Appendicitis and gall bladder diseases as acute abdominal conditions in pregnancy

Zapalenie wyrostka robaczkowego i choroby pęcherzyka żółciowego jako stany ostre

wymagające pilnej interwencji chirurgicznej u kobiet w ciąży

Appendicitis and gall bladder diseases as acute abdominal conditions in pregnancy

0DFLHM6WXNDQ

:LHVáDZ-DQXV].UXV]HZVNL

0LURVáDZ'XG]LDN



$UNDGLXV].RSLHMü

.U]\V]WRI3UHLV

1 Szpital Morski im. PCK, Gdyńskie Centrum Onkologii, Oddział Ginekologii Onkologicznej, Gdynia, Polska.

2 Szpital Morski im. PCK, Gdyńskie Centrum Onkologii, Oddział Chirurgii Onkologicznej, Gdynia, Polska.

3 Szpital Specjalistyczny w Kościerzynie, Oddział Chirurgii, Kościerzyna, Polska.

4 Gdański Uniwersytet Medyczny, Klinika Położnictwa, Gdańsk, Polska.

Streszczenie

Zapalenie wyrostka robaczkowego (APP) i choroby pęcherzyka żółciowego (GBD) są najczęstszymi, niepołożniczymi wskazaniami do pilnej operacji chirurgicznej u ciężarnych. Celem pracy było przedstawienie diagnostyki, leczenia i potencjalnych powikłań APP i objawowych GBD.

Dokonano przeglądu piśmiennictwa na temat APP i GBD u ciężarnych i opisano w formie pracy poglądowej.

Wywiad u chorych ciężarnych z APP jest podobny jak w populacji ogólnej, zaś typowe objawy przedmiotowe są stwierdzane u 50-75%. Badania laboratoryjne pozwalają wykluczyć inne jednostki chorobowe. Metodą diagnostyki obrazowej jest ultrasonografia, jednak rezonans magnetyczny ma największą dokładność. Rozpoznanie jest trudne i opiera się na łącznej analizie wyników wszystkich badań. Odraczanie operacji powoduje wzrost ryzyka perforacji wyrostka robaczkowego, w konsekwencji częstsze niepowodzenia położnicze, oraz powikłania dla chorej. Wywiad i badanie kliniczne u ciężarnych z objawowymi GBD są podobne jak w populacji ogólnej. Metodą obrazowania jest ultrasonografia. Ważne są badania laboratoryjne, szczególnie w różnicowaniu żółtaczek. Odraczanie leczenia operacyjnego objawowych GBD wiąże się ze zwiększonym ryzykiem powikłań u ciężarnej (zapalenie trzustki) oraz niepowodzeń położniczych (poronienia, zgon wewnątrzmaciczny płodu). Postępowaniem z wyboru w przypadkach APP i objawowych GBD jest leczenie chirurgiczne przez laparotomię lub laparoskopię, z których ta druga jest metodą zalecaną. Obie metody są relatywnie bezpieczne, choć laparoskopia w porównaniu z laparotomią w przypadku APP może zwiększać ryzyko poronień.

Otrzymano: 04.07.2013

Zaakceptowano do druku: 30.09.2013 Adres do korespondencji:

Maciej Stukan

Szpital Morski im. PCK, Gdyńskie Centrum Onkologii, Oddział Ginekologii Onkologicznej 81-519 Gdynia, ul. Powstania Styczniowego 1, Polska

tel. 58 7260435, fax. 58 7260296 e-mail: stukan@wp.pl

&]ĊVWRĞü FKRUyE Z\PDJDMąF\FK LQWHUZHQFML FKLUXUJLF]QHM

ZF]DVLHFLąĪ\MHVWQLHZLHOND2SyĨQLHQLHZLFK]GLDJQR]RZDQLX

RUD]]DQLHFKDQLD]ZLą]DQH]IDNWHPLVWQLHMąFHMFLąĪ\LMHMREMDZD

PLPRJąSURZDG]LüGR]ZLĊNV]RQHJRU\]\NDLVWRWQ\FKSRZLNáDĔ

GODNRELHW\LSáRGX

: DUW\NXáDFK SXEOLNRZDQ\FK Z UHQRPRZDQ\FK F]DVRSL

VPDFK]DOHFDVLĊDE\QXGQRĞFLLZ\PLRW\UyĪQLFRZDü]FKRURED

PLFKLUXUJLF]Q\PLGRSLHURSR11W\JRGQLXFLąĪ\>13@

: QLQLHMV]\P DUW\NXOH SU]HGVWDZLDP\ HSLGHPLRORJLĊ GLD

JQRVW\NĊ L OHF]HQLH FLĊĪDUQ\FK ] RVWU\P ]DSDOHQLHP Z\URVWND

UREDF]NRZHJR $33 RUD] FKRUREDPL SĊFKHU]\ND ĪyáFLRZHJR

*%' 7HPDW QLHGURĪQRĞFL SU]HZRGX SRNDUPRZHJR X FLĊĪDU

Q\FK]RVWDáV]F]HJyáRZRRSLVDQ\QDáDPDFKF]DVRSLVPD>4@

'RNRQDQRSU]HJOąGXSLĞPLHQQLFWZDZED]LH3XE0HG13

1ZSLVXMąFVáRZDNOXF]RZHDSSHQGLFLWLVRUFKROHF\VWLWLV RUFKROHOLWKLDVLVRUDFXWHDEGRPHQRUVXUJHU\DQGSUHJQDQ- F\ 'RGDWNRZR SU]HV]XNDQR 3XE0HG Z LQQ\P ]DNUHVLH F]DVX

