Scientific Journals
Zeszyty Naukowe
Maritime University of Szczecin Akademia Morska w Szczecinie
2009, 16(88) pp. 27-31 2009, 16(88) s. 27-31
Regulacja czy deregulacja w gospodarce narodowej
Regulierung oder Deregulierung in Nationalwirtschaft
Hubert Bronk
Akademia Morska w Szczecinie, Instytut Zarządzania Transportem, Zakład Nauk Ekonomicznych 70-507 Szczecin, ul. Henryka Pobożnego 11
Słowa kluczowe: polityka gospodarcza, rynek transportowy
Abstrakt
W polityce transportowej, a także w praktyce gospodarczej od lat prowadzona jest debata nad liberalizacją czy kontrolowanym ładem współzawodnictwa na rynku usług transportowych. Przyczyny owego sporu leżą nie w istniejącym ładzie rynkowym transportu lub w zmieniających się wymaganiach wynikających z potrzeb przewozowych, ale uzasadniane są zróżnicowanym punktem widzenia określonej polityki gospodarczej. W artykule wskazano na teorie gospodarcze i konkurencyjne w debacie nad regulacją i deregulacją w trans-porcie, w której dużo mówi się o deregulacji, a zbyt mało o regulacji procesów transportowych.
Schlüsselwörter: Wirtschaftspolitik, Verkehrsmarkt
Zusammenfassung
Die Auseinandersetzung in der Verkehrspolitik, ob mehr Liberalisierung des Verkehrsmarktes oder kontrollierte Wettbewerbsordnung zweckmäßig sei, wird nach wie vor energisch geführt. Die Ursachen hierfür liegen nicht allein in der bestehenden Marktordnung des Güterverkehrs oder in den veränderten Anforderungen der Wirtschaftspolitik begründet. Der nachfolgende Beitrag vermittelt aus der Sicht der Wirtschafts- und Wettbewerbstheorie einen Einblick in die Regulierungs- und Deregulierungsdebatte, in der im Augenblick viel über die Deregulierung, noch wenig über die Regulierung gesprochen wird.
Wstęp
Dyskusje i spory nad celowością podejmowania działań zmierzających do zwiększenia liberalizacji czy też regulacji na rynku w ogóle, w tym na rynku usług transportowych, są nadal prowadzone zarów-no w rozważaniach teoretycznych, jak i w praktyce gospodarczej. Istotą owego sporu jest znalezienie tzw. „złotego środka”, czyli oddziaływania zwłasz-cza przez politykę gospodarczą (transportową) na proporcje stosowanych instrumentów ekonomicz-nych w procesach gospodarczych, a zatem określe-nie stopnia regulacji bądź deregulacji wpływają-cych na rynek.
Przyczyny tego sporu tkwią nie tylko w regula-cjach prawnych (wydawanych przez organy władzy kształtujących politykę gospodarczą, a w szczegól-ności politykę transportową) lub w zmieniających się postulatach kierowanych do nich przez popyto-wą stronę rynku (użytkowników usług
transporto-wych), lecz także w podstawowych poglądach for-mułowanych w zróżnicowany sposób na potrzeby ukształtowania określonej polityki gospodarczej (polityki transportowej).
Koncepcja nakazowej i liberalnej polityki gospodarczej
Ciągle aktualne debaty dotyczące problemów regulacyjnych w teorii i praktyce gospodarczej (w tym w szczególności w transporcie) znalazły swój początek w USA (lata 80. XX wieku) i stam-tąd trafiły do Europy. W Polsce stały się aktualne w latach 90. XX wieku zapoczątkowanych prze-mianami ustrojowymi w życiu społecznym i go-spodarczym. Naczelnym problemem stało się po-szukiwanie odpowiedzi na kardynalne pytanie: ile w życiu gospodarczym powinno być rozwiązań rynkowych, a ile regulacji władczych (nakazo-wych).
Dyskutuje się zatem nad procesami liberalizacji i deregulacji rynku, mając na celu ograniczenie istniejących regulacji i powstrzymanie wpływu organów państwowych (władczych) na procesy dokonujących się przemian na rynku.
Dla ekonomistów debaty te nie są nowe. Doty-czą one problemu wpływu państwa na funkcjonują-ce w danym okresie mechanizmy rynkowe, czyli podstaw i zasadniczych problemów ekonomicz-nych, które w teorii ekonomii są przedstawiane i dyskutowane od wielu pokoleń.
