Zakład Ekonomii Stosowanej Wydział Zarządzania i Komunikacji Społecznej Uniwersytet Jagielloński
RAMY KWALIFIKACJI W SZKOLNICTWIE WYŻSZYM
Wprowadzenie
Kwalifi kacjom uzyskiwanym w procesie edukacji poświęca się coraz więcej uwa- gi w związku z rozważaniami na temat ich znaczenia i adekwatności w odniesieniu do realiów XXI wieku. Opracowanie metod opisywania kwalifi kacji – próby ujęcia ich w ramy – stanowi obecnie istotny priorytet w wielu krajach, które przeprowadzają reformy edukacyjne w kontekście Procesu Bolońskiego. Ramy kwalifi kacji pozwalają przedstawić w sposób usystematyzowany pełny zestaw kwalifi kacji przyznawanych w danym systemie edukacji oraz możliwości przechodzenia przez osoby uczące się między różnymi ścieżkami prowadzącymi do tych kwalifi kacji. Zostały one uznane za kluczowe narzędzie służące stworzeniu Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego.
Celem artykułu jest prezentacja działań podejmowanych w zakresie wdrażania ram kwalifi kacji w obrębie szkolnictwa wyższego w Polsce na tle innych krajów uczestni- czących w Procesie Bolońskim oraz przedstawienie konsekwencji tych działań.
Europejskie ramy kwalifi kacji dla uczenia się przez całe życie
Europejskie ramy kwalifi kacji (ERK) są wspólnymi europejskimi ramami odniesienia, wiążącymi systemy kwalifi kacji poszczególnych krajów. Ramy funkcjonują jako instru- ment przełożenia, dzięki któremu kwalifi kacje stają się bardziej czytelne i łatwiejsze do zrozumienia w różnych państwach i systemach w Europie1.
Prace nad ERK zostały rozpoczęte w 2004 r. przez Radę Europejską i Komisję Europejską w odpowiedzi na oczekiwania państw członkowskich dotyczące stworze- nia wspólnego punktu odniesienia w celu zwiększenia przejrzystości kwalifi kacji.
1 Europejskie ramy kwalifi kacji dla uczenia się przez całe życie (ERK), Urząd Ofi cjalnych Publikacji Wspólnot Europejskich, Luksemburg 2008, s. 3.
Po procesie konsultacji, który odbywał się w 2005 r., ERK zostały przyjęte przez Parlament Europejski i Radę w 2008 r. W dokumencie „Zalecenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie ustanowienia europej- skich ram kwalifi kacji dla uczenia się przez całe życie” krajom członkowskim zale- ca się m.in.2:
• Stosowanie ERK jako narzędzia odniesienia w celu porównywania pozio- mów kwalifi kacji w różnych systemach kwalifi kacji oraz wspieranie uczenia się przez całe życie.
• Odniesienie krajowych ram kwalifi kacji do ERK do 2010 r.
• Zagwarantowanie, że do 2012 r. wszystkie nowe świadectwa, dyplomy i inne dokumenty potwierdzające zdobyte kwalifi kacje będą zawierały wyraźne od- niesienie do odpowiedniego poziomu ERK.
• Stosowanie podejścia opartego na efektach uczenia się przy defi niowaniu i opisywaniu kwalifi kacji.
• Stosowanie zasad zapewniania jakości w kształceniu i szkoleniu.
• Wyznaczenie krajowych struktur koordynacyjnych w celu wspierania oraz kierowania powiązaniami między krajowymi ramami kwalifi kacji a ERK.
ERK umożliwią powiązanie ram kwalifi kacji w poszczególnych krajach w opar- ciu o osiem poziomów odniesienia. Poziomy obejmują pełną skalę kwalifi kacji, po- cząwszy od poziomów podstawowych (Poziom 1: na przykład kształcenie podstawo- we) do zaawansowanych (Poziom 8: na przykład studia doktoranckie).
Każdy poziom ERK jest określony przez zestaw deskryptorów3 określających efekty uczenia się odpowiadające kwalifi kacjom na tym poziomie, przy czym efekty uczenia się na danym poziomie zawierają w sobie efekty uczenia się na poziomie niższym.
W ERK proponuje się przyjęcie trzech grup deskryptorów4:
1. Wiedza, którą w kontekście ERK opisuje się jako teoretyczną lub fakto- grafi czną. Stanowi ona efekt przyswajania informacji poprzez uczenie się.
