Kazimierz Kloskowski
"Makromoleküle als Träger von
Lebensprozessen", Werner
Holzmüller, Berlin 1981 : [recenzja]
Studia Philosophiae Christianae 19/2, 236-237
W e rn e r H o lz m ü lle r, M a k r o m o le k ü le a ls T rä g e r v o n L e b e n sp r o ze sse n , B e rlin 1981, s. 155.
P r a c a W. H o lz m ü lle ra z K a r l- M a r k s U n iv e r s itä t w L ip sk u p o św ię c o n a s tr u k tu r z e m a k iro m o lek u ł s k u p ia się g łó w n ie n a a s p e k ta c h te r m o d y n a m ic z n y c h i ich z w ią z k u z p rz e n o s z e n ie m in f o rm a c ji n ie z b ę d n e j d la f u n k c jo n o w a n ia ż y w y c h u k ła d ó w . P o d ję c ie się te j p ro b le m a ty k i w ta k im k o n te k ś c ie z w ią z a n e je s t z p o d z ie la n ą p rz e z a u to r a o p in ią p o d a n ą ju ż w p ie r w s z y m ro z d z ia le (s. 10— 12) k sią ż k i, że m a k r o m o le k u la r n e s y s te m y są n o ś n ik a m i w s z y s tk ic h w a ż n y c h b io lo g iczn ie in f o r m a c ji. O m a w ia n a k s ią ż k a z o s ta ła p o d z ie lo n a n a d w a n a ś c ie ro z d z ia łó w . W c z te re c h p ie rw s z y c h , p rz e d s ta w ia ją c y c h w sp o só b o g ó ln y p r o b le m a ty k ę s k ła d n ik ó w ży w eg o sy s te m u ; szczeg ó ln ie z w ró c o n o u w a g ę n a ich w e w n ę tr z n ą s t r u k t u r ę i w z a je m n e o d d z ia ły w a n ie . Z a k ła d a ją c p ro c e s sto p n io w e g o p o w s ta w a n ia m a k r o m o le k u ł c o ra z b a rd z ie j k o m p lik u ją c y c h się, a u to r w s k a z u je n a ich k ilk a p o zio m ó w (p ie rw sz a i d ru g a s t r u k t u r a k w a s ó w n u k le in o w y c h — s. 50—53 o ra z c z te ry s t r u k t u r y b ia łe k , s. 51—57).
W k o le jn e j części p ra c y (ro z d z ia ł 5) k o n c e n tr u je się W. H o lz m ü lle r n a w y ja ś n ie n iu p ro c e s ó w e n e rg e ty c z n y c h i e n tr o p ijn y c h w m a k r o c z ą ste c z k a c h a ta k ż e in n y c h b a rd z ie j z ło żn y c h u k ła d a c h . P rz e d s ta w io n o s u k c e s y w n ie p r a w a te r m o d y n a m ik i i m e c h a n iz m r e a k c j i e n e rg e ty c z n y c h ; ro z w a ż o n o p o d e jś c ie f iz y k a ln o - m a te m a ty c z n e o d n o śn ie do p o w s ta n ia o tw a r ty c h o p e w n y m s to p n iu ró w n o w a g i s t r u k t u r b io lo g icz n y c h .
