IMPLIKACJE REFORMY USTROJOWEJ STREFY EURO DLA KRAJÓW EUROPY ŚRODKOWO- WSCHODNIEJ

mgr Klaudia Kudławiec Uniwersytet Jagielloński

ORCID: https://orcid.org/0000-0002-2715-4603

IMPLIKACJE REFORMY USTROJOWEJ STREFY EURO DLA KRAJÓW EUROPY ŚRODKOWO- WSCHODNIEJ

IMPLICATIONS OF THE EUROZONE SYSTEMIC REFORM FOR CENTRAL AND EASTERN EUROPEAN COUNTRIES

Abstrakt: Przystąpienie krajów Europy Środkowo-Wschodniej do Unii Europejskiej sta- nowiło przełomowy moment w historii integracji europejskiej. Większość z tych państw postawiła sobie za cel jak najszybsze przyjęcie euro, jednak zamiar ten udało się dotychczas zrealizować jedynie Estonii, Litwie, Łotwie, Słowacji oraz Słowenii. Bułgaria, Czechy, Pol- ska, Rumunia oraz Węgry pozostają nadal poza strefą euro, ale zgodnie z postanowieniami umów stowarzyszeniowych są zobowiązane do niej przystąpić. Decyzja w tym przedmiocie będzie zależeć w głównej mierze od skali oraz skuteczności działań podjętych w ramach ukierunkowanej reformy strefy euro oraz Unii Gospodarczej i Walutowej, która rozpoczęła się w 2012 r. W związku z tym głównym celem niniejszego artykułu jest odpowiedź na pytanie jakie będą konsekwencje reformy ustrojowej strefy euro dla krajów EŚW? W tym kontekście zostaną poddane analizie projekty Unii Finansowej, Unii Fiskalnej oraz Unii Gospodarczej, które będą rozpatrywane przez pryzmat dwóch grup krajów należących do EŚW. Pierwszą grupę badawczą tworzą państwa, które są pełnoprawnymi członkami strefy euro natomiast do drugiej z grup zaliczamy te kraje, które zostały objęte tzw. derogacją.

Słowa kluczowe: Reforma strefy euro, Europa Środowo-Wschodnia, euro, Unia Gospodar- cza, Unia Finansowa, Unia Fiskalna, Unia Polityczna

Abstract: The accession of Central and Eastern European countries to the European Union was a turning point in the history of European integration. Most of these countries have set themselves the goal of adopting the euro as soon as possible, but so far only Estonia, Lithu- ania, Latvia, Slovakia and Slovenia have managed to achieve this goal. Bulgaria, the Czech Republic, Poland, Romania and Hungary are still outside the euro area, but are obliged to join the euro area according to the provisions of the association agreements. The decision

on this subject will depend largely on the scale and effectiveness of measures taken as part of the targeted reform of the euro area and the Economic and Monetary Union, which began in 2012. Therefore, the main aim of this article is to answer the question what will be the consequences of the reform system of the euro area for the CEE countries? In this context, the projects of the Financial Union, Fiscal Union and Economic Union will be analyzed through the prism of two groups of CEE countries. The first research group consists of countries that are full members of the euro area, while the second group includes those countries that were covered by the so-called derogation.

Key Words: Eurozone reform, Central and Eastern Europe, euro, Economic Union, Financial Union, Fiscal Union, Political Union

Wstęp

Przystąpienie dziesięciu postkomunistycznych krajów Europy Środkowo- -Wschodniej (EŚW) do Unii Europejskiej (UE) uznawane jest za histo- ryczny przełom w rozwoju integracji europejskiej. Proces ten stanowił jednocześnie jedno z kluczowych wyzwań dla państw tego regionu na ich drodze do transformacji politycznej, gospodarczej i społecznej. In- tensyfikacja współpracy gospodarczo-politycznej pomiędzy krajami starej i nowej UE na przełomie ostatnich piętnastu lat przyniosła wiele cennych wniosków i doświadczeń, które stały się przedmiotem analizy szerokiej grupy badaczy na całym świecie. Unia Europejska jest bowiem jedyną or- ganizacją w skali globalnej, której udało się osiągnąć najwyższy stopień integracji regionalnej, przejawiający się w istnieniu Unii Gospodarczej i Walutowej (UGIW) oraz wspólnej waluty europejskiej. Euro miało być środkiem do osiągnięcia wyższego celu, jakim jest wspólnie dzielony do- brobyt i dynamiczny rozwój wszystkich państw członkowskich UE. Mimo to koncept wspólnej waluty europejskiej jest coraz częściej kwestionowany zarówno przez decydentów europejskich, jak i same państwa członkow- skie. Jest to w głównej mierze rezultatem tego, że UE od wielu lat zmaga się z kryzysem gospodarczym i systemowym, który zagraża podstawom jej egzystencji. Remedium na problemy gospodarczo-polityczne UE ma być ukierunkowana reforma strefy euro oraz UGIW.

Geneza reformy ustrojowej strefy euro leży u podstaw światowego kry- zysu finansowo-gospodarczego z 2008 r., który doprowadził do wybuchu

kryzysu zadłużeniowego w niektórych państwach należących do strefy euro i pokazał tym samym słabości systemu instytucjonalnego Eurolan- du¹. Mimo że początek działań na rzecz rekonstrukcji UGIW datuje się na lata 2010/2012, podstawą prawną dla niniejszej reformy był trzeci ra- port Hermana Van Rompuya², zaprezentowany w 2012 r. Obecnie refor- ma jest kontynuowana w oparciu o tzw. raport pięciu przewodniczących z 2015 r.³ oraz liczne plany działania autorstwa Komisji Europejskiej (KE).

Projektowane zmiany przewidują utworzenie w ramach dotychczasowej UGIW trzech nowych struktur, mianowicie: Unii Finansowej, Unii Go- spodarczej oraz Unii Fiskalnej⁴. Z uwagi na to, że jedynie połowa spośród grupy krajów EŚW jest formalnym członkiem strefy euro, kluczowym za- daniem w niniejszym zakresie jest określenie, które postanowienia refor- my ustrojowej strefy euro będą miały również wpływ na sytuację państw EŚW, które nie należą do Eurolandu. Jest to szczególnie istotne, bowiem wraz z przystąpieniem do UE każde państwo zobowiązało się również do przyjęcia wspólnej waluty europejskiej, a więc uczestnictwa w czwartym etapie integracji gospodarczej⁵.

Głównym celem niniejszego artykułu jest odpowiedź na pytanie: Jakie będą konsekwencje reformy ustrojowej strefy euro dla krajów EŚW? W tym kontekście zostaną poddane analizie projekty Unii Finansowej, Unii Fiskalnej oraz Unii Gospodarczej, które będą rozpatrywane przez pry- zmat dwóch grup krajów należących do EŚW. Pierwszą grupę badawczą tworzą Estonia, Litwa, Łotwa, Słowacja oraz Słowenia, a więc kraje człon- kowie strefy euro. Do drugiej grupy badawczej zalicza się natomiast pań- stwa, które posługują się nadal walutą narodową. Są to: Bułgaria, Czechy,

1 K. Kudławiec, Parlament Europejski wobec reformy strefy euro [w:] Podsumowanie VIII kadencji Parlamentu Europejskiego. Wyzwania integracji europejskiej w latach 2014-2019, red.

A. Nitszke, J.J. Węc, Kraków 2019, s. 273.

2 Towards a genuine economic and monetary union, Report by President of the Euro- pean Council Herman van Rompuy, http://ec.europa.eu/economy_finance/crisis/docu- ments/131201_en.pdf, dostęp 25 XII 2019 r.

3 Dokończenie budowy europejskiej Unii Gospodarczej i Walutowej. Sprawozdanie opra- cowane przez: Jeana-Claude’a Junckera w ścisłej współpracy z Donaldem Tuskiem, Jeroenem Dijsselbloemem, Mario Draghim i Martinem Schulzem, Bruksela 2015.

4 J.J. Węc, Perspektywy zmian ustrojowych w Unii Europejskiej do 2025 r. Implikacje dla Polski, „Przegląd Zachodni” 2018, nr 1, s. 9.