Wiedza jest zbiorem faktów, zasad, teorii i praktyk powiązanych z dziedziną pracy lub nauki.
2. Umiejętności, które w odniesieniu do ERK mogą być kognitywne (obejmu- jące myślenie logiczne, intuicyjne i kreatywne) oraz praktyczne (obejmujące sprawność i korzystanie z metod, materiałów, narzędzi), a oznaczają zdolność do stosowania wiedzy i korzystania z know-how w celu wykonywania zadań i rozwiązywania problemów.
2 Zalecenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie ustanowienia europejskich ram kwalifi kacji dla uczenia się przez całe życie, Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej (2008/C 111/01).
3 Deskryptory kwalifi kacji to stwierdzenia przedstawiające w sposób ogólny efekty nauki. Stanowią one jasne punkty odniesienia, które opisują najważniejsze efekty programu prowadzącego do kwalifi - kacji, często w stosunku do poziomów istniejących w danym kraju. Zob. Ramowa struktura kwalifi kacji Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego, Ministerstwo Nauki, Techniki i Innowacji Danii, Kopen- haga 2005, s. 15.
4 Zalecenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 kwietnia 2008 r., op. cit., s. C 111/4–C 111/6.
3. Kompetencje, które w kontekście ERK określane są w kategoriach odpowie- dzialności i autonomii. Oznaczają one udowodnioną zdolność stosowania wiedzy, umiejętności i zdolności osobistych lub społecznych okazywaną w pracy lub nauce oraz w karierze zawodowej i osobistej.
Deskryptory zostały opracowane w celu opisania efektów uczenia się, bez względu na kontekst edukacyjny czy instytucjonalny: od kształcenia podstawowego po poziom studiów doktoranckich. Pomiędzy tymi punktami skrajnymi powinny być ulokowane poziomy kształcenia ogólnego i przygotowującego do zawodów. Deskryptory zatem dotyczą kształcenia formalnego i pozaformalnego, początkowego i zaawansowanego, ustawicznego i doskonalenia doświadczeń zawodowych5.
Dwa główne cele ERK to promocja mobilności obywateli między krajami oraz ułatwianie im uczenia się przez całe życie. Przyjęcie efektów uczenia się jako wspólnego punktu odniesienia ułatwi porównanie i transfer kwalifi kacji między po- szczególnymi krajami. Dzięki ERK możliwe będzie6:
• zwiększenie mobilności uczących się i pracowników;
• zwiększenie dostępu do uczenia się przez całe życie;
• wspieranie jednostek posiadających rozległe doświadczenie zdobyte w pracy lub w innych dziedzinach aktywności;
• wspieranie jednostek i instytucji zapewniających kształcenie i szkolenie.
Ramy kwalifi kacji Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego
Ramy kwalifi kacji Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego (RK EOSW)7 to
„uniwersalna ramowa struktura, która przedstawia w sposób przejrzysty zależności pomiędzy krajowymi ramowymi strukturami kwalifi kacji uzyskiwanych w szkolnic- twie wyższym w Europie i kwalifi kacjami, które one zawierają”8.
Krokiem w kierunku utworzenia RK EOSW było wyodrębnienie w Deklaracji Bolońskiej I i II cyklu (poziomu) studiów (poszerzonych następnie w komunikacie berlińskim o III cykl). Kolejne kroki to szereg krajowych i europejskich inicjatyw, m.in. opracowanie „deskryptorów dublińskich”, realizacja międzynarodowych pro- jektów, prace nad krajowymi ramami kwalifi kacji, organizacja konferencji i semi- nariów. RK EOSW zostały szeroko omówione w Raporcie z Bergen z 2005 r. jako jeden z najważniejszych elementów Procesu Bolońskiego.
W Raporcie z Bergen zachęca się kraje uczestniczące w Procesie Bolońskim do opracowania krajowych ram kwalifi kacji, które będą współmierne z RK EOSW.
Prace nad nimi powinny się rozpocząć w 2007 r., a do 2010 r. powinny zostać zakończone. To wezwanie zostało powtórzone w komunikacie londyńskim w 2007 r.,
5 E. Chmielecka, Europejskie ramy kwalifi kacji, cz. I, „Forum Akademickie” 2009, nr 1, s. 42.
6 Europejskie ramy kwalifi kacji dla uczenia się przez całe życie (ERK), op. cit., s. 4.
7 Początkowo w Polsce używane było słowo „struktura” kwalifi kacji, jednak terminologia ofi cjal- nych dokumentów europejskich narzuciła ujednolicenie słownictwa ze wskazaniem na „ramy” kwalifi - kacji.