Punktem wyjściowym tych dyskusji jest kla-syczny, liberalny model gospodarki rynkowej, któ-ry tworzy rzekomo ład naturalny i bez jakiejkol-wiek regulacji państwa stanowi zrównoważoną strukturę gospodarczą. Koncepcja ta określana jest w teorii ekonomii jako laissez-faire, a jej podsta-wowym twierdzeniem jest sformułowanie, że
wła-ściwie działające rynki dają wyniki społecznie naj-lepsze z możliwych i odrzucają interwencję rządu w sprawy gospodarcze. Polityka gospodarcza jest na ogół pasywna wobec tej koncepcji gospodarczej.
Nierównomierny rozwój struktur gospodarczych już od XVIII wieku w państwach industrialnych pokazał wyraziście, że liberalna polityka gospodar-cza laissez-faire nie oznagospodar-cza ani sprawiedliwych wyników rynkowych, ani równych struktur gospo-darczych.
Przeciwstawna liberalnej polityce gospodarczej koncepcja nakazowej polityki dlatego wymaga ingerencji państwa (organów władczych), aby zmienić mechanizmy rynkowe i poprzez celowe planowanie dać sprawiedliwe wyniki rynkowe, a także wymóc tworzenie jednakowych struktur gospodarczych.
Zarówno liberalna koncepcja polityki gospodar-czej, jak i koncepcja gospodarki nakazowej są w swojej czystej formie idealistycznym, typowym przedstawieniem modelu charakteryzującego stosu-nek państwa wobec przebiegu procesów gospodar-czych. W praktyce żadna z tych koncepcji w jej czystej formie nie może być urzeczywistniona, ponieważ ani mechanizmy rynkowe, ani nakazy państwowe nie będą sprawnie funkcjonowały na rynku.
W praktyce gospodarczej są rzeczywiście repre-zentowane koncepcje mieszane, które różnią się wyłącznie stosunkiem udziału elementów koncepcji
laissez-faire i koncepcji gospodarki planowej.
Optymalny stosunek ich udziału, czyli tzw. „złoty
środek” nie został dotychczas odkryty. Stwierdze-nie to wskazuje, dlaczego ta sama w sobie stara problematyka określenia obszaru wpływu państwa na mechanizmy rynkowe, tzn. potrzeba regulacji, jest do dzisiaj aktualna.
Koncepcja państwowych regulacji
Klasyczny model rynku pod pojęciem „rynku” rozumie ekonomiczne miejsce wymiany określo-nych towarów i usług, a zatem jest to proces, za pomocą którego kupujący i sprzedający określają, co chcą sprzedać lub kupić i na jakich warunkach. Rynek jest przestrzennie (punkt rynkowy) i czaso-wo umiejscowiony (skoncentrowany).
Na tak zdefiniowanym rynku obowiązuje zasada Jevonsa o użyteczności krańcowej, skutkiem czego powstaje rynek doskonały.
Na rynku doskonałym egzystują przestrzenne i czasowe oraz rzeczowe i personalne preferencje. Oznacza to, że na takim rynku obowiązuje zasada, iż w danym momencie czasu występuje tylko jedna cena, która określana jest jako tzw. cena równowa-gi. Logicznym jest, że na tym rynku egzystuje jed-norodny towar lub usługa, transparentne zasady i nieskończenie szybkie dostosowywanie się do zmieniających się sytuacji rynkowych. Przestrzega-nie zatem zasad ekonomicznych jest absolutnym prawem rynku.
W rzeczywistości tylko w przypadkach wyjąt-kowych (np. giełda) spełnienie warunków rynku doskonałego jest uzupełniane jeszcze przez zasadę wolności wymiany i niezależności cenowej, aby przedstawić formy rynku konkurencyjnego. Wów-czas taki rynek będzie określany jako wolny rynek, którego strony (podażowa i popytowa) nie podlega-ją żadnym regulacjom lub ograniczeniom. Ceny są niezależne od zachowania się stron rynku, ponie-waż liczba jednostek podaży i popytu jest bardzo duża. Zyski przedsiębiorstw nie są na takim rynku osiągane, a ceny odpowiadają kosztom krańcowym. O ile zostaną spełnione wszystkie warunki kon-kurencji doskonałej, wówczas może być stosowana polityka gospodarcza laissez-faire. Jednakże wa-runki rynku doskonałego w rzeczywistości gospo-darczej występują bardzo rzadko. Wydaje się zatem nieprawdopodobnym, aby warunki konkurencji doskonałej mogły być spełnione w rzeczywistości. Dlatego właśnie polityka laissez-faire może mieć praktyczne znaczenie tylko w sytuacjach wyjątko-wych. Pozostaje ona zatem konstrukcją teoretyczną, która jako model może mieć znaczenie jedynie w ekonomicznych dogmatach.