5 Zob. B. Balassa, The Theory of Economic Integration, London 1964.

Polska, Rumunia oraz Węgry. Kluczowym czynnikiem wyróżniającym niniejszą grupę badawczą jest zakończona sukcesem akcesja do struktur UE w latach 2004–2007. W ślad za niniejszym celem badawczym przyjęto następujące hipotezy badawcze. Pierwszą z nich jest stwierdzenie, że re- forma strefy euro przyczyni się do wzrostu gospodarczego i konwergencji gospodarczej we wszystkich krajach EŚW. Druga hipoteza badawcza sta- nowi, że w obliczu projektowanych zmian Bułgaria, Czechy, Polska, Ru- munia oraz Węgry powinny rozważyć możliwość jak najszybszej akcesji do struktur strefy euro. Badanie zostało przeprowadzone w oparciu o pa- radygmat pragmatyczny oraz trzy metody jakościowe: analizę instytucjo- nalno-prawną, analizę porównawczą oraz studium przypadku.

Droga do euro

Niemal od początku procesu transformacji ustrojowej państwa EŚW de- klarowały chęć akcesji, w możliwie jak najkrótszym czasie, do struktur UE.

Po raz pierwszy niniejszy zamiar został wyrażony w trakcie obrad Rady Europejskiej w Strasburgu, które miały miejsce w 1989 r. Decydenci euro- pejscy stali wówczas na stanowisku, że jedynym słusznym rozwiązaniem jest udzielenie wsparcia niniejszej grupie krajów na ich drodze do prze- prowadzenia niezbędnych reform gospodarczych i politycznych. Kolejno, ministrowie spraw zagranicznych ówczesnych państw członkowskich UE podczas posiedzenia w dniu 20 stycznia 1990 r. potwierdzili zamiar rozsze- rzenia stosunków polityczno-gospodarczych z, najbardziej przodującymi w zakresie reform demokratycznych, państwami EŚW. W latach 1991–1996 kraje EŚW podpisały tzw. Układy Europejskie ustanawiające stowarzysze- nie między nimi a UE oraz jej ówczesnymi państwami członkowskimi⁶. Umowy te stały się jednocześnie podstawą do rozpoczęcia przez omawia- ną grupę krajów tzw. etapu przejściowego, stanowiącego pierwszy krok na drodze do całkowitej integracji państw EŚW ze Wspólnotami Europej- skimi⁷. Kolejno w latach 1994–1996 każdy kraj stowarzyszony przedłożył

6 A. Podraza, Unia Europejska a Europa Środkowo-Wschodnia, Lublin 1997, s. 17.

7 B. Płonka, Polityka Unii Europejskiej wobec Europy Środkowej, Kraków 2003, s. 52.

oficjalny wniosek o członkostwo w UE. W związku z tym podczas szczytu Rady Europejskiej w Kopenhadze w 1993 r. powzięto decyzję o możliwo- ści rozszerzenia UE o kraje EŚ, po ówczesnym spełnieniu przez niniejsze państwa tzw. kryteriów kopenhaskich. Na ich podstawie Komisja Europej- ska (KE) miała sformułować opinie dotyczące stanu przygotowania tychże państw do członkostwa we Wspólnotach Europejskich. Pozytywna opinia w sprawie akcesji dziesięciu krajów EŚ została przedłożona RUE w dniu 19 lutego 2003 r. Następnie w ramach Parlamentu Europejskiego odbyło się głosowanie nad raportem w sprawie przyjęcia do UE w 2004 r. Cypru, Esto- nii, Węgrów, Litwy, Łotwy, Malty, Polski, Słowacji, Czech i Słowenii. Pro- ces ten zakończył się podpisaniem w Atenach 16 kwietnia 2003 r. Traktatu Akcesyjnego o przystąpieniu 10 państw do struktur UE⁸. Na mocy trakta- tu państwa te stały się formalnym członkiem UE 1 maja 2004 r. Niespełna trzy lata później, na mocy Traktatu Akcesyjnego podpisanego w 2005 r., do UE przystąpiła także Bułgaria oraz Rumunia⁹. Krok ten był zwieńcze- niem procesu rozszerzenia Wspólnoty o kraje EŚW¹⁰.

8 Traktat między Królestwem Belgii, Królestwem Danii, Republiką Federalną Niemiec, Republiką Grecką, Królestwem Hiszpanii, Republiką Francuską, Irlandią, Republiką Włoską, Wielkim Księstwem Luksemburga, Królestwem Niderlandów, Republiką Austrii, Republiką Portugalską, Republiką Finlandii, Królestwem Szwecji, Zjednoczonym Królestwem Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej (Państwami Członkowskimi Unii Europejskiej) a Republiką Cze- ską, Republiką Estońską, Republiką Cypryjską, Republiką Łotewską, Republiką Litewską, Re- publiką Węgierską, Republiką Malty, Rzecząpospolitą Polską, Republiką Słowenii, Republiką Słowacką dotyczący przystąpienia Republiki Czeskiej, Republiki Estońskiej, Republiki Cypryj- skiej, Republiki Łotewskiej, Republiki Litewskiej, Republiki Węgierskiej, Republiki Malty, Rze- czypospolitej Polskiej, Republiki Słowenii, Republiki Słowackiej do Unii Europejskiej, Dz.U. L 236 z 23.9.2003, str. 17-930.

9 Traktat między Królestwem Belgii, Republiką Czeską, Królestwem Danii, Republiką Federalną Niemiec, Republiką Estońską, Republiką Grecką, Królestwem Hiszpanii, Repub- liką Francuską, Irlandią, Republiką Włoską, Republiką Cypryjską, Republiką Łotewską, Re- publiką Litewską, Wielkim Księstwem Luksemburga, Republiką Węgierską, Republiką Malty, Królestwem Niderlandów, Republiką Austrii, Rzecząpospolitą Polską, Republiką Portugalską, Republiką Słowenii, Republiką Słowacką, Republiką Finlandii, Królestwem Szwecji, Zjedno- czonym Królestwem Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej (Państwami Członkowskimi Unii Europejskiej) a Republiką Bułgarii oraz Rumunią dotyczący przystąpienia Republiki Bułgarii i Rumunii do Unii Europejskiej, Dz.U. L 157 z 21.6.2005, s. 11–395.

10 E. Cieślik, E. Jankowska, G. Górniewicz, A. Piotrowicz, J. Redo, M. Redo, P. Siemiąt- kowski, Ekonomiczne aspekty integracji wybranych państw Europy Środkowo-Wschodniej, Toruń 2015, s. 27–28.

Integralną częścią obu traktatów akcesyjnych było zobowiązanie przy- szłych członków UE do przyjęcia wspólnej waluty europejskiej¹¹. W 2004 r.

państwa EŚW uzyskały tym samym niepełny status członka UGIW i zo- stały objęte derogacją. Kluczowym warunkiem pełnego członkostwa w strukturach UGIW jest wypełnienie tzw. nominalnych wymogów kon- wergencji, ustanowionych na mocy Traktatu z Maastricht¹². Pierwszym z nich jest osiągnięcie wysokiego stopnia stabilności cen. Stopa inflacji nie powinna przekraczać progu 1,5 punktu procentowego stopy procentowej występującej w trzech państwach członkowskich, które odnotowują naj- lepsze rezultaty w niniejszym zakresie. Drugim kryterium jest równowaga finansów publicznych, która wyraża się w posiadaniu deficytu budżetowe- go na poziomie niższym niż 3% PKB. Co więcej, dług publiczny w pań- stwie aspirującym do członkostwa w strefie euro nie może przekraczać 60% PKB. Trzecim warunkiem jest uczestnictwo w mechanizmie waluto- wym (ERM II) przez okres co najmniej dwóch lat, celem wypracowania stabilnego kursu walutowego, nie wykazującego wahań względem cen- tralnego parytetu ERM II. W tym kontekście należy podkreślić, że zaka- zane jest również przeprowadzanie przez władze państwowe dewaluacji w stosunku do walut innych państw członkowskich. Czwarte kryterium to stabilność długoterminowych stóp procentowych, które nie powinny przekraczać progu 3 punktów procentowych stóp trzech, najstabilniej- szych pod tym względem, państw członkowskich. Swoistą klamrą spina- jącą niniejsze wymagania jest zapewnienie przez zainteresowane państwo członkowskie prawnej niezależności w funkcjonowaniu jego banku cen- tralnego, którego status winien pozostawać w pełnej zgodności ze statutem Europejskiego Banku Centralnego (EBC) i Europejskiego Systemu Ban- ków Centralnych¹³. Spełnienie wyżej wymienionych kryteriów konwer- gencji jest niezębne dla zapewnienia solidnych fundamentów gospodarce

11 Czekaj z RPP: Polska zobowiązała się do przyjęcia euro akceptując Traktat Akcesyjny, https://www.bankier.pl/wiadomosc/Czekaj-z-RPP-Polska-zobowiazala-sie-do-przyjecia- -euro-akceptujac-Traktat-Akcesyjny-1364253.html, dostęp 01 I 2020 r.

