R. LXI 2011
GRZEGORZ SIUDUT
PAŃSTWOWE MĘSKIE SZKOŁY ŚREDNIE
OGÓLNOKSZTAŁCĄCE NA TLE SZKOLNICTWA ŚREDNIEGO OGÓLNOKSZTAŁCĄCEGO WE LWOWIE W LATACH 1921–1939
1. DYNAMIKA ROZWOJU MĘSKICH PAŃSTWOWYCH SZKÓŁ ŚREDNICH OGÓLNO- KSZTAŁCĄCYCH NA TLE DYNAMIKI ROZWOJU SZKOLNICTWA ŚREDNIEGO
OGÓLNOKSZTAŁCĄCEGO LWOWA W LATACH 1913–1939
U progu pierwszej wojny światowej, w 1913 roku, było we Lwowie 27 szkół śred- nich ogólnokształcących, tzn. osiem państwowych gimnazjów męskich, trzy ich fi lie, dwa państwowe męskie gimnazja realne, dwa męskie gimnazja prywatne, siedem pry- watnych gimnazjów i pięć prywatnych liceów żeńskich. Po zakończeniu rosyjskiej okupacji miasta swoją działalność wznowiły wszystkie zakłady państwowe i 12 szkół prywatnych. W tabeli 1 przedstawiam dynamikę rozwoju lwowskich szkół średnich ogólnokształcących w latach 1913–1939. W rocznikach 1913, 1918 i 1923 uwzględni- łem szkoły realne przekształcone w dwudziestoleciu 1919–1939 w placówki ogólno- kształcące. W roczniku 1913 w kategorii szkół prywatnych ująłem żeńskie licea ogól- nokształcące, pomijając seminaria duchowne (sześć), zakłady kształcenia nauczycieli (siedem) i szkołę kadecką, będące średnimi szkołami zawodowymi.
Tabela 1. Liczba lwowskich państwowych i prywatnych szkół średnich ogólnokształcących w wybranych rocznikach lat 1913–19381
Charakter własności
Rocznik
1913 1918 1923 1928 1933 1938
Szkoły państwowe 13 13 14 15 15 16
Szkoły prywatne 14 12 16 16 17 18
Razem 27 25 30 31 32 34
Po 1919 roku we Lwowie powstało dziewięć placówek. Pięć z sześciu nowych gim- nazjów prywatnych utworzono od podstaw już w 1919 roku, podczas gdy trzy nowe szkoły państwowe powstawały na przestrzeni całego okresu. Bazę państwowego szkol- nictwa ogólnokształcącego w latach 1918–1939 rozwinięto, tworząc szkoły na trzy sposoby. Pierwszy polegał na wykorzystaniu istniejącej już infrastruktury i rozwoju no- wych zakładów dzięki usamodzielnianiu fi lii i rozwijaniu klas równorzędnych. Tak po- wstały gimnazja IX, X i XII. Drugą drogą było przekształcanie istniejących szkół pań- stwowych innych typów w gimnazja ogólnokształcące. Takie były początki gimnazjów I, XI i Zakładu Żeńskiego im. Adama Asnyka. Trzecia droga to upaństwowienie szkół prywatnych, jak to miało miejsce w 1920 roku w przypadku Gimnazjum Żeńskiego im.
Królowej Jadwigi. Stąd w tabeli 2 różnica w liczbie szkół prywatnych między 1918 a 1923 rokiem. Formalnie w tym okresie powstało pięć szkół prywatnych, ale w tabeli przybyły tylko cztery.
Jeśli więc porównamy dwudziestolecie 1893–1913, gdy utworzono 18 gimnazjów (11 szkół prywatnych i siedem państwowych – cztery z nich działały jako fi lie zakładów głównych), z okresem 1920–1939, gdy powstało dziewięć nowych placówek, to wi- dać spowolnienie procesu tworzenia nowych szkół. Przyczyn takiego zjawiska należy szukać m.in. w stabilizacji przyrostu ludności Lwowa, w nasyceniu Lwowa szkołami, w spadku liczby osób przybywających z prowincji, by się kształcić. Mniejszy napływ uczniów spoza Lwowa wynikał ze stopniowej rejonizacji szkolnictwa, z rozwoju sieci szkolnej w mniejszych ośrodkach i z trudnej sytuacji ekonomicznej ludności regionu.
Rolę lwowskiego ośrodka szkolnictwa średniego ogólnokształcącego w latach 1919–1939 ukazuję w tabeli 2. Porównuję w tabeli liczbę szkół w Polsce, okręgu lwow- skim i we Lwowie w roku szkolnym 1922/1923 z liczbą szkół w tych jednostkach admi- nistracji terytorialnej w roku szkolnym 1937/1938. W tej analizie zachowałem podział na szkoły państwowe, prywatne i samorządowe.
1 Tablice statystyczne, [w:] Sprawozdanie c.k. Rady Szkolnej Krajowej o stanie wychowania pub- licznego w r. szk. 1911/12, Lwów 1913, s. II–XLVI; S. L e h n e r t, Szkolnictwo małopolskie, Lwów 1924, s. 46–55; Szkolnictwo Rzeczypospolitej Polskiej w r. szk. 1930/31, Warszawa 1933, s. 534–537; Wykaz szkół średnich ogólnokształcących w dn. 1.10.1937 r., [w:] Dziennik Urzędowy Kuratorium Okręgu Szkolnego Lwowskiego R. 41, 1937, nr 12, s. 796–819.
Tabela 2. Liczba i charakter własności szkół średnich ogólnokształcących w Polsce, w okręgu szkolnym lwowskim i we Lwowie w latach 1922–19382
Obszar administracyjnej podległości i charakter własności
Liczba szkół w roku szkolnym Fluktuacja
1922/1923 1937/1938 liczba %
Polska 757 769 + 12 + 1,6
1. szkoły państwowe 261 307 + 46 + 17,6
2. szkoły prywatne 436 421 – 15 – 3,4
3. szkoły samorządowe 60 41 – 19 – 31,7
Okręg szkolny lwowski 114 138 + 24 + 21,1
1. szkoły państwowe 61 65 + 4 + 6,3
2. szkoły prywatne 50 69 + 19 + 38,0
3. szkoły samorządowe 3 4 + 1 + 33,3
Lwów 30 34 + 4 + 13,3
1. szkoły państwowe 14 16 + 2 + 14,3
2. szkoły prywatne 16 18 + 2 + 12,5
3. szkoły samorządowe nie było nie było – –
Lwowskie szkoły średnie ogólnokształcące w roku szkolnym 1937/1938 stanowiły 4% potencjału tego typu szkolnictwa w Polsce. Lwowski ośrodek szkolny u schyłku II Rzeczypospolitej ustępował tylko ośrodkowi warszawskiemu. W samym mieście było więcej szkół średnich niż w województwach: śląskim, wileńskim, stanisławow- skim, wołyńskim, tarnopolskim, poleskim, nowogrodzkim oraz tyle samo placówek co w województwach: białostockim i warszawskim. Lwów był największym skupiskiem szkół średnich na terenie kuratorium lwowskiego. Znajdowało się tu 25% szkół śred- nich okręgu lwowskiego. Żadne inne z miast regionu i niewiele ośrodków w Polsce mogło się pochwalić tak zróżnicowaną strukturą szkół. Lwów, tak jak całe kuratorium lwowskie, cechuje znaczna dynamika przyrostu liczby szkół w stosunku do reszty kraju.
Gdy bowiem w okręgu lwowskim powstały aż 24 placówki średnie ogólnokształcące, przy czterech takich zakładach utworzonych we Lwowie, to w skali całego kraju takich szkół utworzono tylko 12. Lwowski ośrodek charakteryzuje też stabilizacja udziału szkół państwowych, przy 53-procentowym udziale zakładów prywatnych. W tym sa- mym czasie widać w Polsce wzrost liczby placówek państwowych, przy spadku liczby
2 Z. Z a g ó r o w s k i, Spis nauczycieli szkół wyższych, średnich, zawodowych, seminariów nauczy- cielskich oraz wykaz zakładów naukowych i władz szkolnych, Warszawa–Lwów, R. 1, 1924, s. 307–313;
Właściciele szkół r. szk. 1922/23, [w:] Szkolnictwo średnie ogólnokształcące, „Kwartalnik Statystyczny”
R. 1924, t. 1, tab. 3, s. 60; Gimnazja, klasy i uczniowie, [w:] Statystyka Polski, Ser. C, z. 101 (wyd. 1938), cz. 4, tab. 19, s. 40; Wykaz szkół średnich ogólnokształcących w dn. 1.10.1937…, s. 796–819; Stan szkolnic- twa w okręgu szkolnym lwowskim w r. szk.1937/38, [w:] Dziennik Urzędowy Kuratorium… R. 42, 1938, nr 10–12, s. 18–19.
szkół prywatnych i samorządowych. W okręgu lwowskim przybywało zarówno szkół państwowych, jak i prywatnych.
Złożoność lwowskiego ośrodka szkolnictwa średniego przedstawiam w tabeli 3.
Wśród 34 szkół średnich działających w roku szkolnym 1937/1938 we Lwowie 17 to zakłady męskie (14 państwowych i trzy prywatne). W 12 szkołach państwowych i trzech prywatnych uczono po polsku, w dwóch zakładach państwowych po ukraiń- sku. 15 placówek męskich z polskim językiem wykładowym w 1938 roku stanowiło 44% potencjału tego typu szkolnictwa we Lwowie. Porównanie zaś tej liczby ze stanem z roku szkolnego 1922/1923 wskazuje na stałą, od przełomu XIX i XX wieku, dyna- mikę rozwoju omawianej grupy szkół (przybył jeden zakład), przy braku prywatnych męskich szkół średnich z ukraińskim językiem nauczania i stagnacji rozwoju placówek państwowych kształcących w tym języku (dwie szkoły).