Dla rzeczywistego stanu rzeczy nauka stworzyła koncepcję sprawnej konkurencji, wprawdzie bez możliwości sformułowania jednoznacznych jej warunków. Państwowe regulacje (nakazy) będą jednak poprzez tę koncepcję uzasadniane. Niedo-skonałość modelu konkurencji doskonałej i wpro-wadzenie modelu sprawnej konkurencji powodują, iż regulacje wprowadzane przez państwo (polityka gospodarcza) stają się niezbędne.
Skutki regulacji państwowych
Regulacje rynku mogą przybierać różne formy. Różnicuje się regulacje, które stosuje się wobec warunków ramowych (polityka rządowa), procesów rynkowych (polityka przebiegu zdarzeń rynko-wych) oraz mających wpływ na strukturę rynku (polityka strukturalna). Ponadto stosuje się rozróż-nienia pomiędzy regulacjami systemowymi: zgod-nymi i niezgodzgod-nymi, a także w zależności od stop-nia regulacji – miękkimi i twardymi. Powyższe zróżnicowanie (klasyfikacja) nie ma znaczenia dla dalszego toku naszej analizy dotyczącej regulacji i deregulacji. Dyskusja bowiem dotyczy ogólnych skutków spowodowanych przez działania regula-cyjne.
Punktem wyjściowym dalszych rozważań jest założenie, że konkurencja doskonała tworzy for-malnie najlepszą formę rynku, jedyną szczególną regulację. W rzeczywistości na rynku panuje sprawna konkurencja, która funkcjonuje tylko przez regulowanie gospodarki, ponieważ w ten sposób osiągnąć może lepsze wyniki rynkowe.
Stąd można wyprowadzić następujące stwier-dzenia:
1) formalnie możliwe jest poprawienie sytuacji na rynku poprzez ograniczenie regulacji,
2) realnie możliwe jest udoskonalenie rynku po-przez rozszerzenie regulacji,
3) realne udoskonalenie rynku poprzez rozszerze-nie regulacji powiązane jest z formalnym pogor-szeniem sytuacji na rynku.
Wychodząc z założenia, iż nakazowy (totalny) system gospodarki regulowanej jest idealnym mo-delem rynkowym, można sformułować kolejne trzy stwierdzenia:
4) formalne poszerzenie regulacji prowadzi do polepszenia sytuacji na rynku,
5) realne ograniczenie rynku regulacji prowadzi do polepszenia sytuacji na rynku,
6) realna poprawa rynku poprzez ograniczenie regulacji jest sprzężona z formalnym pogorsze-niem sytuacji na rynku.
Stwierdzenie 3 powinno oznaczać gospodarkę rynkową, natomiast 6 – gospodarkę nakazową (pla-nistyczną) jako swoistego rodzaju paradoks regula-cyjny.
Stwierdzenia te prowadzą do dalszych sformu-łowań, a mianowicie, że poprzez stałe poszerzanie regulacji na rynku pierwotnym panuje doskonała konkurencja, którą można przekształcić w nakazo-wą (totalną) gospodarkę planistyczną, na co wska-zują stwierdzenia 2 i 5. Należy zatem spodziewać się optymalnej sytuacji na rynku, która utworzona
zostaje poprzez optymalizację regulacyjną lub optymalny stopień regulacji.
Stwierdzenia 2 i 5 prowadzą do wysnucia kolej-nego, a mianowicie:
7) realne rozszerzenie lub ograniczenie regulacji prowadzi do osiągnięcia optymalnego stopnia regulacji, a tym samym do polepszenia sytuacji na rynku.
W stwierdzeniach 1÷7 ujęto skutki regulacji zróżnicowanych sytuacji na rynku.
