Sporne problemy przestępstwa prania pieniędzy

Aneta Michalska-Warias

Sporne problemy przestępstwa

prania pieniędzy

Studia Prawnoustrojowe nr 10, 129-141

2009

A n e ta M ichalska-W arias

K a te d ra P ra w a K arn eg o i K rym inologii

U n iw e rs y te t M arii C urie-S kłodow skiej w L ub lin ie

S p o rn e p ro b lem y p r z e stę p s tw a p r a n ia p ie n ię d z y

P rz e stę p stw o p ra n ia p ien ięd z y fun kcjo n u je w p o lsk im sy stem ie p ra w a k arn eg o stosunkow o k rótko. Ten ty p czy n u zabronionego po ra z pierw szy w p ro w ad ziła u s ta w a z 12 p a ź d z ie rn ik a 1994 r. o ochronie o b ro tu g o sp o d ar­ czego1, p rzy czym sposób o k re śle n ia zn a m io n tego nowego p rz e s tę p s tw a u le ­ g ał w ciąg u o s ta tn ic h k ilk u n a s tu la t dość zn aczn y m zm ianom . W swoim p ierw o tn y m k ształc ie p rz e stę p stw o p ra n ia p ien ięd z y polegało n a podejm ow a­ n iu o kreślonych w a r t. 5 u s ta w y zachow ań w celu w p ro w ad ze n ia do le g a ln e ­ go o b ro tu środków p łatn iczy ch , p ap ieró w w artościow ych lu b w arto ści dew izo­ w ych pochodzących ze zorganizow anej p rzestępczości po w iązanej z o b ro tem śro d k a m i o d u rz ający m i lu b psychotropow ym i, fałszo w an iem p ien ięd z y lu b p ap ieró w w artościow ych, w y m u sza n ie m o k u p u lu b h a n d le m bron ią.

O ty m p ierw o tn y m k ształc ie p rz e s tę p s tw a p r a n ia p ien ięd zy w a rto w spo­ m nieć z dw óch powodów. Po pierw sze, u s ta w a o ochronie o b ro tu g o spo darcze­ go była jed y n y m a k te m p ra w n y m , w k tó ry m ja k o o k re śle n ia ustaw ow ego użyto w a r t. 5 te rm in u „przestępczość zo rg an izo w a n a”. Ten zabieg legislacy j­ ny o k az ał się b ard zo nieudany, bow iem ta k ie ujęcie ustaw o w y ch zn a m io n p r a n ia p ie n ię d z y w z a s a d z ie u n ie m o ż liw ia ło sto so w a n ie a r t. 5 u s ta w y o ochronie o b ro tu gospodarczego w p ra k ty c e . Po d ru g ie, w a rto je d n a k o tym p ierw szy m u jęciu p rz e s tę p s tw a p ra n ia p ien ięd zy p a m ię ta ć , poniew aż p o k a ­ zuje ono ja sn o , ja k ie było p ierw o tn e r a ti o le g is w p ro w ad ze n ia tego nowego ty p u p rz e s tę p s tw a - in te n c ją u staw o d aw cy było u niem o żliw ien ie legalizacji przez n ajp o w ażn iejsze zorganizow ane zrzesz en ia p rz estęp cz e śro dk ów fin a n ­ sow ych pochodzących z d ziałaln o ści zw iązan ej z k ilk o m a p rz e s tę p s tw a m i u z n a n y m i za typow e p rzejaw y akty w n o ści p rzestępczości zorganizow anej. P o d k reślić jeszcze należy, że n ie stanow iło p ra n ia pien ięd zy w ro z u m ie n iu u sta w y p odejm ow anie p rzez zorganizow an e s tr u k tu r y p rz estęp cz e d z ia ła ń m ający ch n a celu „legalizację” śro dków finan sow y ch n iezw ią zan y c h z w y m ie­

nion ym i w a r t. 5 ty p a m i p rz e stę p stw a . D la p rz y k ła d u , n ie w yp ełn iało z n a ­ m ion w y stę p k u p r a n ia p ien ięd zy w p ro w ad za n ie do leg aln ego o b ro tu gospo­ darczego pien ięd zy pochodzących z rozbojów lu b k ra d z ie ż y z w łam an iem . T aki k s z ta łt p rz e p isu m u sia ł, rzecz ja s n a , b ud zić w ątpliw ości, a p ojaw iająca się w ów czas te n d e n c ja do po szerzen ie jego po la p en a liz acji b y ła w p ełn i zrozum iała.

W arto ta k ż e n ad m ien ić, że konieczność n a jp ie rw sam ego w p ro w ad ze n ia p rz e s tę p s tw a p r a n ia p ien ięd z y do polskiego p ra w a k arn eg o , a n a s tę p n ie znacznego m odyfikow ania jego zn a m io n w y n ik a ła ze zo bow iązań m ię d z y n a ­ rodow ych R zeczypospolitej Polskiej. O bow iązek p en a liz acji zacho w ań p oleg a­ ją c y c h n a p r a n iu p ie n ię d z y (w ró ż n y m z r e s z tą z a k re sie ) w y n ik a ł m .in. z K onw encji N arodów Z jednoczonych z 20 g ru d n ia 1988 r. o zw alczan iu nieleg aln eg o o b ro tu śro d k a m i o d u rzający m i i s u b s ta n c ja m i psychotropow y- m i2, k tó ra zobow iązyw ała p a ń s tw a stro n y do sp e n a liz o w a n ia p ra n ia p ie n ię ­ dzy pochodzących z p rz e s tę p s tw zw iązan y ch z n ie le g a ln ą p ro d u k c ją i h a n ­ dlem n a rk o ty k a m i, oraz z K onw encji N aro dów Z jednoczonych z 15 lis to p a d a 2000 r. przeciw ko ponad n aro d o w ej p rzestęp czo ści zo rg an izo w an ej3, k tó ra w a r t. 6 zobow iązała p a ń s tw a -s tro n y do w p ro w ad ze n ia k a ra ln o śc i u m y śln y ch zacho w ań polegających n a z a m ia n ie lu b tra n s fe rz e m ien ia, o k tó ry m sp ra w ca wie, że sta n o w i ono korzyść z p rz e stę p s tw a , p rz y czym celem d z ia ła n ia sp raw cy m a być u k ry c ie nieleg aln eg o pocho dzen ia tego m ie n ia lu b też pom oc osobie trzeciej (k tó ra z a a n g a ż o w a n a b y ła w po p ełn ien ie p rz e s tę p s tw a p ie r­ w otnego) w u n ik n ię c iu p ra w n y c h k onsek w encji jej za ch o w a n ia4. W pływ n a k s z ta łt p rz e s tę p s tw a p r a n ia p ien ięd zy w po lskim p ra w ie k a rn y m m ia ły też n iew ątp liw ie: K onw encja R ad y E u ro p y w sp ra w ie p r a n ia dochodów pocho­ dzących z p rz e stę p s tw a , ich u ja w n ia n ia , za jm o w an ia i konfisk aty, p o d p isa n a w S tr a s b u rg u 8 lis to p a d a 1990 r.5 o raz a k ty p ra w n e p rzyjm o w an e w ra m a c h W spólnot E u ro p e jsk ic h , ta k ie ja k choćby d y re k ty w a R ad y z 10 czerw ca 1991 r. w sp ra w ie u n iem o żliw ian ia k o rz y s ta n ia z s y s te m u finansow ego w celu p r a n ia pien ięd zy (91/308/EW G )6 czy zm ien iając a j ą d y re k ty w a P a rla m e n tu E u ropejsk iego i R ad y z 4 g ru d n ia 2001 r. (2001/97/W E)7.