13ZSLVXMąFKDVáDDSSHQGHFWRP\RUFKROHF\VWHFWR- P\DQGVDIHW\DQGSUHJQDQF\%UDQRSRGXZDJĊDUW\NXá\RU\

JLQDOQHSUDFHSRJOąGRZHRUD]PHWDDQDOL]\QDSLVDQHZMĊ]\NDFK

DQJLHOVNLPLSROVNLP1LHDQDOL]RZDQRRSLVyZSU]\SDGNyZ

3R]DSR]QDQLXVLĊ]W\WXáDPLLVWUHV]F]HQLDPLSUDFRGU]XFR

QRWHQLHVSyMQH]FHODPLSUDF\8]\VNDQRSHáQHZHUVMHSXEOLNDFML

RGSRZLDGDMąF\FK WHPDWRZL SUDF\ = SLĞPLHQQLFWZD ]DZDUWHJR

ZPDV]\QRSLVDFKSR]\VNDQRNROHMQHDUW\NXá\'XSOLNDW\RGU]X

FRQR 3RQDGWR GRNRQDQR SU]HJOąGX SRGUĊF]QLNyZ SRáRĪQLFWZD

LFKLUXUJLLGRVWĊSQ\FKZELEOLRWHFHXQLZHUV\WHWXPHG\F]QHJR

=DSDOHQLHZ\URVWNDUREDF]NRZHJR

$33 MHVW QDMF]ĊVWV]ą SU]\F]\Qą LQWHUZHQFML FKLUXUJLF]Q\FK

X FLĊĪDUQ\FK ] SU]\F]\Q QLHSRáRĪQLF]\FK  =DFKRURZDO

QRĞüZDKDVLĊPLĊG]\1D1FLąĪLQLHUyĪQLVLĊZ]D

OHĪQRĞFLRGF]DVXWUZDQLDFLąĪ\>@8ZDĪDáRVLĊĪHZ\URVWHN

UREDF]NRZ\XOHJDSU]HPLHV]F]DQLXRGSXQNWX0F%XUQH\DZ1

W\JRGQLX FLąĪ\ GR JU]HELHQLD NRĞFL ELRGURZHM Z 4 W\JRGQLX

DSyĨQLHMMHV]F]HZ\ĪHME\SRZUyFLüGR¿]MRORJLF]QHJRSRáRĪH

QLDSR1GQLXSRáRJX>1@:EDGDQLXSURVSHNW\ZQ\PQLHZ\

ND]DQR]PLHQQRĞFLSRáRĪHQLDZ\URVWNDUREDF]NRZHJRZF]DVLH

WUZDQLDFLąĪ\>11@

: SU]\SDGNX$33 X ZLĊNV]RĞFL FKRU\FK Z W\P X FLĊĪDU

Q\FKSLHUZV]\PREMDZHPMHVWEyORFKDUDNWHU]HVWDá\PXPLHM

VFRZLRQ\ZQDGEU]XV]XLĞUyGEU]XV]XNWyU\SRNLONXOXENLONX

QDVWXJRG]LQDFKSU]HPLHV]F]DVLĊGRSUDZHJRSRGEU]XV]D'R

OHJOLZRĞFLRP EyORZ\P WRZDU]\V]\ XWUDWD áDNQLHQLD QXGQRĞFL

F]DVDPLZ\PLRW\MDNUyZQLHĪ]DWU]\PDQLHJD]yZLVWROFDFKRü

PRJąWHĪZ\VWĊSRZDüSRF]ąWNRZROXĨQHZ\SUyĪQLHQLD7HPSH

UDWXUDFLDáDXOHJDSRGZ\ĪV]HQLX%ROHVQRĞüXFLVNRZDZSUDZ\P

GROHELRGURZ\PVWDQRZLLVWRWQ\REMDZUR]SR]QDZF]\>1@

Niepodjęcie lub opóźnienie leczenia APP i objawowych GBD u ciężarnych może powodować wzrost ryzyka powi- kłań dla chorej oraz niepowodzeń położniczych. Diagnostyka jest trudna dlatego sugeruje się wielospecjalistyczną opiekę nad chorą. Leczenie operacyjne zarówno klasyczne jak i laparoskopowe jest relatywnie bezpieczne.

Słowa kluczowe: FLąĪD/ zapalenie wyrostka robaczkowego / zapalenie pĊcKerzyka Īyáciowego / kaPica pĊcKerzyka Īyáciowego /

Abstract

Appendicitis (APP) and gall bladder diseases (GBD) are the most frequent non-obstetric indications for urgent surgery among pregnant women. The aim was to present the diagnosis, treatment and potential complications of APP and symptomatic GBD.

We searched the literature for APP and GBD during pregnancy and presented the results in the form of a review article.

APP symptoms among pregnant women are comparable to these in the general population. Typical clinical symptoms are present in 50-75% of cases. Laboratory tests are useful for a differential diagnosis. The imaging of choice is an ultrasonography scan, but magnetic resonance is of the highest accuracy. The final diagnosis is difficult. When the surgery is delayed, the risk of appendix perforation increases and thus complications are more frequent. GBD symptoms and signs are comparable to those in the general population. The best imaging is an ultrasonography scan, and laboratory tests are important in a jaundice differential diagnosis. In cases with symptomatic GBD, a delay in surgery is associated with an increased risk of complications (pancreatitis, abortion, intrauterine death). The treatment method of choice for APP and symptomatic GBD is surgery, both laparotomy and laparoscopy (preferred), which are considered relatively safe, though laparoscopy compared to laparotomy for APP can be associated with a higher risk of abortion.

Untreated or delayed APP and symptomatic GBD treatment during pregnancy increases the risk of complications, both for the woman and the fetus. Diagnosis is difficult and should be based on a multidisciplinary approach to the patient. Surgery by laparotomy or laparoscopy is relatively safe.

Key words: pregnancy / appendicitis / cholecystitis / cholelithiasis /

2NRáRFKRU\FKFLĊĪDUQ\FKPRĪHSUH]HQWRZDüREMDZ

%OXPEHUJDREURQDPLĊĞQLRZDREVHUZRZDQDMHVWXFKR

U\FK>13@2EMDZ]PLĊĞQLDSU]\ZRG]LFLHOD-DZRUVNLHJR MHVWXFLĊĪDUQ\FKU]DG]LHMVWZLHUG]DQ\L]D]Z\F]DMNRMDU]RQ\MHVW

]]DNąWQLF]RSRáRĪRQ\PZ\URVWNLHPUREDF]NRZ\P>14@

:GZyFKEDGDQLDFK]DNZHVWLRQRZDQRZDUWRĞüGLDJQRVW\F]

