, a w przypadku farmaceutów także na temat statusu zawodowego, doświadczenia zawodowego, i miejsca pracy, jeżeli była nim apteka zbierano także informacje dotyczące jej lokalizacji. Druga część zawierała 16 pytań zamkniętych sprawdza- jących opinię studentów farmacji i farmaceutów na temat nowych form wykonywania zawodu farmaceuty zawartych w ustawie o zawodzie farmaceuty.

Do badania zaproszono farmaceutów z woje- wództwa pomorskiego oraz studentów Wydziału

(4)

Farmaceutycznego Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego. Uzyskano zgodzę dziekana tego wydziału na przeprowadzenie badania wśród stu- dentów farmacji. Kwestionariusz ankiety został stworzony w formie elektronicznej i rozpowszech- niany za pomocą mediów społecznościowych, m.in. był udostępniany w grupach i forach zrze- szających studentów farmacji i farmaceutów.

W prowadzonym badaniu wzięło udział 185 respondentów, w tym 151 kobiet i 34 męż- czyzn, którymi byli studenci farmacji (I–V rok), stażyści (VI rok) i farmaceuci aktualnie pracujący w aptekach.

Konstruując narzędzie badawcze inspirowano się badaniem „Opinia położnych na temat moż- liwości swobodnego praktykowania w zawodzie”, przeprowadzonym na grupie 115 położ- nych z województwa zachodniopomorskiego oraz w oparciu o badania przeprowadzone w innych krajach (Australia, Stany Zjednoczone) [8].

Uzyskane wyniki zostały poddane opisowej analizie statystycznej, przy wykorzystaniu pro- gramu Microsoft Excel 2010.

Wyniki

W grupie badanej przeważali studenci farmacji (I–V rok), stanowiący 74,6% wszystkich respon- dentów. Na kolejnym miejscu pod względem liczby

respondentów znaleźli się magistrowie farmacji pracujący w aptece ogólnodostępnej – 17,3%, a następnie stażyści (VI rok) – 8,1%. Nie zebrano żadnych odpowiedzi od magistrów farmacji pra- cujących w aptece szpitalnej.

Na postawione w badaniu pytanie weryfiku- jące, czy zdaniem ankietowanych farmaceuta powinien mieć możliwość wykonywania zawodu farmaceuty w formie wolontariatu 47% (87) respondentów udzieliło odpowiedzi twierdzącej.

W tej grupie 12 osób przychyliło się do tej odpowiedzi w sposób zdecydowany.

Wśród 87 ankietowanych, którzy popierają taką formę wykonywania zawodu było 68 studentów farmacji (I–V rok), co stanowiło 49,28% wszystkich studentów, 8 stażystów (VI rok) – 53,33%

wszystkich stażystów i 11 magistrów farmacji – 34,38% ogółu farmaceutów aktualnie pracujących w aptekach (rycina 1).

Kolejne dwa pytania dotyczyły miejsca świad- czenia pracy farmaceuty w formie wolontariatu.

Respondentom zadano pytania dotyczące dwóch miejsc: hospicjum i szpitala. Na to pytanie odpowiedzi również różniły się w poszczególnych grupach respondentów.

Na pytanie, czy farmaceuta powinien móc wykonywać swój zawód w formie wolontariatu w hospicjum 117 osób (63,2%) udzieliło odpowiedzi twierdzącej, tzn. „tak” i „zdecydowanie tak”, 0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

7,2%

42,0%

18,8%

20,3%

11,6%

Studenci farmacji (I–V rok)

6,7%

46,7%

13,3%

20,0%

13,3%

Stażyści

3,1%

31,3%

12,5%

31,3%

21,9%

Farmaceuci tak

zdecydowanie tak nie wiem nie zdecydowanie nie

Rycina 1. Rozkład procentowy odpowiedzi na pytanie: „Czy Pani/Pana zdaniem farmaceuta powinien móc wykonywać zawód w formie wolontariatu?” względem posiadanego doświadczenia zawodowego.