Tabela 3. Charakter własności, typy i języki nauczania w szkołach średnich ogólnokształcących we Lwowie w latach 1922–19383
Charakter własności i typy szkół
Język nauczania w roku szkolnym 1922/1923
Język nauczania w roku szkolnym 1937/1938
polski ukraiński niemiecki razem polski ukraiński niemiecki razem 1. Szkoły
państwowe 12 2 – 14 14 2 – 16
a. męskie 11 2 – 13 12 2 – 14
b. żeńskie 1 – – 1 2 – – 2
c. koedu-
kacyjne – – – – – – – –
2. Szkoły
prywatne 15 – 1 16 15 2 1 18
a. męskie 3 – – 3 3 – – 3
b. żeńskie 12 – – 12 12 2 – 14
c. koedu-
kacyjne – – 1 1 – – 1 1
Razem 27 2 1 30 29 4 1 34
a. męskie 14 2 – 16 15 2 – 17
b. żeńskie 13 – – 13 14 2 – 16
c. koedu-
kacyjne – – 1 1 – – 1 1
Z istniejących w roku szkolnym 1937/1938 we Lwowie 16 żeńskich szkół średnich ogólnokształcących trzy otwarto w badanym okresie. 14 z tych placówek stanowiło
3 Z. Z a g ó r o w s k i, dz. cyt., s. 307–313; Właściciele szkół r. szk. 1922/23…, s. 60; Gimnazja, klasy i ucz- niowie..., s. 40; Wykaz szkół średnich ogólnokształcących w dn. 1.10.1937…, s. 796–819; Stan szkolnictwa w okręgu szkolnym lwowskim w r. szk. 1937/38…, s. 18–19.
zakłady prywatne (siedem należało do związków wyznaniowych, cztery prowadziły osoby prywatne, trzema zarządzały instytucje społeczno-narodowe), a tylko dwie to utworzone w dwudziestoleciu międzywojennym szkoły państwowe. Przy czym jedna z nich (seminarium nauczycielskie) szkołą średnią ogólnokształcącą stała się dopiero w roku 1937.
W dwu powstałych po 1923 roku prywatnych szkołach żeńskich wykładano w języku ukraińskim, a w pozostałych 14 placówkach językiem nauczania był polski.
13 z nich (w tym jedna państwowa) istniało już w roku szkolnym 1922/1923.
Szybszy wzrost ogólnej liczby szkół żeńskich (przybyły trzy zakłady, w tym je- den państwowy) wobec męskich wskazuje na większą w tej grupie dynamikę rozwoju.
Wynikała ona z konieczności uruchomienia po 1923 roku drugiej państwowej żeńskiej szkoły średniej ogólnokształcącej z polskim językiem nauczania oraz uzupełnienia struktury szkolnictwa żeńskiego o placówki z mową ukraińską, których przed 1923 rokiem nie było, a także z braku we Lwowie żeńskiej państwowej szkoły średniej z ję- zykiem ukraińskim. Część źródeł wskazuje, że pod koniec lat 30. w XV Państwowym Gimnazjum i Liceum z ruskim (ukraińskim) językiem wykładowym zaczęto prace nad wprowadzeniem koedukacji lub wyodrębnieniem państwowej szkoły żeńskiej4.
Lwów był miejscem działania prywatnej koedukacyjnej szkoły średniej ogólno- kształcącej z niemieckim językiem nauczania. Ten zakład utworzony przez związek religijno-wyznaniowy w 1919 roku wypełnił lukę powstałą po zniesieniu tego języka wykładowego w II Gimnazjum Państwowym5.
Rozpoczynając rok szkolny 1937/1938, lwowski ośrodek szkolnictwa średniego ogólnokształcącego znajdował się w ścisłej czołówce ośrodków szkolnych w Polsce i zdecydowanie dominował w okręgu. W 85% działające tu placówki (29 z 34) kształci- ły młodzież po polsku. Jednocześnie Lwów był największym skupiskiem szkół średnich ogólnokształcących z innym niż polski językiem nauczania w kraju. Funkcjonowało tu 9% wszystkich szkół tego typu (pięć z 57) i 24% spośród istniejących na terenie kura- torium lwowskiego (pięć z 23). Jednak udział szkół mniejszości w ogólnym potencjale szkolnictwa średniego we Lwowie nie był imponujący. Stanowiły one bowiem tylko 15% placówek tego szczebla w mieście. Lwowski ośrodek kształcenia na poziomie średnim ogólnokształcącym był największym w Polsce skupiskiem szkół ukraińskoję- zycznych (w Stanisławowie były trzy). Poza dwiema placówkami prywatnymi działały tu też dwie z pięciu funkcjonujących w Polsce „ukraińskich” szkół państwowych, trzy inne istniały w Stanisławowie, Kołomyi i Przemyślu6.
4 Zob. przypis 25.
5 L. S c h n e i d e r, Das Gymnasium der Evangelischen Gemeinde Lemberg, [w:] Die Evangelische Kir- chengemeinde Lemberg vorihren Anfangen bis zur Gegenwart 1778–1929: zur Feier des 150. Jährigen Bestehens der Kirchengemeinde im Auftrag des Presbyteriums dargestellt, Lwów 1929, teil 2, s. 1–12.
6 Szkolnictwo w Polsce. Przegląd ogólny, [w:] Statystyka Polski. Ser. C, z. 82 (wyd. 1938), tab. 1, s. 9; Gimnazja klasy i uczniowie…, s. 40; Stan szkolnictwa w okręgu lwowskim w r. szk. 1937/38…, s. 18–19; Wykaz szkół średnich ogólnokształcących w dn. 1.10.1937…, s. 796–819.
We Lwowie działała też jedna prywatna szkoła niemieckojęzyczna oraz kilka prywat- nych zakładów prowadzonych przez żydowskie organizacje oświatowe. Żadna z nich nie prowadziła jednak nauki w języku jidysz lub języku hebrajskim. Najwyraźniej licz- ne w mieście środowiska żydowskie nie miały środków lub potrzeby, by stworzyć taką oświatową placówkę.
Głównym właścicielem lwowskich szkół średnich ogólnokształcących w roku szkolnym 1937/1938 było państwo, w którego rękach znajdowało się 16 z 34 zakła- dów (47%). Dziewięć placówek (27%) na tym szczeblu edukacji prowadziły instytucje i związki religijno-wyznaniowe. Pięć szkół (15%) stanowiło własność osób prywatnych, a cztery organizacji społeczno-narodowych (12%). W siedmiu zakładach będących włas- nością zakonów językiem wykładowym był polski, w jednej szkole żeńskiej, należącej do zakonu żeńskiego, uczono po ukraińsku. Z kolei w placówce koedukacyjnej prowa- dzonej przez gminę ewangelicką kształcono po niemiecku. Cztery szkoły żeńskie i jed- na męska, których właścicielami były osoby prywatne, prowadziły edukację w języku polskim. W zakładach będących własnością organizacji społeczno-narodowych (jednym męskim i dwóch żeńskich) edukowano po polsku, w jednej szkole żeńskiej po ukraińsku.
Z 18 placówek prywatnych w roku szkolnym 1937/1938 tylko trzy, prowadzone przez in- stytucje religijno-wyznaniowe, nie posiadały praw publicznych. W następnym roku pra- wa te miały wszystkie prywatne szkoły średnie ogólnokształcące działające we Lwowie7. W 20 lwowskich szkołach (tabela 4) kształcono wedle dominującego tu profi lu humanistycznego. 14 z tych zakładów to placówki prywatne, a sześć to szkoły pań- stwowe. W czterech zakładach państwowych oferowano matematyczno-przyrodniczy profi l nauczania, którego nie było w ofercie placówek prywatnych. Mimo zmian pro- gramowych przetrwało też we Lwowie pięć zakładów typu klasycznego – dawnego (cztery szkoły państwowe i jedna prywatna) oraz nowego (jedna szkoła państwowa typu klasycznego).
Wbrew intencjom reformatorów oświaty utrzymanie sześciu z 16 placówek pań- stwowych, klasycznego profi lu kształcenia dominującego w Galicji, przy jedynie czte- rech zakładach matematyczno-przyrodniczych, świadczy o konserwatyzmie lwowskie- go ośrodka. Utrzymując tu przejściowo klasyczny profi l kształcenia, odpowiedziano na zapotrzebowanie rodziców pragnących edukować dzieci w tradycyjnym gimnazjum.
Niewielka liczba szkół matematyczno-przyrodniczych to również wynik małego zapo- trzebowania polskiej gospodarki na absolwentów kierunków technicznych.
7 Wykaz szkół średnich ogólnokształcących w dn. 1.10.1937…, s. 796–819; Prywatne Licea i Gimnazja w okręgu szkolnym lwowskim z uwzględnieniem uprawnień na r. szk. 1938/39 przyznanych decyzją Mini- sterstwa WRiOP Nr II– s. 4453/38 z 9.07.1938, [w:] Dziennik Urzędowy Kuratorium… R. 42, 1938, nr 7–8, poz. 13, s. 325–326.
Tabela 4. Profi le kształcenia lwowskich państwowych i prywatnych szkół średnich ogólnokształ- cących w roku szkolnym 1937/19388
Profi le kształcenia Charakter własności
Razem
państwowe prywatne
Matematyczno-
-przyrodniczy 4 – 4
Humanistyczny 6 14 20
Klasyczny dawny 4 1 5
Klasyczny nowy 1 – 1
Nieustalony 1 3 4
Razem 16 18 34
2. ZMIANY W STANIE BAZY SZKOLNEJ LWOWSKICH PAŃSTWOWYCH MĘSKICH SZKÓŁ ŚREDNICH OGÓLNOKSZTAŁCĄCYCH W LATACH 1921–19399
Rozwój szkolnictwa średniego przed 1914 rokiem zaowocował wzniesieniem kil- ku przystosowanych do potrzeb uczniów budynków gimnazjów – I, III, IV, V, VI, XI i Akademickiego. Jednak reszta zakładów latami działała w niedostosowanych do nauki budynkach poklasztornych lub zaadaptowanych dla celów szkolnych kamienicach. Stan szkolnej bazy pogorszyły działania wojenne lat 1914–1921.
Pierwszym wyzwaniem lat 1918–1925 było utrzymanie istniejącej infrastruktury.
Skupiono się na bieżących remontach leciwych budynków i kapitalnych remontach gmachów zniszczonych w czasie wojennych zmagań. Starano się uzupełnić wyposaże- nie i zgromadzić w szkołach potrzebne do nauki pomoce.