Optimum regulacyjne
Optymalny stopień regulacji może wywierać szkodliwe skutki, ponieważ z punktu widzenia pa-radoksu regulacyjnego jednocześnie zostanie osią-gnięty punkt, w którym nastawienie podmiotów gospodarczych będzie takie, że nie są w stanie spełnić oczekiwanej formy rynku zgodnej z polity-ką gospodarczą. Uczestnicy gry rynkowej będą formalnie niezadowoleni z formy rynku, gdyż nie odpowiada ona ich oczekiwaniom. Będą gotowi podjąć zmiany w tym kierunku, który będzie dla nich korzystny (w gospodarce rynkowej określa się to jako ograniczenie regulacji, aż do uzyskania największej wielkości), a ich nastawienie do form rynkowych będzie realizowane. Ci natomiast, któ-rzy realizują gospodarkę nakazową (planistyczną),
życzą sobie wprowadzania dalszych regulacji, aż do momentu, kiedy osiągnięte zostaną ich maksymalne oczekiwania.
Rzeczywisty stan rzeczy wskazuje, że optymal-ny stopień regulacji, który powinien powrócić we-dług procesu dostosowawczego do regulacyjnej formy rynku, nie jest stabilny. Oznacza to, z punktu widzenia idealnych oczekiwań podmiotów gospo-darczych, stałą tendencję do zmian stopnia regula-cji. A zatem można sformułować stwierdzenie 8: 8) w przedziale wielkości pomiędzy konkurencją
doskonałą i totalnym planowaniem nie występu-ją żadne trwałe stopnie regulacyjne.
Otwarte pytania regulacji
Powyższe stwierdzenia zezwalają postawić pro-blemy regulacji jako otwarte. Nauka dotychczas nie daje na pytania jednoznacznych odpowiedzi i roz-wiązań. Argumenty przemawiające za gospodarką rynkową i nakazową (planistyczną) można uzasad-nić jedynie jako ideologiczne.
Centralnym, otwartym pytaniem jest przede wszystkim to, w której formie gospodarki osiągnie się wyższy dobrobyt, większe efekty gospodarowa-nia: czy w czystej formie gospodarki rynkowej czy też w gospodarce planistycznej. Otwarte pozostaje
także pytanie, czy realistyczne stopniowanie regu-lacji osiągnie wyższy lub niższy poziom dobrobytu i efektywności ekonomicznej niż ekstremalne prze-jawy form gospodarczych.
Dla realistycznej formy gospodarki istotne będą takie uzależnienia, które prowadzą do osiągnięcia wyższego dobrobytu i efektywności ekonomicznej albo przez podwyższenie stopnia regulacji w kie-runku gospodarki rynkowej, albo poprzez zmniej-szenie regulacji w stronę gospodarki planistycznej.
Znaczenie paradoksu regulacyjnego dla polityki gospodarczej
Paradoks regulacyjny pokazuje, iż w praktyce gospodarczej nie ma stabilnej sytuacji regulacyjnej. Stwierdzenie to wyjaśniają ustawiczne wahania polityki gospodarczej występujące pomiędzy regu-lacją i liberalizacją. W dyskusjach o regulacji w rynkowym systemie gospodarczym objawia się faza deregulacji, a zwłaszcza liberalizacji. Oznacza to poszukiwanie poprzez regulowanie rozwiązań prowadzących do poprawienia ostatecznych wyni-ków rynkowych. Cel ten jest możliwy do osiągnię-cia; jednak uprzednio należy rozpoznać, w jakim stopniu niezbędna jest regulacja.
Dyskusja o konieczności rozszerzania regulacji przebiega zwykle w fazie gospodarczego wzrostu. Wówczas zmiany sytuacji rynkowych poprzez re-gulacje okazują się niekorzystne i brakuje zdolności dostosowawczej do zmian sytuacji na rynku. Te, niemające końca, szybkie zmiany dostosowawcze teoretycznego modelu doskonałej konkurencji są nie do osiągnięcia poprzez regulowanie. Dlatego też problemy dostosowawcze występują stale i są procesem ciągłym.
Takie rozumowanie prowadzi do kolejnego stwierdzenia, a mianowicie:
9) regulowanie posiada stałe trudności dostoso-wawcze do zmian rynkowych.