8 Ramowa struktura kwalifi kacji Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego, op. cit., s. 15.
w którym prace nad ramami kwalifi kacji uznano za priorytetowe zadanie Procesu Bolońskiego. Również w komunikacie z Leuven z 2009 r. zaznaczono, że opraco- wanie krajowych ram kwalifi kacji stanowi istotny krok w kierunku urzeczywistnie- nia idei uczenia się przez całe życie.
W Raporcie z Bergen przedstawiono następujące zalecenia dotyczące RK EOSW9:
• RK EOSW powinny charakteryzować się znacznym stopniem ogólności i składać się z trzech głównych cykli.
• RK EOSW powinny obejmować deskryptory cykli w postaci ogólnych de- skryptorów kwalifi kacji, które mają służyć za punkty odniesienia.
• Proponuje się, by jako deskryptory cykli w RK EOSW przyjąć „deskryptory dublińskie”.
• Zaproponowano przedział punktów (European Credit Transfer System – Euro- pejski System Transferu Ocen), który wiąże się z ukończeniem każdego cyklu (kwalifi kacje I cyklu mogą na ogół stanowić odpowiednik 180–240 punktów ECTS, kwalifi kacje II cyklu 90–120 punktów ECTS, natomiast kwalifi kacje III cyklu nie muszą mieć przypisanych punktów).
RK EOSW nie są instrumentem regulacyjnym. Stanowią punkt odniesienia, któ- ry pozwala władzom i innym instytucjom w poszczególnych krajach określić, w jaki sposób kwalifi kacje przyznawane w ich kraju można porównywać z innymi kwa- lifi kacjami w EOSW. RK EOSW umożliwią powiązanie ram kwalifi kacji w poszc- zególnych krajach w oparciu o trzy cykle studiów. Pomyślne ukończenie I cyklu umożliwia dostęp do programów II cyklu, natomiast pomyślne ukończenie II cyklu umożliwia dostęp do programów III cyklu.
Zgodnie z zaleceniem zawartym w Raporcie z Bergen w RK EOSW jako de- skryptory cykli przyjmuje się „deskryptory dublińskie”. Przedstawiają one w sposób ogólny typowe zakładane osiągnięcia i umiejętności związane z kwalifi kacjami, które oznaczają ukończenie każdego cyklu bolońskiego. Deskryptory te zostały opracowane jako zestaw i należy je interpretować we wzajemnym odniesieniu do siebie. „Deskryptory dublińskie” opierają się na następujących elementach10:
• wiedza i rozumienie,
• wykorzystywanie w praktyce wiedzy i zdolności rozumienia,
• ocena i formułowanie sądów,
• umiejętności komunikacji,
• umiejętności uczenia się.
Deskryptory w ERK na poziomach od 5 do 8 nawiązują do „deskryptorów du- blińskich” w RK EOSW – dotyczą one kształcenia wyższego. Sformułowanie de- skryptorów poziomów na potrzeby ERK różni się od deskryptorów cykli wypraco- wanych specjalnie na potrzeby kształcenia wyższego w RK EOSW, ponieważ jako ramy uczenia się przez całe życie ERK obejmują także kształcenie i szkolenie zawo- dowe oraz kontekst pracy, włącznie z najwyższymi poziomami.
9 Ibidem, s. 35–36.
10 Ibidem, s. 31–32.
RK EOSW służą wielu celom, a najistotniejsze wśród nich to przejrzystość, uznawanie kwalifi kacji i mobilność w skali międzynarodowej. Przejrzystość ozna- cza stworzenie systemu czytelnych i porównywalnych tytułów/stopni zawodowych.
Stanowi ona podstawę uznawania kwalifi kacji w skali międzynarodowej.Mobilność studentów i absolwentów zależy od tego, czy uznaje się ich wcześniejsze okresy na- uki i uzyskane kwalifi kacje11.