Figure 1. Percentage distribution of answers to the question: “Do you think a pharmacist should be able to work as a volunteer”

according to the length of professional experience.

(5)

natomiast 34 osoby (18,4%) były przeciwne wykonywaniu zawodu farmaceuty w formie wolontariatu w hospicjum. Również 34 osoby odpo- wiedziały na to pytanie „nie wiem”, co obrazuje poniższy wykres (rycina 2). Kolejne pytanie doty- czyło wykonywania zawodu farmaceuty w formie wolontariatu w szpitalu. Od respondentów uzyskano 92 odpowiedzi popierające wykonywanie zawodu farmaceuty w formie wolontariatu w szpitalu (49,7%). Przeciwko takiej formie wykonywania zawodu było 66 ankietowanych (35,7%).

Na pytanie, czy studenci farmacji i farmaceuci aktualnie pracujący w aptekach dopuszczają możliwość wykonywania zawodu farmaceuty w prywatnej praktyce farmaceutycznej, znaczna większość, 161 ankietowanych (87%), wyraziła aprobatę dla wykonywania czynności zawodowych tej w formie (rycina 3).

W niniejszym badaniu współczynnik korelacji Pearsona pomiędzy długością doświadcze- nia zawodowego w latach a chęcią wykonywania zawodu w formie indywidualnej działalności gospodarczej wyniósł 0,017.

Kolejne pytanie dotyczyło poznania opinii na temat miejsca prowadzenia swojej działalno- ści zawodowej, uwzględniając możliwość wykonywania zawodu poza apteką. Jednakową apro- batę respondentów uzyskała forma stacjonarna (we własnym gabinecie, na przykład w ramach prywatnej praktyki farmaceutycznej), jak i nie- stacjonarna (np. w domu pomocy społecz- nej). Najwięcej respondentów uważa, że farmaceuta poza gabinetem powinien móc wykonywać swój zawód w hospicjum. Na kolejnym miejscu jest dom seniora i dom pomocy społecznej. Naj- mniej respondentów chciałoby wykonywać zawód w domu pacjenta.

W przeprowadzonym badaniu starano się także poznać opinie respondentów na temat nowego zakresu zadań, które w alternatywnych wzglę- dem dotychczasowych formach zatrudnienia można byłoby świadczyć. Dlatego też respon- dentów zapytano o to, czy znają pojęcie i zakres zadań „farmaceuty rodzinnego”. Niestety oka- zało się, że znaczna większość, 134 ankietowanych (71,4%), nigdy wcześniej nie słyszało o tym pojęciu, a 30 osób (16,2%) miało wcześniej stycz- ność z tym pojęciem, ale nie zna jego znaczenia.

W kolejnym pytaniu respondenci zostali popro- szeni o wyrażenie opinii, czy funkcja farmaceuty rodzinnego powinna być wprowadzona w Pol- sce. W kafeterii odpowiedzi wykorzystano pię- ciostopniową skalę Likerta („zdecydowanie nie”,

„nie”, „nie wiem”, „tak”, „zdecydowanie tak”).

Żadna z osób biorących udział w badaniu nie wybrała odpowiedzi „zdecydowanie nie”, 8 osób (4,3%) było przeciwnych wprowadzeniu funkcji

farmaceuty rodzinnego, natomiast „za” były łącz- nie aż 94 osoby (50,8%), które wybrały odpowiedź

„tak” i „zdecydowanie tak” (tabela 1).

W przeprowadzonej ankiecie zapytano rów- nież o opinię, czy farmaceuta powinien wcho- dzić w skład terapeutycznego zespołu zarządzania

Rycina 2. Rozkład procentowy odpowiedzi na pytanie: „Czy Pani/Pana zdaniem farmaceuta powinien móc wykonywać swój zawód w formie wolontariatu w hospicjum/szpitalu?”.

Figure 2. Distribution of answers to the questions: “In your opinion, should a pharmacist be able to perform his profession in the form of volunteering in a hospice/in a hospital?”.