Qą VWĊĪHQLD ELDá\FK NUZLQHN Z PRUIRORJLL NUZL Z GLDJQRVW\FH

$33XFLĊĪDUQ\FK>11@%DGDQLHRJyOQHPRF]XSR]ZDODQD

UyĪQLFRZDQLH]LQIHNFMąOXENDPLFąXNáDGXPRF]RZHJRFKRFLDĪ

Z$33F]DVDPLREVHUZXMHVLĊOHXNRF\WXULĊ>@

%DGDQLHXOWUDVRQRJUD¿F]QH86*MHVWPHWRGąGLDJQRVW\NL

REUD]RZHM]Z\ERUX.U\WHULD86*QLHSUDZLGáRZHJRZ\URVWND

UREDF]NRZHJR WR VWZLHUG]HQLH Z SUDZ\P GROQ\P NZDGUDQFLH

MDP\ EU]XV]QHM VWUXNWXU\ WXEXODUQHM ĞOHSR ]DNRĔF]RQHM NWyUHM

ĞZLDWáRSU]HNUDF]DPPDNV]WDáWQLHXOHJD]PLDQLHSU]\XFLVNX

VRQGą >1@ 3ĊNQLĊW\ Z\URVWHN MHVW WUXGQLHMV]\ GR UR]SR]QDQLD

ZEDGDQLX86*>1@:SUDNW\FHF]ĊVWRZRJyOHQLHXGDMHVLĊJR

XZLGRF]QLü5RODEDGDQLD86*SROHJDZGXĪ\PVWRSQLXQDSR

WZLHUG]HQLXOXEZ\NOXF]HQLXREHFQRĞFLLQQHMSDWRORJLLPRJąFHM

SRZRGRZDüSRGREQHREMDZ\&]XáRĞüEDGDQLD86*XFLĊĪDUQ\FK

Z NLHUXQNX UR]SR]QDQLD $33 WR 1 VZRLVWRĞü 

&]XáRĞüREQLĪDVLĊZUD]]F]DVHPWUZDQLDFLąĪ\>1@:MHGQ\P

]RSUDFRZDĔZ\ND]DQRĪHMHG\QLHX4]4FLĊĪDUQ\FKXGDáRVLĊ

XZLGRF]QLüZ\URVWHNUREDF]NRZ\$XWRU]\WHJREDGDQLD]DVXJH

URZDOLWRPRJUD¿ĊUH]RQDQVXPDJQHW\F]QHJR05,MDNRPHWRGĊ

]Z\ERUXZRFHQLHZ\URVWNDUREDF]NRZHJRXNRELHWFLĊĪDUQ\FK

&]XáRĞü05,Z\QRVL1VZRLVWRĞü3>@

5R]SR]QDQLH$33XNRELHW\FLĊĪDUQHMZ\PDJDGXĪHJRGR

ĞZLDGF]HQLDNU\W\F]QHMDQDOL]\Z\QLNyZEDGDĔSRGPLRWRZHJR

SU]HGPLRWRZHJR RUD] GRGDWNRZ\FK SRQLHZDĪ QLH VWZLHUG]RQR

LVWRWQ\FKUyĪQLFNOLQLF]Q\FKSRPLĊG]\FKRU\PL]$33LEH]VWDQX

]DSDOQHJRDOHRSHURZDQ\FK]SRZRGXSRGHMU]HQLD$33>1@

3RVWĊSRZDQLHP]Z\ERUXZ$33MHVWOHF]HQLHFKLUXUJLF]QH

DVSRVyESRZLQLHQ]DOHĪHüRGGRĞZLDGF]HQLDOHNDU]DLPRĪOLZRĞFL

WHFKQLF]Q\FK RĞURGND 0RĪOLZH MHVW Z\NRQDQLH DSSHQGHNWRPLL

ODSDURVNRSRZHM/$:SU]\SDGNXODSDURWRPLL2$]DOHFDVLĊ

FLĊFLHQDGPLHMVFHPQDMZLĊNV]HMEROHVQRĞFLOXESRGáXĪQHZOLQLL

ĞURGNRZHM>@:NDĪG\PSU]\SDGNX$33QDOHĪ\VWRVRZDü

SUR¿ODNW\NĊ DQW\ELRW\NRZą : SU]\SDGNX UR]ODQHJR ]DSDOHQLD

RWU]HZQHMDQW\ELRW\NRWHUDSLĊNRQW\QXXMHVLĊZRNUHVLHSRRSHUD

F\MQ\P>1@:W\PVWDQLHNOLQLF]Q\PSROHFDVLĊUR]ZLą]DQLH

FLąĪ\GURJąFLĊFLDFHVDUVNLHJRMHGQRF]DVRZR]RSHUDFMąXVXQLĊ

FLDZ\URVWNDUREDF]NRZHJRSRQLHZDĪU\]\NR]JRQXSáRGXVLĊJD

ZWHG\3DOHWU]HEDWRRGQLHĞüGRZLHNXFLąĪRZHJRL]GRO

QRĞFLGRSU]HĪ\FLDQRZRURGNDSU]HGZF]HĞQLHXURG]RQHJR-HĪHOL

QLHVWZLHUG]DVLĊUR]ODQHJR]DSDOHQLDRWU]HZQHMZ\NRQDQLHFLĊFLD

FHVDUVNLHJRQLHMHVWNRQLHF]QH>@

7UXGQRĞFLZUR]SR]QDQLX$33RG]ZLHUFLHGODIDNWĪHZ4

SU]\SDGNyZMHJRXVXQLĊFLDXNRELHWZ,,L,,,WU\PHVWU]HFLą

Ī\EDGDQLHPKLVWRORJLF]Q\PQLHVWZLHUG]DVLĊREHFQRĞFL]PLDQ

]DSDOQ\FK>13@

8 NRELHW FLĊĪDUQ\FK GRFKRG]L GR  SHUIRUDFML Z\URVWND UR

EDF]NRZHJR Z VWDQLH ]DSDOQ\P ]QDPLHQQLH F]ĊĞFLHM QLĪ Z SR

SXODFMLRJyOQHM43YV41>4@2SyĨQLHQLHOHF]HQLD

RSHUDF\MQHJR PRĪH ]ZLĊNV]Dü U\]\NR SRZLNáDĔ SRáRĪQLF]\FK

-HĪHOL GRV]áR GR SHUIRUDFML U\]\NR SRURQLHQLD VLĊJD 3

D]JRQXFLĊĪDUQHM4:SU]\SDGNDFKEH]SHUIRUDFMLRGQRWRZX

MHVLĊ3SRURQLHĔ>@:Z\QLNX]DSDOHQLDRWU]HZQHM

SU]HGZF]HVQHVNXUF]HPDFLF\PRJąE\üRGF]XZDOQHSU]H]3

SDFMHQWHNDOHU\]\NRSRURGXSU]HGZF]HVQHJRZ\QRVL±14

SU]\F]\PZWU]HFLPWU\PHVWU]HRGVHWHNWHQPRĪHVLĊJDüQDZHW

>@:LQQ\PRSUDFRZDQLXVWZLHUG]RQRU\]\NRSR

URGXSU]HGZF]HVQHJRZFLąJXW\JRGQLDRGZ\NRQDQLDRSHUDFML

FKLUXUJLF]QHM]RGVHWNLHP1SRURGyZZGQLX]DELHJXLEH]

LVWRWQLH]ZLĊNV]RQHJRU\]\NDSRW\JRGQLXRGRSHUDFML>@

&KRURE\SĊFKHU]\NDĪyáFLRZHJR

2VWUH ]DSDOHQLH SĊFKHU]\ND ĪyáFLRZHJR $& MHVW GUXJą FR GR F]ĊVWRĞFL SU]\F]\Qą ÄRVWUHJR EU]XFKD´ X FLĊĪDUQ\FK 1  1

 FLąĪ >1  31@ :  GR ]DSDOHQLD GRFKRG]L QD WOH NDPLF\ >3 33@ 'R F]\QQLNyZ U\]\ND NDPLF\ SĊFKHU]\ND ĪyáFLRZHJR QDOHĪą ZLHN 25 1 QD URN SáHü ĪHĔVND 25

 ZVNDĨQLN %0, 25 11 QD NJP^ L Z\VWĊSRZDQLH ND

PLF\ X EOLVNLFK NUHZQ\FK 25 1 >34@

.DPLFĊ PRĪQD VWZLHUG]Lü X RNRáR  SLHUZLDVWHN L 1

ZLHORUyGHN >3@ -XĪ áDJRGQH G]LDáDQLH FKROHVWDW\F]QH FLąĪ\ SUD

ZLGáRZHM PRĪH SRZRGRZDü ]ZLĊNV]RQH U\]\NR NDPLF\ SĊFKH

U]\ND ĪyáFLRZHJR SRSU]H] SRGZ\ĪV]RQH VWĊĪHQLH SURJHVWHURQX L HVWURJHQyZ RUD] LFK PHWDEROLWyZ MDN L PHFKDQLF]Qą FKROHVWD]Ċ