Ramy kwalifi kacji Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego zwiększają przejrzystość kwalifi kacji i ułatwiają ich ocenę, służą jako wspólny język/wspól- ne podejście metodologiczne, które może usprawnić uznawanie kwalifi kacji w ska- li międzynarodowej oraz umożliwiają uczelniom i osobom oceniającym kwalifi ka- cje odejście od wskaźników pomiaru, które skupiają się na formalnych procedurach i skoncentrowanie się na wynikach kształcenia12.
RK EOSW zostały przyjęte w 2005 r. Odnoszą się one do kwalifi kacji uzyski- wanych w szkołach wyższych i są przeznaczone dla 46 krajów uczestniczących obecnie w Procesie Bolońskim, niezależnie od tego, czy kraje te są członkami Unii Europejskiej, czy nie.
Europejskie ramy kwalifi kacji dla uczenia się przez całe życie zostały formalnie przyjęte przez Unię Europejską w 2008 r. Obejmują swym zakresem wszystkie po- ziomy edukacji (od szkoły podstawowej po studia doktoranckie) i są przeznaczone dla 32 krajów13 – należących do Unii Europejskiej, ubiegających się o przyjęcie do UE, a także dla krajów należących do Europejskiego Obszaru Gospodarczego.
Różnice pomiędzy ERK oraz RK EOSW nie są znaczące14 i możliwe jest utwo- rzenie krajowych ram kwalifi kacji, które będą kompatybilne z obydwoma podejścia- mi. Fakt ten potwierdzili ministrowie ds. szkolnictwa wyższego w komunikacie lon- dyńskim15: „Jesteśmy zadowoleni z faktu, że krajowe struktury (ramy) kwalifi kacji, które są zgodne z kompleksową ramową strukturą kwalifi kacji EOSW (RK EOSW), będą również zgodne z przedstawionym przez Komisję Europejską projektem euro- pejskiej struktury kwalifi kacji dla uczenia się przez całe życie (ERK)”. Zgodność ERK oraz RK EOSW została również potwierdzona w Zaleceniu Parlamentu Euro- pejskiego i Rady16: „Niniejsze zalecenie jest zgodne z ramami dla Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego (…) w ramach Procesu Bolońskiego”.
Podsumowując, można stwierdzić, że ramy kwalifi kacji Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego są zgodne z europejskimi ramami kwalifi kacji i na ich pod- stawie można budować krajowe ramy kwalifi kacji. Jednocześnie należy pamię-
11 Ibidem, s. 28.
12 Ibidem, s. 42.
13 Report on Qualifi cations Frameworks, Submitted to the BFUG for Its Meeting on February 12–13, 2009, s. 18.
14 Różnice pomiędzy ERK oraz RK EOSW dotyczą m.in. stosowanej terminologii, systemów ECTS i ECVET.
15 W kierunku Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego: odpowiedź na wyzwania w zglobal- izowanym świecie, Komunikat Londyński, 18 maja 2007 r., Dokumenty Procesu Bolońskiego, Mini- sterstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Warszawa 2007, s. 21.
16 Zalecenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 kwietnia 2008 r., op. cit., s. C 111/2.
tać, że w krajach należących do Unii Europejskiej ERK mają znaczenie nadrzędne w stosunku do RK EOSW.
Krajowe ramy kwalifi kacji w krajach uczestniczących w Procesie Bolońskim
Krajowe ramy kwalifi kacji oznaczają „narzędzie służące do klasyfi kowania kwalifi - kacji na wyszczególnione według przyjętego zespołu kryteriów poziomy osiągnięć w uczeniu się, które ma na celu integrację i koordynację krajowych podsystemów kwalifi kacji oraz poprawę przejrzystości, dostępności, rozwoju i jakości kwalifi kacji w odniesieniu do rynku pracy i społeczeństwa obywatelskiego”17.
Ramy kwalifi kacji Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego należy trakto- wać jako strukturę uniwersalną. Stanowią one nadrzędną strukturę, w ramach której należy tworzyć krajowe ramy kwalifi kacji. RK EOSW nie zastępują krajowych ram kwalifi kacji. Rozszerzają je jedynie, zapewniając wiele punktów odniesienia, dzięki czemu można pokazać, że są one kompatybilne.
Aby powiązać krajowe ramy kwalifi kacji z RK EOSW powinno się opracować dokładną „mapę” kwalifi kacji przyznawanych w danym kraju w powiązaniu z deskryptorami cykli przyjętymi w RK EOSW. W celu weryfi kowania zgodności krajowych ram kwalifi kacji z RK EOSW zaproponowano m.in. następujące kryteria18:
• Krajowe ramy kwalifi kacji absolwentów określa ministerstwo odpowiedzialne w danym kraju za szkolnictwo wyższe.