2 Dz.U. z 1995 r., nr 15, poz. 69.

3 Dz.U. Z 2005 r., nr 18, poz. 159. Konwencja ta została ratyfikowana przez Polskę w roku 2001, w życie natomiast weszła z dniem 29 września 2003 r. po uzyskaniu niezbędnej liczby ratyfikacji

4 Bliżej na temat obu konwencji ONZ, zob. A. Michalska-Warias, Przestępczość zorganizo­ wana i prawnokarne formy jej przeciwdziałania, Lublin 2006, s. 393-403.

5 Bliżej na temat rozwiązań tej Konwencji, zob.: A. Marek, Komentarz do Konwencji w sprawie prania dochodów pochodzących z przestępstwa, ich ujawniania, zajmowania i konfi­ skaty, [w:] E. Zielińska (red.), Standardy prawne Rady Europy. Teksty i komentarze, t. III:

Prawo karne, Warszawa 1997, s. 561-567. 6 Dz.U. UE L 166.77 z 28 czerwca 1991 r.

7 Dz.U. UE L 344.76 z 28 grudnia 2001 r. Bliżej na temat obu katów prawnych, zob. J. Skorupka, Pojęcie „brudnych pieniędzy" wprawie karnym, „Prokuratura i Prawo” 2006, nr 11, s. 40-41.

P rz e stę p stw o p r a n ia p ien ięd z y now y k s z ta łt u zy sk ało w ra z z w ejściem w życie obecnego k o d ek su karn eg o . U staw o d a w ca poszerzy ł w ów czas pole p en a liz acji w y stę p k u p r a n ia pieniędzy, w sk a z u ją c ja k o źródło „b ru d n y ch p ie ­ n ięd zy ” k aż d e p rz e stę p stw o , choć jed n o cz eśn ie a rt. 299 § 1 w sk azy w ał, że w szczególności chodzi o „b ru d n e p ie n ią d z e ” pochodzące z korzyści zw ią za­ ny ch z p o p ełn ien iem ta k ic h p rz estęp stw , ja k : w y tw a rz a n ie i obrót śro d k a m i o d u rzający m i lu b psychotropow ym i, p rz em y t, fałszo w anie pien ięd zy lu b p a ­ pierów w artościow ych, rozbój albo in n e p rz e stę p stw o przeciw ko m ie n iu w iel­ kiej w arto ści, w y m u sza n ie o k u p u oraz h a n d e l b ro n ią , a m u n ic ją lu b m a te r ia ­ łam i w ybuchow ym i albo rozszczepialnym i.

T akie ujęcie z n a m io n p rz e s tę p s tw a w yw oływ ało p ew ne tru d n o śc i in te r ­ p re ta cy jn e. N a p rz y k ła d W. W róbel p rzy jął, że „b ru d n e p ie n ią d z e ” stan ow iące p rz ed m io t czynności w ykonaw czej w y stę p k u z a r t. 299 § 1 m o gą pochodzić g e n e ra ln ie z jak ieg o k o lw iek p rz e stę p s tw a , je d n a k w p rz y p a d k u p rz e s tę p s tw przeciw ko m ie n iu a u to r te n u z n a w a ł, że ty p y p rz e s tę p s tw w sk a z a n e w p rz e ­ pisie s ą jed y n y m i, z k tó ry c h m ogą pochodzić ta k ie „b ru d n e p ie n ią d z e ”8. Ta p ró b a w y k ład n i ja s n o w sk azu je, ja k ie tru d n o śc i w iąz ały się z u staw ow ym ujęciem zn a m io n p r a n ia pien ięd zy w p ierw o tn y m b rz m ie n iu k o d ek su k a r n e ­ go. P rz e p is a r t. 299 § 1 k.k. był n iew ą tp liw ie w adliw ie zredagow any. Z jed n ej stro n y u sta w o d a w c a ja k o źródło „b ru d n y ch p ien ięd z y ” w sk az y w ał ja k ie k o l­ w iek p rz e stę p stw o popełnione p rzez co n ajm n iej dw ie osoby, z d ru giej zaś w y m ien iał przykładow o, o ja k ie p rz e s tę p s tw a w szczególności chodzi, co m o­ gło rodzić w ątp liw o ści, czy w yliczenie to je s t rzeczyw iście przyk ład o w e, a je śli ta k , to ja k ie w łaściw ie m a sp ełn iać fu n kcje9.

W p ierw o tn y m b rz m ie n iu a r t. 299 § 1 k.k. z k rę g u podm iotów p ra n ia pien ięd z y w ykluczał sp raw cę tzw. p rz e s tę p s tw a p ierw otnego, tj. p rz e s tę p ­ stw a, z którego owe „b ru d n e p ie n ią d z e ” pochodziły. P o dm iotem p rz e stę p s tw a m ogła być bow iem tylko osoba, k tó ra podejm ow ała określone w p rz ep isie za ch o w a n ia w sto s u n k u do środków m ajątk o w y c h pochodzących z korzyści zw iązan y ch z p o p ełn ien iem p rz e s tę p s tw a p rzez in n e osoby. W ty m k ształc ie a rt. 299 § 1 n ie sp e łn ia ł wym ogów w yn ik ający ch ze zobow iązań m ię d z y n a ro ­ dow ych P olski, a to z kolei doprow adziło w dość k ró tk im czasie do jego now elizacji dokonanej u s ta w ą z 16 listo p a d a 2000 r. o p rz e c iw d z ia ła n iu w p ro ­ w a d z a n iu do o b ro tu finansow ego w a rto ści m ajątk o w y c h pochodzących z n ie ­ leg aln y c h lu b n ieu jaw n io n y c h źród eł10.

8 Zob. W. Wróbel, [w:] A. Zoll (red.), Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz do kodeksu karnego, t. III, Kraków 1999, s. 349.

9 Np. M. Mazur opowiedział się za traktowaniem katalogu przestępstw zawartych w pierwszej wersji art. 299 § 1 k.k. jako otwartego, zob. M. Mazur, Ewolucja polskich regulacji prawnych dotyczących prania pieniędzy - zarys zagadnienia, „Czasopismo Prawa Karnego i Nauk; Penalnych” 2005, nr 2, s. 162.

10 Tekst jedn.: Dz.U. z 2003 r., nr 153, poz. 1505 ze zm. Obecnie jest to ustawa o przeciw­ działaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegal­ nych lub nieujawnionych źródeł oraz o przeciwdziałaniu finansowaniu terroryzmu.