Rycina 3. Rozkład procentowy odpowiedzi na pytanie: „Czy Pani/

Pana zdaniem farmaceuta powinien móc wykonywać zawód w formie prywatnej praktyki farmaceutycznej?”.

Figure 3. Percentage distribution of answers to the question: “Do you think a pharmacist should be able to practice in the form of private pharmaceutical practice?”.

4,90%

13,50%

18,40%

54,10%

9,20%

Czy Pani/Pana zdaniem farmaceuta powinien móc wykonywać swój zawód w formie wolontarioatu w hospicjum?

11,90%

23,80%

14,60%

41,60%

8,10%

Czy Pani/Pana zdaniem farmaceuta powinien móc wykonywać swój zawód w formie wolontarioatu w szpitalu?

tak zdecydowanie tak zdecydowanie nie nie nie wiem

29,70%

1,60%

57,30%

7%

4,30%

tak

zdecydowanie tak

zdecydowanie nie nie

nie wiem

(6)

bólem, co bardzo często stanowi meritum pracy farmaceuty w ramach wolontariatu (np. w hospicjum). Większość ankietowanych (łącznie 172 odpowiedzi (93%) „tak” i „zdecydowanie tak”) popiera uczestnictwo farmaceuty w zespole zarządzania bólem. Przeciwko tej idei były tylko 3 osoby (1,6%). Odpowiedź „nie wiem” wybrało 10 ankietowanych (5,4%) (tabela 1).

Ostatnie pytanie sprawdzało opinię farmaceu- tów i studentów farmacji na temat tego, czy farmaceuta powinien świadczyć usługi związane z kon- trolą masy ciała i profilaktyką otyłości. Aprobatę wyraziło 146 respondentów (78,9%), udzielając odpowiedzi „tak” i „zdecydowanie tak”. Przeciw- nych takiemu rozwiązaniu było 21 ankietowanych (11,4%), którzy udzielili odpowiedzi „nie” i „zdecydowanie nie”. Odpowiedzi „nie wiem” udzie- liło 18 osób biorących udział w badaniu (9,7%) (tabela 1).

Dyskusja

Rola farmaceuty w wielu krajach nie ograni- cza się obecnie wyłącznie do wydawania produk- tów leczniczych w aptece, lecz obejmuje szereg dodatkowych czynności, w tym także sprawowanie opieki farmaceutycznej. Nowa definicja opieki farmaceutycznej znalazła się w art. 4 ust.

2 u.z.f. Opieka farmaceutyczna jest świadcze- niem zdrowotnym, w rozumieniu art. 5 pkt 40 ustawy o świadczeniach zdrowotnych [9], udzie- lanym przez farmaceutę i stanowiącym dokumen- towany proces, w którym farmaceuta, współ- pracując z pacjentem i lekarzem prowadzącym leczenie pacjenta, a w razie potrzeby z przedsta- wicielami innych zawodów medycznych, czuwa nad prawidłowym przebiegiem indywidualnej farmakoterapii. Obejmuje następujące czynno- ści: prowadzenie konsultacji farmaceutycznych, wykonywanie przeglądów lekowych, opraco- wywanie indywidualnego planu farmakoterapii, wykonywanie badań diagnostycznych oraz wysta- wianie recept kontynuowanych w ramach zlecenia lekarskiego [1]. Opieka farmaceutyczna przypisana jest do zawodu, a nie do konkretnego miejsca, np.

do apteki. W definicji ustawodawca posługuje się pojęciem „farmaceuta”, zatem nie wskazuje, że opieka farmaceutyczna mogłaby być sprawowana tylko w aptece, przez aptekarza. Formułując formy wykonywania zawodu ustawodawcy przyświe- cał cel lepszego wykorzystania potencjału zawodowego farmaceutów. Farmaceuci swoje powin- ności powinni oferować nie tylko w aptece, ale także w szpitalach, domach pomocy społecznej, w hospicjach.