12 T. Sporek, Perspektywy i konsekwencje wprowadzenia euro w Polsce - bilans korzyści i kosztów, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach” 2015, nr 228, s. 8.

13 Kryteria konwergencji – warunkiem wejścia do strefy euro ,https://www.consilium.eu- ropa.eu/pl/policies/joining-the-euro-area/convergence-criteria/, dostęp 5 I 2020 r.

narodowej, która w warunkach ograniczonej suwerenności monetarnej będzie w stanie wykazywać stabilny i dynamiczny wzrost gospodarczy¹⁴.

Mimo że unifikacja walutowa to z całą pewnością jeden z trudniejszych elementów integracji, wraz z przystąpieniem do UE większość państw EŚW postawiło sobie za cel jak najszybsze przyjęcie wspólnej waluty eu- ropejskiej. Zamiar ten udało się dotychczas zrealizować jedynie: Słowe- nii (1 stycznia 2007 r.), Słowacji (1 stycznia 2009 r.), Estonii (1 stycznia 2011 r.), Łotwie (1 stycznia 2014 r.) oraz Litwie (1 stycznia 2015 r.). Spo- śród państw EŚW poza strefą euro znajdują się obecnie: Polska, Czechy, Węgry, Bułgaria oraz Rumunia¹⁵.

Podstawą do stwierdzenia czy dany kraj aspirujący do strefy euro osiąg- nął odpowiedni stopień trwałej konwergencji gospodarczej są tzw. spra- wozdania „w sprawie postępów dokonanych przez państwa członkowskie objęte derogacją w wypełnianiu ich zobowiązań w zakresie urzeczywist- nienia unii gospodarczej i walutowej”¹⁶. Są one sporządzane przez KE oraz EBC w ramach regularnego cyklu dwuletniego oraz każdorazowo na wniosek zainteresowanego państwa członkowskiego, które zostało objęte derogacją. Na ich podstawie Rada UE winna podjąć decyzję o włączeniu danego kraju do kolejnego etapu integracji gospodarczej¹⁷. Badanie sy- tuacji gospodarczej poszczególnych państw członkowskich dokonuje się retrospektywnie uwzględniając z reguły okres ostatnich dziesięciu lat. Po- zwala to na stwierdzenie w jakim stopniu obecne osiągnięcia gospodarcze są efektem faktycznych zmian strukturalnych. KE oraz EBC przeprowa- dzają jednocześnie odpowiednią analizę prognostyczną, której celem jest przygotowanie rządów państw członkowskich na przyszłe wyzwania gospodarcze¹⁸. Najnowsze raporty odnośnie wypełnienia przez państwa

14 U. Płowiec, Polska i Unia Europejska. Stan obecny i wzywania na przyszłość, Warszawa 2000, s. 42–45.

15 E. Cieślik, E. Jankowska, G. Górniewicz, A. Piotrowicz, J. Redo, M. Redo, P. Siemiąt- kowski, Ekonomiczne aspekty integracji…, s. 29.

16 Raport o konwergencji, https://www.nbp.pl/publikacje/publikacje_ecb/ecb.cr201805.

pl.pdf, dostęp 7 I 2020 r.

17 Convergence Report, https://ec.europa.eu/info/sites/info/files/economy-finance/ip078_

en.pdf, dostęp 7 I 2020 r.

18 Europejski Bank Centralny, Raport o konwergencji, s. 5–6, https://www.nbp.pl/publi- kacje/publikacje_ecb/ecb.cr201805.pl.pdf, dostęp 7 I 2020 r.

członkowskie zobowiązań odnośnie urzeczywistniania UGIW zostały spo- rządzone w maju 2018 r. Poniższa tabela obrazuje stopień zaawansowania poszczególnych państw EŚW w niniejszym przedmiocie.

Tabela nr 1. Compatibility of legislation and fulfillment of convergence criteria in countries with a derogation

Źródło: Opracowanie własne na podstawie European Commision, Convergence Report, s. 27–33, https://

ec.europa.eu/info/sites/info/files/economy-finance/ip078_en.pdf, dostęp 21.05.2021 r.

Jak widać na powyższym zestawieniu wszystkie państwa EŚW spełniają kryterium równowagi finansów publicznych. Trzy spośród pięciu państw (Bułgaria, Czechy, Węgry) posiadają również odpowiedni poziom długo- terminowych stóp procentowych. Wysoki stopień stabilności cen udało się osiągnąć jedynie Bułgarii oraz Polsce. Żadne z państw EŚW nie spełniło kryterium kursu walutowego w związku z tym, że nie jest członkiem ERM II. Oprócz formalnej oceny stopnia konwergencji gospodarczej, KE oraz EBC poddali analizie zbieżność ustawodawstwa narodowego z przepisami stanowiącymi podstawę funkcjonowania pełnej UGIW. W obu sprawo- zdaniach jednoznacznie stwierdzono, że żadne z państw EŚW nie posiada odpowiednich przepisów prawnych by stać się członkiem strefy euro¹⁹.

Z przeprowadzonych badań jednoznacznie wynika, że jedynie Bułgaria znajduje się na zaawansowanym etapie zbieżności gospodarczej. W lip- cu 2018 r. kraj ten zgłosił swoją kandydaturę w sprawie wejścia do ERM II. Jak podkreśla Zsolt Darvas, ekspert brukselskiego think tanku Brue- gel, na obecnym etapie rozwoju UE spełnienie kryteriów ilościowych nie jest wystarczające, by zakwalifikować dany kraj do strefy euro. W obliczu światowego kryzysu finansowego decydenci europejscy zdali sobie bo- wiem sprawę, że celem odpowiedniego przygotowania gospodarki naro-

19 European Commision, Convergence Report, s. 27–33, https://ec.europa.eu/info/sites/

info/files/economy-finance/ip078_en.pdf, dostęp 7 I 2020 r.

Bulgaria yes yes no yes no

Czech Republic no yes no yes no

Hungary no yes no yes no

Poland yes yes no no no

Romania no yes no no no

Compatibility of legislation and fulfillment of convergence criteria Price stability criterion Fiscal criterion Exchange rate criterion Long term interest

rate criterion Legal compatibility Country

dowej na kryzysy należy wprowadzić nowe wymogi odnośnie odporności systemu bankowego oraz zapobieżenia praniu brudnych pieniędzy. Był to jeden z głównych powodów utworzenia Unii Bankowej, a od obecnych kandydatów do strefy euro oczekuję się wcześniejszego przystąpienia do tej nowej struktury. Kolejnym państwem, które wyraziło chęć przyjęcia waluty europejskiej była Rumunia. Nie złożyła ona jednak dotychczas oficjalnego wniosku o przystąpienie do ERM II. Pozostałe państwa EŚW nie przewidują natomiast w najbliższym czasie akcesji do wspólnego ob- szaru walutowego²⁰. Decyzja ta jest w dużej mierze podyktowana faktem, że w obliczu nadal trwającego kryzysu zadłużeniowego oraz nieustannie realizowanej reformy ustrojowej strefy euro trudno jest jednoznacznie przewidzieć bilans kosztów i korzyści wynikających z przyjęcia wspólnej waluty europejskiej.