W obecnym kształcie a rt. 299 k.k. obow iązuje zatem od 23 czerw ca 2001 r. N ow elizacja d o k o n an a w 2001 r. u s u n ę ła w praw d zie część w ątp liw ości in te r ­ p re ta c y jn y c h i po ra z k olejny p o szerzy ła z a k re s zacho w ań po d p ad ający ch pod pojęcie p ra n ia pieniędzy, je d n a k n a d a l w iele zn a m io n w y stępk ów sty p izo w a­ ny ch w a r t. 299 k.k. b u d zi w ątpliw ości w z a k re sie praw idłow ego sposobu ich w ykładni. Poniżej om ów ione z o s ta n ą tylk o n ie k tó re z n ich , p rz ed e w szy stk im zw iązan e z bud zący m najw ięcej tru d n o śc i in te rp re ta c y jn y c h p rz e stę p stw e m stypizow any m w a rt. 299 § 1 k .k .11

Od z m ia n do k o n an y ch w 2001 r. sp ra w c ą w y stę p k u p r a n ia p ieniędzy z a r t. 299 § 1 k.k. m oże być k a ż d y podm iot zdolny do p o n o szen ia odpow ie­ dzialności k a rn e j, w ty m ta k ż e sp ra w ca p rz e s tę p s tw a pierw o tneg o, z któ reg o pochodzą stan o w iąc e p rz ed m io t czynności w ykonaw czej „b ru d n e p ie n ią d z e ”. We w cześniejszych u jęciach om aw ianego w y stę p k u sp ra w ca p rz e stę p s tw a p ierw o tn e g o n ie m ógł d opuścić się n a s tę p n ie k a ra ln e g o p r a n ia korzyści z niego pochodzących, co z re s z tą w pisyw ało się w tra d y c y jn e podejście, u z n a ­ ją c e z w s p ó łu k a ra n e czyny n astę p c z e czynności p olegających n a k o rz y s ta n iu

z owoców p rz e s tę p s tw a 12. To ro z szerzen ie k rę g u podm iotów w y stę p k u z a rt. 299 § 1 k.k. n a spraw ców p rz e s tę p s tw a p ierw otn eg o m oże bu d zić pew ne w ątpliw ości, szczególnie zw iązan e z ty m , że obecnie ja k o źródło „bru d n y ch pien ięd zy ” w sk az an o w szelkie czyny zabro nion e. O znacza to, że do fo rm aln ej re alizac ji z n a m io n w y stę p k u p ra n ia pien ięd zy dochodzi np. w p rz y p ad k u , gdy złodziej wywozi za g ra n ic ę p ien iąd z e u z y sk a n e ze sp rz ed aż y sk rad zio n ej rzeczy n iew ielkiej n a w e t w artości. R ygorystyczne trz y m a n ie się b rz m ie n ia p rz e p isu prow adziłoby w ręcz do w nio sk u , że k a ż d y sp ra w ca, k tó ry z p opeł­ nionego p rzez siebie p rz e stę p s tw a u zy sk a ł korzyści m ajątk o w e, z chw ilą p od ­ jęcia wobec n ich ja k ich k o lw iek n ie m a l czynności dopu szczałb y się jed n o cze­ śn ie w y stę p k u p r a n ia p ien ięd z y - z u w a g i n a to, że p rz e stę p stw o to m oże obecnie zo stać popełnione ta k ż e w z a m ia rz e e w e n tu a ln y m 13, n ie b ęd zie n a d ­ m ie rn ie u tru d n io n e u dow odnienie spraw cy p rz e stę p stw a pierw otnego, że po­ dejm u jąc wobec w a rto ści m ajątk o w y c h o p rz e s tę p n y m poch od zen iu o kreślon e

11 Na temat np. braku spójności między regulacją art. 299 a przepisami ustawy o przeciw­ działaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegal­ nych lub nieujawnionych źródeł oraz o przeciwdziałaniu finansowaniu terroryzmu zob. A. Go­ lonka, Podm iot przestępstw a „prania pieniędzy", „Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych” 2006, nr l, s. 121-135.

12 Na temat czynów współukaranych, zob. bliżej: L. Gardocki, Prawo karne, wyd. 10, Warszawa 2004, s. 148. Zob. też: A. Spotowski, Pomijalny (pozorny) zbieg przepisów ustawy i przestępstw, Warszawa 1976, s. 195-197. Autor ten na przykładzie przestępstwa kradzieży sformułował pogląd, że jeśli chodzi o wykorzystanie owoców przestępstwa „współukarane prze­ stępstwo następcze można przyjąć w zasadzie tylko wtedy, gdy sprawca wykorzystuje skradzio­ ne rzeczy zgodnie z ich przeznaczeniem, a nie należy przyjmować go, gdy sprawca niszczy rzeczy w sposób zamierzony i sprzeczny z ich przeznaczeniem (ibidem, s. 197).

13 Zob. R. Zawłocki, [w:] A. Wąsek (red.), Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2006, t. II, s. 1292.

w a r t. 299 § 1 czynności, jed n o cz eśn ie co n ajm n iej godził się n a to, że u t r u d ­ n ią one lu b u d a re m n ią stw ie rd z e n ie p rz estęp n eg o poch od zenia ty ch w artości.

T akie rozw iązanie zgodne je s t z d ając ą się zaobserw ow ać n a świecie te n ­ dencją do coraz szerszego u jm ow ania znam ion p rz e stę p stw a p ra n ia pieniędzy. D la p rz y k ła d u , w praw ie b ry ty jsk im od czasu w ejścia w życie P r o c e e d s o f C r im e A c t z 2002 r. pod groźbą k a ry zabronione je s t m .in. używ anie lub p o siad an ie m ie n ia pochodzącego z p rz e s tę p stw a , ta k ż e p rzez sp raw cę owego p rz e s tę p s tw a pierw otnego, co pow oduje, że w za sad zie obecnie w szy stk im spraw com uzyskującym korzyści m ajątkow e z popełnienia p rz estęp stw a m ożna tak że staw iać z a rz u t p ra n ia pieniędzy w ro zum ieniu P ro c e e d s o f C r im e A c t 14.

W arto je d n a k zauw ażyć, że w p ra w ie b ry ty jsk im czy a m e ry k a ń sk im , gdzie ujęcie p r a n ia p ien ięd z y je s t b ard zo szerokie, obow iązuje w procesie k a rn y m z a sa d a o p o rtu n iz m u — o skarżyciel p u bliczny w yb iera, ja k ie z a rz u ty p o staw i o sta te c z n ie o sk arżo n em u , a ta k ż e n ie m u si w kw alifik acji praw n ej czynu w sk azy w ać w szy stk ich n a ru sz o n y c h przepisów . Inaczej j e s t w praw ie po lskim - obow iązująca z a s a d a leg alizm u o znacza, że o skarży ciel p ub liczny m a obow iązek p o sta w ie n ia z a rz u tu w p rz y p a d k u każdego p rz e s tę p s tw a ści­ ganego z u rz ę d u i żadnego z czynów popełn ion ych p rzez sp raw cę n ie wolno m u p o m in ąć (pew nego ro d z a ju w y ją te k sta n o w i t u ro z w ią z a n ie z a w a rte w art. 11 k.p.k., je d n a k ze względu n a sankcję przew idzianą w art. 299 § 1 k.k., n ie odnosi się ono od p rz e s tę p s tw a stypizow anego w ty m przep isie). W obo­ w iązu jący m s ta n ie p ra w n y m n ie sposób też przyjąć, że n p. dysponow anie przez sp raw cę k ra d z ie ż y pochodzącym i z niej k orzy ściam i w sposób op isan y w a r t. 299 § 1 k.k. m ogłoby zostać u z n a n e za w sp ó łu k a ra n y czyn następczy, szczególnie je ś li w eźm iem y pod u w agę fa k t, że za w y stęp e k p r a n ia pieniędzy grozi k a r a su ro w sz a niż za k radzież.