W przeprowadzonym badaniu starano się poznać opinię farmaceutów i studentów farmacji na temat wykonywania zawodu farmaceuty w formie wolontariatu w hospicjum oraz w szpitalu. Hospicjum zgodnie z art. 12 ustawy z dnia 27 kwietnia 2014 r. o działalności leczniczej jest jednym z czterech miejsc udzielania stacjonarnych i całodobowych świadczeń zdrowotnych innych niż szpitalne [10]. W hospicjum świadczona jest opieka paliatywna, obejmująca całą opiekę nad pacjentem w stanie terminalnym. W celu zapew- nienia jak najlepszego poziomu opieki nad pacjentem w skład interdyscyplinarnego zespołu opieki paliatywnej powinni wchodzić również farmaceuci, którzy odpowiadają za bezpieczne stosowanie leków i właściwą farmakoterapię, co jest kluczowe w łagodzeniu bólu, szczególnie silnego bólu nowotworowego [11]. W niniejszym badaniu nie szukano odpowiedzi na pytanie, jakie role w hospicjum pełnią farmaceuci, ponieważ w Pol- sce takie badanie już przeprowadzono. Wykorzy- stano w nim trzy typy anonimowych kwestiona- riuszy do zbierania danych. Do udziału w badaniu zaproszono dyrektorów hospicjów, farmaceutów i lekarzy ze wszystkich hospicjów stacjonarnych w Polsce. W 19 hospicjach był obecny, co najmniej jeden farmaceuta, który świadczył usługi farmaceutyczne na miejscu. Porad dotyczących leków udzielało 12 farmaceutów, a 11 było zaangażowa- nych w różne czynności związane z zaopatrze- niem, wydawaniem, przechowywaniem narkoty- ków i tworzeniem procedur. Postawiono wniosek, że obecnie rola farmaceuty w hospicjum skoncen- trowana jest na dostarczaniu leków, ale farmaceuta powinien stać się osobą bardziej zorientowaną na Tabela 1. Zestawienie procentowe odpowiedzi na pytania dotyczące nowych aktywności zawodowych farmaceutów.

Table 1. Percentage summary of answers to questions about pharmacists’ new professional activities.

Udzielona odpowiedź Czy Pani/Pana zdaniem w Polsce powinna być wprowadzona funkcja farmaceuty rodzinnego?

Czy Pani/Pana zdaniem farmaceuta powinien świadczyć usługi związane z kontrolą masy ciała

i profilaktyką otyłości?

Czy Pani/Pana zdaniem farmaceuta powinien być członkiem zespołu leczenia bólu (ang. pain manegement pharmacist, PMP)

Zdecydowanie nie 0% 1,1% 0%

Nie 4,3% 10,3% 1,6%

Nie wiem 45,9% 9,7% 5,4%

Tak 35,7% 41,1% 43,2%

Zdecydowanie tak 14,1% 37,8% 49,7%

(7)

indywidualne potrzeby pacjenta [12]. W niniejszym badaniu szukano odpowiedzi na pytanie, czy spośród różnych możliwych miejsc wykonywania zawodu, hospicjum jest brane pod uwagę przez farmaceutów oraz studentów farmacji jako miejsce aktywności zawodowej. Uzyskane wyniki dowo- dzą, że 47% wszystkich ankietowanych widzi możliwość wykonywania zawodu farmaceuty w formie wolontariatu, w tym 63,2% wszystkich respondentów uważa, że farmaceuta powinien móc wykonywać swój zawód w formie wolontariatu w hospicjum. Badani dostrzegają również możliwość wykonywania zawodu w hospicjum w formie prywatnej praktyki farmaceutycznej.

Farmaceuta w hospicjum powinien uczestniczyć w zarządzaniu bólem u pacjentów z chorobą nowo- tworową. Co ciekawe, udowodniono, że działania farmaceutów istotnie przyczyniają się do zmniej- szenia bólu i działań niepożądanych wynikają- cych z farmakoterapii [13]. Badając opinię studen- tów farmacji i farmaceutów aktualnie pracujących w aptekach w Polsce ustalono, że 93% wszystkich ankietowanych uważa, że farmaceuta powinien być członkiem zespołu leczenia bólu (PMP).