Problemy dostosowawcze są uwzględniane w fazie wzrostowej w małym zakresie. W fazie dynamicznego wzrostu gospodarczego regulacje są znacząco odczuwalne i niekorzystne dla procesów gospodarczych. Następstwem tej sytuacji jest żąda-nie deregulacji i liberalizacji, pożąda-nieważ poprzez pogłębianie regulacji można spodziewać się nega-tywnych skutków. Realna argumentacja takiego procesu, która może prowadzić do wzrostu dobro-bytu, traci na znaczeniu. Formalne nastawienie do gospodarki rynkowej i zaufanie do jej naturalnych sił uzyskują szczególne znaczenie. W konsekwencji następuje zbliżenie do idealnego modelu konkuren-cji doskonałej.
Deregulacja i liberalizacja w zasadzie zbiega się ze zmianą kierunku gospodarki, na co wskazuje przykładowo międzynarodowy transport lotniczy w USA, a także zmiany w innych europejskich gałęziach gospodarczych. Powyższe stwierdzenia wynikłe z opisanych reakcji, wymagających dere-gulacji, są realnie rzecz biorąc niewiele znaczące, ponieważ wzrost gospodarczy nie może zostać po-lepszony. Wymagania deregulacji są czysto for-malne i prowadzą do przedstawienia paradoksalnej sytuacji.
Obowiązkiem zatem nauki jest pokazanie w praktyce gospodarczej owego paradoksu, a poli-tyka gospodarcza powinna powstrzymywać prakty-kę gospodarczą przed tym paradoksem deregula-cyjnym.
Jest to możliwe przede wszystkim poprzez wspieranie polityki gospodarczej (transportowej) w postaci stosowania właściwie określonej polityki informacyjnej, której skutkiem będzie powstrzy-mywanie podmiotów gospodarczych przed para-doksem deregulacyjnym i nastawieniem ich na idealny model rynkowy. Punkt ciężkości takiego działania musi leżeć w realnej, a nie formalnej ar-gumentacji, właśnie w fazie zmiany kierunku go-spodarczego.
Ograniczenie regulowania jest dla systemu go-spodarki rynkowej dopiero wówczas znaczące, kiedy realny optymalny stopień regulacji zostanie przekroczony w kierunku gospodarki nakazowej (planistycznej). Spełnienie powyższego warunku jest do przeprowadzenia, ale z odwrotnym znakiem, co odpowiada punktowi widzenia gospodarki naka-zowej (planistycznej). Taka sytuacja może jednak nie dojść do skutku. Zamiast tego, w systemie go-spodarki rynkowej mogą znaleźć uznanie dwa stwierdzenia ściśle ze sobą związane, a mianowicie: 10) deregulacja jest w systemie gospodarki
ryn-kowej realnie nieznacząca tak długo, dopóki nie zostanie przekroczony realny optymalny stopień regulacji;
11) aby rozwiązać paradoks regulacyjny, polityka gospodarcza zobowiązana jest udzielić pomo-cy praktyce gospodarczej poprzez stosowanie właściwej polityki informacyjnej.
Można zatem podtrzymać stwierdzenie, iż gene-ralne wątpliwości rynkowe przeciw regulacjom nie zostają złamane, ponieważ wymagają one stale dalszych uregulowań. W literaturze przedmiotu wskazuje się, że regulacje w jednej branży gospo-darczej pociągają za sobą dalsze regulacje w innych gałęziach gospodarki narodowej. Mówi się wpraw-dzie o niebezpieczeństwie, że system gospodarki rynkowej może poprzez dalsze regulacje
prze-kształcić się w gospodarkę nakazową (planistycz-ną); nie jest to jednak ten przypadek, kiedy po przekroczeniu realnego optymalnego stopnia regu-lacji osiągnięty poziom dobrobytu ponownie spada. Nie oznacza to jednak realnych podstaw do rozsze-rzenia regulowania. Również formalnie nie istnieje
żadna podstawa do dalszych zmian systemu gospo-darczego.
Obawy przed zbyt dużym stopniem regulacji oraz przed zbaczaniem w kierunku systemu gospo-darki nakazowej (planistycznej) mogą być uzasad-nione z punktu widzenia realnego i formalnego.
Jak pokazuje powyższy wywód, w gospodarce niezbędne są dalsze regulacje, ponieważ niezdol-ność do regulowania procesów gospodarczych i dostosowania ich do zmiennych sytuacji gospo-darczych wymaga dalszych ingerencji. Są one jed-nak regulowane na tym samym poziomie i nie pro-wadzą do dalszego zbliżania się do systemu gospo-darki nakazowej (planistycznej).