Do dość in te re su ją c y c h w niosków m oże n a to m ia s t pro w adzić sp ojrzen ie n a o m aw ian y p roblem od stro n y p rz e d m io tu o chrony a r t. 299 § 1 k.k. Czyn te n zo stał bow iem p rzez u staw o d aw cę zaliczony do g ru p y p rz e s tę p stw p rz e ­ ciwko obrotow i gospodarczem u. J a k w sk az u je się w lite ra tu rz e , p rz ed m io te m ochrony a r t. 299 § 1 k.k. je s t p raw idło w e fu n kcjon ow anie o b ro tu g o sp o d ar­ czego. P rz e p is m a chron ić obró t gospodarczy p rz ed zak łó cen iam i, k tó re m o­ głyby zo stać spow odow ane n ap ły w e m zn aczn ych ilości w a rto ści m ajątk o w y ch pochodzących p rz ed e w szy stk im z d ziałaln o ści prow adzonej p rzez p rz e s tę p ­ czość zorg an izo w an ą. T ak a z re s z tą b y ła g en eza p o jaw ien ia się tego ty p u czynu zabronionego w s y ste m a c h p ra w n y c h poszczególnych p a ń s tw 15. J a k

14 Zob. S. Biggs, S. Farell, N. Padfield, The Proceeds o f Crime Act 2002, London 2002, s. 15. Bliżej na temat rozwiązań tego aktu prawnego,zob. też: A. Michalska-Warias, Pranie pienię­ dzy w prawie brytyjskim na początku XXI wieku, „Prokuratura i Prawo” 2005, nr 10, s. 96-108.

15 Zob. W. Wróbel, [w:] A. Zoll (red.), Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz, t. III, wyd. II, Kraków 2006, s. 712; E. W. Pływaczewski, W. Filipkowski, [w:] M. Filar (red.), Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2008, s. 1076.

pisze W. W róbel, chociaż sposób ujęcia zn a m io n p rz e s tę p s tw a p r a n ia p ie n ię ­ dzy n ie pozw ala n a d o k ład n e sprecyzow anie, ja k ie z a g ro że n ia d la o b ro tu gospodarczego ono pow oduje, „m ożna je d n a k dom niem yw ać, iż chodzi przed e w szy stk im o m ożliw ość p rzejęcia k o n tro li n a d o kreślo n y m i sfe ram i g o sp o d ar­ ki p rzez o rg an izacje o c h a ra k te rz e p rz e stę p n y m . S am z re s z tą u d z ia ł podm io­ tów o c h a ra k te rz e p rz estęp cz y m w obrocie g ospodarczym zd aje się stan o w ić zagrożenie d la praw idłow ości tego obrotu. N ie bez zn a cze n ia je s t rów nież n ie b e z p ie c z e ń stw o w p ro w a d z e n ia n ie p e w n o śc i w o b ro cie g o sp o d a rc z y m w zw ią zk u z dopuszczeniem do niego przedm iotów , k tó re m ogą pochodzić z p rz e s tę p s tw a ”16.

W św ietle powyższych uw ag n a te m a t p rzed m iotu ochrony a rt. 299 § 1 k.k. m o żn a po staw ić p y ta n ie , czy w p rz y p a d k u jednorazo w eg o p o p ełn ien ia p rz e ­ stę p s tw a p rzez sp raw cę lu b n a w e t w ielokrotnego p o p e łn ia n ia d rob niejszy ch p rz e s tę p stw i n a s tę p n ie doko n y w an ia wobec pochodzących z n ich korzyści m ajątk o w y c h zabiegów o p isan y ch w dyspozycji a r t. 299 § 1 k.k. m ożliw e będzie u z n a n ie , że w ogóle n ie doszło do choćby ab stra k cy jn eg o zag ro żen ia praw idłow ego fu n k cjo n o w an ia o b ro tu gospodarczego ja k o tak iego . U d zielenie pozytyw nej odpow iedzi n a ta k po staw io n e p y ta n ie pozw oliłoby n a rezy gn ację ze s ta w ia n ia z a rz u tu p r a n ia p ien ięd z y w p rz y p a d k a c h p od ejm o w ania czynno­ ści w sk a z a n y c h w p rz ep isie w s to s u n k u do n iew ielk ich w arto ści m a ją tk o ­ w ych pochodzących z p rz e s tę p s tw p o p e łn ia n y c h p rz ez w sze lk ic h z re s z tą spraw ców - ta k p rzez sp raw cę p rz e s tę p s tw a pierw otnego, j a k i p rzez osobę, k tó ra w p o p e łn ie n iu p rz e s tę p s tw a pierw otneg o n ie m ia ła żadnego ud ziału .

A rt. 299 § 1 ja k o źródło „b ru d n y ch p ien ięd zy ” w sk azu je korzyści zw iąza­ ne z p o p ełn ien iem czy n u zabronionego. W arto z a te m za sta n o w ić się, j a k ów „czyn zab ro n io n y ” n ależ y rozum ieć. P rz e d n o w elizacją a r t. 299 k.k. u s ta w o ­ daw ca z a b ra n ia ł doko n y w an ia ok reślo n y ch czynności w s to s u n k u do w a rto ści m ajątk o w y c h pochodzących z korzyści zw iązan y ch z p o p ełn ien iem p rz e s tę p ­ stw a, a z przykładow ego w y liczenia p rz e s tę p s tw w dalszej części p rz e p isu m o żn a było w yprow adzić w niosek, że u sta w o d a w c a p rzez p rz e s tę p s tw a ro z u ­ m iał ta k ż e p rz e s tę p s tw a skarb o w e - w śró d w ym ienionych źródeł „b ru d n y ch pien ięd z y ” z n a la z ł się bow iem stan o w iąc y p rz e stę p stw o skarb o w e p rzem y t. O becnie w lite r a tu r z e w ydaje się dom inow ać pogląd, iż p rzez „czy zab ro n io ­ n y ” u staw o d a w ca ro zu m ie w szelkie czyny zab ro n io n e w jak iejk o lw iek u s t a ­ wie pod g ro źb ą kary, a więc n ie tylko p rz e s tę p s tw a pow szechne, ale ta k ż e p rz e s tę p s tw a skarbow e, a n a w e t w y kroczen ia i w y k ro czen ia sk arb o w e17. T a­ kie o d czytanie dokonanej p rzez u staw o d aw cę z a m ia n y „ p rz e stę p stw a ” n a „czyn zab ro n io n y ” m oże w yw oływ ać je d n a k pew n e w ątpliw ości. Z je d n e j s tro ­

16 W. Wróbel, [w:] A. Zoll (red.), Kodeks..., Kraków 2006, s. 713.

17 Tak: R. Zawłocki, [w:] A. Wąsek (red), Kodeks..., s. 1277; W. Wróbel, [w:] A. Zoll (red),

Kodeks..., Kraków 2006, s. 722 oraz A. Marek, Kodeks karny. Komentarz, wyd. 4, Warszawa 2007, s. 554.