Zabiegi władz oświatowych na początku lat 20. utrudniał zróżnicowany status włas- ności szkolnych nieruchomości. Z 14 działających w roku szkolnym 1922/1923 zakła- dów państwowych lub ich fi lii tylko sześć funkcjonowało w gmachach państwowych.
Dwie działały w budynkach gminy, dwie w należących do organizacji oświatowo-naro- dowych (VI Gimnazjum i Liceum mieściło się w siedzibie Towarzystwa „Rodzina”, fi - lia Gimnazjum i Liceum Akademickiego działała w gmachu będącym własnością ukra- ińskiej wspólnoty narodowej), a cztery wynajmowały prywatne kamienice. Głównym więc zadaniem władz oświatowych był wykup budynków. Choć proces ten utrudniały niskie nakłady budżetowe na infrastrukturę oświatową, władzom udało się z czasem
8 Wykaz szkół średnich ogólnokształcących w dn. 1.10.1937…, s. 796–819; Prywatne Licea i Gimnazja w okręgu szkolnym lwowskim z uwzględnieniem uprawnień na r. szk. 1938/39…, s. 325–326.
9 Informacje o stanie budynków i bazy materialnej poszczególnych badanych w rozprawie lwowskich męskich szkół średnich ogólnokształcących przedstawione w tym punkcie zaczerpnąłem ze sprawozdań tych zakładów, zob. przypisy pkt. 3 artykułu.
przejąć siedziby gimnazjów: VI, VII i IX. W roku 1926 z sukcesem ukończono też budowę nowego gmachu Gimnazjum VIII. Dzięki temu w roku szkolnym 1938/1939 w rękach państwa znajdowały się budynki gimnazjów i liceów: II, IV, V, VI, VII, VIII, IX, X, XI i Akademickiego. Gmachy gimnazjów i liceów I i III były własnością miasta, fi lia gimnazjum z ukraińskim językiem wykładowym działała w siedzibie organizacji społeczno-narodowej. W rękach prywatnych zostały jedynie budynki XII Gimnazjum i Liceum.
Uporządkowanie spraw własności pozwalało poprawić kwestie gospodarowania środkami przeznaczonymi na remonty i utrzymanie budynków, a także stwarzało szan- sę szukania środków na inwestycje. Jednak mimo przeznaczania relatywnie sporych funduszy na szkolnictwo średnie niski budżet oświaty ograniczał możliwości inwesty- cyjne. Skupiono się więc na poprawie sytuacji w szkołach już działających10.
Remontów wymagały wszystkie siedziby szkolne wzniesione do 1914 roku, co wię- cej, część placówek należało wręcz przenieść do gmachów odpowiednich do realiza- cji celów szkolnych. Brak środków wymusił skupienie uwagi na sprawach bieżących, bardzo rzadko na generalnych remontach. Przykładowo na prace w budynkach gim- nazjów I, II i III w roku szkolnym 1928/1929 wydano 13 200 zł, a w roku szkolnym 1929/1930 50 000 zł11. Jednak działania te oraz wzniesienie wspomnianego wyżej gma- chu Gimnazjum VIII nie mogły znacząco unowocześnić szkolnej bazy Lwowa. W latach 1919–1939 do nowoczesnych zaliczyć można było siedzibę VIII Gimnazjum i Liceum, wzniesioną w 1890 roku, gmach IV Gimnazjum i Liceum, wybudowane w 1908 roku budynki V Gimnazjum i Liceum, Gimnazjum Akademickiego oraz wzniesioną w 1918 roku siedzibę Gimnazjum XI. W miarę dobre warunki pracy miały Gimnazja i Licea: VI
10 T. Czapczyński, W sprawie ilościowego zapotrzebowania Kuratoriów Okręgów Szkolnych, „Muze- um” R. 45, 1930, z. 4, s. 282–296; tegoż, Szkolnictwo średnie w Polsce w świetle cyfr. Rok szkolny 1921/22,
„Przegląd Pedagogiczny” R. 42, 1923, z. 2, s. 105–121; Z.Z., Szkoły średnie ogólnokształcące i semina- ria nauczycielskie w świetle cyfr, [w:] tamże R. 45, 1926, nr 21, s. 563–568; T.z.b., Szkolnictwo średnie ogólnokształcące i postulaty jego polityki w świetle cyfr, [w:] tamże R. 51, 1932, nr 36, s. 718–722; Szkol- nictwo ogólnokształcące: przemówienie Pana Dyrektora Departamentu Szkolnictwa Ogólnokształcące- go dra Michała Pollaka na posiedzeniu Państwowej Rady Oświecenia Publicznego w dniu 24.11.1936 r.,
„Oświata i Wychowanie” R. 8, 1936, z. 10, s. 837–843; Stan obecny szkolnictwa ogólnokształcącego.
Przemówienie Pana Dyrektora Departamentu Szkolnictwa Ogólnokształcącego dra Michała Pollaka na posiedzeniu Państwowej Rady Oświecenia Publicznego w dniu 24.11.1937 r., [w:] tamże R. 10, 1938, z. 1, s. 39–48; Stan szkolnictwa w okręgu szkolnym lwowskim w roku szkolnym 1937/38, [w:] Dziennik Urzędo- wy Kuratorium… R. 42, 1938, nr 10–12; Z. Ł a b u ń s k a, Ustrój szkolny w świetle cyfr, [w:] „Miesięcznik Literacki” grudzień/styczeń 1930/31, nr 14, [cyt. za:] Polska lewica społeczna wobec oświaty w latach 1919–1939. Wybór materiałów, wybór, przypisy, wstęp B. Ł u g o w s k i, E. R u d z i ń s k i, Warszawa 1960, s. 163–167; M. G u t o w s k i, Architektura szkół średnich w Polsce w okresie zaborów, Białystok 1991. Roz- prawy Naukowe Politechniki Białostockiej, nr 5, s. 15 i n.
11 Sprawozdanie z działalności komisarycznego zarządu królewskiego stołecznego miasta Lwowa w okresie od 2 września 1927 r. do 12 czerwca 1930 r. oraz zamknięcia gminy i bilanse zakładów miejskich za czas od 1 kwietnia 1929 r. do 31 marca 1930 r., Lwów 1930, s. 43.
(wzniesione w 1851 roku), I i III (wzniesione w 1878 roku), mieszczące się w starych zabudowaniach, ale zabudowaniach wykonanych z myślą o szkolnym przeznaczeniu.
Po remoncie w latach 30. XX wieku przyzwoity standard uzyskała kamienica z przeło- mu XVIII i XIX wieku, w której uczyła się młodzież II Gimnazjum i Liceum. Inne pla- cówki działały w gorszych warunkach. Gimnazjum i Liceum X zajmowało wielokrotnie remontowany i już w XIX wieku służący oświacie XVII-wieczny budynek poklasztor- ny. Gimnazja i licea VII, IX i XII wynajmowały kilka zaadaptowanych kamienic, a fi lia Gimnazjum i Liceum Akademickiego była jedynie współużytkownikiem gmachu.
Na 14 placówek siedem (gimnazja i licea: I, III, IV, VI, IX, XI oraz Akademickie) posiadało własne boiska sportowe, sześć placówek (gimnazja i licea: I, IV, V, VIII, XI oraz Akademickie) miało własną salę gimnastyczną. Lecz tylko obiekty sportowe przy gimnazjach i liceach IV, VIII, XI i Akademickim odpowiadały standardom 1. połowy XX wieku, a sale gimnastyczne gimnazjów i liceów VIII i XI były nawet wyposażone w scen- ki teatralne. Gimnazjum i Liceum V zakupiło od miasta w latach 30. przyszkolny plac, na którym miało powstać boisko. Pozostałe zakłady korzystały z obiektów sportowych w innych placówkach (m.in. z boisk, sal miejskich lub „sokolich”). Tylko kilka zakła- dów posiadało dziedziniec lub ogród. Inne zlokalizowane wśród starej, zwartej miejskiej zabudowy nie mogły na to liczyć. Większość siedzib szkolnych dysponowała miesz- kaniami dla dyrektorów i służby zakładu. Gmachy wzniesione w celach oświatowych miały też sale konferencyjne, szatnie, jadalnie, aule, świetlice oraz pomieszczenia na archiwa. Gimnazja i licea V i XI posiadały własne kaplice. Inne zakłady w czasie świąt korzystały z nabożeństw odprawianych w kościołach, cerkwiach i synagogach Lwowa.
Szkoły w zależności od wielkości siedziby posiadały od siedmiu (Gimnazjum i Liceum VII) do 15 i więcej klas lekcyjnych. Mimo trudnych warunków lokalo- wych we wszystkich placówkach działały odrębne gabinety przedmiotowe zwane też „ubikacjami”12. Przechowywano w nich liczące po kilkaset, a nawet kilka tysię- cy pozycji inwentarza zbiory pomocy naukowych, biblioteczek fachowych, zbiory nut i monet. W zakładach istniało od trzech do ośmiu gabinetów przedmiotowych, przy których funkcjonowały czytelnie i koła naukowe. Profi l szkoły miał wpływ na typ pro- wadzonych w niej gabinetów, wśród których można wyróżnić gabinety przyrodnicze, biologiczne, chemiczne, fi zyczne, geografi czne, geografi czno-historyczne, historyczne, gabinety map i obrazów, robót ręcznych, rysunkowe (rysunków odręcznych i geome- trycznych) oraz gabinety muzyczne, przy których działały orkiestry. W kilku zakładach funkcjonowały warsztaty introligatorskie, stolarskie, ciemnie fotografi czne. Działające w paru szkołach organizacje młodzieżowe miały własne izby, w paru innych spotkania takich organizacji odbywały się w salach, nad którymi owe organizacje sprawowały opiekę. W placówkach działały wojewódzkie ogniska metodyczne historii i języka pol-
12 Słownik języka polskiego, pod red. J. K a r ł o w i c z a, A. K r y c z y ń s k i e g o, W. N i e d z i e l s k i e g o, Warszawa 1919, t. 7, T–Y, s. 200; Słownik języka polskiego, red. W. D o r o s z e w s k i, Warszawa 1967, t. 9, T–Wyf, s. 421.
skiego. Prawie we wszystkich znajdowały się też pomieszczenia służące jako biblioteki, czytelnie i wypożyczalnie, gromadzące od wielu lat tysiące książek.