D alsz e a n a liz y a u to r a (ro z d z ia ły 6 i 7) d o ty c z ą in f o r m a c ji z a w a rte j w b io lo g ic z n y c h u k ła d a c h . W .szczególności z a n a liz o w a n o m e c h a n iz m y r e p lik a c ji i tr a n s la c ji o ra z p ro c e s p rz e k a z y w a n ia in f o rm a c ji, k tó r y p rz e b ie g a w e d łu g n a s tę p u ją c e g o s c h e m a tu : in f o rm a c ja — k o d o w a n ie — p rz e k a z y w a n ie — d e k o d o w a n ie . Z k o le i a u to r d o k o n u je p o ró w n a n ia (ro z d z ia ł 8) ży w e j is to ty z k o m p u te re m . W s k a z u je n a p o d o b ie ń s tw a i ró żn ice. K r y te r ia m i są m in . z w ią z e k z o to cze n iem , p a m ię ć , logiczne w ią z a n ie fa k tó w , p ro c e s u c z e n ia , z e w n ę trz n e ź ró d ła e n e rg ii, p r z y jm o w a n ie k o le jn y c h in f o rm a c ji i in n e . Ż y w y u k ła d w p rz e c iw ie ń s tw ie do ró ż n e g o ty p u h o m e o s ta tó w p o s ia d a zd o ln o ść do s a m o rz u tn e g o w y k o n y w a n ia ru c h ó w i e w o lu c ji o ra z „ n a tu r a ln e g o ” ro z m n a ż a n ia . A u to m a t też n ig d y n ie m oże p o w s ta ć p rz e z p r z y p a d e k (s. 114). P o n a d to ży w a is to ta je s t u k ła d e m o tw a r ty m o w y s o k im p o zio m ie u o rg an iizo w an ia zale żn eg o
od ilości i c h a r a k t e r u sp rz ę ż e ń z w ro tn y c h . R o z d z ia ł 9 n a to m ia s t s ta n o w i ja k b y p o d s u m o w a n ie p rz e p r o w a d z o n y c h b a d a ń i ic h o d n ie s ie n ie do sy s te m o w e g o u ję c ia e w o lu c ji. W ty m ro z d z ia le w s k a z u je n a p e w n e p ra w id ło w o ś c i b io lo g ic z n y c h z ja w is k . C e n tr a ln ą p o d w z g lę d e m tr e ś c io w y m część p r a c y (ro z d z ia ły 10 i 11) s ta n o w ią d o c ie k a n ia (w r a m a c h m a r k s is to w s k ic h p o s tu la tó w m e to d o lo g ic z n y c h ) w o k ó ł d w ó ch cech m a te r ia ln y c h n o ś n ik ó w in f o rm a c ji p o d c z a s „b io lo g ic z n y c h d z ie jó w ” : „ o d z w ie rc ie d la n ia ” (W id e rs p ie g e lu n g ) o raz ,k o m p le m e n ta rn o ś c i” (K o m p le m e n ta r itä t), a ta k ż e w o k ó ł ro z w o ju m a k r o m o le k u ł, p o d le g a ją c y c h a u to k a ta liz ie i a u to r e d u p lik a c ji.
W o s ta tn im d w u n a s ty m ro z d z ia le p r z e d s ta w io n o w s y n te ty c z n e j f o r m ie k ilk a n a ś c ie p o d s ta w o w y c h tw ie r d z e ń p o ru s z a n y c h w p ra c y .
K s ią ż k a H o lz m ü lle ra s ta n o w i je d n o litą całość, te m a ty c z n ie zg o d n ą z ty tu łe m . O tre ś c io w e j z w a rto ś c i d e c y d u je k ilk a e le m e n tó w . W y ch o
-diząc z p re c y z y jn e g o z d e fin io w a n ia m a k r a m o le k u ł ja k o z w ią z k u z b u d o w a n e g o z d u ż e j lic z b y ró ż n e g o ty p u a to m ó w k o w a le n c y jn ie z w ią z a n y c h (;S. 15), a u to r p ra g n ie d o w ieść, że p rz e b ie g p ro c e s ó w ży cio w y ch m o ż n a ro z p o z n a ć w c h e m ic z n y c h r e a k c ja c h z a c h o d z ą c y c h w c z ą ste c z k o w y c h u k ła d a c h (s. 33— 34, 39—40). T a k ie tw ie r d z e n ie p ro w a d z i w k o n s e k w e n c ji do p o d z ie la n ia p o g lą d ó w m e c h a n ic y stó w , k tó r z y p o d k r e ś la li o b ie k ty w n y c h a r a k t e r je d y n ie fiz y k o c h e m ic z n y c h re a k c ji i o d d z ia ły w a ń s k ła d n ik ó w ż y w y c h is to t. P o n a d to H o lz m ü lle r w sk a z u je , że m a k r » m o le k u ły p o w s ta ją g łó w n ie d z ię k i tzw . „ m a try c o w e j p o lim e r y z a c j i” (s. 35) i p o d le g a ją p r a w o m te r m o d y n a m ik i. D alsze tw ie rd z e n ie , k tó r e p o d ję