n y za sze ro k im ro z u m ie n ie m te r m in u „czyn za b ro n io n y ” p rz e m a w ia ła b y choćby w y k ła d n ia h isto ry c z n a (w p ierw o tn y m b rz m ie n iu a r t. 299 § 1 k.k. źródłem „b ru d n y ch p ien ięd z y ” m ógł być p rz em y t, czyli typow e p rz e stę p stw o skarbow e) oraz to, że kolejne zm ian y ustaw ow ego k s z ta łtu p r a n ia p ieniędzy m iały g e n e ra ln ie n a celu p o szerzan ie, a n ie o g ra n ic zan ie jego pola p e n a liz a ­ cji. Z drug iej je d n a k s tro n y ta k a w y k ła d n ia d z ia ła ła b y n a nieko rzy ść sp ra w ­ cy, a w sk az ać m o żn a k ilk a a rg u m e n tó w p rzem aw iają cy ch za jej odrzuceniem .

P rze d e w szy stk im , zarów no kodek s k a r n y skarbow y, j a k i kod eks w y k ro ­ czeń z a w ie ra ją w ła sn e definicje czynu zabronionego - w a r t. 47 § 1 k o d ek su w ykroczeń oraz w a r t. 53 § 1 k.k.s. Zgodnie zaś z b rz m ie n ie m a r t. 116 k.k., p rz ep isy części ogólnej k o d ek su k arn eg o nie m ogą być sto so w an e do in n y ch u s ta w k a rn y c h , je ś li te w y ra źn ie w y łąc zają ich sto sow an ie. N a g ru n c ie m a te ­ rialn e g o p ra w a w ykroczeń z a s a d ą je s t au to no m iczn ość części ogólnej k o d ek su w ykroczeń i n iesto so w an ie, n a w e t odpow iednio, przep isó w k o d e k su k a rn e - go18. Z kolei w a r t. 20 § 2 k.k.s. w ym ieniono p rz ep isy k o d ek su k arn eg o , k tó re po w inny być sto so w an e n a g ru n c ie k o d ek su k arn eg o skarbow ego odpow ied­ nio i o d esłan ie to nie obejm uje a r t. 115 § 1 k.k.

O z u p e łn ie a u to n o m ic z n y m c h a r a k t e r z e p o jęcia „czyn z a b ro n io n y ” w trz e c h o m aw ian y ch u s ta w a c h k a rn y c h św iadczy też fa k t, że w a r t. 53 § 1 k.k .s. zdefiniow ano to pojęcie inaczej niż w k o dek sie k a rn y m lu b k odeksie w ykroczeń. C zynem zab ro n io n y m w ro z u m ie n iu k o d ek su k arn eg o sk arb o w e­ go je s t bow iem tylko zachow anie o zn a m io n a ch ok reślo n y ch w k o dek sie k a r ­ n y m skarbow ym , chociażby n ie stanow iło ono p rz e s tę p stw a skarbow ego lub w y kroczenia skarbow ego. Tym sam y m z a sa d n y w ydaje się w niosek, że skoro ko deks k a r n y sk arb o w y za w iera w ła s n ą definicję czy nu zabronionego, k tó ra n ie ob ejm u je czynów za b ro n io n y c h w ro z u m ie n iu ja k ic h k o lw ie k in n y c h u staw , to ta k ż e definicja czynu zabronionego z a w a rta w a r t. 115 § 1 k.k. odnosi się w yłącznie do czynów w y pełniający ch z n a m io n a p rz e s tę p s tw po­ w szechnych i nie m oże być o dnoszona do czynów w yp ełn iający ch zn a m io n a w ykroczeń albo p rz e stę p s tw lu b w ykroczeń sk arb o w y ch (in n a in te rp re ta c ja o zn aczałab y z re sz tą , że np. a r t. 18 § 1 zd. 3 w p ro w ad za ta k n a p ra w d ę k a ra ln o ść s p ra w stw a kierow niczego w ykroczenia, p rz ep is te n m ów i bow iem 0 k ie ro w a n iu w y k o n an iem czynu zabronionego p rzez in n ą osobę, a n ie m a żadnego pow odu, by to sam o pojęcie znaczyło co innego w części ogólnej 1 szczególnej k o d ek su karnego).

P o n a d to w d alszej części p rz e p is u a r t. 299 § 1 u sta w o d a w c a m ów i o u k ry w a n iu p rz estęp n eg o po chodzenia w y m ienionych w jego pierw szej czę­ ści w arto ści m ajątkow ych. T rudno, ja k się w ydaje, byłoby przyjąć, że w arto ści m ajątk o w e pochodzące z czynu w ypełniającego z n a m io n a w yk ro czen ia m a ją ta k ie w łaśn ie p rz e stę p n e pochodzenie. Za w ęższą in te rp re ta c ją o k re śle n ia

„czyn zab ro n io n y ” m oże dodatkow o jeszcze p rz em aw iać p rz eśled ze n ie h is to ­ rycznej ew olucji definicji czynu zabronionego. O ile obecny ko dek s posługuje się dość sy n tety cz n y m sfo rm ułow aniem , o ty le w k od eksie k a rn y m z 1969 r. czyn za broniony zdefiniow an y zo stał ja k o k aż d e d z ia ła n ie lu b za n ie c h a n ie o zn a m io n a ch określonych w u sta w ie k a rn e j, chociażby n ie stano w iło ono p rz e s tę p s tw a ze w zględu n a b r a k winy. Tym sam y m u staw o d a w ca, w s k a z u ­ ją c czyn zab ro n io n y ja k o źródło pochod zen ia „b ru d n y ch p ien ięd z y ”, chciał zapew ne w sk azać, że do re alizac ji z n a m io n w y stę p k u z a r t. 299 § 1 k.k. dojdzie ta k ż e wów czas, gdy czyn, z którego pochodzą po dlegające p ra n iu w a rto ści m ajątk o w e, nie będzie stan o w ił p rz e s tę p s tw a ze w zględu w ła śn ie n a b r a k w iny po stro n ie jego sprawcy.