Po 1932 roku na bazie dorobku materialnego każdego gimnazjum powstały dwupo- ziomowe szkoły średnie ogólnokształcące, kontynuujące tradycje poprzedników.
W końcu lat 30. warunki nauki w gimnazjach lwowskich były znośne, a w kilku pla- cówkach dobre lub nawet bardzo dobre. Uporządkowanie spraw własności stanowiło optymistyczny prognostyk dla rozwoju bazy szkolnictwa średniego ogólnokształcącego w kolejnych latach.
3. LWOWSKIE PAŃSTWOWE MĘSKIE SZKOŁY ŚREDNIE OGÓLNOKSZTAŁCĄCE W LATACH 1919–1939.
ZARYS HISTORII SZKÓŁ
I Państwowe Liceum i Gimnazjum im. Mikołaja Kopernika we Lwowie13 tradycję swą ciągnęło od założonej 7 listopada 1817 roku trzyletniej szkoły realnej, rozszerzonej
13 I Deržavna gimnazija im. Mikołaja Kopernika u L’vovi 1916–1939, [w:] L’vivśkij oblasny deržavny archiv. Fond No. 79; Biblioteka Jagiellońska, sygn. rkps. Przyb. 77/26: A. B r a d e c k i, Pierwsze państwowe gimnazjum matematyczno-przyrodnicze im. Mikołaja Kopernika we Lwowie, Zabrze 1985, cz. 1: Rys histo- ryczny; Dziennik Urzędowy dla Rady szkolnej w Galicji, Lwów, R. 25, 1921, nr 18, s. 447–449; Dziennik Urzędowy Kuratorium… R. 39, 1935, nr 6, s. 223; tamże R. 40, 1936, nr 6, s. 319–320; tamże R. 41, 1937, nr 3, s. 155–158; tamże, nr 5, s. 339; tamże, nr 6, s. 403–407; tamże, nr 12, s. 796–819; tamże R. 42, 1938, nr 6, s. 261–264; Sprawozdanie dyrekcji c.k. Wyższej Szkoły Realnej we Lwowie za r. szk. 1874; Sprawo- zdanie dyrekcji c.k.… za r. szk. 1875; Sprawozdanie dyrekcji c.k.… za r. szk. 1876; Sprawozdanie dyrekcji c.k.... za r. szk. 1877; Sprawozdanie dyrekcji c.k.... za r. szk.1878; Sprawozdanie dyrekcji c.k.… za r. szk.
1879; Sprawozdanie dyrekcji c.k.… za r. szk. 1880; Sprawozdanie dyrekcji c.k.… za r. szk. 1882; Sprawo- zdanie dyrekcji c.k.… za r. szk. 1885; Sprawozdanie dyrekcji c.k.… za r. szk. 1886; Sprawozdanie dyrekcji c.k.… za r. szk. 1887; Sprawozdanie dyrekcji c.k.... za r. szk. 1888; Sprawozdanie dyrekcji c.k.… za r. szk.
1889; Sprawozdanie dyrekcji c.k.… za r. szk. 1890; Sprawozdanie dyrekcji c.k.… za r. szk. 1891; Sprawo- zdanie dyrekcji c.k.… za r. szk. 1892; Sprawozdanie dyrekcji c.k.… za r. szk. 1895; Sprawozdanie dyrekcji c.k.… za r. szk. 1897; Sprawozdanie dyrekcji c.k.… za r. szk. 1902; Sprawozdanie dyrekcji c.k.… za r. szk. 1903; Sprawozdanie dyrektora c.k. I Wyższej Szkoły Realnej we Lwowie za r. szk. 1904; Sprawozda- nie dyrektora… za r. szk. 1905; Sprawozdanie dyrektora… za r. szk. 1907; Sprawozdanie dyrektora… za r. szk. 1907/8; Sprawozdanie dyrektora… za r. szk. 1908/9; Sprawozdanie dyrektora… za r. szk. 1909/10;
Sprawozdanie dyrektora… za r. szk. 1910/11; Sprawozdanie dyrektora… za r. szk. 1911/12; Sprawozdanie dyrektora… za r. szk. 1912/13; Sprawozdanie dyrektora… za r. szk. 1913/14; Sprawozdanie dyrektora… za r. szk. 1914/15 i 15/16; Sprawozdanie dyrektora… za r. szk. 1916/17; Sprawozdanie państwowej I Szkoły Realnej względnie I Gimnazjum matematyczno-przyrodniczego im. Mikołaja Kopernika we Lwowie za r. szk. 1920/21; S. L e h n e r t, dz. cyt., tabl. 50 a, s. 46–47; Z. Z a g ó r o w s k i, dz. cyt., s. 306–307; Szkoły Rzeczypospolitej Polskiej…, s. 536–537; Z. P o p ł a w s k i, Gimnazja na odłączonych ziemiach Małopolski Wschodniej, „Semper Fidelis” R. 1993, nr 3 (16), s. 12; T. K r z y ż e w s k i, Wspomnienia z lat 1920–30 z I Gimnazjum, Kraków 1982.
w 1835 roku w „Akademię Realną i Handlową” o trzech rocznych kursach. W 1845 roku szkołę tę połączono z nowo utworzoną Akademią Techniczną, jako jej dwuletnią przygotowawczą szkołą realną. W roku szkolnym 1854/1855 zakład połączono z dwu- klasową niższą szkołą realną istniejącą przy C.K. Greckokatolickiej Szkole Wzorcowej.
W dniu 19 lutego 1856 roku zakład odłączono od Akademii Technicznej i rozwinięto w sześcioklasową C.K. Wyższą Szkołę Realną we Lwowie. W 1872 roku rozporzą- dzeniem Rady Szkolnej Krajowej z 22 sierpnia 1872 roku, l. 5917 [liczba dziennika 5917], wydanym na mocy rozporządzenia ministra oświaty z 24 lipca 1872 roku, za- kład rozszerzono w szkołę siedmioklasową. Liczba uczniów wymusiła otwarcie w roku szkolnym 1872/1873 klas równorzędnych (zakład miał 23 oddziały), które w 1899 roku wyodrębniono w fi lię zakładu głównego. Na jej bazie w roku szkolnym 1903/1904 utworzono II szkołę realną. Na przełomie wieków XIX i XX pojawia się przy nazwie szkoły oznaczenie: nr I (C.K. I Wyższa Szkoła Realna we Lwowie). Jako gimnazjum realne zakład główny działał do roku szkolnego 1921/1922. Przekształcono go wów- czas w gimnazjum o profi lu matematyczno-przyrodniczym. W 1921 roku okólnikiem kuratorium okręgu szkolnego lwowskiego z 18 czerwca 1921 roku nadano placówce jako gimnazjum ogólnokształcącemu nr I (wśród lwowskich gimnazjów). Zakład otrzy- mał też na podstawie okólnika kuratorium okręgu szkolnego lwowskiego z 11 listopada 1921 roku patrona – Mikołaja Kopernika – i przyjął nazwę: I Państwowe Gimnazjum im. Mikołaja Kopernika we Lwowie. Wśród szkół średnich zakład miał nr 559. Od 1 września 1937 roku przy gimnazjum otwarto klasę pierwszą liceum, co potwierdziło Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego [dalej: MWRiOP] roz- porządzeniem z 23 lutego 1938 roku. Wtedy też zakład, a raczej zespół szkół, przyjął nazwę: I Państwowe Liceum i Gimnazjum im. Mikołaja Kopernika we Lwowie. Swoje święto szkoła obchodziła 4 marca, w dniu św. Kazimierza. W pierwszej fazie pracy placówka mieściła się w lewym skrzydle domu Darowskiego (gmach byłego klasztoru oo. Trynitarzy), z wejściem od ul. Ormiańskiej nr 2. W 1848 roku budynek oddano Rusinom, którzy otwarli w nim „Dom Narodowy”, i wejście do szkoły odtąd znajdo- wało się od strony ul. Teatralnej (później Rutkowskiego) nr 22. W dniu 12 kwietnia 1877 roku placówka otrzymała wzniesiony przez gminę miejską Lwowa budynek przy ul. Kamiennej nr 2. W latach 1919–1939 szkoła była zakładem matematyczno-przyrod- niczym z wydziałem humanistycznym. Działała w gmachu miejskim przy ul. Kubali (dawna ul. Kamienna) nr 4. Zakład od początku, aż do zakończenia swej działalności, był zawsze szkołą męską z polskim językiem wykładowym.
II Państwowe Liceum i Gimnazjum im. Karola Szajnochy we Lwowie14 powstało w 1820 roku z klas równorzędnych gimnazjum akademickiego. Szkoła zajmowała po- czątkowo budynek oo. Dominikanów przy ul. Ormiańskiej nr 131. Do roku szkolnego 1848/1849 była placówką sześcioklasową (cztery klasy gramatyczne i dwie humani- styczne) z łaciną i niemieckim jako językami wykładowymi. Od 1828 roku gimnazjum nosiło nazwę: Caesaro Regium Gymnasium Leopoliense ad Dominicanos. W 1848 roku wprowadzono język polski jako wykładowy. Jednak w 1849 roku zastąpiono go znowu językiem niemieckim (była to represja za wystąpienie lwowian przeciwko monarchii).
W roku szkolnym 1849/1850 placówkę przekształcono w ośmioklasowe gimnazjum klasyczne z niemieckim językiem wykładowym. W roku szkolnym 1850/1851 przy za- kładzie utworzono cztery klasy równorzędne z gimnazjum niższym z polskim językiem nauczania, które to klasy równorzędne w 1858 roku wyodrębniono w III Gimnazjum.