> 31 33@ 6WZLHUG]RQR ]ZLĊNV]RQH U\]\NR NDPLF\ L ]DSDOH

QLD SĊFKHU]\ND ĪyáFLRZHJR 55 3 Z JUXSLH NRELHW X NWyU\FK Z Z\ZLDG]LH GLDJQR]RZDQR ZHZQąWU]ZąWURERZą FKROHVWD]Ċ FLĊ

ĪDUQ\FK >3@ 1D GXĪHM JUXSLH EDGDQ\FK QLH VWZLHUG]RQR DE\

Z]UDVWDMąFD OLF]ED SU]HE\W\FK FLąĪ ]ZLĊNV]DáD U\]\NR NDPLF\

SĊFKHU]\ND ĪyáFLRZHJR >34@

$& MHVW SRZRGRZDQH ]DVWRMHP ĪyáFL Z SĊFKHU]\NX Z Z\QL

NX ]DWNDQLD NDPLHQLHP MHJR V]\L EąGĨ SU]HZRGX SĊFKHU]\NRZH

JR UR]FLąJQLĊFLD ĞFLDQ SĊFKHU]\ND ] QDVWĊSRZ\P MHM QLHGRNUZLH

QLHP RUD] ]DNDĪHQLHP ]DVWRLQRZHM ĪyáFL SU]H] EDNWHULH NWyUH ZQLNDMą GURJą FKáRQQą NUZLRQRĞQą OXE GUyJ ĪyáFLRZ\FK $& EH]

]áRJyZ MHVW VWZLHUG]DQH Z 4 SU]\SDGNyZ D ĨUyGáHP ]DNDĪH

QLD MHVW ]D]Z\F]DM RGOHJáH RJQLVNR ] WUDQVPLVMą F]\QQLNyZ ]D

NDĨQ\FK GURJą QDF]\Ĕ NUZLRQRĞQ\FK 7\SRZ\PL REMDZDPL $&

Vą EyO SRF]ąWNRZR R FKDUDNWHU]H NRONL SyĨQLHM VWDá\ SRGZ\Ī

V]RQD WHPSHUDWXUD FLDáD 33^o& &]ĊVWo WoZDU]\V]ą QXGQoĞFL

Z\PLoW\ L Z]GĊFLH EU]XFKD : EDGDQLX SU]HGPLoWoZ\P PoĪQD VWZLHUG]Lü ]DĪyáFHQLH SoZáoN D WDNĪH Ī\Zą EoOHVQoĞü XFLVNoZą

oUD] oEUoQĊ PLĊĞQLoZą Z SUDZHM oNoOLF\ SoGĪHEUoZHM >3@ 2E

MDZ &KHáPoĔVNLHJo MHVW U]DG]LHM oEVHUZoZDQ\ X NoELHW FLĊĪDU

Q\FK ] ]DSDOHQLHP SĊFKHU]\ND ĪyáFLoZHJo >@

&]XáoĞü L VZoLVWoĞü 86* GOD Uo]So]QDQLD NDPLF\ SĊFKH

U]\ND ĪyáFLoZHJo oVLąJDMą ± >4@ 0DUNHUDPL XOWUDVo

QoJUD¿F]Q\PL $& Vą NDPLHQLH Z SĊFKHU]\NX SoJUXELHQLH ĞFLDQ\ SĊFKHU]\ND !3PP Sá\Q Z MHJo oWoF]HQLX PLHMVFo

ZD EoOHVQoĞü SU]\ XFLVNX JáoZLFą 86* oUD] SoV]HU]HQLH ZH

ZQąWU] OXE ]HZQąWU]ZąWUoEoZ\FK GUyJ ĪyáFLoZ\FK >@ 1DOHĪ\

MHGQDN NU\W\F]QLH oGQoVLü VLĊ Go Z\PLHQLoQ\FK PDUNHUyZ 86*

SoQLHZDĪ SoGoEQH oEMDZ\ PoJą Z\VWĊSoZDü Z LQQ\FK FKoUo

EDFK -HĪHOL SoGHMU]HZD VLĊ NDPLFĊ So]DZąWUoEoZ\FK GUyJ Īyá

FLoZ\FK D 86* QLH So]ZDOD QD Uo]So]QDQLH WHJo VWDQX oSFMą GLDJQoVW\F]Qą MHVW Z\NoQDQLH FKoODQJLoJUD¿L ] Z\NoU]\VWDQLHP WoPoJUD¿L UH]oQDQVX PDJQHW\F]QHJo : SoSXODFML oJyOQHM oG

QoWoZDQo Z\VoNą F]XáoĞü  L VZoLVWoĞü 44 WHM PHWoG\

oEUD]oZDQLD Z SU]\SDGNX $& >41 4@ :\NoQDQLH HQGoVNo

SoZHM FKoODQJLoSDQNUHDWoJUD¿L ZVWHF]QHM X FLĊĪDUQHM ] NDPLFą GUyJ ĪyáFLoZ\FK MHVW SoVWĊSoZDQLHP EH]SLHF]Q\P L VNXWHF]Q\P

DOH WDNĪH NoQWUoZHUV\MQ\P ] SoZoGX HNVSo]\FML QD SUoPLHQLo

ZDQLH MoQL]XMąFH 1LH oGQoWoZDQo ]ZLĊNV]HQLD U\]\ND LVWoWQ\FK

SoZLNáDĔ SoáoĪQLF]\FK MHGQDN F]ĊĞFLHM QLĪ Z SoSXODFML oJyOQHM VWZLHUG]DQo ]DSDOHQLH WU]XVWNL ]ZLą]DQH ] SUoFHGXUą > 43 44@

-HĪHOL VWZLHUG]DP\ OHXNoF\Wo]Ċ SoGZ\ĪV]HQLH So]LoPX QHXWUoF\WyZ L VWĊĪHQLD ELDáND oVWUHM ID]\ &53 X FKoUHM ] NoONą ĪyáFLoZą L SoGZ\ĪV]oQą WHPSHUDWXUą FLDáD Wo QDOHĪ\ SoGHMU]H

ZDü $& =QDF]QH SoGZ\ĪV]HQLH VWĊĪHQLD DP\OD]\ Z VXUoZLF\

L Z PoF]X SoVWDü OHNND ± VXUoZLFD 1 MPO PoF] 4

MPO SoVWDü FLĊĪND ± 3 L 1 MPO oGSoZLHG

QLo PoĪH VXJHUoZDü oVWUH ]DSDOHQLH WU]XVWNL 8 FKoUHM ] ĪyáWDF]

Ną QD WOH NDPLF\ GUyJ ĪyáFLoZ\FK VWZLHUG]D VLĊ Z VXUoZLF\ NUZL Z\VoNLH VWĊĪHQLD ELOLUXELQ\ EH]SoĞUHGQLHM IoVIDWD]\ DONDOLF]QHM )$ L JDPPDJOXWDP\OoWUDQVSHSW\GD]\ **73 >3@ 8 FLĊĪDU