Reforma ustrojowa strefy euro

Tak jak wspomniano wcześniej, głównym motorem zmian mających na celu rekonstrukcję strefy euro oraz UGIW był światowy kryzys finanso- wy z 2008 r., który doprowadził do kryzysu zadłużeniowego w państwach należących do tzw. grupy PIIGS (Portugalia, Irlandia, Włochy, Grecja, Hiszpania). W odpowiedzi na to, UE podjęła szereg działań mających na celu wzmocnienie zarządzania gospodarczego i budżetowego na obsza- rze wspólnoty. Na przełomie 2011/2012 r. przyjęto kilka nowych regula- cji prawnych tj. pakt euro plus, semestr europejski, sześciopak, dwupak, pakt fiskalny oraz traktat ustanawiający Europejski Mechanizm Stabilności (ESM)²¹. Polityka zaciskania pasa, będąca podstawą niniejszych reform, nie przyniosła jednak wymiernych korzyści, a sytuacja w krajach pogrą- żonych w kryzysie zadłużeniowym zdawała się być coraz bardziej drama-

20 A. Słojewska, Kolejne kraje idą do euro, poprzeczka idzie w górę, https://www.rp.pl/

Gospodarka/307089894-Kolejne-kraje-ida-do-euro-poprzeczka-idzie-w-gore.html, dostęp 10 I 2020 r.

21 J.J. Węc, Dynamika reformy ustrojowej strefy euro w latach 2012-2016, „Politeja” 2016, nr 6, s. 172–173.

tyczna²². W rezultacie decydenci europejscy zdali sobie sprawę z tego, że kluczową przyczyną kryzysu strefy euro są deficyty instytucjonalne oraz problemy w dotyczące legitymizacji politycznej dla UGIW. Przyczynia- ją się one bowiem do powstawania asymetrycznych kosztów i korzyści istnienia Eurolandu dla poszczególnych jej członków, które nasilają się w przypadku załamania koniunktury gospodarczej na jego obszarze²³.

W tym kontekście należy podkreślić, że w  porównaniu z  innymi państwami UE, kraje EŚW stosunkowo szybko zareagowały na kryzys i wdrożyły odpowiednie środki konsolidacji fiskalnej. Było to szczególnie widoczne w przypadku państw bałtyckich oraz Bułgarii, które przeprowa- dziły liczne cięcia w sektorze publicznym tj. redukcja personelu, reorga- nizacja administracji centralnej i niektórych świadczeń społecznych, co świadczy o wysokim stopniu dyscypliny fiskalnej wykazywanej przez te kraje. Ponadto Estonia przystąpiła do strefy euro w 2011 r., a więc w punk- cie kulminacyjnym kryzysu zadłużeniowego, co podkreśla kluczowe zna- czenie woli politycznej do wypełnienia kryteriów konwergencji poprzez utrzymywanie ścisłej dyscypliny fiskalnej w trakcie trwania kryzysu²⁴.

W obliczu trudności gospodarczych instytucje UE podjęły kluczowe decyzje polityczne, których głównym celem było zachowanie integralności strefy euro. Wyrazem niniejszych dążeń był raport Hermana Van Rom- puya z 2012 r. oraz raport pięciu przewodniczących, przyjęty w 2015 r.

Autorzy obu dokumentów wskazali na pilną potrzebę realizacji czterech zasadniczych celów: po pierwsze – ustanowienia Unii Finansowej, po dru- gie – utworzenia rzeczywistej Unii Gospodarczej, po trzecie – ukonsty- tuowania Unii Fiskalnej, po czwarte – podjęcia wysiłków zmierzających do utworzenia Unii Politycznej. Realizacja niniejszych celów ma dopro- wadzić do ustanowienia, najpóźniej w 2025 r., rzeczywistej UGIW. Jest to szczególnie ważne bowiem mimo silnego poparcia dla konceptu wspólnej waluty, coraz częściej kwestionuje się jego wartość dodaną²⁵.

22 K. Kudławiec, Parlament Europejski wobec…, s. 272–273.

23 T. G. Grosse, Systemowe uwarunkowania kryzysu strefy euro [w:] Globalizacja, euro- pejska integracja a kryzys gospodarcza, red. J. Kundera, Wrocław 2011, s. 339.

24 European Bank for Reconstruction and Development, Transition Report 2011, Crisis and Transition: The People’s perspective, s. 120–125, 136–139.

25 Komisja Europejska, Dokument otwierający debatę w sprawie pogłębienia Unii Gospo- darczej i Walutowej, Bruksela, 2017, s. 6–7.

Unia Finansowa

Kluczowe znaczenie dla przezwyciężenia kryzysu zadłużeniowego w Eu- ropie miało utworzenie Unii Finansowej, w skład której będzie wchodzić Unia Bankowa oraz Unia Rynków Kapitałowych (URK). Jest to w głów- nej mierze rezultatem tego, że jedną z głównych przyczyn kryzysu zadłu- żeniowego w Eurolandzie było pęknięcie bańki na rynku nieruchomości, która stanowiła pokłosie błędów sektora bankowego. Kondycja systemów bankowych jest bowiem nierozerwalnie związana ze stanem gospodarki, dlatego stworzenie Unii Finansowej jest konieczne, by zapewnić stabil- ność finansową strefie euro oraz przeciwdziałać dalszej fragmentaryzacji rynków finansowych w UE²⁶.

Pierwszorzędnym celem Unii Bankowej jest przywrócenie zaufania do sektora finansowego oraz zerwanie z negatywnymi sprężeniem zwrotnym pomiędzy problemami bankowymi a finansami publicznymi. Struktura ta ma sprawować zarówno nadzór nad instytucjami finansowanymi Eurolan- du, jak i zapewnić, by instytucje te były likwidowane w sposób kontrolo- wany, niwelując tym samym straty dla narodowych systemów finansowych oraz szereg kosztów, jakie ponosili dotychczas podatnicy. Banki państw należących do strefy euro zostaną równocześnie zobligowane do przestrze- gania tożsamych przepisów, co doprowadzi do ujednolicenia odpowie- dzialności za nadzór, restrukturyzacji oraz uporządkowanej likwidacji²⁷. Mimo że według pierwotnego konceptu KE Unia Bankowa miała mieć charakter ponadnarodowy, w wyniku sprzeciwu państw członkowskich zdecydowano, że będzie ona międzyrządową strukturą trzyfilarową op- artą na dwóch porządkach prawnych: prawie unijnym oraz umowie mię- dzyrządowej. Pierwszy z filarów, czyli Jednolity Mechanizm Nadzorczy (JMN) obejmuje swoim zasięgiem EBC oraz odpowiednie krajowe orga- ny nadzorcze. Głównym zdaniem EBC jest sprawowanie bezpośredniego nadzoru nad 120 największymi bankami Eurolandu, natomiast pozostałe

26 K. Waliszewski, Od koncepcji do realizacji-szanse i zagrożenia europejskiej unii banko- wej dla sektora banków komercyjnych w Polsce [w:] Europejska Unia bankowa, red. M. Za- leska, Warszawa 2013, s. 40.

27 J.J. Węc, Proces konstytuowania Unii Bankowej. Geneza, podstawy prawne, cele i zasa- dy działania, „Rocznik Integracji Europejskiej” 2014, nr 8, s. 37–38.

3500 banków winno podlegać kontroli krajowych organów nadzorczych z tym, że ostateczną odpowiedzialność za funkcjonowanie niniejszych banków będzie ponosił EBC. Jest on tym samym uprawniony do wyda- wania i cofania zezwoleń na prowadzenie przez nie działalności oraz do wydawania oceny odnośnie nabycia i zbycia dużych pakietów akcji przez niniejsze banki²⁸. W związku z tym należy stwierdzić, że utworzenie JMN wyeliminuje ryzyko dokonywania przez banki państw EŚW, które należą do strefy euro, niezgodnych z prawem transakcji, bowiem każda z nich będzie podlegała ocenie EBC.