• Kwalifi kacje w krajowych ramach są jasno i wyraźnie powiązane z deskrypto- rami kwalifi kacji poszczególnych cykli w RK EOSW.
• Kwalifi kacje w krajowych ramach są oparte na efektach kształcenia i są po- wiązane z punktami ECTS.
• Procedury włączania kwalifi kacji do krajowych ram są przejrzyste.
• Krajowy system zapewniania jakości w szkolnictwie wyższym odnosi się do krajowych ram kwalifi kacji absolwentów i jest spójny z dokumentami przyj- mowanymi w ramach Procesu Bolońskiego.
• We wszystkich suplementach do dyplomu znajdują się odnośniki do krajowych ram kwalifi kacji i wszelkich powiązań z RK EOSW.
Każdy kraj uczestniczący w Procesie Bolońskim powinien poświadczyć zgod- ność swych ram kwalifi kacji z RK EOSW zgodnie z następującymi procedurami19:
• Zgodność krajowych ram kwalifi kacji z RK EOSW poświadczy na zasadzie autocertyfi kacji właściwa instytucja w danym kraju (zaleca się, by wszyscy sygnatariusze zakończyli proces autocertyfi kacji do 2010 r.).
• Proces autocertyfi kacji będzie obejmował formalne zatwierdzenie przez insty- tucje odpowiedzialne za zapewnianie jakości w danym kraju.
17 Ibidem, s. C 111/4.
18 Ramowa struktura kwalifi kacji Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego, op. cit., s. 6.
19 Ibidem, s. 6–7.
• W procesie autocertyfi kacji będą uczestniczyć międzynarodowi eksperci.
• Autocertyfi kacja będzie odnosić się oddzielnie do każdego z przyjętych kryte- riów, a informacje o niej zostaną opublikowane.
• Wykaz państw, które zakończyły autocertyfi kację będzie ogólnie dostępny.
• Przeprowadzenie autocertyfi kacji zostanie odnotowane w suplementach do dyplomu.
Każdy z 46 krajów uczestniczących w Procesie Bolońskim, opracowując krajowe ramy kwalifi kacji, może posłużyć się scenariuszem działania, obejmującym 11 kro- ków. Kolejność realizacji wymienionych kroków nie musi być taka sama we wszyst- kich krajach, jednak wszystkie kroki muszą być zrealizowane20:
Krok 1. Decyzja o rozpoczęciu prac.
Krok 2. Ustalenie harmonogramu działania oraz określenie celów ram.
Krok 3. Organizacja przedsięwzięcia: identyfi kacja interesariuszy, powołanie komitetu/grupy roboczej.
Krok 4. Projektowanie: określenie struktury poziomów, deskryptorów do po- ziomów, efektów kształcenia, sposobów przypisywania punktów ECTS.
Krok 5. Konsultacje: krajowa dyskusja nad projektem, akceptacja przez intere- sariuszy.
Krok 6. Zatwierdzenie projektu.
Krok 7. Umocowanie administracyjne: podział zadań dotyczących wdrożenia (ram) pomiędzy szkoły wyższe i inne instytucje.
Krok 8. Wdrożenie na poziomie instytucji/programu; zdefi niowanie programów studiów na podstawie podejścia opartego na efektach kształcenia.
Krok 9. Weryfi kacja – z pomocą np. procedur akredytacyjnych.
Krok 10. Autocertyfi kacja kompatybilności ram krajowych z RK EOSW.
Krok 11. Utworzenie strony internetowej dla krajowych ram kwalifi kacji.
Stan prac nad ramami kwalifi kacji w krajach uczestniczących w Procesie Bolońskim ustalony został w oparciu o wdrożenie w nich każdego spośród 11 kroków, co przed- stawiono w tabeli 121. W przypadku gdy w kraju zrealizowany został dany krok22, w tabeli znajduje się w odpowiedniej kolumnie cyfra „1”. Jeśli krok nie został zreal- izowany lub udzielono niejasnej odpowiedzi w odpowiedniej kolumnie znajduje się cyfra „0”. W przypadku gdy nie udzielono odpowiedzi, pozostawiono puste miejsce.