Q\FK VWĊĪHQLH )$ PoĪH ¿]MoOoJLF]QLH GZXNUoWQLH SU]HZ\ĪV]Dü ZDUWoĞFL UHIHUHQF\MQH > 31 3@

2PDZLDMąF GLDJQoVW\NĊ ODEoUDWoU\MQą ĪyáWDF]HN ZDUWo SU]\

SoPQLHü ĪH Z SU]\SDGNX XV]NoG]HQLD KHSDWoF\WyZ Z VXUoZLF\

NUZL PoĪQD oGQoWoZDü XPLDUNoZDQH ]ZLĊNV]HQLH VWĊĪHĔ ELOLUX

ELQ\ EH]SoĞUHGQLHM L SoĞUHGQLHM Z\VoNLH So]LoP\ WUDQVDPLQD]

L ĪHOD]D Z HOHNWUoIoUH]LH ELDáHN ]PQLHMV]HQLH VWĊĪHQLD DOEXPLQ L ]ZLĊNV]HQLH VWĊĪHQLD JDPPDJOoEXOLQ So]LoP )$ PoĪH E\ü Z QoUPLH OXE QLH]QDF]QLH SoGZ\ĪV]oQ\ Z PoF]X oGQoWoZXMH VLĊ ]ZLĊNV]HQLH VWĊĪHQLD XUoELOLQoJHQX GoGDWNoZo Z UyĪQLFo

ZDQLX SoPoFQH PoĪH E\ü o]QDF]HQLH PDUNHUyZ ZLUXVoZ\FK ]DSDOHĔ ZąWUoE\ OXE F]\QQLNyZ WoNV\F]Q\FK

: ĪyáWDF]FH KHPoOLW\F]QHM SU]HGZąWUoEoZHM VWZLHUG]D VLĊ QLHGoNUZLVWoĞü SoGZ\ĪV]oQH VWĊĪHQLH ELOLUXELQ\ SoĞUHGQLHM Z VXUoZLF\ XUoELOLQoJHQX Z PoF]X ]DĞ So]LoP\ WUDQVDPLQD]

L )$ Z VXUoZLF\ Vą SUDZLGáoZH >3@ &KoOHVWD]D ZHZQąWU]Zą

WUoEoZD FLĊĪDUQ\FK Z\VWĊSXMH ]D]Z\F]DM Z ,,, WU\PHWU]H FLąĪ\

D Z EDGDQLDFK ODEoUDWoU\MQ\FK PoĪQD VWZLHUG]Lü LVWoWQLH SoG

Z\ĪV]oQH VWĊĪHQLH )$ XPLDUNoZDQLH SoGZ\ĪV]oQH ZDUWoĞFL EL

OLUXELQ\ EH]SoĞUHGQLHM **73 L WUDQVDPLQD]

: oVWU\P VWáXV]F]HQLX ZąWUoE\ FLĊĪDUQ\FK oUD] ]HVSoOH +(//3 ]HVSyá oEMDZyZ KHPoOL]D SoGZ\ĪV]oQD DNW\ZQoĞü HQ]\PyZ ZąWUoEoZ\FK L PDáoSá\WNoZoĞü SU]\ FKDUDNWHU\

VW\F]Q\P oEUD]LH NOLQLF]Q\P Z EDGDQLDFK ODEoUDWoU\MQ\FK So]D Z\NáDGQLNDPL PLąĪV]oZHJo XV]NoG]HQLD ZąWUoE\ VWZLHUG]D VLĊ ]DEXU]HQLD Z XNáDG]LH NU]HSQLĊFLD Z\NU]HSLDQLH ZHZQąWU]QD

F]\QLoZH SoGZ\ĪV]oQH VWĊĪHQLD NUHDW\QLQ\ PoF]QLND WUoPEo

F\WoSHQLĊ KLSoJOLNHPLĊ >4 4@

:VWĊSQH SoVWĊSoZDQLH Z SU]\SDGNX NoONL ĪyáFLoZHM oEHM

PXMH ZVWU]\PDQLH Ī\ZLHQLD GoXVWQHJo SoGDQLH OHNyZ SU]H

FLZEyOoZ\FK L Uo]NXUF]oZ\FK oUD] GoĪ\OQą SoGDĪ Sá\QyZ >41

4@ 3oZLQQo VLĊ SoGDZDü DQW\ELoW\NL MHĪHOL QLH PD SoSUDZ\

VWDQX NOLQLF]QHJo So 1 ± 4 JoG]LQDFK OXE JG\ VWZLHUG]D VLĊ oEMDZ\ ]DNDĪHQLD >33@ 5\]\No QDZUoWyZ GoOHJOLZoĞFL X FLĊĪDU

Q\FK MHVW GXĪH , WU\PHVWU ±  ,, ± 4 ,,, ± 44 GODWHJo oEHFQLH LVWQLHMH WHQGHQFMD Go SUoSoQoZDQLD OHF]HQLD oSHUDF\MQH

Jo MDNo SoVWĊSoZDQLD ] Z\EoUX > 4@ 6WZLHUG]oQo ĪH OHF]HQLH ]DFKoZDZF]H oEMDZoZHM NDPLF\ SĊFKHU]\ND ĪyáFLoZHJo ]ZLĊN

V]D o 13 U\]\No NDPLF]HJo ]DSDOHQLD WU]XVWNL NWyUH MHVW SoZo

GHP ]JoQyZ SáoGyZ X 1 SU]\SDGNyZ >4 @ 3oQDGWo Z\F]HNLZDQLH MHVW ]ZLą]DQH ] ZLĊNV]\P oGVHWNLHP SoUoQLHĔ VDPoLVWQ\FK L SoUoGyZ SU]HGZF]HVQ\FK Z SoUyZQDQLX ] JUXSą FLĊĪDUQ\FK NWyUH E\á\ SoGGDQH FKoOHF\VWHNWoPLL >1@ 3oZLNáD

QLDPL PLHMVFoZ\PL QLHOHF]oQHM SDWoOoJLL SĊFKHU]\ND ĪyáFLoZHJo PoĪH E\ü MHJo PDUWZLF]H ]DSDOHQLH SHUIoUDFMD SĊFKHU]\ND ] Īyá

FLoZ\P ]DSDOHQLHP oWU]HZQHM SU]HWoNL SĊFKHU]\NoZoMHOLWoZH

NDPLFD SU]HZoGyZ ĪyáFLoZ\FK ZVWĊSXMąFH ]DSDOHQLH GUyJ Īyá

FLoZ\FK L NDPLF]H ]DSDOHQLH WU]XVWNL 1DMF]ĊVWV]H ZVND]DQLD Go OHF]HQLD FKLUXUJLF]QHJo X FLĊĪDUQ\FK Wo $& 3 oVWUH ]DSDOH

QLH WU]XVWNL ]ZLą]DQH ] NDPLFą GUyJ ĪyáFLoZ\FK  NDPLFD ZVSyOQ\FK SU]HZoGyZ ĪyáFLoZ\FK 1 oUD] QDZUyW GoOHJOL

ZoĞFL So OHF]HQLX ]DFKoZDZF]\P 1 >4 4@ 0oĪOLZD MHVW oSHUDFMD ] GoVWĊSX NODV\F]QHJo 2& OXE ODSDUoVNoSoZHJo /& 2SHUDFMDODSDURVNRSRZDF]\SU]H]ODSDURWRPLĊ"