14 II Deržavna gimnazija im. Karolja Šajnochi u L’vovi 1818–1939, [w:] L’vivśkij oblasny deržavny archiv. Fond No. 81; Dziennik Urzędowy dla... R. 25, 1921, nr 8, s. 261; tamże, nr 18, s. 447–449; Dzi- ennik Urzędowy Kuratorium... R. 40, 1936, nr 6, s. 319–320; tamże R. 41, 1937, nr 3, s. 155–158; tamże, nr 5, s. 339; tamże, nr 6, s. 403–407; tamże, nr 12, s. 796–819; tamże R. 42, 1938, nr 6, s. 261–264; Juventus Caesaro Regii Gymnasii Leopoliensis ad Dominicanos e moribus et progressu in Literis censa exeunte anno scholastico 1828; Juventus Caesaro..., 1830; Juventus Caesaro..., 1831; Juventus Caesaro..., 1831; Juventus Caesaro..., 1832; Juventus Caesaro..., 1833; Juventus Caesaro..., 1834; Juventus Caesaro..., 1838; Juventus Caesaro..., 1840; Juventus Caesaro..., 1841; Juventus Caesaro..., 1843; Jahresbericht des c.c. Obergymna- siums bei den Dominikanern in Lemberg für das Schuljahr 1849/50; Jahres=Bericht des kaiser. könig. deu- tschen Ober=Gymnasiums und der damit verbundenen polnischen vier Parallel=classen bei den Dominikanern in Lemberg für das Schul-Jahr 1850/51; Jahres=Bericht..., 1852; Jahresbericht des k.k. zweiten Lemberger Ober-Ghmnasiums für das Schuljahr 1853; Jahresbericht..., 1854; Jahres-Bericht des k.k. zweiten Ober-Gym- nasiums in Lemberg für das Schuljahr 1855; Jahres Bericht..., 1856; Jahres Bericht..., 1861; Jahres Bericht..., 1862; Jahres Bericht..., 1863; Jahres Bericht..., 1873; Jahres Bericht..., 1876; Jahres Bericht..., 1877; Jah- res Bericht..., 1878; Jahres Bericht..., 1879; Jahres Bericht..., 1880; Jahres Bericht..., 1881; Jahres Bericht..., 1882; Jahresbericht des k.k. zweiten Obergymnasiums in Lemberg für das Schuljahr 1883; Jahresbericht..., 1884; Jahresbericht..., 1885; Jahresbericht..., 1886; Jahresbericht..., 1887; Jahresbericht..., 1888; Jahresbe- richt..., 1889; Jahresbericht..., 1890; Jahresbericht..., 1891; Jahresbericht..., 1892; Jahresbericht..., 1893; Jah- resbericht..., 1894; Jahresbericht..., 1895; Jahresbericht..., 1896; Jahresbericht..., 1897; Jahresbericht..., 1898;
Jahresbericht..., 1899; Jahresbericht..., 1900; Jahresbericht..., 1901; Jahresbericht..., 1902; Jahresbericht..., 1903; Jahresbericht..., 1904; Jahresbericht..., 1905; Jahresbericht des k.k. zweiten Staats-Gymnasiums in Lemberg für das Schul-jahr 1906; Jahresbericht..., 1908; Jahresbericht des k.k. zweiten Staats-Gymnasiums in Lemberg veröffentlicht am Schlusse des Schuljahr 1909, t. 1; Jahresbericht..., 1910; Jahresbericht..., 1911;
Jahresbericht..., 1913; Sprawozdanie dyrekcji państwowego Gimnazjum II im. Karola Szajnochy we Lwowie za r. szk. 1920/21; Sprawozdanie dyrekcji..., 1925/26; Sprawozdanie dyrekcji..., 1926/27; Sprawozdanie dy- rekcji..., 1928/29; Sprawozdanie dyrekcji..., 1932/33; Zmiana języka wykładowego w gimnazjum II we Lwo- wie, „Muzeum” R. 33, 1918, nr 10, s. 506–507; S. L e h n e r t, dz. cyt., tabl. 50 a, s. 46–47; Z. Z a g ó r o w s k i, dz. cyt., Warszawa–Lwów 1924, s. 307; Szkoły Rzeczypospolitej Polskiej…, s. 536–537; F. B o s t e l, Stuletni jubileusz II gimnazjum we Lwowie, [w:] Wiadomości do dziejów wychowania i szkolnictwa w Polsce, t. 1, 1921, nr 1, s. 8–10; Z. P o p ł a w s k i, dz. cyt., s. 12; W. C z a p l i ń s k i, Szkoła w młodych oczach, Kraków 1982;
J. Z i e l i ń s k i, Lwowskie II Gimnazjum Państwowe im. Karola Szajnochy w latach trzydziestych XX w., „Sem- per Fidelis” R. 1995, nr 4 (27) lipiec/sierpień, s. 21–22.
Proces formowania II Gimnazjum w latach 50. XIX wieku zakończył dekret na- miestnika z 15 maja 1855 roku, w którym ogłoszono utworzenie zakładu o nazwie K.K. Zweiten Ober-Gymnasiums in Lemberg – szkoły klasycznej z niemieckim ję- zykiem wykładowym. Uczniowie mogli się w niej uczyć w zależności od wyboru języków krajowych: polskiego lub ruskiego (zwanego wówczas ukraińskim). W 1906 roku gimnazjum zmieniło nazwę na K.K. Zweiten Staatsgymnasiums in Lemberg.
W roku szkolnym 1918/1919 wprowadzono w szkole polski język wykładowy. W 1921 roku w myśl okólnika kuratorium okręgu szkolnego lwowskiego z 11 listopada 1921 roku zakład przyjął nazwę: Państwowe Gimnazjum II im. Karola Szajnochy we Lwowie. Dnia 1 września 1937 roku przy gimnazjum powstała pierwsza klasa liceum, co potwierdza rozporządzenie MWRiOP z dnia 23 lutego 1938 roku. Zespół szkół przy- jął nazwę II Państwowe Liceum i Gimnazjum im. Karola Szajnochy we Lwowie i miał nr 560. Gimnazjum wraz z późniejszym liceum były szkołami męskimi. W latach 1919–
–1939 była to szkoła humanistyczna z wydziałem humanistycznym. Gimnazjum potocz- nie we Lwowie nazywano szkołą niemiecką (od języka nauczania w latach 1820–1919) lub dominikańską (od pierwszej lokalizacji w budynku oo. Dominikanów). W 1853 roku szkołę przeniesiono z budynku oo. Dominikanów do kamienicy Bauera na Wałach Gubernatorskich (ul. Podwale nr 2–4), w której mieściła się do 1939 roku. Swoje święto szkoła obchodziła 4 marca, w dniu św. Kazimierza.
III Państwowe Liceum i Gimnazjum im. Króla Stefana Batorego we Lwowie15 wzięło początek z działających od 1 listopada 1850 roku klas równorzędnych z polską
15 III Deržavna gimnazija im. Stefana Batorija u L’vovi 1869–1939, [w:] L’vivśkij oblasny deržavny archiv. Fond No. 82; Dziennik Urzędowy dla... R. 25, 1921, nr 18, s. 447–449; Dziennik Urzędowy Ku- ratorium... R. 40, 1936, nr 6, s. 319–320; tamże R. 41, 1937, nr 3, s. 155–158; tamże, nr 5, s. 339; tamże, nr 6, s. 403–407; tamże, nr 12, s. 796–819; tamże R. 42, 1938, nr 6, s. 261–264; Sprawozdanie roczne c.k. Gimnazjum im. Franciszka Józefa we Lwowie r. szk. 1896; Sprawozdanie dyrekcji c.k. gimnazjum lwowskiego im. Franciszka Józefa za r. szk. 1876; Sprawozdanie dyrekcji..., 1877; Sprawozdanie dyrek- cji c.k. lwowskiego gimnazjum im. Franciszka Józefa za r. szk. 1878; Sprawozdanie dyrekcji..., 1879;
Sprawozdanie dyrekcji..., 1880; Sprawozdanie dyrekcji..., 1882; Sprawozdanie dyrekcji..., 1883; Sprawo- zdanie dyrekcji..., 1886; Sprawozdanie dyrekcji..., 1887; Sprawozdanie dyrekcji..., 1888; Sprawozdanie dyrekcji..., 1889; Sprawozdanie dyrekcji..., 1890; Sprawozdanie dyrekcji..., 1891; Sprawozdanie dyrek- cji..., 1893; Sprawozdanie dyrekcji..., 1894; Sprawozdanie dyrekcji..., 1895; Sprawozdanie dyrekcji..., 1896; Sprawozdanie dyrekcji..., 1897; Sprawozdanie dyrekcji..., 1898; Sprawozdanie dyrekcji..., 1899;
Sprawozdanie dyrekcji..., 1900; Sprawozdanie dyrekcji..., 1901; Sprawozdanie dyrekcji..., 1903; Sprawo- zdanie dyrekcji..., 1904; Sprawozdanie dyrekcji..., 1905; Sprawozdanie dyrekcji..., 1906; Sprawozdanie dyrekcji..., 1907; Sprawozdanie dyrekcji..., 1908; Sprawozdanie dyrekcji..., 1909; Sprawozdanie dyrek- cji..., 1910; Sprawozdanie dyrekcji..., 1911; Sprawozdanie Dyrektora c.k. gimnazjum im Franciszka Józefa we Lwowie za r. szk. 1912; Sprawozdanie Dyrektora..., 1913; Sprawozdanie Dyrektora..., 1914; Spra- wozdanie dyrekcji c.k. gimnazjum im. Franciszka Józefa we Lwowie za lata szkolne 1914/15 i 1915/16;
Sprawozdanie dyrekcji c.k. Gimnazjum Franciszka Józefa we Lwowie za r. szk. 1916/17; Sprawozdanie dyrekcji..., 1917/18; Sprawozdanie dyrekcji Gimnazjum Państwowego III we Lwowie za r. szk. 1918/19;
Sprawozdanie dyrekcji Państwowego III Gimnazjum lwowskiego im. Stefana Batorego za r. szk. 1920/21;
mową nauczania II Gimnazjum. Dnia 9 lipca 1857 roku klasy te na mocy postanowie- nia z dnia 21 października 1856 roku rozwinięto w ośmioletnie gimnazjum klasycz- ne z polską mową nauczania. Szkoła przyjęła nazwę: C.K. Gimnazjum im. Franciszka Józefa we Lwowie. Uznanie za patrona szkoły cesarza było wyrazem wdzięczności za przyznanie Galicji autonomii. W 1863 roku siedzibą zakładu został budynek po klasz- torze oo. Bernardynów przy ul. Wałowej nr 18, zajmowany dotąd przez Gimnazjum Akademickie. W 1876 roku placówkę przeniesiono do wzniesionego dla niej stara- niem gminy miasta Lwowa na miejscu dawnego klasztoru oo. Karmelitów budynku przy ul. Stefana Batorego nr 5. W budynku zaś oo. Bernardynów przez lata mieściły się kolejne fi lie gimnazjum Franciszka Józefa, które dały początek gimnazjom: IV, V, VII, VIII. W latach 1876–1913 zakład nosił nazwę C.K. Gimnazjum Lwowskie im.