W wielu krajach farmaceuta wchodzi w skład zespołu podstawowej opieki zdrowotnej, dlatego zapytano respondentów, czy w Polsce farmaceuta także powinien być członkiem zespołu POZ (farmaceutą rodzinnym). Przeczącej odpowiedzi udzieliło 2 ankietowanych (1%), natomiast 69 udzieliło odpowiedzi „tak” (37,3%) i 106 osób (57,3%) –„zdecydowanie tak”. W badaniu spraw- dzano również, czy farmaceuci gotowi są świad- czyć usługi farmaceutyczne w domu pacjenta.

Pacjenci przebywający w domach zażywają często wiele leków, co wiąże się z ryzykiem występowa- nia problemów lekowych. Najpowszechniejszym skutkiem polipragmazji są interakcje pomiędzy lekami oraz leków z żywnością (ang. medication- -related problems, MRP), a także działania niepo- żądane. Problemy związane z zażywaniem leków mogą się pojawiać nie tylko w przypadku przyj- mowania leków na receptę, ale częściej w przypadku łączenia ich z lekami OTC [14]. Obecność farmaceuty w domu pacjenta jako farmaceuty rodzinnego, mogłaby zminimalizować ryzyko negatywnych konsekwencji, poprzez wczesne wykrywanie problemów lekowych. Uzyskane wyniki dowiodły, że 70,3% wszystkich respon- dentów chciałoby świadczyć pomoc wyjazdową.

Obecność farmaceuty w domu pacjenta mogłaby znacznie poprawić skuteczność farmakoterapii. Wyniki wykazały także, że 94,6% ankietowanych jest zdania, że farmaceuta powinien być członkiem zespołu podstawowej opieki zdrowotnej. Ciekawym przykładem kraju, w którym farmaceuci świadczą swoje usługi w domu pacjenta

jest Australia. W Australii farmaceuci jako najła- twiej dostępni pracownicy służby zdrowia zapew- niają podstawową opiekę zdrowotną, w tym edu- kację i poradnictwo w celu promowania zdrowego stylu życia [15].

Prowadząc własną działalność gospodarczą farmaceuta może zajmować się edukacją zdrowotną oraz promocją zdrowia (art. 4 ust. 4 pkt 14 u.z.f.).

Zapotrzebowanie na dodatkowe usługi świadczone przez farmaceutów nie było do tej pory przedmiotem dużego zainteresowania, ponieważ nie istniały odpowiednie możliwości prawne. Zapisy u.z.f. umożliwiają prowadzenie własnej praktyki farmaceutycznej, co jednocześnie uznawane jest za wykonywanie zawodu farmaceuty. Obecnie prowadzenie konsultacji farmaceutycznych w gabinecie farmaceutycznym bądź w ramach telewizyty nie jest często spotykane. Można spotkać jednak magistrów farmacji, którzy zdecydowali się na taką działalność [16, 17, 18] Dodatkowo, zezwo- lenie na udzielanie konsultacji farmaceutycznych za pomocą środków teleinformatycznych (art. 4 ust. 3 pkt 3 i 4 u.z.f.) znacząco rozszerza moż- liwości rozwoju zawodowego farmaceuty. Coraz większe problemy z nadwagą w polskim społe- czeństwie, rosnące oczekiwania pacjentów wzglę- dem własnego zdrowia i komfortu życia, przy jed- noczesnym wzroście zamożności, mogą sprzyjać zapotrzebowaniu na doradztwo farmaceutyczne z zakresu walki z otyłością. Zgodnie z szacunkami Światowej Organizacji Zdrowia liczba osób oty- łych (BMI >= 30 kg/m2) na świecie w latach 1975–

2016 wzrosła trzykrotnie [19]. Uważa się, że farmaceuta może odgrywać znaczącą rolę w opiece nad pacjentami z nadwagą i otyłością. Mogą doradzać pacjentom w podejmowaniu decyzji dotyczących nie tylko farmakologicznego podejścia do odchudzania, ale także wspierać w zmianie stylu życia.