Działalność drugiego z filarów Unii Bankowej, a więc Jednolitego Me- chanizmu Restrukturyzacji i Uporządkowanej Likwidacji, przewiduje natomiast ścisłą współpracę między Jednolitą Radą ds. Restrukturyzacji, Radą UE, KE oraz krajowymi organami ds. restrukturyzacji i uporząd- kowanej likwidacji. Głównym celem mechanizmu upadłościowego strefy euro jest obniżenie kosztów potencjalnych bankructw instytucji kredytów w stosunku do podatników²⁹. W ramach niniejszego filaru ma dojść do utworzenia Jednolitego Funduszu Restrukturyzacji i Uporządkowanej Li- kwidacji, którego środki finansowe będą przeznaczane na ratowanie ban- ków strefy euro, w tym banków niektórych państw EŚW. Pula środków będących w dyspozycji niniejszego funduszu będzie pobierana od ban- ków państw należących do Eurloandu przez krajowe organy ds. restruk- turyzacji i uporządkowanej likwidacji. Fundusz winien osiągnąć pełną zdolność operacyjną w 2024 r.³⁰

Trzecim filarem Unii Bankowej będzie natomiast Europejski System Gwarantowania Depozytów (ESGD), w ramach którego ma dojść do częściowej unifikacji i uwspólnotowienia krajowych systemów gwaran- towania depozytów. Jego głównym elementem miałby być wspólnotowy

28 K. Waliszewski, Od koncepcji do realizacji…, s. 42–44.

29 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 806/2014 z dnia 15 lipca 2014 r. ustanawiające jednolite zasady i jednolitą procedurę restrukturyzacji i uporządkowa- nej likwidacji instytucji kredytowych i niektórych firm inwestycyjnych w ramach jednolitego mechanizmu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji oraz jednolitego funduszu restruk- turyzacji i uporządkowanej likwidacji oraz zmieniające rozporządzenie (UE) nr 1093/2010, Dz.U. UE L, 2014, nr 225, s. 3–10.

30 Umowa o przekazywaniu i uwspólnianiu składek na rzecz Jednolitego Funduszu Re- strukturyzacji i Uporządkowanej Likwidacji, Bruksela 2014, s. 22–23, 27.

fundusz finansowy, analogiczny jak w przypadku Jednolitego Funduszu Restrukturyzacji i Uporządkowanej Likwidacji. Utworzenie ESGD nie tylko zwiększy odporność państw EŚW, które należą do strefy euro, na przyszłe kryzysy, lecz również zapewni wyższy poziom neutralności fi- skalnej ze względu na większą dywersyfikację ryzyka.

Z kolei łatwiejszy dostęp banków do bezpośredniego dokapitalizowa- nia przełoży się na zwiększenie zaufania wśród deponentów pochodzą- cych z EŚW dzięki zapewnieniu, że państwa doświadczające problemów budżetowych zachowały równoprawną i niezależną pozycję przy zarzą- dzaniu restrukturyzowanymi bankami³¹.

Unia bankowa została utworzona z myślą o państwach należących do Eurolandu, w związku z tym warto zastanowić się nad tym jakie będą konsekwencje utworzenia niniejszej struktury dla krajów EŚW, które nie są członkami strefy euro. W tym kontekście należy podkreślić, że mimo wielu różnić w poszczególnych krajach EŚW, sektory bankowe Bułga- rii, Czech, Polski, Rumunii oraz Węgier posiadają wiele cech wspólnych, wyróżniających je na tle całej Europy. Jest to przede wszystkim wyraźna dominacja kapitału zagranicznego, pochodzącego głównie z krajów Eu- ropy Zachodniej, silna ekspansja kredytowa oraz duża zależność insty- tucji bankowych od rynku międzybankowego³². Taka struktura sektora bankowego państw EŚW może mieć trojakiego rodzaju konsekwencje.

Po pierwsze, mając na uwadze to, że sektor bankowy ww. krajów jest w znacznym stopniu wspierany przez banki macierzyste, mające swoją siedzibę w państwach należących do strefy euro, utworzenie Unii Banko- wej przyczyni się do obniżenia kosztów pozyskiwania w stosunku do obu rodzajów banków. Jest to w głównej mierze rezultatem tego, że banki ma- cierzyste będą wspierały swoje spółki zależne w krajach EŚW tak długo, jak sektor bankowy krajów EŚW będzie oferował im korzystne marże³³.

31 Dokończenie budowy europejskiej Unii Gospodarczej i Walutowej…, s.13–14.

32 K. Mikołajczyk, Wpływ struktury własnościowej na strategie banków w krajach Europy Środkowo-Wschodniej, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, sectio H – Oeco- nomia” 2016, nr 4, s. 311–312.

33 A. Hryckiewicz, M. Pawłowska, Czy nowy nadzór spełni swoje zadanie? Zmiany w nad- zorze finansowym w Europie oraz ich konsekwencje dla Polski, „Narodowy Bank Polski” 2013, nr 289, s. 29.

Po drugie, udzielenie gwarancji bankowi macierzystemu wpłynie po- średnio na rynek bankowy krajów, które nie należą do strefy euro, po- nieważ spółki zależne są oceniane przez pryzmat kondycji finansowej banków macierzystych. W tym kontekście należy zaznaczyć, że deponenci są szczególnie wrażliwi na negatywne informacje odnośnie wiarygodno- ści ich banków macierzystych, czego przejawem jest masowe wycofywa- nie swoich wkładów pieniężnych z instytucji finansowych. Można zatem pokusić się o stwierdzenie, że udzielenie niniejszych gwarancji przez EBC nie tylko przyciągnie nowych deponentów, lecz również zagwarantuje sta- bilność sektorowi bankowemu krajów EŚW³⁴.

Po trzecie, przeniesienie pewnych istotnych uprawnień w zakresie nadzo- ru nad instytucjami finansowymi na poziom ponadnarodowy doprowadzi do ich większego zintegrowania oraz wpłynie na działalność EBC. Głów- ny bank centralny strefy euro zostanie bowiem zobligowany do prowadze- nia polityki monetarnej, by uwzględniała ona w większym niż dotychczas stopniu jej potencjalne konsekwencje dla sektora bankowego. Dzięki temu można oczekiwać efektywniejszej absorbcji szoków finansowych przez ban- ki funkcjonujące na obszarze strefy euro, co z kolei zmniejszy prawdopo- dobieństwo ich wystąpienia w krajach EŚW spoza strefy euro³⁵.

W przypadku braku akcesji Bułgarii, Czech, Polski, Rumunii oraz Wę- gier do struktur Unii Bankowej można wskazać również szereg negatyw- nych konsekwencji. Pierwszą z nich jest brak bezpośrednich instrumentów zabezpieczających dla państw nienależących do strefy euro. W tym przy- padku wspomniane kraje EŚW zostaną pozbawione dostępu do wspar- cia kapitałowego z EMS oraz nie zostaną objęte wspólnym mechanizmem nadzorczym oferowanym przez niniejszą strukturę. Państwa te stracą tym samym możliwość otrzymania wsparcia w przypadku restrukturyzacji, bądź likwidacji instytucji finansowych, prowadzących działalność na ich obszarze. W związku z tym powinny one rozważyć możliwość przystą- pienia do Unii Bankowej w charakterze członków stowarzyszonych i tym samym brać aktywny udział w formułowaniu ostatecznych rozwiązań. Co więcej, jeśli finalny koncept Unii Bankowej okazałby się korzystnym eta- pem integracji gospodarczo-politycznej, państwa EŚW powinny wówczas

34 Ibid.

35 A. Hryckiewicz, M. Pawłowska, Czy nowy nadzór…, s. 30.

podjąć działania mające na celu jak najszybsze przystąpienie do Eurolan- du i zsynchronizować akcesję do Unii Bankowej z wejściem do ERM II³⁶. Druga struktura Unii Finansowej, a więc Unia Rynków Kapitałowych (URK) jest skierowana do wszystkich państw członkowskich UE, nieza- leżnie od tego czy posługują się one wspólną walutą europejską. Jej utwo- rzenie przyczyni się nie tylko do ściślejszej integracji rynków kapitałowych państw EŚW, lecz również do większego zróżnicowania źródeł finansowa- nia w stosunku do przedsiębiorstw, mających swoją siedzibę na obszarze EŚW. Pozwoli to na wzmocnienie stabilności finansowej omawianej gru- py krajów poprzez łagodzenie skutków potencjalnych problemów w sek- torze bankowym, które stanowiły jedną z kluczowych barier w rozwoju wielu przedsiębiorstw. URK oferuje także duże wsparcie dla MŚP, dzięki wyeliminowaniu utrudnień w zakresie transgranicznego przepływu ka- pitału. Jest to szczególnie istotne, bowiem EŚW cechuje się największym współczynnikiem tego rodzaju przedsiębiorstw w całej UE³⁷.