Z tego wynikają następujące stwierdzenia: 12) regulowanie pociąga za sobą – z realnego
punktu widzenia – dalsze regulacje, stosownie do realnego optymalnego stopnia regulacji; 13) regulowanie wymaga w przypadku zmian
go-spodarczych konkretnego dostosowania. Szczególnie gdy polityka gospodarcza odnosi pozytywne skutki przy udziale polityki informacyj-nej, oznacza to osiągnięcie stabilnego optymalnego stopnia regulacji, a tym samym prowadzi do moż-liwie dużego dobrobytu i efektywności ekonomicz-nej.
Zmiany gospodarcze mogą spowodować szko-dliwe skutki regulacyjne. Wówczas nie można zmieniać ilościowego zakresu regulacji, lecz należy ukształtować jego jakościowe właściwości.
Sytuacja taka prowadzi do sformułowania kolej-nych stwierdzeń, a mianowicie:
14) regulowana polityka gospodarcza wymaga stałego nadzoru (kontrolowania) i dostosowy-wania do zmian zachodzących na rynku; 15) z punktu widzenia realnego ilościowe
opty-malne regulowanie polityki gospodarczej wy-maga stałego nadzoru (kontrolowania) i
jako-ściowego dostosowywania regulacji do zmian zachodzących w różnych sytuacjach rynko-wych.
Te stwierdzenia prowadzą do określenia trzech podstawowych sytuacji decyzyjnych kierowanych do polityki gospodarczej, a mianowicie:
a) realna optymalna regulacja jest nieosiągnięta, b) realna optymalna regulacja jest przekraczana, c) realna optymalna regulacja jest osiągnięta.
W przypadku a) polityka gospodarcza może osiągnąć lepszy wynik rynkowy poprzez rozszerze-nie ilościowych rozmiarów (regulacja), a także przez dostosowanie jakościowe (reregulacja).
W przypadku b) można zalecać ograniczenie ilościowe zakresu (deregulacja) i dostosowanie jakościowe (reregulacja).
W przypadku c) można oczekiwać jedynie
jako-ściowego dostosowania regulacji (reregulacja). Powyższe wywody wykazują, że wezwania o deregulację i liberalizację w systemie gospodarki rynkowej nie są uzasadnione w każdym przypadku.
Żądania regulacji, czyli jakościowego dostosowy-wania do warunków rynkowych okazują się często zmianami, które nie są stosowne do określonej sy-tuacji gospodarczej. Jedynie po przekroczeniu optymalnego stopnia regulacji obowiązuje zasada deregulacji i może ona ponownie prowadzić do liberalnej polityki gospodarczej. Stwierdzenie to stanowi podstawę do rzeczywistej argumentacji. Niestety, w praktyce stosuje się bardzo często ar-gumentację formalną, która ogranicza się ostatecz-nie do wskazań wynikających z paradoksu w spo-sobie zachowania się.
Mogą jednakże powstawać problemy związane z zaszeregowaniem według wartości rzeczywistego stopnia regulacji. Teoria ekonomii dotychczas nie jest w stanie określić sposobów pomiaru stopnia regulacji. Polityka gospodarcza ma zatem trudności w rozpoznaniu, w jakiej sytuacji w określonym momencie znajduje się gospodarka. Polityka go-spodarcza nie może (lub może tylko w przybliże-niu) oszacować, czy optymalny stopień regulacji został osiągnięty w pełni, czy też stopień regulacji waha się poniżej lub powyżej wartości optymalnej. Brakuje jej podstaw potrzebnych do przyjęcia
wła-ściwej strategii i udzielenia trafnej odpowiedzi na pytanie, czy wprowadzać regulację lub deregulację.
Zasadniczo dokonuje się pomiaru jakościowego dostosowania regulacji, które ma większe znacze-nie niż opisywane dotychczas przykłady w literatu-rze i praktyce gospodarczej. Nawoływania lub wręcz żądania deregulacji i liberalizacji nie są zaw-sze koniecznością prowadzącą do obiecujących wyników ekonomicznych w określonej rzeczywi-stości gospodarczej.
Recenzent: prof. dr hab. Józef Stanielewicz Wydział Zarządzania i Ekonomiki Usług US