Farmaceuta w aktualnym stanie prawnym, bez przeszkód formalnych, może prowadzić eduka- cję pacjenta w zakresie zdrowej diety i prowadzenia aktywnego trybu życia. Niezmiernie ważnym aspektem jest również instruowanie pacjentów o właściwym zażywaniu leków bez recepty, które mają potencjalne właściwości odchudzające. Ich niepoprawne stosowanie może spowodować nie- korzystne skutki zdrowotne, jak np. interakcje z lekami na receptę, o czym powinni przestrzegać farmaceuci [20]. W Malezji przeprowadzono badanie przekrojowe, którego celem była ocena postaw, praktyk i postrzegania ewentualnych barier doty- czących roli farmaceuty w kontroli masy ciała i otyłości. Grupą badaną było 550 farmaceutów pracujących w sześciu stanach Malezji. Farmaceuci biorący udział w badaniu okazali się merytorycz- nie przygotowani do pełnienia roli w programach kontroli masy ciała i propagowania odchudzania.

(8)

W badaniu dostrzeżono bariery w zwiększaniu roli farmaceuty w WMS (Weight Management Servi- ces). Pierwszą z nich jest ograniczona liczba pra- cowników w aptekach. Drugim problemem oka- zały się prawne i etyczne ograniczenia związane ze sprzedażą produktów do leczenia otyłości. Wiąże się to z faktem, że wiele osób może nadużywać tych leków oraz stosować je poza wskazaniami – dotyczy to w szczególności pacjentów cierpiących na zaburzenia odżywania. W nawiązaniu do badania przeprowadzonego w Malezji skonstruowane zostało ostatnie pytanie w niniejszym badaniu.

Jego celem było ustalenie, czy farmaceuta powinien świadczyć usługi związane z kontrolą masy ciała i otyłością. Wykazano, że 79% wszystkich ankietowanych jest zdania, że farmaceuta powinien świadczyć takie usługi. Zdania przeciwko mogą wynikać podobnie, jak w badaniu malezyj- skim z obawy przed brakiem odpowiedniego przy- gotowania merytorycznego. Farmaceuci w trakcie studiów nabywają jedynie wiedzę z zakresu bro- matologii, nie mają osobnego przedmiotu, takiego jak dietetyka.

Wnioski

Na podstawie uzyskanych wyników ustalono, że zarówno farmaceuci, jak i studenci farmacji dopuszczają możliwość wykonywania zawodu w formie jednoosobowej działalności gospodarczej. Zarówno farmaceuci, jak i studenci farmacji widzą możliwość wykonywania swojego zawodu w formie wolontariatu. Na podstawie wyliczo- nego współczynnika korelacji Pearsona uznano, że nie występuje zależność pomiędzy długością doświadczenia zawodowego farmaceutów a ich chęcią wykonywania zawodu w formie jednoosobowej działalności gospodarczej. Bez względu na długość stażu pracy znaczna większość farma- ceutów była zdania, że farmaceuta powinien móc wykonywać swój zawód w formie indywidualnej działalności gospodarczej.

Opinie na temat wykonywania zawodu farmaceuty w formie wolontariatu są różne w grupie studentów farmacji (I–V rok), stażystów (VI rok) i farmaceutów aktualnie pracujących w aptece.

Większa liczba studentów farmacji i stażystów w stosunku do magistrów farmacji uważa, że praca w formie wolontariatu powinna być formą

wykonywania zawodu farmaceuty. Zdaniem far- maceutów wolontariat powinno się wykonywać zarówno w hospicjum, jak i w szpitalu. Natomiast zarówno studenci farmacji, jak i farmaceuci aktualnie pracujący w aptekach preferują wykonywanie zawodu farmaceuty w formie wolontariatu w hospicjum niż w szpitalu.