8ZDĪD VLĊ ĪH SU]\F]\Q\ Z]UoVWX U\]\ND QLHSoZoG]HQLD So

áoĪQLF]HJo X FLĊĪDUQ\FK ] $33 OXE oEMDZoZ\PL *%' Vą ]ZLą

]DQH JáyZQLH ] HWDSHP GLDJQoVW\F]Q\P D QLH SUoFHGXUą FKLUXU

JLF]Qą >@

1LH VWZLHUG]oQo UyĪQLF SoG Z]JOĊGHP U\]\ND XV]NoG]HQLD SáoGX PDFLF\ OXE SoUoGX SU]HGZF]HVQHJo JG\ SoUyZQ\ZDQo JUXS\ FKoU\FK SoGGDQ\FK NODV\F]QHPX OXE ODSDUoVNoSoZHPX OHF]HQLX $33 L oEMDZoZ\FK *%' > 3@ =H Z]JOĊGX QD So

WZLHUG]oQą VNXWHF]QoĞü L EH]SLHF]HĔVWZo GOD FKoUHM oUD] FLą

Ī\ VXJHUXMH VLĊ Z\EyU oSHUDFML ODSDUoVNoSoZHM X FLĊĪDUQ\FK

X NWyU\FK Vą ZVND]DQLD Go EU]XV]QHM LQWHUZHQFML FKLUXUJLF]QHM

'oSXV]F]D VLĊ UyĪQH WHFKQLNL GoVWĊSX Go MDP\ EU]XV]QHM Z ]D

OHĪQoĞFL oG GoĞZLDGF]HQLD OHNDU]D > 4@ =DOHFDQH FLĞQLHQLH oGP\ oWU]HZQoZHM Wo 11 PP+J > @ :DĪQH MHVW DE\

PoQLWoUoZDü PDWF]\QH VWĊĪHQLD SDUFMDOQH &2_ oGGHFKoZH L WĊW

QLF]H SoQLHZDĪ KLSHUNDSQLD PoĪH SoZoGoZDü NZDVLFĊ X Sáo

GX -HĪHOL VWZLHUG]D VLĊ SoGZ\ĪV]oQH ZDUWoĞFL S&2_ ]DOHFD VLĊ ]PQLHMV]HQLH FLĞQLHQLD oGP\ ĞUyGEU]XV]QHM : UD]LH SU]HGáX

ĪDMąFHM VLĊ oSHUDFML OXE Z SU]\SDGNX ]áHM ZL]XDOL]DFML QDOHĪ\

Uo]ZDĪ\ü NoQZHUVMĊ Go ODSDUoWoPLL >41@ ,P Z\ĪV]H FLĞQLHQLH JD]yZ Z MDPLH EU]XV]QHM W\P ZLĊNV]H U\]\No NZDVLF\ HIHNW

&2_ oUD] XQLHVLHQLD SU]HSoQ\ L ]PQLHMV]HQLD SoMHPQoĞFL SáXF DOH UyZQLHĪ OHSV]D ZL]XDOL]DFMD :\ND]DQo ĪH SU]\ ]DVWoVoZD

QLX FLĞQLHQLD 1 PP+J PoĪQD X]\VNDü GoEUH ZDUXQNL oSHUDFML

D MHGQoF]HĞQLH QLH oGQoWoZDQo Z]UoVWX U\]\ND SoZLNáDĔ X FLĊ

ĪDUQ\FK DQL SáoGyZ >@

/& MHVW VNXWHF]Qą L EH]SLHF]Qą PHWoGą OHF]HQLD oEMDZoZ\FK

*%' Z NDĪG\P HWDSLH FLąĪ\ > 4  @ 2GQoWoZDQo PQLHM

V]H U\]\No SoUoQLHĔ L SoUoGyZ SU]HGZF]HVQ\FK Z SoUyZQDQLX ] FKoU\PL SoGGDQ\PL 2& >  @ +LVWoU\F]QLH UHNoPHQ

GoZDQo ,, WU\PHVWU MDN QDMOHSV]\ F]DV Go Z\NoQDQLD WDNLHJo ]D

ELHJX >  @ : MHGQ\P ] EDGDĔ áąF]QLH QD 3 oSHUDFMH

oGQoWoZDQo 1 SoUoQLHQLH So ODSDUoVNoSLL oUD] 1 SoUyG SU]HG

ZF]HVQ\ So NODV\F]Q\P Z\FLĊFLX SĊFKHU]\ND ĪyáFLoZHJo >4@

: DQDOL]LH 1 FKoU\FK SoGGDQ\FK ODSDUoVNoSLL Z , WU\PHVWU]H ]DoEVHUZoZDQo 3 SoUoQLHQLD Z W\P X GZyFK SDFMHQWHN Uo]So

]QDQo NDPLF]H ]DSDOHQLH WU]XVWNL >@ : QLHSoZLNáDQHM NDPLF\

SĊFKHU]\ND ĪyáFLoZHJo QLH oGQoWoZDQo ]JoQyZ PDWHN >4 @

-HĪHOL VWZLHUG]DQo SoZLNáDQLD Wo U\]\No ]JoQX FLĊĪDUQHM Z\Qo

VLáo 1 D ]JoQX SáoGX  > @

/& X FKoU\FK ] SoGHMU]HQLHP $33 SoZoGoZDáD PQLHMV]\

oGVHWHN SoZLNáDĔ QLĪ 2& >1@ 1DOHĪ\ MHGQDN ]ZUyFLü XZDJĊ QD Z\QLNL PHWDDQDOL]\ L SoUyZQDQLD  /& L 1 2& $X

WoU]\ oGQoWoZDOL ZLĊNV]H U\]\No 55 1 SoUoQLHQLD So /&

1LH oGQoWoZDQo LVWoWQ\FK VWDW\VW\F]QLH UyĪQLF Z]JOĊGHP U\]\ND SoUoGX SU]HGZF]HVQHJo LQIHNFML F]DVX WUZDQLD oSHUDFML PDV\

XUoG]HQLoZHM OXE VNDOL $SJDU QoZoUoGND >@

2JyOQH XZDJL QD WHPDW SUoZDG]HQLD oNoáooSHUDF\MQHJo FLĊ

ĪDUQ\FK oSLVDQo QD áDPDFK F]DVoSLVPD >4@

=DSDOHQLH Z\UoVWND UoEDF]NoZHJo L oEMDZoZH FKoUoE\ SĊ

FKHU]\ND ĪyáFLoZHJo Wo QDMF]ĊVWV]H QLH]ZLą]DQH ] SoáoĪQLFWZHP

ZVND]DQLD Go OHF]HQLD oSHUDF\MQHJo X FLĊĪDUQ\FK 5o]So]QDQLH MHVW WUXGQH ]H Z]JOĊGX QD V\PSWoPDWoOoJLĊ FLąĪ\

1DOHĪ\ NU\W\F]QLH oGQoVLü VLĊ Go Z\QLNyZ EDGDĔ ¿]\NDOQH

Jo oEUD]oZ\FK L ODEoUDWoU\MQ\FK : SU]\SDGNDFK ZąWSOLZ\FK ]DOHFD VLĊ GoGDWNoZH NoQVXOWDFMH ZLHOoVSHFMDOLVW\F]QH L GLDJQo

VW\NĊ QS WoPoJUD¿ą UH]oQDQVX PDJQHW\F]QHJo SU]\ SoGHMU]HQLX ]DSDOHQLD Z\UoVWND UoEDF]NoZHJo OXE Uo]V]HU]oQ\ SDQHO EDGDĔ ELoFKHPLF]Q\FK X FKoUHM ] ĪyáWDF]Ną