Ostatnia kolumna prezentuje sumę kroków zrealizowanych przez każdy kraj.
20 Report on Qualifi cations Frameworks, op. cit., s. 45.
21 Przyjmuje się, że raport, na podstawie którego opracowano tabelę 1, przedstawia stan na 22.01.2009 r.
Źródło: ibidem, s. 20.
22 W udzielonej przez respondenta odpowiedzi podany został termin realizacji danego kroku do 2008 r. włącznie. Respondentami byli korespondenci ds. krajowych ram kwalifi kacji, lub w przypadku gdy nie zostali oni powołani, członkowie Grupy BFUG (Bologna Follow-Up Group).
T a b e l a 1. Wdrażanie ram kwalifi kacji w krajach uczestniczących w Procesie Bolońskim23
Lp.
kraju*
11 kroków wdrażania krajowych ram kwalifi kacji Suma kroków
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
1. 1 1 1 1 1 1 1 0 0 0 0 7
2. 1 1 1 1 0 1 1 0 0 0 0 6
3. 1 1 1 0 1 0 1 0 0 0 0 5
4. 1 1 1 1 1 0 0 0 0 0 1 6
5. – – – – – – – – – – – –
6. 1 0 0 0 1 0 0 0 0 1 1 4
7. 1 – – – – – – – – – – 1
8. 1 0 1 0 0 1 0 0 0 0 0 3
9. 1 0 1 0 1 0 0 0 0 1 0 4
10. 1 1 1 1 0 0 0 0 0 0 1 5
11. 1 – – – – – – – – – – 1
12. 1 1 1 0 0 1 1 0 0 0 0 5
13. 1 1 1 1 1 1 1 1 1 0 1 10
14. 1 1 0 0 0 1 1 0 0 0 0 4
15. 1 1 1 0 1 0 0 0 0 0 0 4
16. 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 11
17. 1 1 1 1 1 0 0 0 0 0 1 6
18. 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 11
19. 1 1 1 1 0 0 0 0 0 0 0 4
20. 1 1 1 1 1 0 0 0 0 0 0 5
21. 1 – – – – – – – – – – 1
22. 1 1 1 1 1 1 1 1 1 0 0 9
23. 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 11
24. 1 1 1 1 1 1 0 0 0 0 0 6
25. 1 1 1 1 1 0 1 0 1 0 0 7
26. 1 1 1 1 0 0 0 0 0 0 1 5
27. 1 1 1 0 0 0 0 0 0 0 1 4
28. – – – – – – – – – – – –
29. 1 0 1 0 0 1 1 1 0 0 1 6
30. – – – – – – – – – – – –
31. 1 1 0 1 1 0 0 0 0 0 0 4
32. 1 1 1 1 0 0 0 0 0 1 1 6
33. 1 1 1 1 1 0 0 0 0 0 0 5
34. 1 1 1 1 0 0 0 0 0 0 0 4
35. – – – – – – – – – – – –
36. 1 1 1 1 1 0 1 0 0 0 1 7
37. – – – – – – – – – – – –
38. – – – – – – – – – – – –
23 Tabela 1 przedstawia raporty przesłane przez 48 krajów/systemów, podczas gdy w Procesie Bolońskim uczestniczy 46 krajów. Różnica spowodowana jest tym, że analizie poddawane są dwa ra- porty z Belgii (w rozbiciu na społeczność fl amandzką i walońską) oraz z Wielkiej Brytanii (w rozbiciu na Szkocję i pozostałą część Wielkiej Brytanii).