Unia Gospodarcza

Doświadczenia państw pogrążonych w kryzysie zadłużeniowym pokazu- ją, że prowadzenie niezrównoważonej polityki gospodarczej przez jedno państwo członkowskie może mieć negatywne konsekwencje dla całej stre- fy euro³⁸. W związku z tym jednym z priorytetowych zadań w kontekście projektowanej UGIW winno być opracowanie wspólnych ram polityki go- spodarczej, gwarantującej wysoki poziom zatrudnienia oraz dynamiczny wzrost gospodarczy we wszystkich państwach członkowskich UE. Wyra- zem niniejszych dążeń jest projekt Unii Gospodarczej, który ma służyć przede wszystkim nam, czyli obywatelom UE.

36 Czy i kiedy kraje spoza euro powinny wstąpić do Unii Bankowej?, https://www.forbes.

pl/przywodztwo/unia-bankowa-czy-kraje-spoza-euro-powinny-wstapic-do-unii-bankowej/

c8e7mzv, dostęp 27 XII 2019 r.

37 J.J. Węc, Dynamika reformy ustrojowej…, s. 189.

38 I. Hohmann, M. Kulla, Raport UE, Mapa drogowa ku „rzeczywistej Unii Gospodarczej i Walutowej, file:///C:/Users/Klaudia/Downloads/632-mapa-drogowa-ku-rzeczywistej-unii- -gospodarczej-i-walutowej.pdf, dostęp 1 I 2019 r.

Pierwsze działania mające na celu doprowadzić do ściślejszej koordyna- cji polityk gospodarczych zostały podjęte w 2011 r. w ramach tzw. paktu euro plus. Do paktu przystąpiły wszystkie państwa należące do strefy euro oraz Bułgaria, Dania, Litwa, Łotwa, Polska i Rumunia, które znajdowały się ówcześnie poza obszarem Eurolandu. Mimo ambitnych celów, służących zwiększeniu konkurencyjności i konwergencji, umowa ta nie przyniosła oczekiwanych rezultatów, w głównej mierze ze względu na międzyrządo- wy, a więc niewiążący charakter³⁹. Znacząca część postanowień zwartych w niniejszym akcie stanowi jednak podstawę wysiłków reformatorskich, zmierzających do utworzenia rzeczywistej Unii Gospodarczej.

Jednym z ważniejszych postanowień w kontekście rozwoju zarówno państw EŚW należących do strefy euro, jak i tych, które nie są dotych- czas jej członkami było zalecenie odnośnie utworzenia krajowych rad ds.

produktywności. Funkcjonowanie niniejszych rad ma przyczynić się do wzrostu wydajności pracy i pobudzenia konkurencyjności w krajach, które zdecydują się na ich ustanowienie. Ich głównym zadaniem ma być moni- torowanie sytuacji na unijnym rynku pracy oraz wydawanie odnośnych zaleceń rządom państw członkowskich. Za realizację tych zaleceń pań- stwa będą mogły starać się o szerszy zakres pomocy finansowej ze stro- ny instytucji unijnych. Co więcej, wyniki koordynacji działania rad będą następnie wykorzystywane przez KE przy podejmowaniu stosownych decyzji w trakcie trwania semestru europejskiego, w którym uczestniczą wszystkie państwa EŚW. Spośród państw EŚW do chwili obecnej rady ds.

produktywności utworzyły Litwa, Słowenia, Węgry oraz Rumunia, nato- miast Słowacja znajduje się już na zaawansowanym etapie tego procesu⁴⁰. W ramach projektowanej Unii Gospodarczej utworzono również pro- gram wsparcia reform strukturalnych w państwach członkowskich, które- go wdrożenie przypada na lata 2017–2020. Estonia, Litwa, Łotwa, Słowacja oraz Słowenia mogą się starać o pomoc finansową i techniczną na przygo- towanie, a także realizację reform administracyjnych oraz strukturalnych, sprzyjających ich wzrostowi gospodarczemu. Dla państw EŚW, które nie

39 E. Kaliszuk, Pakt euro plus [w:] Polityka gospodarcza Polski w integrującej się Europie 2010–2011, red. J. Kotyński, Warszawa 2011, s. 79–80.

40 Sprawozdanie z postępu prac nad wdrażaniem zalecenia Rady z dnia 20 września 2016 r.

w sprawie ustanowienia krajowych rad ds. produktywności, Bruksela 2019, s. 2–3.

należą do strefy euro przewidziany jest natomiast innowacyjny instru- ment wsparcia konwergencji, który umożliwi odpowiednie przygotowanie tej grupy krajów do przyjęcia wspólnej waluty europejskiej. Program ma przyczynić się do „ożywienia gospodarczego, spójności, tworzenia miejsc pracy, wzmacniania konkurencyjności i wydajności w Europie oraz po- budzenia inwestycji”⁴¹.

W kontekście zwiększenia nacisku na zatrudnienie i kwestie socjalne priorytetowe znaczenie miało proklamowanie w 2017 r. podczas szczytu społecznego w Göteborgu Europejskiego Filaru Praw Socjalnych. Filar obejmuje swoim zasięgiem dwadzieścia praw i zasad, będących podstawą sprawnie funkcjonujących rynków pracy, a także systemów zabezpieczeń społecznych. Głównym celem filaru jest ustanowienie nowych praw dla obywateli unijnych oraz ułatwienie im efektywniejszego egzekwowania tych praw, które już posiadają. W przyszłości przewiduje się również re- formy systemów emerytalnych oraz systemów opieki zdrowotnej, które są natomiast jedną z głównych bolączek krajów EŚW⁴².

W ramach drugiego etapu reformy strefy euro ma dojść do formaliza- cji procesu konwergencji gospodarczej. W związku z tym przewiduje się ustanowienie jednolitych standardów w takich obszarach jak: rynek pra- cy, konkurencyjność, otoczenie biznesu, administracja publiczna, a także wybrane aspekty polityki podatkowej. Zamiar ten jest szczególnie istotny dla państw EŚW, znajdujących się poza obszarem Eurolandu.

Unia Fiskalna

Jedną z kluczowych asymetrii w strukturze instytucjonalnej UGIW jest uwspólnotowienie polityki walutowej, która leży w gestii EBC, przy jed- noczesnym zdecentralizowaniu polityk fiskalnych, będących dotychczas

41 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2017/825 z dnia 17 maja 2017 r.

w sprawie utworzenia Programu wspierania reform strukturalnych na lata 2017–2020 oraz zmiany rozporządzeń (UE) nr 1303/2013 i (UE) nr 1305/2013, Dz.U. UE L, 2017, nr 129, s. 1–16.

42 Dokument dotyczący społecznego wymiaru Europy, Bruksela 2017, s. 8–14.

domeną poszczególnych państw członkowskich. Zdaniem wielu ekonomi- stów jednolita polityka monetarna w Eurolandzie przyczynia się do pogłę- bienia różnic między narodowymi politykami fiskalnymi, które stanowią podstawowy środek pobudzający koniunkturę gospodarczą⁴³. W związku z tym trzecią strukturą projektowanej UGIW jest Unia Fiskalna, w ramach której ma dojść do przeniesienia szeregu uprawnień fiskalnych, leżących dotychczas w gestii państw członkowskich, na poziom ponadnarodowy⁴⁴.

Pierwszym krokiem na drodze do utworzenia Unii Fiskalnej była im- plementacja dwupaku, sześciopaku, paktu fiskalnego oraz traktatu ustana- wiającego EMS. O ile dwupak i sześciopak został przyjęty przez wszystkie państwa członkowskie UE, o tyle paktu fiskalnego nie podpisały Czechy oraz Wielka Brytania. Traktat ustanawiający EMS został podpisany jedynie kraje należące wówczas do strefy euro, w związku z tym Bułgaria, Czechy, Litwa, Łotwa, Polska, Rumunia oraz Węgry nie zostały objęte pomocą fi- nansową, oferowaną przez niniejszy mechanizm. Postanowienia zawarte w niniejszych aktach prawnych oraz umowach międzyrządowych zna- cząco usprawniły zarządzanie politykami budżetowymi na szczeblu kra- jowym oraz zagwarantowały wielostronną koordynację ex ante rocznych budżetów wszystkich państw EŚW⁴⁵.