: SU]\SDGNDFK $33 L oEMDZoZ\FK *%' PHWoGą ] Z\EoUX QDMF]ĊĞFLHM MHVW OHF]HQLH ]DELHJoZH NWyUH QLH SoZLQQo E\ü QLHSo

WU]HEQLH oGUDF]DQH SoQLHZDĪ ]ZLĊNV]D Wo oGVHWHN QLHSoZoG]HĔ SoáoĪQLF]\FK L SoZLNáDĔ X FLĊĪDUQ\FK /HF]HQLH oSHUDF\MQH MHVW UHODW\ZQLH EH]SLHF]QH 'o Z\EoUX Vą PHWoG\ ODSDUoVNoSoZH L NODV\F]QH D VSoVyE SU]HSUoZDG]HQLD ]DOHĪ\ oG LQG\ZLGXDOQHM V\WXDFML NOLQLF]QHM FKoUHM oUD] GoĞZLDGF]HQLD OHNDU]D 2 LOH GDQH ] SLĞPLHQQLFWZD ZVND]XMą QD SUHIHUoZDQLH PHWoG\ ODSDUoVNoSo

ZHM Z OHF]HQLX oEMDZoZ\FK *%' QLH]DOHĪQLH oG F]DVX WUZDQLD FLąĪ\ Wo Z SU]\SDGNDFK $33 ODSDUoVNoSLD PoĪH ]ZLĊNV]Dü U\]\

No SoUoQLHQLD

Oświadczenie autorów:

1. Maciej Stukan – autor koncepcji i założeń pracy, przygotowanie manuskryptu oraz piśmiennictwa, autor zgłaszający i odpowiedzialny za manuskrypt.

2. Wiesław Janusz Kruszewski – koncepcja pracy, przygotowanie manuskryptu, ostateczna weryfikacja i akceptacja manuskryptu

3. Mirosław Dudziak – przygotowanie manuskryptu, korekta.

4. Arkadiusz Kopiejć – przygotowanie manuskryptu, korekta.

5. Krzysztof Preis – weryfikacja i akceptacja manuskryptu.

Źródło finansowania:

Praca nie była finansowana przez żadną instytucję naukowo-badawczą, stowarzyszenie ani inny podmiot, autorzy nie otrzymali żadnego grantu.

Konflikt interesów:

Autorzy nie zgłaszają konfliktu interesów oraz nie otrzymali żadnego wynagrodzenia związanego z powstawaniem pracy.

Piśmiennictwo

1. ACOG (American College of Obstetrics and Gynecology) Practice Bulletin: nausea and vomiting of pregnancy. Obstet Gynecol. 2004, 103, 803-814.

2. Jueckstock JK, Kaestner R, Mylonas I. Managing hyperemesis gravidarum: a multimodal challenge. BMC Medicine. 2010, 8, 46.

3. Niebyl JR. Clinical practice. Nausea and vomiting in pregnancy. N Engl J Med. 2010, 363 (16), 1544-1550.

4. Stukan M, Kruszewski WJ, Dudziak M, [et al.]. Niedrożność przewodu pokarmowego u kobiet ciężarnych. Ginekol Pol. 2013, 84, 137-141.

5. Gomez A, Wood M. Acute appendicitis during pregnancy. Am J Surg. 1979, 137 (2), 180-183.

6. Mazze RI, Kallen B. Appendectomy during pregnancy: a Swedish registry study of 778 cases.

Obstet Gynecol. 1991, 77 (6), 835-840.

7. Babaknia A, Parsa H, Woodruff JD. Appendicitis during pregnancy. Obstet Gynecol. 1977, 50 (1), 40-44.

8. Al-Mulhim AA. Acute appendicitis in pregnancy. A review of 52 cases. Int Surg. 1996, 81 (3), 295-297.

9. Augustin G, Majerovic M. Non-obstetrical acute abdomen during pregnancy. Eur J Obstet Gynecol Reprod Biol. 2007, 131 (1), 4-12.

10. Baer JL, Reis RA, Arens RA. Appendicitis In pregnancy with changes in position and axis of the normal appendix in pregnancy. Obstet Gynecol. 1975, 46 (6), 655-662.

11. Hodjati H, Kazerooni T. Location of the appendix in the gravid patient: a re-evaluation of the established concept. Int J Gynaecol Obstet. 2003,81 (3), 245-247.

12. Szmidt J, Kużdżała J. Podstawy chirurgii. Medycyna Praktyczna: Kraków. 2010.

13. Cunningham FG, McCubbin JH. Appendicitis complicating pregnancy. Obstet Gynecol. 1975, 45 (4), 415-420.

14. Richards C, Daya S. Diagnosis of acute appendicitis in pregnancy. Can J Surg. 1989, 32 (5), 358-360.

15. Andersen B, Nielsen TF. Appendicitis in pregnancy: diagnosis, management and complications.

Acta Obstet Gynecol Scand. 1999, 78 (9), 758-762.

16. Mourad J, Elliott JP, Erickson L, Lisboa L. Appendicitis in pregnancy: new information that contradicts long-held clinical beliefs. Am J Obstet Gynecol. 2000, 182 (5), 1027-1029.

17. Kilpatrick CC, Monga M. Approach to the acute abdomen in pregnancy. Obstet Gynecol Clin North Am. 2007, 34 (3), 389-402.

18. Poortman P, Lohle PN, Schoemaker CM, [et al.]. Comparison of CT and sonography in the diagnosis of acute appendicitis: a blinded prospective study. Am J Roentgenol. 2003, 181, 1355-1359.

19. Patel SJ, Reede DL, Katz DS, [et al.]. Imaging the pregnant patient for nonobstetric conditions:

algorithms and radiation dose considerations. Radiographics. 2007, 27, 1705-1722.

20. Pedrosa I, Levine D, Eyvazzadeh AD, [et al.]. MR imaging evaluation of acute appendicitis in pregnancy. Radiology. 2006, 238, 891-899.

21. Maslovitz S, Gutman G, Lessing JB, [et al.]. The significance of clinical signs and blood indices for the diagnosis of appendicitis during pregnancy. Gynecol Obstet Invest. 2003, 56, 188-191.

22. Jackson H, Granger S, Price R, [et al.]. Diagnosis and laparoscopic treatment of surgical diseases during pregnancy: an evidence-based review. Surg Endosc. 2008, 22, 1917-1927.