to się d o w ieść w o m a w ia n e j p r a c y n a p o d s ta w ie ró ż n y c h z e s ta w ie ń i o b liczeń m a te m a ty c z n y c h (s. 37, 102— 103) głosi, że z a w a r to ść in f o rm a c y jn a w m a k r o c z ą s te c z k a c h je s t u z a le ż n io n a od k o le j n y c h s e k w e n c ji z a sa d p u ry n o w y c h i p iry m id y n o w y c h . F o r m u ła t a je s t szczeg ó ln ie z w ią z a n a z p ró b ą w y k a z a n ia , że m a k r o m o le k u ły s ta n o w ią w y łą c z n e n o śn ik i b io lo g iczn ej in f o rm a c ji. A b y p ro c e s p rz e n o s z e n ia in f o r m a c ji m ó g ł b y ć z a p o c z ą tk o w a n y , k w a s y n u k le in o w e o raz b ia łk a m u s ia ły o sią g n ą ć e fe k ty w n y p o zio m w z a je m n e g o o d d z ia ły w a n ia , u z a le ż n io n y od p ro c e s ó w s a m o re p ro d u k c ji i sa m o re g u la c ji. B ia łk a i k w a s y n u k le in o w e d e c y d u ją o fu n k c jo n a ln e j i s t r u k tu r a ln e j je d n o ś c i b io lo g ic z n y c h u k ła d ó w (s. 48). P o z a ty m o m ó w ie n ie szczeg ó ło w y ch a n a liz n a te m a t m e c h a n iz m ó w p o w s ta w a n ia k w a s ó w n u k le in o w y c h o raz b ia łe k i ich in f o rm a c y jn e j p o je m n o śc i w sp o só b je d n o z n a c z n y p o tw ie r d z a ją p o d s ta w o w y d o g m a t b io lo g ii m o le k u la r n e j o k o le jn o ś c i tw o r z e n ia się n a jp i e r w D N A , p o te m R N A , a w k o ń c u b ia łk a .
N ie z w y k le in te r e s u ją c y m je s t to, że H o lz m ü lle r u z a le ż n ia d z ie je b io lo g iczn e od d w ó c h cech m a te r ia ln y c h n o ś n ik ó w in f o rm a c ji. P ie r w s z ą z n ic h je s t „ o d z w ie rc ie d la n ie ” p o le g a ją c e n a p rz e n o s z e n iu in f o rm a c ji o rz e c z y w is ty m św ie c ie w lu d z k ą św iad o m o ść. W u m y ś le p o w s ta ją o b ra z y k tó r e u t r w a la n e są d z ię k i m o le k u ło m . D ru g a z aś c e c h a — „ k o m p le m e n ta m o ś ć ” r o z u m ia n a je s t b a rd z o szero k o . W s k a z u je n a k o n ie c z n o ść „ u z u p e łn ie n ia ” tw o rz ą c y c h się cało ści: p ro c e só w , s t r u k t u r a n a w e t n a u k , n p . D N A — b ia łk o , s y s te m n e rw o w y — p s y c h ik a , s t a ty s ty c z n a te r m o d y n a m ik a — te o r ia in f o rm a c ji, b io lo g ia, b io fiz y k a , b io c h e m ia — p sy c h o lo g ia , p s y c h o m e d y c y n a . T a k ie tr a k to w a n ie b io lo g icz n y c h d z ie jó w n ie je s t czy m ś o ry g in a ln y m . P o d o b n e ro z w ią z a n ia s u g e ro w a li ju ż w c z e śn ie j m in . K . F u c h s - K itto w s k i, S. M. R a p o p o rt. R o z w a ż a n ia o m a k r o m o le k u ła c h z a p re z e n to w a n e są z ró ż n y c h p e r s p e k ty w b a d a w c z y c h (biologii m o le k u la r n e j, g e n e ty k i, fiz y k i, c y b e r n e ty k i) w o p a rc iu o d ia le k ty k ę m a r k s is to w s k ą . D o s ta r c z a ją w ie lu c e n n y c h in f o rm a c ji n ie ty lk o d la b io lo g ó w a le i filo zo fó w p rz y ro d y . A n ie k tó r e k o n tr o w e r s y jn e tw ie r d z e n ia (np. d o ty c z ą c e b łę d ó w w p r o c e s a c h re p lik a c y jn y c h ) m o g ą s ta ć sdę p o d s ta w ą do d a ls z y c h p r z y r o d n ic z y c h i filo z o fic z n y c h d o ciek a ń .
K a z im ie r z K lo s k o w s k i
A lb r e c h t U n so ld , E v o lu tio n k o s m is c h e r , b io lo g isc h e r u n d g e istig e r S tr u k tu r e n , S t u t t g a r t 1981, s. 150.
A u to re m k s ią ż k i je s t p ro f e s o r I n s ty tu tu F iz y k i T e o re ty c z n e j i O b s e r w a to r iu m A s tro n o m ic z n e g o U n iw e rs y te tu w K ilo n ii. Z a jm u je r ę on od