Państwa EŚW, które należą do Eurolandu zostały także zobligowane do utworzenia na poziomie narodowym niezależnych rad fiskalnych, które byłyby odpowiedzialne za monitorowanie przestrzegania przez niniejsze kraje numerycznych reguł fiskalnych. Organy te są uprawnione do wy- dawania opinii na temat konieczności uruchomienia w danym państwie tzw. mechanizmu korygującego, przewidzianego w pakcie fiskalnym, a także do przygotowywania oraz zatwierdzania prognoz makroekono- micznych⁴⁶. Nadzór nad funkcjonowaniem tychże rad będzie leżał w ge- stii Europejskiej Rady Budżetowej, stanowiącej niezależny organ doradczy KE. Przeprowadzanie przez Europejską Radę Budżetową okresowych

43 P. Lane, The real effects of European monetary union, “Journal of Economic Perspec- tives” 2006, nr 4, s. 47–66.

44 Dokończenie budowy europejskiej Unii Gospodarczej i Walutowej…, s. 16–19.

45 Ibidem, s. 16.

46 J. Giżyński, Europejska Rada Budżetowa jako organ uzupełniający narodowe rady fi- skalne w krajach strefy euro, „Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu”

2016, nr 437, s. 159.

ocen funkcjonowania budżetu w państwach EŚW, które należą do stre- fy, przyczyni się do lepszego zarządzania budżetem i będzie tym samym sprzyjało nowym inwestycjom w każdym z krajów⁴⁷. W tym kontekście należy stwierdzić, że mimo iż państwa nienależące do strefy euro nie są zobowiązane do ustanowienia niezależnych rad fiskalnych, powinny one rozważyć taką możliwość ze względu na szereg korzyści wynikających z działalności tych organów.

W ramach reformy ma dojść również do utworzenia instrumentu budżetowego na rzecz konwergencji i konkurencyjności w strefie euro (BICC). Kluczową funkcją instrumentu będzie udzielanie wsparcia fi- nansowego państwom strefy euro na realizację reform strukturalnych oraz inwestycji publicznych. Co więcej, będzie on stanowił mechanizm ochronny na Unii Bankowej pełniąc w ten sposób funkcję stabilizacyjną dla gospodarek Eurolandu. W dłuższej perspektywie czasu BICC miałby stać się siłą napędową, sprzyjającą osiągnięciu inkluzyjnego i trwałego wzrostu gospodarczego⁴⁸. W związku z tym, że instrument jest skierowa- ny do państw strefy euro, kraje tj. Bułgaria, Czechy, Litwa, Łotwa, Polska, Rumunia oraz Węgry zostaną pozbawione możliwości składania wnio- sków o dofinansowanie ich projektów reformatorskich i inwestycyjnych.

Z tego punktu widzenia jest to niekorzystne dla krajów będących poza obszarem Eurolandu, ponieważ BICC będzie częścią budżetu ogólnego UE, który jest finansowany również z wkładów państw nienależących do strefy euro. Wyjątkiem w tym zakresie ma być jednak udzielanie pomocy przedakcesyjnej krajom, które przystąpią do ERM II⁴⁹.

47 Decyzja Komisji (UE) 2015/1937 z dnia 21 października 2015 r. ustanawiająca nieza- leżną doradczą Europejską Radę Budżetową, Dz.U. UE L., 2015, nr 282, s. 37–40.

48 Instrument budżetowy strefy euro, https://www.consilium.europa.eu/pl/policies/emu- -deepening/bicc-faq/, dostęp 27 I 2020 r.

49 Orędzie o stanie Unii w 2017 r. Plan działania na rzecz bardziej zjednoczonej, silniej- szej i demokratycznej Unii, https://ec.europa.eu/commission/publications/factsheets-state- -union-2017/roadmap-soteu-factsheet, dostęp: 23 V 2021.

Wnioski

Plan ratowania euro powinien przyczynić się do osiągnięcia równo dzie- lonego dobrobytu i solidarności, które były częścią obietnicy stojącej za wspólną walutą europejską. Jest to możliwe tylko w przypadku utworzenia rzeczywistej UGIW, składającej się z Unii Finansowej, Unii Fiskalnej oraz Unii Gospodarczej. Realizacja niniejszej reformy jest szczególnie istotna dla państw EŚW, które mimo istotnych postępów na drodze do osiągnię- cia trwałego wzrostu gospodarczego znacznie odstają od reszty Europy.

Impulsem dla rozwoju gospodarczego zarówno krajów należących do re- gionu EŚW, jak i pozostałych państw członkowskich UE ma być zrefor- mowana strefa euro oraz UGIW.

Przeprowadzone badania jednoznacznie potwierdziły przyjęte przez autora hipotezy. Pierwszą z nich było stwierdzenie, że reforma strefy euro przyczyni się do wzrostu gospodarczego i konwergencji gospodarczej we wszystkich krajach EŚW. Korzyści wynikające z ustanowienia trzech no- wych struktur w obrębie UGIW będą się przejawiać przede wszystkim w:

po pierwsze, większej stabilizacji oraz przejrzystości krajowych systemów finansowych oraz obniżeniu kosztów finansowania instytucji finansowych w niniejszych krajach, po drugie, utworzeniu nowych mechanizmów sprzyjających rozwojowi gospodarczemu, które przewidują znaczny za- kres pomocy finansowej w stosunku do krajów, które zdecydują się na przeprowadzenie kompleksowych reform strukturalnych i administracyj- nych, po trzecie, większym zrównoważeniu polityk budżetowych państw członkowskich oraz poprawie zdolności do obsługi ich długu publiczne- go oraz deficytu budżetowego. Stopień lukratywności przedstawionych wysiłków reformatorskich będzie największy w przypadku państw EŚW, które należą do strefy euro z uwagi na to, że większość projektów prze- widzianych w reformie strefy euro jest skierowana do krajów Eurolandu.

Druga hipoteza badawcza stanowiła, że w obliczu projektowanych zmian Bułgaria, Czechy, Polska, Rumunia oraz Węgry powinny rozważyć możli- wość jak najszybszej akcesji do struktur strefy euro. Mimo że doświadcze- nia państw tworzących strefę euro jednoznacznie pokazują, że przyjęcie wspólnej waluty europejskiej niesie za sobą zarówno szansę, jak i zagro- żenia, zreformowana strefa euro będzie w stanie zagwarantować solidne

podstawy instytucjonalne dla rozwoju państw należących do Eurolandu.

Pełne uczestnictwo w większości projektów przewidzianych w ramach re- formy ustrojowej strefy euro implikuje jednak konieczność przystąpienia tychże państw do ERM II. Jest to szczególnie widocznie w kontekście pro- jektowanej Unii Bankowej oraz Unii Fiskalnej, dlatego przystąpienie do mechanizmu walutowego oraz instrumentu przedakcesyjnego powinno leżeć w żywotnym interesie Bułgarii, Czech, Litwy, Łotwy, Polski, Rumu- nii oraz Węgier. Z jednej strony państwa te będą musiały sprostać nowym, bardziej restrykcyjnym wymaganiom. Z drugiej strony należy stwierdzić, że działania te przyczynią się do utworzenia bardziej odpornych struktur gospodarczych oraz do zwiększenia konkurencyjności strukturalnej ich gospodarek. Mając na uwadze to, że wszystkie kraje EŚW są zobligowane do przyjęcia wspólnej waluty europejskiej, należy im również zapewnić odpowiedni poziom partycypacji w konstytuowaniu wspólnych ram po- lityki finansowej, gospodarczej oraz budżetowej.

Bibliografia

Balassa B., The Theory of Economic Integration, London 1964.

Cieślik E., Jankowska E., Górniewicz G., Piotrowicz A., Redo J., Redo M., Siemiąt- kowski P., Ekonomiczne aspekty integracji wybranych państw Europy Środkowo- -Wschodniej, Toruń 2015.

Convergence Report, https://ec.europa.eu/info/sites/info/files/economy-finance/

ip078_en.pdf, dostęp 7 I 2020 r.

Czekaj z RPP: Polska zobowiązała się do przyjęcia euro akceptując Traktat Akcesyjny, https://www.bankier.pl/wiadomosc/Czekaj-z-RPP-Polska-zobowiazala-sie-do- -przyjecia-euro-akceptujac-Traktat-Akcesyjny-1364253.html, dostęp 1 I 2020 r.

Czy i kiedy kraje spoza euro powinny wstąpić do Unii Bankowej?, https://www.for- bes.pl/przywodztwo/unia-bankowa-czy-kraje-spoza-euro-powinny-wstapic-do- -unii-bankowej/c8e7mzv, dostęp 27 XII 2019 r.