Franciszka Józefa. W 1919 roku przyjął nazwę: Gimnazjum Państwowe III we Lwowie.
W 1921 roku patronem szkoły został król Stefan Batory i nazwa zakładu brzmiała ko- lejno: Państwowe III Gimnazjum Lwowskie im. Króla Stefana Batorego i Państwowe Gimnazjum III im. Króla Stefana Batorego we Lwowie (okólnik Kuratorium Okręgu Szkolnego Lwowskiego z 11 listopada 1921). Wreszcie w wyniku utworzenia przy gim- nazjum 1 września 1937 roku pierwszej klasy liceum, co potwierdziło rozporządzenie MWRiOP z dnia 23 lutego 1938 roku, powstały zespół szkół średnich przyjął nazwę III Państwowe Liceum i Gimnazjum im. Stefana Batorego we Lwowie i miał nr 561.
Gimnazjum i liceum były zakładami męskimi typu klasycznego (z łaciną i greką) z pol- skim językiem wykładowym. W latach 1918–1939, podobnie jak w latach 1876–1918, szkoła mieściła się w budynku gminy miasta Lwowa przy ul. Batorego nr 5. Tylko w la- tach 1914–1918 szkoła znajdowała się w budynku oo. Bernardynów przy ul. Wałowej nr 18. Święto obchodziła 4 marca, w dniu św. Kazimierza.
IV Państwowe Liceum i Gimnazjum im. Jana Długosza we Lwowie16 zaczęło pracę w 1876 roku jako wydzielone klasy równorzędne gimnazjum Franciszka Józefa w bu-
Sprawozdanie dyrekcji Państwowego Gimnazjum III im. króla Stefana Batorego we Lwowie za r. szk.
1927/28 z uwzględnieniem dziesięciolecia 1918–1928; Sprawozdanie dyrekcji Państwowego III Gimna- zjum im. króla Stefana Batorego we Lwowie za r. szk. 1929/30; Państwowe Gimnazjum III klasyczne im.
króla Stefana Batorego we Lwowie: sprawozdanie dyrekcji za r. szk. 1930/31; Państwowe Gimnazjum III..., 1931/32; Państwowe Gimnazjum III..., 1932/33; Państwowe III Gimnazjum nr 561 im. króla Stefana Batorego we Lwowie: sprawozdanie dyrekcji za r. szk. 1933/34; Państwowe Gimnazjum..., 1934/35; Pań- stwowe Gimnazjum..., 1935/36; Państwowe Gimnazjum..., 1936/37; Państwowe Gimnazjum..., 1937/38;
III Państwowe Liceum i Gimnazjum im. Stefana Batorego we Lwowie: sprawozdanie dyrekcji za r. szk.
1938/39; Księga Pamiątkowa półwiekowego jubileuszu Gimnazjum im. Franciszka Józefa I we Lwowie, red. J. B i a ł y n i a - C h o ł o d e c k i, Lwów 1909; S. L e h n e r t, dz. cyt., tabl. 50 a, s. 46–47; Z. Z ag ó r o w s k i, dz. cyt., s. 307–308; Szkoły Rzeczypospolitej Polskiej…, s. 536–537; Z. P o p ł a w s k i, dz. cyt., s. 12–13;
S. L a s k o w n i c k i, Szpada, bagnet, lancet: moje wspomnienia, Wrocław 1970.
16 Dziennik Urzędowy dla... R. 25, 1921, nr 18, s. 447–449; Dziennik Urzędowy Kuratorium… R. 40, 1936, nr 6, s. 319–320; tamże R. 41, 1937, nr 3, s. 155–158; tamże, nr 5, s. 339; tamże, nr 6, s. 403–407;
tamże, nr 12, s. 796–819; tamże R. 42, 1938, nr 6, s. 261–264; Sprawozdanie dyrekcji c.k. Gimnazjum IV
dynku oo. Bernardynów. Szkołą samodzielną placówka została na podstawie posta- nowienia cesarza z 14 maja 1877 roku, które weszło w życie 1 września 1899 roku na mocy rozporządzenia Ministerstwa Wyznań i Oświecenia [dalej: MWiO] z dnia 20 maja 1879. Do 1918 roku szkoła działała pod nazwą: C.K. Gimnazjum IV we Lwowie. Duża liczba oddziałów spowodowała konieczność otwarcia klas równorzęd- nych przy ul. Łyczakowskiej nr 3. Na mocy postanowienia z 6 maja 1889 roku i rozpo- rządzenia MWiO z 15 maja 1889 roku wydzielono pod budowę budynku szkoły część ogrodu Szkoły Politechnicznej przy ul. Lipowej i ul. św. Magdaleny. Roboty, rozpoczęte 13 czerwca 1889 roku, zakończono w 1890 roku. W dniu 14 września 1890 roku odbyła się uroczystość otwarcia i poświęcenia gmachu. W 1909 roku działające przy gimna- zjum od roku szkolnego 1898/1899 klasy równorzędne przeniesione zostały do wyna- jętych przy ul. Chocimskiej kamienic nr 4 i 6 – powstało z nich gimnazjum IX. W la- tach 1914–1918 budynki zakładu głównego i klas równorzędnych zajmowały wojska walczących stron. W 1920 roku mocą reskryptu MWRiOP z 16 października 1920 roku i okólnikiem Kuratorium Okręgu Szkolnego Lwowskiego z 11 listopada 1921 roku za- kład otrzymał nazwę Państwowe Gimnazjum IV im. Jana Długosza we Lwowie i pod nią działał do utworzenia w 1932 roku liceum, które otwarto na podstawie rozporzą- dzenia MWRiOP z dnia 23 lutego 1938 roku. Utworzony zespół szkół we wrześniu 1938 roku przyjął nazwę IV Państwowe Liceum i Gimnazjum im. Jana Długosza we Lwowie. Gimnazjum było szkołą męską, klasyczną dawnego typu (z greką i łaciną)
we Lwowie za rok 1880; Sprawozdanie dyrekcji..., 1881; Sprawozdanie dyrekcji..., 1882; Sprawozdanie dyrekcji..., 1883; Sprawozdanie dyrekcji..., 1884; Sprawozdanie dyrekcji..., 1885; Sprawozdanie dyrek- cji..., 1887; Sprawozdanie dyrekcji..., 1888; Sprawozdanie dyrekcji..., 1889; Sprawozdanie dyrekcji..., 1890; Sprawozdanie dyrekcji..., 1891; Sprawozdanie dyrekcji..., 1892; Sprawozdanie dyrekcji..., 1893;
Sprawozdanie dyrekcji..., 1894; Sprawozdanie dyrekcji..., 1895; Sprawozdanie dyrekcji..., 1896; Sprawo- zdanie dyrekcji..., 1897; Sprawozdanie dyrekcji..., 1898; Sprawozdanie dyrekcji..., 1899; Sprawozdanie dy- rekcji..., 1900; Sprawozdanie dyrekcji..., 1901; Sprawozdanie dyrekcji..., 1902; Sprawozdanie dyrekcji..., 1903; Sprawozdanie dyrekcji..., 1906; Sprawozdanie dyrekcji..., 1907; Sprawozdanie dyrekcji..., 1908;
Sprawozdanie dyrekcji..., 1909; Sprawozdanie dyrekcji..., 1911; Sprawozdanie dyrekcji..., 1912; Spra- wozdanie dyrekcji..., 1913; Sprawozdanie dyrekcji..., 1914; Sprawozdanie dyrekcji..., 1914/15 i 1915/16;
Sprawozdanie dyrekcji..., 1916/17; Sprawozdanie dyrekcji..., 1917/18; Sprawozdanie dyrekcji Gimnazjum IV we Lwowie za r. szk. 1918/19; Sprawozdanie dyrekcji Gimnazjum im. Jana Długosza we Lwowie za r. szk. 1920/21; Sprawozdanie dyrekcji..., 1924/25; Sprawozdanie dyrekcji..., 1925/26; Sprawozdanie dyrekcji..., 1926/27; Sprawozdanie dyrekcji..., 1927/28; Sprawozdanie dyrekcji Gimnazjum IV im. Jana Długosza we Lwowie za r. szk. 1928/29; Sprawozdanie dyrekcji Państwowego Gimnazjum IV im. Jana Długosza we Lwowie za r. szk. 1929/ 1930; Sprawozdanie dyrekcji..., 1931/32; Jubileusz IV Gimnazjum im. Jana Długosza we Lwowie, „Przegląd Pedagogiczny” R. 47 (12), nr 23, s. 571–572; S. L e h n e r t, dz.
cyt., tabl. 50 a, s. 46–47; Z. Z a g ó r o w s k i, dz. cyt., s. 308; Szkoły Rzeczypospolitej Polskiej…, s. 536–537;
Z. P o p ł a w s k i, dz. cyt., s. 13; S. Wa s y l e w s k i, Czterdzieści lat powodzenia: przebieg mojego życia, Wrocław 1959; S. R z e p i ń s k i, Pamiętnik pięćdziesięcioletniej polskiej pracy pedagogicznej 1895–1935, Kraków 1937, s. 5, 13–16; S. S t a r z e w s k i, Z życia lwowskiej młodzieży szkolnej przed listopadem 1918, [w:] Źródła do dziejów walk o Lwów i województwa południowo-wschodnie 1918–1920, Lwów 1933/37, Ser. II, cz. 2, s. 74–79.
i z polskim językiem nauczania. Święto szkoła obchodziła 20 października, w dniu św.