T rzeb a też odnotow ać, że szerokie i o d m ien n e od p rzy jętego p rzy w y k ład ­ n i p rzep isó w części ogólnej k o d ek su k a rn e g o ro z u m ie n ie czy nu zabronionego, o k tó ry m m ow a w a r t. 299 § 1 k.k., prow adziłoby do zbytniego ro z sz e rz a n ia m ożliw ego z a k re s u sto so w a n ia om aw ian eg o p rz e p isu . W ątp liw ości b u d zi zw łaszcza u z n a w a n ie w ykroczeń (czy to pow szechnych, czy skarb ow ych ) za m ożliw e źródło pochodzenia „b ru d n y ch p ien ięd z y ” chociażby z p u n k tu w idze­ n ia p rz e d m io tu ochrony a r t. 299 § 1 k.k. - czy rzeczyw iście legalizow anie korzyści u z y sk a n y c h np. z k ra d z ie ż y d rzew a o w arto ści n iep rz ek ra cza ją cej 75 zł z a g ra ż a p ra w id ło w em u fu n k cjo n o w an iu o b ro tu gospodarczego i pow in­ no być zagrożone k a r ą p o zb aw ien ia w olności do la t 8? N a to m ia s t d e lege fe r e n d a z a sa d n e byłoby ta k ie ujęcie zn a m io n p rz e s tę p s tw a p r a n ia p ienięd zy z a r t. 299 § 1 k.k., aby do źródeł „b ru d n y ch p ien ięd z y ” zaliczone zo stały ta k ż e korzyści pły n ące z p o p ełn ien ia p rz e s tę p s tw a skarbow ego. M ożna też z a u w a ­ żyć, że w in n y ch p rz e p isa c h części szczególnej k o d ek su k arn eg o u sta w o d a w ­ ca, odnosząc się do zach o w ań w yczerp ujący ch z n a m io n a in n y ch czynów niż p rz e s tę p s tw a pow szechne, u żyw a w p ro st o k re śle ń ty p u „p rzestęp stw o s k a r ­ bow e”, „w ykroczenie sk arb o w e” lu b „w ykroczenie” (w te n sposób u jęto np. dyspozycję a r t. 234, 235 czy 236 k.k.).

U życie p rzez u staw o d aw cę o k re śle n ia „czyn zab ro n io n y ” w dyspozycji a r t. 299 § 1 k.k. sp ra w ia , że w d o k try n ie d om in u je pogląd, iż do u s ta le n ia p rz e stę p n e g o pocho d zen ia b ęd ący ch p rz e d m io te m czynności w ykonaw czej w a rto ści m ajątk o w y c h nie je s t konieczne, by p o p ełn ien ie p rz e s tę p s tw a p ie r­ w otnego zostało stw ierd z o n e praw om ocny m w y ro k ie m 19. Z po glądem ty m należ y zasadniczo się zgodzić. Szczególnie w sy tu acji, gdy n ie je s t z n a n a tożsam ość spraw ców p rz e s tę p s tw a pierw otnego, n ie pow inno to stan o w ić ge­ n e ra ln ie p rz eszk o d y w p ociągnięciu do odpow iedzialności k a rn e j osoby doko­ nującej czynności w ym ienionych w a r t. 299 § 1 k .k .20 N ależy je d n a k z a u w a ­

19 Tak: R. Zawłocki, [w:] A. Wąsek (red.), Kodeks..., s. 1277; E.W. Pływaczewski, W. Filipkowski, [w:] M. Filar (red.), Kodeks..., s. 1078; W. Wróbel [w:] A. Zoll (red.), Kodeks...,

Kraków 2006, s. 722 oraz J. Skorupka, Pojęcie „brudnych pieniędzy"..., s. 47. 20 Tak: W Wróbel, [w:] A. Zoll (red.), Kodeks..., Kraków 2006, s. 723.

żyć, że w tego ty p u p rz y p a d k a c h u d ow o dn ien ie tego, że sp ra w ca podejm ow ał zab ro n io n e zach o w an ia w s to s u n k u do w arto ści m ajątk o w y c h pochodzących z p rz e stę p stw a pierw otn ego, będzie znaczen ie u tru d n io n e , a w w ielu p rz y ­ p a d k a c h zap ew n e zu p e łn ie niem ożliw e.

K olejnym m ogącym bu d zić w ątpliw ości z a g a d n ie n ie m je s t to, czy z u ży ­ cia przez u staw o d aw cę zw ro tu „pochodzące z korzyści zw iązan y ch z p o p ełn ie­ niem czynu zabronionego” n a le ż y w yprow adzić w niosek, że p olskie praw o k a r n e n ie p en a liz u je w ogóle pierw szego e ta p u p ra n ia pieniędzy, a dopiero e ta p y ko lejn e21. T ak a w y k ła d n ia n ie d aje się pogodzić z k rym inalno -p olity cz- n y m sen se m w p ro w ad ze n ia k a ra ln o śc i p ra n ia pieniędzy, a w ielu au to ró w u z n a je , że ta k ż e p o d e jm o w a n ie w s k a z a n y c h w a r t. 299 § 1 czyn no ści w s to s u n k u do w a rto ści m ajątk o w y c h pochodzących b ezpo śred n io z p rz e s tę p ­ stw a w yp ełn ia z n a m io n a w y stę p k u z a r t. 299 § 1 k .k .22 P rzyjęcie innego ro z w ią z a n ia prow adziłoby do tego, że n ie p o p ełn iałab y p rz e stę p s tw a osoba np. w yw ożąca za g ra n ic ę p ie n ią d z e pochodzące b ez p o śred n io z rozboju, a p o p ełn iałb y je sp ra w c a w yw ożący za g ra n ic ę np. k a m ie n ie s z la c h e tn e n a b y ­ te za ta k ie p ie n ią d z e 23. N ie sposób nie zauw ażyć, że oba w sk a z a n e w p rz y ­ kład zie za chow anie nie ró ż n ią się jakościow o i n ie sposób zn aleźć a rg u m e n ­ tów o c h a ra k te rz e p o lity c zn o -k ry m in aln y m p rzem aw iają cy ch za k a ra ln o śc ią drugiego z n ich i b e z k a rn o śc ią pierw szego. T rzeba też odnotow ać, że p rz y ję­ cie w y k ład n i u zn ającej za b e z k a rn y p ierw szy e ta p p ra n ia p ien ięd zy oznacza, iż p olskie praw o k a r n e n ie sp e łn ia wym ogów m ięd zyn arod ow ych dotyczących m in im aln e g o z a k re s u k a ra ln o śc i p r a n ia pieniędzy. Wobec w y stęp u jąc y ch je d ­ n a k w ątpliw ości, z a sa d n e byłoby ich u su n ięcie poprzez in g ere n cję u s ta w o ­ daw cy i np. z a stą p ie n ie zw ro tu „pochodzące z korzyści zw iązan y ch z p op eł­ n ie n ie m c z y n u za b ro n io n eg o ” z w ro tem „pochodzące cho ciażby p o śre d n io z p o p e łn ie n ia p rz e s tę p s tw a lu b p rz e s tę p s tw a sk arb ow ego ” czy też zw rotem „pochodzące chociażby pośred n io z p o p ełn ien ia czynu zabronionego w y p e łn ia ­ jącego z n a m io n a p rz e stę p s tw a lu b p rz e s tę p stw a skarbo w eg o”.

W arto jeszcze w spom nieć o tru d n o śc ia c h , ja k ie m oże w yw oływ ać w p r a k ­ tyce sto so w an ie wobec spraw ców p ra n ia p ien ięd z y ro z w iąza ń p rz ew id zian y ch w a r t. 307 k.k. P rz e p is te n w p ro w ad za m ożliw ość z a sto so w an ia nad zw y czaj­ nego złagodzenia kary, a n a w e t o d s tą p ie n ia od jej w y m ierz en ia m .in. wobec sp raw cy p ra n ia pieniędzy, k tó ry dobrow olnie n a p ra w ił szkodę w całości, oraz m ożliw ość nadzw yczajnego złagodzenia k a ry wobec spraw cy, k tó ry dobrow ol­ n ie n a p ra w ił szkodę w znacznej części. R ozw iązan ie to w o m aw ian y m z a k re ­

21 Tak np.: J. Skorupka, Pojęcie „brudnych pieniędzy"..., s. 34-48; idem, Prawo karne gospodarcze, wyd. 2, Warszawa 2007, s. 131; E.W. Pływaczewski, W. Filipkowski, [w:] M. Filar

(red.), Kodeks... , s. 1079.