Decyzja Komisji (UE) 2015/1937 z dnia 21 października 2015 r. ustanawiająca nie- zależną doradczą Europejską Radę Budżetową, Dz.U. UE L, 2015, nr 282.

Dokończenie budowy europejskiej Unii Gospodarczej i Walutowej. Sprawozdanie opra- cowane przez: Jeana-Claude’a Junckera w ścisłej współpracy z Donaldem Tuskiem, Jeroenem Dijsselbloemem, Mario Draghim i Martinem Schulzem, Bruksela 2015.

Dokument dotyczący społecznego wymiaru Europy, Bruksela 2017.

Dokument otwierający debatę w sprawie pogłębienia Unii Gospodarczej i Walutowej, Bruksela 2017.

Giżyński J., Europejska Rada Budżetowa jako organ uzupełniający narodowe rady fiskalne w krajach strefy euro, „Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu” 2016, nr 437.

Grosse T.G., Systemowe uwarunkowania kryzysu strefy euro [w:] Globalizacja, euro- pejska integracja a kryzys gospodarcza, red. J. Kundera, Wrocław 2011.

Hohmann I., Kulla M., Raport UE, Mapa drogowa ku „rzeczywistej Unii Gospodar- czej i Walutowej, file:///C:/Users/Klaudia/Downloads/632-mapa-drogowa-ku- -rzeczywistej-unii-gospodarczej-i-walutowej.pdf, dostęp 1 I 2019 r.

Hryckiewicz A., Pawłowska M., Czy nowy nadzór spełni swoje zadanie? Zmiany w nadzorze finansowym w Europie oraz ich konsekwencje dla Polski, „Narodowy Bank Polski” 2013, nr 289.

Instrument budżetowy strefy euro, https://www.consilium.europa.eu/pl/policies/

emu-deepening/bicc-faq/, dostęp 27 I 2020 r.

Kaliszuk E., Pakt euro plus [w:] Polityka gospodarcza Polski w integrującej się Euro- pie 2010-2011, red. J. Kotyński, Warszawa 2011.

Kryteria konwergencji – warunkiem wejścia do strefy euro, https://www.consilium.

europa.eu/pl/policies/joining-the-euro-area/convergence-criteria/, dostęp 5 I 2020 r.

Kudławiec K., Parlament Europejski wobec reformy strefy euro [w:] Podsumowanie VIII kadencji Parlamentu Europejskiego. Wyzwania integracji europejskiej w la- tach 2014-2019, red. A. Nitszke, J.J. Węc, Kraków 2019.

Mikołajczyk K., Wpływ struktury własnościowej na strategie banków w krajach Eu- ropy Środkowo-Wschodniej, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, sectio H – Oeconomia” 2016, nr 4.

Orędzie o stanie Unii w 2017 r. Plan działania na rzecz bardziej zjednoczonej, sil- niejszej i demokratycznej Unii, https://ec.europa.eu/commission/publications/

factsheets-state-union-2017/roadmap-soteu-factsheet, dostęp: 23 V 2021.

Płonka B., Polityka Unii Europejskiej wobec Europy Środkowej, Kraków 2003.

Płowiec U., Polska i Unia Europejska. Stan obecny i wzywania na przyszłość, War- szawa 2000.

Podraza A., Unia Europejska a Europa Środkowo-Wschodnia, Lublin 1997.

Raport o konwergencji, https://www.nbp.pl/publikacje/publikacje_ecb/ecb.cr201805.

pl.pdf, dostęp 7 I 2020 r.

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2017/825 z dnia 17 maja 2017 r. w sprawie utworzenia Programu wspierania reform strukturalnych na lata 2017–2020 oraz zmiany rozporządzeń (UE) nr 1303/2013 i (UE) nr 1305/2013, Dz.U. UE L, 2017, nr 129.

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 806/2014 z dnia 15 lipca 2014 r. ustanawiające jednolite zasady i jednolitą procedurę restrukturyzacji i upo-

rządkowanej likwidacji instytucji kredytowych i niektórych firm inwestycyjnych w ramach jednolitego mechanizmu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji oraz jednolitego funduszu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji oraz zmie- niające rozporządzenie (UE) nr 1093/2010, Dz.U. UE L, 2014, nr 225.

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 806/2014 z dnia 15 lipca 2014 r. ustanawiające Traktat między Królestwem Belgii, Królestwem Danii, Re- publiką Federalną Niemiec, Republiką Grecką, Królestwem Hiszpanii, Republiką Francuską, Irlandią, Republiką Włoską, Wielkim Księstwem Luksemburga, Kró- lestwem Niderlandów, Republiką Austrii, Republiką Portugalską, Republiką Fin- landii, Królestwem Szwecji, Zjednoczonym Królestwem Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej (Państwami Członkowskimi Unii Europejskiej) a Republiką Czeską, Re- publiką Estońską, Republiką Cypryjską, Republiką Łotewską, Republiką Litewską, Republiką Węgierską, Republiką Malty, Rzecząpospolitą Polską, Republiką Słowenii, Republiką Słowacką dotyczący przystąpienia Republiki Czeskiej, Republiki Estoń- skiej, Republiki Cypryjskiej, Republiki Łotewskiej, Republiki Litewskiej, Republiki Węgierskiej, Republiki Malty, Rzeczypospolitej Polskiej, Republiki Słowenii, Repub- liki Słowackiej do Unii Europejskiej, Dz.U. L 236 z 23.9.2003.

Słojewska A., Kolejne kraje idą do euro, poprzeczka idzie w górę, https://www.rp.pl/

Gospodarka/307089894-Kolejne-kraje-ida-do-euro-poprzeczka-idzie-w-gore.

html, dostęp 10 I 2020 r.

Sporek T., Perspektywy i konsekwencje wprowadzenia euro w Polsce- bilans korzy- ści i kosztów, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach”

2015, nr 228.

Sprawozdanie z postępu prac nad wdrażaniem zalecenia Rady z dnia 20 września 2016 r. w sprawie ustanowienia krajowych rad ds. produktywności, Bruksela 2019.

Towards a genuine economic and monetary union, Report by President of the Euro- pean Council Herman van Rompuy, http://ec.europa.eu/economy_finance/crisis/

documents/131201_en.pdf, dostęp 25 XII 2019 r.

Traktat między Królestwem Belgii, Republiką Czeską, Królestwem Danii, Republiką Federalną Niemiec, Republiką Estońską, Republiką Grecką, Królestwem Hiszpanii, Republiką Francuską, Irlandią, Republiką Włoską, Republiką Cypryjską, Repub- liką Łotewską, Republiką Litewską, Wielkim Księstwem Luksemburga, Republiką Węgierską, Republiką Malty, Królestwem Niderlandów, Republiką Austrii, Rzeczą- pospolitą Polską, Republiką Portugalską, Republiką Słowenii, Republiką Słowacką, Republiką Finlandii, Królestwem Szwecji, Zjednoczonym Królestwem Wielkiej Bry- tanii i Irlandii Północnej (Państwami Członkowskimi Unii Europejskiej) a Repub- liką Bułgarii oraz Rumunią dotyczący przystąpienia Republiki Bułgarii i Rumunii do Unii Europejskiej, Dz.U. L 157 z 21.6.2005.

Transition Report 2011, Crisis and Transition: The People’s perspective.

Umowa o przekazywaniu i uwspólnianiu składek na rzecz Jednolitego Funduszu Re- strukturyzacji i Uporządkowanej Likwidacji, Bruksela 2014.

Waliszewski K., Od koncepcji do realizacji-szanse i zagrożenia europejskiej unii ban- kowej dla sektora banków komercyjnych w Polsce [w:] Europejska Unia bankowa, red. M. Zaleska, Warszawa 2013.

Węc J.J., Dynamika reformy ustrojowej strefy euro w latach 2012-2016, „Politeja”

2016, nr 6.

Węc J.J., Perspektywy zmian ustrojowych w Unii Europejskiej do 2025 r. Implikacje dla Polski, „Przegląd Zachodni” 2018, nr 1.

Węc J.J., Proces konstytuowania Unii Bankowej. Geneza, podstawy prawne, cele i za- sady działania, „Rocznik Integracji Europejskiej” 2014, nr 8.