Jana Kantego. Wśród szkół średnich zakład miał nr 562 i w latach 1919–1939 mieścił się w budynku państwowym przy ul. Nikorowicza nr 2.
V Państwowe Liceum i Gimnazjum im. Hetmana Stanisława Żółkiewskiego we Lwowie17 swe dzieje wywodzi z fi lii Gimnazjum Franciszka Józefa we Lwowie, dzia- łającej w latach 1890/1891 i 1891/1892 w zabudowaniach oo. Bernardynów przy ul. Wałowej nr 18. Gimnazjum rozwijało się stopniowo przez otwieranie kolejnych klas. Usamodzielnione zostało 1 września 1892 roku na mocy postanowienia z 3 marca 1891 roku jako gimnazjum niższe. Na mocy postanowienia z 4 września 1893 roku stało się od roku szkolnego 1893/1894 gimnazjum wyższym. W roku szkolnym 1896/1897 było już ośmioklasowym gimnazjum klasycznym. Do 1918 roku nosiło nazwę C.K.
Gimnazjum V we Lwowie. Duża frekwencja uczniów w roku szkolnym 1892/1893 spowodowała konieczność otwarcia fi lii szkoły przy ul. Podwale nr 7. W roku szkol- nym 1902/1903 fi lię przeniesiono na ul. Łyczakowską nr 37 i usamodzielniono jako Gimnazjum VI. Dalszy wzrost frekwencji w szkole głównej powodował potrzebę dal- szego utrzymywania fi lii zakładu przy ul. Podwale nr 7, a w roku szkolnym 1903/1904 wymusił wynajęcie kamienicy przy ul. Czarnieckiego nr 8, w której znalazła pomiesz- czenie kolejna fi lia szkoły. Usamodzielniła się ona w roku szkolnym 1908/1909 jako Gimnazjum VIII. W roku szkolnym 1907/1908 w dniach 21–23 października 1907 roku zakład główny przeniósł się do nowo wzniesionego na jego potrzeby gmachu przy ul. Młynarskiej (bocznej). W latach 1919–1939 szkoła mieściła się w tym samym bu- dynku państwowym przy ul. Samuela Kuszewicza nr 5. W tych latach jej patronem był hetman Stanisław Żółkiewski. Na podstawie okólnika Kuratorium Okręgu Szkolnego Lwowskiego z dnia 11 listopada 1921 roku szkoła przyjęła nazwę Państwowe Gimna- zjum V im. Hetmana Stanisława Żółkiewskiego we Lwowie. W dniu 1 września 1937 roku przy gimnazjum otwarta została pierwsza klasa liceum. Otwarcie liceum potwier-
17 V Deržavna gimnazija im. Stanislava Žolkevs’kogo u L’vovi 1869–1939, [w:] L’vivśkji oblasny deržavny archiv. Fond No. 83; Dziennik Urzędowy dla... R. 25, 1921, nr 18, s. 447–449; Dziennik Urzę- dowy Kuratorium... R. 40, 1936, nr 6, s. 319–320; tamże R. 41, 1937, nr 3, s. 155–158; tamże, nr 5, s. 339; tamże, nr 6, s. 403–407; tamże, nr 12, s. 796–819; tamże R. 42, 1938, nr 6, s. 261–264; Sprawozda- nie dyrekcji c.k. Gimnazjum V we Lwowie za r. szk. 1897; Sprawozdanie dyrekcji..., 1898; Sprawozdanie dyrekcji..., 1899; Sprawozdanie dyrekcji..., 1900; Sprawozdanie dyrekcji..., 1901; Sprawozdanie dyrek- cji..., 1902; Sprawozdanie dyrekcji..., 1904; Sprawozdanie dyrekcji..., 1905; Sprawozdanie dyrekcji..., 1906; Sprawozdanie dyrekcji..., 1907; Sprawozdanie dyrekcji..., 1908; Sprawozdanie dyrekcji..., 1909;
Sprawozdanie dyrekcji..., 1910; Sprawozdanie dyrekcji..., 1911; Sprawozdanie dyrekcji..., 1912; Sprawo- zdanie dyrekcji..., 1913; Sprawozdanie dyrekcji..., 1914; Sprawozdanie dyrekcji Państwowego Gimna- zjum V im. hetmana Stanisława Żółkiewskiego we Lwowie za r. szk. 1920/21; Sprawozdanie dyrekcji..., 1925/26; Sprawozdanie dyrekcji..., 1928/29; Sprawozdanie dyrekcji..., 1933/34 i 1934/35; Sprawozdanie dyrekcji..., 1935/36; Sprawozdanie dyrekcji..., 1936/37; S. L e h n e r t, dz. cyt., tabl. 50 a, s. 46–47; Z. Z a - g ó r o w s k i, dz. cyt., s. 308; Szkoły Rzeczypospolitej Polskiej…, s. 536–537; Z. P o p ł a w s k i, dz. cyt., s. 13;
S. Ł e m p e c k i, Złote paski, Warszawa 1957.
dzało rozporządzenie MWRiOP z dnia 23 lutego 1938 roku. Od tego momentu istniejący zespół szkół przyjął nazwę V Państwowe Liceum i Gimnazjum im. Hetmana Stanisława Żółkiewskiego we Lwowie. Zakład nosił nr 563 i obchodził święto 20 października, w dniu św. Jana Kantego. Gimnazjum i liceum były szkołami męskimi z polskim języ- kiem wykładowym. Do roku 1920 gimnazjum było szkołą klasyczną, a po 1920 roku miało typ humanistyczny z dwoma wydziałami: matematycznym i humanistycznym.
VI Państwowe Liceum i Gimnazjum im. Stanisława Staszyca we Lwowie18 po- wstało z działającej od roku szkolnego 1892/1893 fi lii Gimnazjum V przy ul. Podwale nr 7. Filia w roku szkolnym 1901/1902 miała dziewięć klas. W roku szkolnym 1902/1903 przeniesiona została na ul. Łyczakowską nr 37, do budynku po Galicyjskim Zakładzie dla Ciemnych. Na mocy postanowienia ministra WiO z 11 sierpnia 1902 i rozporządze- nia Rady Szkolnej Krajowej z 20 sierpnia 1902 otwarto, korzystając z tej fi lii, 1 września 1902 roku C.K. Gimnazjum VI we Lwowie. Pod tą nazwą działał zakład do końca 1918 roku. Szkoła od 1 września 1902 do 31 sierpnia 1903 roku była gimnazjum prowizorycz- nym i dopiero 1 września 1903 roku stała się szkołą stałą typu klasycznego. W latach 1919–1939 gimnazjum nadal znajdowało się przy ul. Łyczakowskiej nr 37. W 1924 roku budynek szkoły wykupił od kolejnych właścicieli Skarb Państwa. W 1919 roku zakład przyjął nazwę w brzmieniu: VI Państwowe Gimnazjum we Lwowie. W 1921 roku szko- ła na podstawie okólnika Kuratorium Okręgu Szkolnego Lwowskiego z dnia 11 listo- pada 1921 roku przyjęła za patrona Stanisława Staszyca i otrzymała nazwę Państwowe Gimnazjum VI im. Stanisława Staszyca we Lwowie. W dniu 1 września 1937 roku przy gimnazjum otwarto liceum, co zatwierdziło rozporządzeniem MWRiOP z dnia 23 lute- go 1938 roku. Po powstaniu liceum zespół szkół przyjął nazwę VI Państwowe Liceum
18 VI Deržavna gimnazija im. Stanislava Stasica u L’vovi 1902–1939, [w:] L’vivśkij oblasny deržavny archiv. Fond No. 84; Dziennik Urzędowy dla... R. 25, 1921, nr 18, s. 447–449; Dziennik Urzędowy Ku- ratorium... R. 40, 1936, nr 6, s. 319–320; tamże R. 41, 1937, nr 3, s. 155–158; tamże, nr 5, s. 339; tamże, nr 6, s. 403–407; tamże, nr 12, s. 796–819; tamże R. 42, 1938, nr 6, s. 261–264; Sprawozdanie dyrekcji c.k. Gimnazjum VI we Lwowie za r. szk. 1902/03; Sprawozdanie dyrekcji..., 1903/04; Sprawozdanie dy- rekcji..., 1904/05; Sprawozdanie dyrekcji..., 1905/06; Sprawozdanie dyrekcji..., 1906/07; Sprawozdanie dyrekcji..., 1907/08; Sprawozdanie dyrekcji..., 1910/11; Sprawozdanie dyrekcji..., 1911/12; Sprawozdanie dyrekcji..., 1912/13; Sprawozdanie dyrekcji..., 1913/14; Sprawozdanie dyrekcji..., 1915/16; Sprawozdanie dyrekcji..., 1916/17; Sprawozdanie dyrekcji Gimnazjum VI we Lwowie za r. szk. 1918/19; Sprawozdanie dyrekcji Gimnazjum VI im. Stanisława Staszyca we Lwowie za r. szk. 1920/21; S. L e h n e r t, dz. cyt., tabl.
50 a, s. 46–47; Z. Zagórowski, dz. cyt., s. 308–309; Szkoły Rzeczypospolitej Polskiej…, s. 536–537; Z. P o - p ł a w s k i, dz. cyt., s. 13; W. S z o l g i n i a, Dom pod żelaznym lwem, Warszawa 1971; t e n ż e, Tamten Lwów, Wrocław 1994, t. 5, s. 125–128; S.E. N a h l i k, Przesiane przez pamięć, Kraków 1987, t. 1; L. J a w o r s k i, Gimnazjum VI im. Stanisław Staszyca we Lwowie 1902–1927. Dzieje i ludzie, Lwów 1927; M. Ty r o - w i c z, W galicyjskim gimnazjum, [w:] Pamiętnikarstwo polskie, Warszawa 1973, R. 3, nr 3/4, s. 118–124;
M. N a s z k o w s k i, Niespokojne dni wspomnienia z lat trzydziestych, Warszawa 1958; A. Z a k r z e w s k i, Sanatorium Mariańskie i medycyna. Wspomnienia z pierwszej ćwierci XX w., Wrocław 1975; A. H u t n i - k i e w i c z, Moje łyczakowskie gimnazjum, „Semper Fidelis” 1995, nr 4 (27) lipiec/sierpień, s. 19–21.
i Gimnazjum im. Stanisława Staszyca we Lwowie. W latach 1919–1939 zakład miał nr 564 i był szkołą męską z polskim językiem wykładowym typu klasycznego (po 1920 roku klasycznego dawnego), z wydziałem humanistycznym. Święto zakład obchodził 1 czerwca, w dniu bł. Jakuba Strepy.