39. – – – – – – – – – – – –
40. 1 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 3
41. 1 1 1 1 1 0 0 1 1 0 0 7
42. 1 0 0 1 0 0 1 0 0 0 0 3
43. 1 1 1 1 1 0 1 0 0 0 1 7
44. 1 1 0 0 0 1 0 1 0 0 0 4
45. 1 1 1 1 1 0 0 0 0 0 0 5
46. 1 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 3
47. 1 1 1 1 1 1 0 1 0 1 1 9
48. 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 11
Suma 41 33 33 26 23 15 16 10 8 8 16
% 100 80 80 63 56 37 39 24 20 20 39
* Liczby zawarte w pierwszej kolumnie tabeli oznaczają następujące kraje: 1 – Albania, 2 – Andora, 3 – Armenia, 4 – Austria, 5 – Azerbejdżan, 6 – Belgia (społeczność fl amandzka), 7 – Belgia (społecz- ność walońska), 8 – Bośnia i Hercegowina, 9 – Bułgaria, 10 – Chorwacja, 11 – Cypr, 12 – Czechy, 13 – Dania, 14 – Estonia, 15 – Finlandia, 16 – Francja, 17 – Gruzja, 18 – Niemcy, 19 – Grecja, 20 – Watykan, 21 – Węgry, 22 – Islandia, 23 – Irlandia, 24 – Włochy, 25 – Łotwa, 26 – Lichtenstein, 27 – Litwa, 28 – Luksemburg, 29 – Malta, 30 – Mołdawia, 31 – Czarnogóra, 32 – Holandia, 33 – Norwegia, 34 – Polska, 35 – Portugalia, 36 – Rumunia, 37 – Rosja, 38 – Serbia, 39 – Słowacja, 40 – Słowenia, 41 – Hiszpania, 42 – Szwecja, 43 – Szwajcaria, 44 – była Jugosłowiańska Republika Macedonii, 45 – Turcja, 46 – Ukraina, 47 – Wielka Brytania, 48 – Szkocja.
Źródło: opracowanie własne na podstawie Report on Qualifi cations Frameworks, Submitted to the BFUG for Its Meeting on February 12–13, 2009, s. 22–24.
Z przedstawionej tabeli 1 wynika, że 7 krajów24 nie przesłało raportów. Analizując pozostałe 41 krajów, w których wdrożony został 1. krok (decyzja o rozpoczęciu prac), zauważyć można, że większość z nich wykazuje postęp w pracach nad kra- jowymi ramami kwalifi kacji. W 33 krajach, które stanowią 80% w badanej gru- pie, zrealizowano 2. i 3. krok (ustalenie harmonogramu działania oraz organizacja przedsięwzięcia). W ponad połowie krajów zakończono prace nad projektowaniem oraz proces konsultacji (4. i 5. krok). Zatwierdzenie projektów, umocowanie admi- nistracyjne oraz utworzenie stron internetowych dla krajowych ram kwalifi kacji to działania zrealizowane w ponad 1/3 części badanych krajów (6., 7. i 11. krok).
W pozostałej, nielicznej grupie (około 20% krajów) znalazły się te, w których zakończono procesy wdrożenia, weryfi kacji oraz autocertyfi kacji.
Mimo że z tabeli 1 wynika, iż proces autocertyfi kacji został przeprowadzony w ośmiu krajach, to dotychczas sześć krajów opublikowało i udostępniło informacje o nim. Kraje te to: Belgia (społeczność fl amandzka), Niemcy, Irlandia, Holandia oraz Wielka Brytania (w rozbiciu na Szkocję i pozostałą część państwa)25.
24 Pojęcie „kraj” odnosi się również do belgijskiej społeczności fl amandzkiej, belgijskiej społeczno- ści walońskiej, Szkocji oraz Wielkiej Brytanii (bez Szkocji).
25 Report on Qualifi cations Frameworks..., op. cit., s. 4.
Krajowe ramy kwalifi kacji w Polsce
W Polsce decyzja o rozpoczęciu prac nad krajowymi ramami kwalifi kacji została podjęta w 2006 r. przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego. W tym samym roku ustalono harmonogram działań oraz określono cele ram kwalifi kacji, a także zrealizowano 3. krok: organizacja przedsięwzięcia. Od grudnia 2006 r. działa Grupa Robocza opracowująca projekt ram kwalifi kacji. Minister powołał także Komitet Sterujący, który będzie opiniował i zatwierdzał projekt. Zgodnie z raportem26 kra- jowe ramy kwalifi kacji miały być zaprojektowane w 2008 r. Krok 5. – konsultacje – zostanie zakończony w 2010 r. Do prac nad krajowymi ramami kwalifi kacji włą- czona została grupa ekspertów bolońskich. W omawianym okresie zorganizowano seminaria i konferencje tematyczne.
Miejsce Polski w procesie opracowywania krajowych ram kwalifi kacji (lp. 34) na tle innych krajów europejskich zostało przedstawione na wykresie 1.
W y k r e s 1. Wdrażanie ram kwalifi kacji w krajach uczestniczących w Procesie Bolońskim
Źródło: opracowanie własne na podstawie Report on Qualifi cations Frameworks, Submitted to the BFUG for Its Meeting on February 12–13, 2009, s. 22–24.