22 Tak np.: W Wróbel [w:] A. Zoll (red.), Kodeks..., Kraków 2006, s. 722, A. Marek,

Kodeks... , s. 554, O. Górniok, [w:] O. Górniok (red.), Prawo karne gospodarcze, Bydgoszcz 2003, s. 98.

sie w ydaje się p u ste , a z a te m d e leg e fe r e n d a n ależ ało b y p ostulow ać u s u n ię ­ cie a r t. 299 k.k. z k a ta lo g u p rz estęp stw , do k tó ry c h a r t. 307 m oże m ieć zastosow anie.

O dnosząc się do tego pro b lem u , R. Zaw łocki u zn a je , że tru d n o ś c i w sto so ­ w a n iu a r t. 307 do p rz e stę p stw styp izo w an y ch w a r t. 299 k.k. w y n ik ają z fa k tu , że s ą to p rz e s tę p s tw a fo rm aln e, do k tó ry c h z n a m io n n ie zalicza się spow odow ania jak iejk o lw iek szkody. S tą d a u to r te n u zn a je , że w ogóle nie n a le ż y stosow ać ro z w ią z a ń p rz ew id zian y c h w a r t. 307 do w y m ienionych w n im w p ro st p rz e stę p stw fo rm aln y ch - oprócz a r t. 299, byłyby to ta k ż e a r t. 301 § 2, 302 § 2 i 3 oraz a r t. 304 k .k .24 Z aa k cep to w a n ie tego sta n o w isk a oznacza je d n a k do k o n an ie w y k ład n i n a n ieko rzyść spraw cy i to w b rew w y­ ra ź n e j woli ustaw odaw cy, co nie w ydaje się g e n e ra ln ie dopuszczaln e. Z re sz tą w p rz y p a d k u in n y ch niż p ra n ie pien ięd zy p rz e s tę p s tw fo rm a ln y c h m ożliwe j e s t fa k ty c z n e w y rz ą d z e n ie p rzez sp ra w cę d ającej się oszacow ać szkody

i m ożliw e j e s t też jej n a p ra w ie n ie 25.

Nieco inaczej sy tu a c ja w y g ląd a w p rz y p a d k u p rz e s tę p s tw a p r a n ia p ie n ię ­ dzy. P ro b lem em m oże t u być bow iem w ogóle w sk a z a n ie , k o m u i j a k ą szkodę w yrząd ził sp ra w c a poprzez podejm ow anie czynności m ający ch n a celu w p ro ­ w a d zen ie do legalnego o b ro tu gospodarczego w a rto ści m ajątk o w y c h pocho­ dzących z p rz e stę p stw a . O ile w p rz y p a d k u części p rz y n ajm n ie j p rz e stę p stw p ierw o tn y c h u s ta le n ie szkody n ie b ędzie zb yt sk o m pliko w ane, o ty le n ie m a je d n a k żad n y ch p o d staw do tego, ab y szkodę w y rz ąd zo n ą p rzez p rz estęp stw o p r a n ia p ien ięd z y u to ż sa m ia ć ze szk o d ą w y rz ąd zo n ą p rz e s tę p stw e m p ie rw o t­ ny m (z re sz tą ta k i zabieg - gdyby u z n a ć go za d op uszczalny - m ógłby d oty­ czyć tylko sy tu acji, w k tó ry c h sp ra w c a p rz e s tę p s tw a p ierw o tnego byłby z a r a ­ zem sp ra w c ą p ra n ia pieniędzy, a to w cale n ie m u si być re g u łą w p rz y p a d k u czynu stypizow anego w § 1 a rt. 299, a b ard zo m ało praw d op od ob ne będzie w p rz y p a d k u pozostałych stypizow anych w a rt. 299 o d m ian p ra n ia pieniędzy). W p rz y p a d k u typow ych czynności sp raw czych p r a n ia p ien ięd zy w ogóle nie je s t m ożliw e precyzyjne w sk az an ie i oszacow anie w yrząd zanej przez spraw cę szkody. J e ś li ktoś np. w celu zalegalizow an ia w łasn ych przestępczych docho­ dów w ykazuje w iększe niż rzeczyw iste dochody z prow adzonej przez siebie działalności gospodarczej, to p a ra d o k sa ln ie b ezp ośredn im sk u tk ie m takiego zachow ania będzie w pływ w iększych środków do b u d ż e tu S k a rb u P a ń s tw a z ty tu łu podatków od w y kazanych zysków. Podobnie b a n k , k tó ry przyjm uje w p łaty pieniędzy w brew przepisom regu lacji p raw n y ch m ających zw alczać p ra n ie pieniędzy, odnosi z tego zachow ania korzyści ekonom iczne. Szkoda w y­ rząd zo n a przez tego ty p u zjaw iska całem u obrotowi gospodarczem u m a ch a­ ra k te r ta k abstrakcyjny, że nie je s t m ożliwe jej jak iek o lw iek oszacowanie, a co

24 Zob. R. Zawłocki, [w:] A. Wąsek (red.), Kodeks..., s. 1450.

25 Za szeroki rozumieniem szkody w przypadku art. 307 k.k. opowiada się P. Kardas, [w:] A. Zoll (red.), Kodeks..., Kraków 2006, s. 868.

więcej - nie da się w zasadzie w skazać konkretnego podm iotu, któ ry ową szkodę poniósł26. Tym sam ym zastosow anie dobrodziejstw a a rt. 307 k.k. wobec spraw cy p ra n ia pieniędzy w ydaje się n iem al zupełnie niem ożliwe, co czyni zasadnym wspom niany wcześniej postulat modyfikacji treści art. 307 k.k. w ta k i sposób, by nie odnosił się on w ogóle do spraw cy któregokolw iek z typów p ra n ia pieniędzy.