23. Hee P, Viktrup L. The diagnosis of appendicitis during pregnancy and maternal and fetal outcome after appendectomy. Int J Gynaecol Obstet. 1999, 65, 129-135.

24. Hale DA, Molloy M, Pearl RH, [et al.].Appendectomy: a contemporary appraisal. Ann Surg.

1997, 225, 252-261.

25. Tamir IL, Bongard FS, Klein SR. Acute appendicitis in the pregnant patient. Am J Surg. 1990, 160, 571-575; discussion 575-576.

26. Firstenberg MS, Malangoni MA. Gastrointestinal surgery during pregnancy. Gastroenterol Clin North Am. 1998, 27, 73-88.

27. Visser BC, Glasgow RE, Mulvihill KK, Mulvihill SJ Safety and timing of nonobstetric abdominal surgery in pregnancy. Dig Surg. 2001, 18, 409-417.

28. Affleck DG, Handrahan DL, Egger MJ, Price EE. The laparoscopic management of appendicitis and cholelithiasis during pregnancy. Am J Surg. 1999, 178, 523-529.

29. Kammerer WS. Nonobstetric surgery during pregnancy. Med Clin North Am. 1979, 63, 1157- 1164.

30. McKellar DP, Anderson CT, Boynton CJ, Peoples JB. Cholecystectomy during pregnancy without fetal loss. Surg Gynecol Obstet. 1992, 174, 465-468.

31. Stone K. Acute abdominal emergencies associated with pregnancy. Clin Obstet Gynecol. 2002, 45, 553-561.

32. Shellock FG, Crues JV. MR procedures: biologic effects, safety, and patient care. Radiology.

2004, 232, 635-652.

33. Indar AA, Beckingham IJ. Acute cholecystitis. BMJ. 2002, 325, 639-643.

34. Walcher T, Haenle MM, Kron M, [et al.]. Pregnancy is not a risk factor for gallstone disease:

results of a randomly selected population sample. J Gastroenterol. 2005, 11, 6800-6806.

35. Gilat T, Konikoff F. Pregnancy and the biliary tract. Can J Gastroenterol. 2000,14 Suppl D, 55D-59D.

36. Coleman MT, Trianfo VA, Rund DA. Nonobstetric emergencies in pregnancy: trauma and surgical conditions. Am J Obstet Gynecol. 1997, 177, 497-502.

37. Fulton IC, Douglas JG, Hutchon DJ, Beckett GJ. Is normal pregnancy cholestatic? Clin Chim Acta. 1983, 130, 171-176.

38. Ropponen A, Sund R, Riikonen S, [et al.]. Intrahepatic cholestasis of pregnancy as an indicator of liver and biliary diseases: a population-based study. Hepatology. 2006, 43, 723-728.

39. Fibak J. (Ed). Chirurgia. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL. 1996.

40. Chang TS, Lepanto L. Ultrasonography in the emergency setting. Emerg Med Clin North Am.

1992, 10, 1-25.

41. Parangi S, Levine D, Henry A, [et al.]. Surgical gastrointestinal disorders during pregnancy. Am J Surg. 2007, 193, 223-232.

42. Shanmugam V, Beattie GC, Yule SR, [et al.]. Is magnetic resonance cholangiopancreatography the new gold standard in biliary imaging? Br J Radiol. 2005, 78, 888-893.

43. Tham TC, Vandervoort J, Wong RC, [et al.]. Safety of ERCP during pregnancy. Am J Gastroenterol. 2003, 98, 308-311.

44. Tang SJ, Mayo MJ, Rodriguez-Frias E, [et al.]. Safety and utility of ERCP during pregnancy.

Gastrointest Endosc. 2009, 69, 453-461.

45. Bręborowicz GH. Ciąża wysokiego ryzyka. 3 ed. Poznań: Ośrodek Wydawnictw Naukowych.

2010.

46. Poniedziałek-Czajkowska E, Leszczyńska-Gorzelak B, Mierzyński R. Zespół HELLP – patogeneza i postępowanie kliniczne. Przegląd Menopauzalny. 2010, 14, 252–259.

47. Angelini DJ. Obstetric triage revisited: update on non-obstetric surgical conditions in pregnancy.

J Midwifery Womens Health. 2003, 48, 111-118.

48. Swisher SG, Schmit PJ, Hunt KK, [et al.]. Biliary disease during pregnancy. Am J Surg. 1994, 168, 576-579; discussion 580-581.

49. Cosenza CA, Saffari B, Jabbour N, [et al.]. Surgical management of biliary gallstone disease during pregnancy. Am J Surg. 1999, 178, 545-548.

50. Scott LD. Gallstone disease and pancreatitis in pregnancy. Gastroenterol Clin North Am. 1992, 21, 803-815.

51. Curet MJ. Special problems in laparoscopic surgery. Previous abdominal surgery, obesity, and pregnancy. Surg Clin North Am. 2000 ,80, 1093-1110.

52. de Bakker JK, Dijksman LM, Donkervoort SC. Safety and outcome of general surgical open and laparoscopic procedures during pregnancy. Surg Endosc. 2011, 25, 1574-1578.

53. Corneille MG, Gallup TM, Bening T, [et al.]. The use of laparoscopic surgery in pregnancy:

evaluation of safety and efficacy. Am J Surg. 2010, 200, 363-367.

54. Chohan L, Kilpatrick CC. Laparoscopy in pregnancy: a literature review. Clin Obstet Gynecol.

2009, 52, 557-569.

55. Abuabara SF, Gross GW, Sirinek KR. Laparoscopic cholecystectomy during pregnancy is safe for both mother and fetus. J Gastrointest Surg. 1997, 1, 48-52; discussion 52.

56. Graham G, Baxi L, Tharakan T. Laparoscopic cholecystectomy during pregnancy: a case series and review of the literature. Obstet Gynecol Surv. 1998, 53, 566-574.

57. Date RS, Kaushal M, Ramesh A. A review of the management of gallstone disease and its complications in pregnancy. Am J Surg. 2008, 196, 599-608.

58. Curet MJ, Allen D, Josloff RK, [et al.]. Laparoscopy during pregnancy. Arch Surg. 1996, 131, 546-550; discussion 550-551.

59. Barone JE, Bears S, Chen S, [et al.]. Outcome study of cholecystectomy during pregnancy. Am J Surg. 1999, 177, 232-236.

60. Printen KJ, Ott RA. Cholecystectomy during pregnancy. Am Surg. 1978, 44, 432-434.

61. Peled Y, Hiersch L, Khalpari O, [et al.]. Appendectomy during Pregnancy- Is Pregnancy Outcome Depending by Operation Technique? J Matern Fetal Neonatal Med. 2013. [Epub ahead of print].

62. Wilasrusmee C, Sukrat B, McEvoy M, [et al.].. Systematic review and meta-analysis of safety of laparoscopic versus open appendicectomy for suspected appendicitis in pregnancy. Br J Surg.

2012, 99, 1470-1478.

K O M U N I K A T