Polska znajduje się w grupie dziewięciu krajów, w których zrealizowano czte- ry kroki. Grupa ta stanowi 22% wśród 41 badanych krajów. Przed Polską jest je- szcze siedem kroków do wykonania, aby krajowe ramy kwalifi kacji zostały w pełni wdrożone. Za Polską znajduje się siedem krajów, które wdrożyły mniej niż cztery kroki, lecz Polskę wyprzedziło już 25 krajów.
Biorąc pod uwagę zalecaną datę końcową (2010 r.), przed upływem której nale- ży odnieść swoje krajowe ramy kwalifi kacji do europejskich ram kwalifi kacji, przed
26 Ibidem, Synthesis of the replies received from national QF correspondents, s. 50.
Polską i innymi krajami uczestniczącymi w Procesie Bolońskim nadal pozostaje jeszcze wiele prac do zrealizowania.
Wyzwania, z jakimi trzeba się będzie zmierzyć w najbliższym czasie, to m.in.
zrozumienie i zaakceptowanie ram kwalifi kacji przez interesariuszy, a w szczegól- ności przez środowisko akademickie i pracodawców oraz zaprojektowanie progra- mów nauczania opartych o efekty kształcenia oraz następnie ich akredytacja.
Zakończenie
Krajowe ramy kwalifi kacji wzmocnią istniejące instrumenty przejrzystości dzięki uproszczeniu informacji, które mają przekazywać. Wzrośnie wartość suplementów do dyplomu, ponieważ będą one określać pozycję kwalifi kacji na podstawie pre- cyzyjnych krajowych i europejskich ram kwalifi kacji. Ich wartość będzie większa również dlatego, że będą odnosić się do zrozumiałych w kraju i za granicą efektów kształcenia, poziomów i deskryptorów kwalifi kacji.
Powody, dla których powstają krajowe ramy kwalifi kacji, oparte o europejskie ramy kwalifi kacji dla uczenia się przez całe życie oraz ramy kwalifi kacji Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego, dobrze oddają ducha zjednoczonej Europy.
Kwalifi kacje opisane w spójnym języku i możliwe do porównania sprzyjają roz- wojowi wspólnego kształcenia, rozwojowi europejskiego rynku pracy, możliwości wyboru miejsca pracy i zamieszkania przez obywateli Europy. Obok wielu korzyści, przedstawionych w artykule, jakie ramy kwalifi kacji przyniosą, przyczynią się one do uporządkowania oferty edukacyjnej szkół wyższych oraz do ciągłego podnosze- nia kwalifi kacji w myśl hasła o uczeniu się przez całe życie.
Dzięki krajowym ramom kwalifi kacji każdy student i absolwent będzie wiedział, w jakim miejscu europejskiego szkolnictwa wyższego jest on ulokowany, z jaki- mi dyplomami jego dyplom jest porównywalny i jakie kwalifi kacje poświadcza, do wejścia na jakie następne etapy kształcenia go uprawnia, jakie ścieżki edukacji może wybrać.
Ramy kwalifi kacji to narzędzie Procesu Bolońskiego, które polskie szkolnic- two wyższe powinno opracować i jak najlepiej wykorzystać. Trzeba również mieć świadomość tego, że krajowe ramowe struktury kwalifi kacji są strukturami dyna- micznymi, które będą ewoluować wraz ze zmianami sytuacji i priorytetów w każdym kraju.
Bibliografi a
Chmielecka E., Europejskie ramy kwalifi kacji, cz. I, „Forum Akademickie” 2009, nr 1.
Europejskie ramy kwalifi kacji dla uczenia się przez całe życie (ERK), Urząd Ofi cjalnych Publikacji Wspólnot Europejskich, Luksemburg 2008.
Ramowa struktura kwalifi kacji Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego, Ministerstwo Nauki, Techniki i Innowacji Danii, Kopenhaga 2005.
Report on Qualifi cations Frameworks, Submitted to the BFUG for Its Meeting on February 12–13, 2009.
W kierunku Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego: odpowiedź na wyzwania w zgloba- lizowanym świecie, Komunikat Londyński 18 maja 2007, Dokumenty Procesu Bolońskiego, Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Warszawa 2007.
Zalecenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie ustanowie- nia europejskich ram kwalifi kacji dla uczenia się przez całe życie, Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej (2008/C 111/01).