VII Państwowe Liceum i Gimnazjum im. Tadeusza Kościuszki we Lwowie19 po- wstało z działającej pod koniec XIX wieku fi lii Gimnazjum Franciszka Józefa we Lwowie. Zakład usamodzielniono na mocy postanowienia cesarskiego z 30 stycznia 1905 roku, które wprowadzone zostało w życie reskryptem minister WiO z dnia 4 marca 1905 roku. Koszty utrzymania samodzielnej od 1 września 1905 roku szkoły ponosić miał Skarb Państwa. Zakład przyjął nazwę C.K. Gimnazjum VII we Lwowie i zajmo- wał gmach prywatny przy ul. Sokoła nr 2. Po usamodzielnieniu miał cztery klasy niższe w siedmiu równorzędnych oddziałach. W roku szkolnym 1909/1910 szkoła stała się pełnym ośmioletnim gimnazjum klasycznym. Wzrost liczby uczniów wymusił w roku szkolnym 1907/1908 otwarcie fi lii szkoły, którą pomieszczono w opuszczonym przez Gimnazjum V budynku byłego klasztoru oo. Bernardynów przy ul. Wałowej nr 18 (roz- winęła się później w Gimnazjum X). Po odzyskaniu niepodległości patronem szkoły został Tadeusz Kościuszko, a zakład przyjął nazwę Państwowe Gimnazjum VII im.
Tadeusza Kościuszki we Lwowie (okólnik Kuratorium Okręgu Szkolnego Lwowskiego z 11 listopada 1921 roku). W dniu 1 września 1937 roku powołano przy gimnazjum pierwszą klasę liceum, a realizując rozporządzenie z 23 lutego 1938 roku, rozwinięto na jej podstawie dwuletnie liceum. Powstały zespół szkół przyjął nazwę VII Państwowe Liceum i Gimnazjum im. Tadeusza Kościuszki we Lwowie. Szkoła po 1920 roku posia- dała nr 565 i była zakładem męskim z polskim językiem nauczania. W początku lat 20.
XX wieku przekształciła się w gimnazjum typu klasycznego nowego (bez greki). W la- tach 30. zakład zaś był szkołą klasyczną typu nowego i matematycznego z wydziałem humanistycznym. W okresie 1919–1939 szkoła nadal znajdowała się w kamienicy przy ul. Sokoła nr 2, którą państwo wykupiło z rąk prywatnych. Swe święto zakład obchodził 13 listopada, w dniu św. Stanisława Kostki.
19 Dziennik Urzędowy dla... R. 25, 1921, nr 18, s. 447–449; Dziennik Urzędowy Kuratorium... R. 40, 1936, nr 6, s. 319–320; tamże R. 41, 1937, nr 3, s. 155–158; tamże, nr 5, s. 339; tamże, nr 6, s. 403–407;
tamże, nr 12, s. 796–819; tamże R. 42, 1938, nr 6, s. 261–264; Sprawozdanie dyrekcji c.k. Gimnazjum VII we Lwowie za r. szk. 1909; Sprawozdanie dyrekcji..., 1910; Sprawozdanie dyrekcji..., 1911; Sprawozdanie dyrekcji..., 1912/13; Sprawozdanie dyrekcji..., 1913/14; Sprawozdanie dyrekcji..., 1916/17; Sprawozdanie dyrekcji..., 1917/18; Sprawozdanie dyrekcji Państwowego Gimnazjum VII im. Tadeusza Kościuszki we Lwowie za r. szk. 1920/21; Państwowe Gimnazjum VII im. Tadeusza Kościuszki we Lwowie: sprawo- zdanie dyrekcji za r. szk. 1931/32; Sprawozdanie dyrekcji Gimnazjum VII im. Tadeusza Kościuszki we Lwowie za r. szk. 1936/37; S. L e h n e r t, dz. cyt., tabl. 50 a, s. 46–47; Z. Z a g ó r o w s k i, dz. cyt., s. 309;
Szkoły Rzeczypospolitej Polskiej…, s. 536–537; J. Wi t t l i n, Mój Lwów, Warszawa 1991; Z. Popławski, dz. cyt., s. 13; Lwowskie wspominki gimnazjalne 1935–1939: praca na konkurs: Skąd nasz ród.
Opole [b.r.].
VIII Państwowe Liceum i Gimnazjum im. Króla Kazimierza Wielkiego we Lwowie20 w roku szkolnym 1903/1904 jako fi lia Ggimnazjum V działało w wynajętej kamienicy przy ul. Czarnieckiego nr 8. W roku szkolnym 1908/1909 na mocy postanowienia cesa- rza i reskryptu ministra WiO placówka została usamodzielniona i przyjęła nazwę C.K.
Gimnazjum VIII we Lwowie. Gimnazjum klasyczne, jakim był zakład na podstawie decyzji ministra WRiOP, z 8 lipca 1910 roku, począwszy od roku szkolnego 1910/1911, przekształcano w szkołę realną. Placówka w roku szkolnym 1911/1912 liczyła osiem klas w 20 oddziałach (osiem oddziałów gimnazjum wyższego klasycznego i 12 oddzia- łów gimnazjum niższego realnego). Liczba oddziałów wymusiła wynajęcie kamienicy przy ul. Łyczakowskiej nr 5. W pełni zakład przekształcono w gimnazjum realne w cza- sie pierwszej wojny światowej. W 1919 roku gimnazjum było ośmioletnią szkołą real- ną, która przyjęła nazwę: Państwowe Gimnazjum VIII (realne) we Lwowie. Reskrypt MWRiOP z 5 lutego 1921 roku ustalał nazwę zakładu w brzmieniu: Państwowe VIII Gimnazjum Realne im. Jędrzeja Śniadeckiego we Lwowie. Jednak w listopadzie 1921 roku reskrypt tego samego ministerstwa z 18 listopada 1921 roku zezwolił na zmianę patrona szkoły. Został nim król Kazimierz Wielki. Zakład przyjął nazwę Państwowe Gimnazjum VIII im. Króla Kazimierza Wielkiego we Lwowie. Szkoła nadal mieściła się w prywatnej kamienicy przy ul. Czarnieckiego nr 8. W 1921 roku placówkę prze- kształcono w gimnazjum ogólnokształcące o profi lu matematyczno-przyrodniczym.
W 1924 roku środki ministerialne pozwoliły rozpocząć budowę gmachu szkoły przy ul. Dwernickiego nr 17. Zły stan kamienicy wynajmowanej przez szkołę zmusił dyrek- tora w styczniu 1926 roku do przerwania nauki na miesiąc. Naukę za zgodą kuratorium zakład podjął w lutym tego roku w gmachu Gimnazjum II przy ul. Podwale nr 2, by 6 maja 1926 roku przenieść się do częściowo ukończonego budynku przy ul. Dwernickego nr 17 (roboty ukończono w następnym roku szkolnym). Od 1 września 1937 roku działało
20 VIII Deržavna gimnazija im. Kazimira Velikogo u L’vovi 1919–1939, [w:] L’vivśkij oblasny deržavny archiv. Fond No. 665; Dziennik Urzędowy dla... R. 25, 1921, nr 4, s. 139; tamże, nr 18, s. 509; tamże, nr 18, s. 447–449; Dziennik Urzędowy Kuratorium... R. 40, 1936, nr 6, s. 319–320; tamże R. 41, 1937, nr 3, s. 155–158; tamże, nr 5, s. 339; tamże, nr 6, s. 403–407; tamże, nr 12, s. 796–819; tamże R. 42, 1938, nr 6, s. 261–264; Sprawozdanie dyrekcji c.k. Gimnazjum VIII we Lwowie za r. szk. 1910; Sprawozda- nie dyrekcji..., 1909; Sprawozdanie dyrekcji..., 1911; Sprawozdanie dyrekcji..., 1912; Sprawozdanie dy- rekcji.., 1913; Sprawozdanie dyrekcji..., 1914; Sprawozdanie dyrekcji..., 1915/16; Sprawozdanie dyrek- cji..., 1916/17; Sprawozdanie dyrekcji Państwowego VIII Gimnazjum realnego im. Jędrzeja Śniadeckiego we Lwowie za r. szk. 1920/21; Sprawozdanie dyrekcji VIII Gimnazjum im. króla Kazimierza Wielkiego we Lwowie za lata 1925/26, 1926/27; Sprawozdanie dyrekcji Gimnazjum VIII im. króla Kazimierza Wielkie- go we Lwowie za r. szk. 1932/33; Gmina szkolna im. Jędrzeja Śniadeckiego w gimnazjum VIII we Lwowie, oprac. L. J a x a - B y k o w s k i, „Muzeum” R. 33, 1918, dodatek nr 15; L. B y k o w s k i - J a x a, Monografi a gminy szkolnej im. Marjana Łomnickiego, Poznań 1933; S. L e h n e r t, dz. cyt., tabl. 50 a, s. 46–47; Z. Z a - g ó r o w s k i, dz. cyt., s. 309; Szkoły Rzeczypospolitej Polskiej…, s. 536–537; Z. P o p ł a w s k i, dz. cyt., s. 13;
J. M i c h o t e k, Tylko we Lwowie, Warszawa 1990; J. K i e l a n o w s k i, W gmachu Skarbka i w gimnazjum:
wspomnienia o Leopoldzie Kielanowskim, „Pamiętnik Teatralny” R. 1990, z. 1/2 (153/154); M. J a k u b o w - s k i, Uratowane dzieciństwo. Lwowskie wspomnienia, Hove 1995, s. 35 i n.