N a koniec w a rto w sk az ać jeszcze je d n ą k w estię. P rz e stę p stw o p ra n ia p ien ięd zy od koń ca XX w. zn a jd u je się w c e n tru m z a in te re so w a n ie ta k k ry ­ minologów, ja k i praw ników . P ośw ięca m u się b ard zo w iele uw agi, a św ia to ­ w a li te r a t u r a n a te n te m a t je s t n a p ra w d ę im p o n u jąca. T ym czasem to z a in te ­ re so w an ie św ia ta n a u k i n ie do końca zn a jd u je u z a sa d n ie n ie w d an y c h n a te m a t częstotliw ości w y stęp o w a n ia tego zjaw isk a. J a k w y n ik a ze s ta ty s ty k przestępczości, p ra n ie p ieniędzy stan o w i w p ra k ty c e organów ścig an ia i w y­ m ia r u sp ra w ied liw o ści zjaw isko cz asem w ręcz m a rg in a ln e . N a p rz y k ła d w o sta tn ie j dek ad zie XX w. ś re d n ia liczb a s k a z a ń za różne o d m ian y p ra n ia pien ięd z y w W ielkiej B ry ta n ii w y nosiła rocznie niew iele p o n a d d w ad zie­ ścia27. T akże w Polsce d a n e s ta ty sty c z n e n a te m a t s k a z a ń za w y stęp k i s ty p i­ zow ane w a r t. 299 k.k. n ie w sk a z u ją n a to, by p rz e stę p stw o to w ystępow ało w dużym n a sile n iu , a a r t. 299 k.k. stan o w ił w ażn y in s tr u m e n t p ra w n o k a rn e j re ak cji n a to n iep o ż ą d a n e zjaw isko przestęp cze. D la p rz y k ła d u liczba s k a z a ­ ny ch dorosłych za p rz e s tę p s tw a stypizow an e w a r t. 299 § 1 k.k. w la ta c h 2 0 0 0 -2 0 0 7 w a h a ła się od 2 (w ro k u 2001) do 31 (w ro k u 2006), choć w o s ta tn ic h la ta c h w y ra źn ie w z ra s ta liczb a spraw ców sk az y w an y ch n a p od ­ staw ie a r t. 299 k.k. R ekordow y pod ty m w zględem był ro k 2006, w k tó ry m za ty p kw alifik o w an y p r a n ia p ien ięd zy z a r t. 299 § 5 k.k. sk az an o praw om ocnie aż 133 spraw ców (sp raw cy sk a z a n i n a p o d staw ie tego p rz e p is u stan o w ili je d n a k zaledw ie 0,02 % w szy stk ich sk azy w an y ch sprawców.

T a b e la 1 O g ó ln e d a n e M in is t e r s t w a S p r a w ie d liw o ś c i n a t e m a t s p r a w c ó w p r a w o m o c n ie

s k a z a n y c h z a p r z e s t ę p s t w a s t y p iz o w a n e w a r t. 2 9 9 k .k . w la t a c h 2 0 0 4 -2 0 0 7

ROK

Prawomocnie skazani na podstawie art. 299 k.k. dorośli według: rodzajów przestępstw czynu głównego rodzajów przestępstw wszystkich czynów §1 §2 § 3 § 5 w zw. z § 1 § 5 w zw. z § 2 § 6 § 1 § 2 § 3 § 5 w zw. z § 1 § 5 w zw. z § 2 § 6

2004 10 1 6 6 1 - 11 1 7 8 1

-2005 10 3 1 26 2 3 15 3 1 36 2 4

2006 11 1 4 108 - 1 31 1 4 133 - 2

2007 13 - 8 52 1 1 21 - 8 76 1 1

Źródło: Badania własne.

26 Zob. A. Michalska-Warias, [w:] T. Bojarski (red.), Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2008, s. 647-648.

P rz e stę p stw o p r a n ia p ien ięd z y fu nk cjo nu je w p olskim sy stem ie p ra w a k arn eg o od w ejścia w życie u s ta w y o ochronie o b ro tu gospodarczego, a jego zn aczenie w p ra k ty c e w y m ia ru sp raw ied liw o ści w ydaje się stopniow o w z ra ­ stać, choć ciągle tru d n o byłoby u z n a ć je za je d e n z w ażn iejszy ch in s tru m e n ­ tów p ra w n o k a rn e j re ak cji n a z a g ro że n ia o b ro tu go spodarczego, szczególnie te zw ią z a n e z d z ia ła ln o ś c ią p rz estęp cz o ści zo rg an izo w an ej. Sposób u jęcia zn a m io n p rz e s tę p s tw a p r a n ia p ie n ię d z y od p o c z ą tk u b u d z ił te ż liczn e w ą t­ pliw ości. O becny k s z ta łt p rz e p is u j e s t n ie w ą tp liw ie n a jb a rd z ie j u d an y , j e d ­ n a k n a d a l w y m ag a u d o s k o n a la n ia , ta k b y n ie do k o ń ca p re cy zy jn ie sfo rm u ­ ło w an ie zn a m io n p r a n ia p ie n ię d z y n ie stan o w iło do datko w eg o c z y n n ik a u tru d n ia ją c e g o zw alcza n ie tego i ta k sk o m p lik o w an eg o fe n o m e n u p rz e s tę p ­ czego.

S u m m ary

I n te r p r e ta tio n p r o b le m s o f th e m o n ey la u n d e r in g o ffe n c e

in th e P o lis h P e n a l C ode

T he a rtic le d iscu sses som e of th e in te rp re ta tio n p ro b lem s co nn ected w ith th e m oney la u n d e rin g offence d escrib ed in a rtic le 299 of th e P o lish P e n a l Code. F ir s t th e h isto ry a n d ev o lu tio n of th e b asic m oney la u n d e rin g re g u la ­ tio n s in P o lish p e n a l law a re p re s e n te d . T h e n th e im p lica tio n s o f th e fact t h a t m oney la u n d e rin g is co n sid ered to be a n d offence a g a in s t econom ic circ u la tio n a re p re se n te d , in clu d in g th e possible in te rp re ta tio n t h a t in case of sm all a m o u n ts of “d irty m oney” in tro d u c e d in to su ch circ u la tio n by th e p e r p e tra to r of th e p rim a ry offence, su ch b e h a v io u r could be co n sid ered as n o t d a n g e ro u s e n o u g h to c o n s titu te a crim e. O ne of th e pro b lem s d iscu ssed is also th e p ro p e r u n d e r s ta n d in g of th e possible sou rces of “d irty m o ney ”. C on­ tr a r y to som e opinions claim in g t h a t “d irty m oney” c a n come from p e tty offences a n d fiscal offences, th e a u th o r trie s to prove t h a t th e only possible in te rp re ta tio n of th e leg al te x t of a r t. 299 § 1 of th e p e n a l code lead s to th e conclusion t h a t only com m on offences c a n c o n s titu te th e source o f “d irty m oney”. T h e n th e p roblem o f w h e th e r a r t. 299 § 1 p en a liz es th e so called firs t p h a se o f m oney la u n d e rin g is d iscu ssed. T he a u th o r s ta te s t h a t it does b u t also proposes som e ch a n g es in th e leg al te x t t h a t w ould rem ove an y d oubts ab o u t it. T he a rtic le also p re s e n ts th e p ro blem s co n n ected w ith defi­ n in g a n d a s se ssin g p re cisely th e d am ag e s c a u se d by m oney la u n d e rin g - according to a r t. 307 of th e P o lish P e n a l Code th e o ffend er c a n be tre a te d w ith e x tre m e lenien cy if h e fully re d re ss e s th e d am ag e s ca u sed by m oney la u n d e rin g , b u t th e difficulties m e n tio n e d above m a k e it ex tre m ely difficult to u se a r t. 307 in p ra c tic e . T h e closing re m a rk s sh ow s ta tis tic a l d a ta

re fe rrin g to th e n u m b e r o f offenders se n te n c e d in P o la n d for v a rio u s m oney la u n d e rin g offences from 2004 to 2007. T he sm a ll n u m b e rs of offenders convicted of m oney la u n d e rin g proves t h a t e ith e r th e p rob lem is n o t too big in P o la n d o r th e p ro se cu to rs a n d co u rts still do n o t h av e e n o u g h know ledge to fig h t th e m oney la u n d e rin g p h en o m en o n effectively.