Piśmiennictwo

1. Ustawa z dnia 10 grudnia o zawodzie farmaceuty (Dz.U. 2021 r.

poz. 97).

2. Ustawa z dnia 6 czerwca 2001 r. Prawo farmaceutyczne (tekst jednolity Dz.U. z 2020 r. poz. 944 ze zm.).

3. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks Pracy (tekst jednolity Dz.U. z 2020 r. poz. 1320 ze zm.).

4. Formy zatrudnienia farmaceutów – rodzaje umów. Różnice, wady i zalety. Dostępne w internecie https://farmacjapraca.pl/kariera- -i-rozwoj/bez-kategorii/formy-zatrudnienia-farmaceutow- rodzaje-umow-roznice-wady-i-zalety/. Dostęp 14.01.2021.

5. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (tekst jednolity Dz.U. z 2020 r. poz. 1575 ze zm.).

6. Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i wolontariacie (tekst jednolity Dz.U. z 2019 r. poz. 688).

7. Ustawa z dnia 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców (tekst jednolity Dz.U. z 2020 r. poz. 1057 ze zm.).

8. Fryc D, Ćwiek D, Daszkiewicz A, Szymoniak K, Rudnicki J. Opi- nia położnych na temat możliwości swobodnego praktykowania w zawodzie. Pielęgniarstwo Polskie 2016; 4(62): 513–518.

9. Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (tekst jednolity Dz.U.

z 2020 r. poz. 1398 ze zm.).

10. Ustawa z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (tekst jednolity Dz.U. z 2020 r. poz. 295).

11. Pawłowski L, Leppert W. The role of pharmacist in palliative care.

Palliat Med Pract. 2020; 14(4). doi: 10.5603/PMPI.2020.0031.

12. Pawłowski L, Lichodziejewska-Niemierko M, Pawłowska I.

Nationwide survey on volunteers’ training in hospice and pallia- tive care in Poland. BMJ Supportive & Palliative Care. 2019; 9(30):

e25. doi: 10.1136/bmjspcare-2015-000984.

13. Romero NM, DiScala S, Quellhorst J, Silverman MA. Phar- macy-Led Quality Improvement Project on Pain Control Using Continuous Subcutaneous Infusion of Opioids in an Inpatient Hospice Unit. Am J Hosp Palliat Care. 2020; 37(11): 885–889. doi:

10.1177/1049909120912954.

14. Edwards Z, Ziegler L, Craigs C, Blenkinsopp A, Bennett MI. Phar- macist educational interventions for cancer pain management:

a systematic review and meta-analysis. Int J Pharm Pract. 2019;

27(4): 336–345. doi: 10.1111/ijpp.12516.

15. Vink J, Morton D, Ferreri S. Pharmacist identification of medica- tion-related problems in the home care setting. Consult Pharm.

2011; 26(7): 477–484. doi: 10.4140/TCP.n.2011.477.

16. Konsultacje farmaceutyczne (online). Dostępne w internecie https://vitallclinic.pl/konsultacjefarmaceutyczne/. Dostęp 8.02.2021.

17. Konsultacje farmaceutyczne (online). Dostępne w internecie https://vita.wroclaw.pl/uslugi/konsultacje-farmaceuty. Dostęp 8.02.2021.

18. Konsultacje farmaceutyczne (online). Dostępne w internecie https://matkaaptekarka.pl/konsultacje-farmaceutyczne/. Dostęp 8.02.2021.

19. Brończyk-Puzoń A, Koszowska A, Nowak J, Dittfeld A, Bieniek J. Epidemiologia otyłości na świecie i w Polsce. Forum Zaburzeń Metabolicznych 2014; 5(1): 1–5.

20. Moles RJ, Stehlik P. Pharmacy Practice in Australia. The Canadian Journal of Hospital Pharmacy 2015; 68(50): 418–426.