Dorota Lorkiewicz
Rekonstrukcja twarzy na podstawie
czaszki z grobu nr 18/92
Studia Lednickie 4, 339-344
STUDIA LEDNICKIE IV Poznail — Lednica 1996 D O R O T A L O R K IE W IC Z D ep artam en t M ed y cy n y S ądow ej • F u n d acji A k ad em ii M edycznej im . K. M arcin k o w sk ieg o REKONSTRUKCJA TWARZY NA PODSTAWIE CZASZKI Z GROBU NR 18/92
C zaszkę zn alezio n ą podczas prac prow adzonych na cm entarzysku w D ziek an o w i cach — stanow isko 22 grób 18/92 — przekazano celem rekonstrukcji p rzy p u szc zal nego — przyżyciow ego w yglądu tw arzy osoby.
R ekonstrukcji d okonano przy w ykorzystaniu system u kom puterow ego „PO L -SIT R E K O N S T R U K C JA ” , który je s t un iw ersaln y m system em stosow anym ob ecn ie do id en tyfikacji osób poprzez rek onstrukcję w yglądu tw arzy w oparciu o ob raz czaszki w pro w adzony do pam ięci kom putera za po m o cą kam ery.
S zeroko op racow ana klasy fik acja zew nętrznych elem entów b u d o w y tw arzy pozw ala na opracow anie „portretu” tw arzy m ężczyzny, kobiety (z u w zględnieniem przedziałów w iekow ych) o raz d zieck a (począw szy od późnego infans II) w p o zie e n face.
B aza danych została w y konana n a p o d sta w ie elem entów tw arzy w y selek cjo n o w a nych z 15-tu tysięcy zdjęć ró żn y ch osó b opracow anych w form ie fotograficznej i gra- ficzno-fotograficznej, i składa się ona z 2583 elem entów . O program ow anie zostało w całości o p racow ane jak o niezależne aplikacje D O S -u w spółpracujące z driverem m yszy lub digitizera. W ym aga ono 600 kB w olnej p am ięci R A M , n iezbędna je s t karta graficzna V E SA z pam ięcią 1MB.
Integralną część, a jed n o cześn ie punkt w yjścia do od tw o rzen ia przy ży cio w eg o w y glądu tw arzy na podstaw ie czaszki stanow i jej szczegółow a analiza antropologiczna. W yniki tych badań, a przede w szystkim ustalenie w ieku, płci oraz określenie ch ara k terystyki zespołu przypuszczalnych — przyżyciow ych cech rysopisow ych gło w y w y nikających z korelacji, ja k ie w w iększym lub m niejszym stopniu zach o d z ą pom iędzy czaszką, a pokryw ającym i j ą tkankam i m iękkim i, stanow ią zasadniczą część i ja k w cześniej w spom niano punkt w yjścia do następnego etapu czynności prow adzących do rekonstrukcji tw arzy m etodą kom puterow ą.
W yniki przeprow adzonej rekonstrukcji p rzedstaw ia się na o gół w kilku w ariantach, co w pełni w ydaje się uzasadnionym , ze w zględu na brak o d pow iedników w budow ie czaszki co do takich elem entów ja k usta, oczy, uszy, a ty m bardziej w łosy, b rw i, czy też ze w zględu na d u żą zm ienność u kształtow ania pew nych elem en tó w tw arzy, np. nos, b ró d k a (ryc. 5 - 10).
34 0 D O R O T A L O R K IE W IC Z
Ryc. 3 i 4. Z djęcia przed staw iające stan uzębienia szczęki i żuchw y w /w czaszki R ye. 1 i 2. Z d ję cia czaszki — g ró b n r 18/92
R E K O N S T R U K C JA T W A R Z Y N A P O D S T A W IE C Z A S Z K I Z G R O D U N R 18/92
Ryc. 5 i 6. P rzy p u szczaln y w ygląd tw arzy o so b n ik a z grobu 18/92 i sup erp ro jek cja czaszki i tw arzy o sobnika
342 D O R O T A L O R K IE W IC Z
Ryc. 9 i 10. Przy p u szczaln y w y g ląd tw arzy o so b n ik a z grobu 18/92
N ależy uzm ysłow ić sobie, iż efekt końcow y rekonstrukcji w iąże się z pew nym i n iedokładnościam i, subiektyw nym odtw arzaniem pew nych elem entów tw arzy i w zw iązku z tym nie stanow i on w iernego w izerunku niegdyś żyjącej osoby, a je s t jeg o przypuszczalnym , m aksym alnym w m iarę istniejących m ożliw ości przybliżeniem .
P rzystępując w ięc do rekonstrukcji należy ustalić szereg podstaw ow ych i je d n o cześnie niezbędnych inform acji w ynikających z budow y i cech czaszki stosując ogólnie przyjęte m etody w antropologii. Jednocześnie zaznaczam , iż ograniczono się jed y n ie do tej części analizy, króra stanow i niezbędny zasób inform acji do dalszych „zabiegów ” zm ierzających do odtw orzenia w yglądu tw arzy osoby, a także skorzystano z opracow ań m ateriału kostnego załączonych do czaszki (patrz: A. W rzesińska, J. W rzesiński, Grób... w tym tom ie, s. 325 - 338).
A N A L IZ A A N T R O P O L O G IC Z N A C Z A S Z K I
D ostarczona do analizy i rekonstrukcji czaszk a je s t średnich rozm iarów i dość m asyw na.
Z zakresu cech p łciow ych czaszki obserw uje się w yraźne w ykształcenie cech m ę skich: oczodoły o zarysie lekko czw orokątnym i k raw ędziach zaokrąglonych, kości jarzm o w e o trzonach w ysokich, m asyw ne, w yrostki sutkow ate duże i m asyw ne, gu zow atość p o tyliczna zew nętrzna zaznaczona, rzeźb a potylicy dobrze zaznaczona; żu chw a średnich rozm iarów , o trzonach w ysokich, gałęziach stosunkow o szerokich, sze roko rozstaw ionych i w yw iniętych kątach żuchw y, rzeźb a gonionów zaznaczona, kąt żuchw y niem al prostopadły.
R E K O N S T R U K C JA T W A R Z Y N A P O D S T A W IE C Z A S Z K I Z G R O B U N R 18/92 343
W iek: obserw uje się pew ne rozbieżności pom iędzy w iekiem zarastania szw ów c z a szkow ych, a stanem redukcji w yrostka zębodołow ego.
Stan obliteracji szw ów czaszkow ych przedstaw ia się następująco — zaaw an so w a na obliteracja szw u strzałkow ego, rozpoczęta ob litera cja szw u w ieńcow ego i otw arty szew w ęgłow y w skazują na w iek oso b n ik a w chw ili śm ierci na około 3 5 - 4 0 łat. Tę granicę w yraźnie obniża stan redukcji w yrostka zębodołow ego szczęki i żuchw y, który je s t bardzo słaby, do 30 - 35 lat. W zw iązku z p ow yższym należy przyjąć, iż w iek osobnika w chw ili śm ierci, od k tórego pochodzi czaszka, zaw ierał się w granicach od 30 do 40 lat, z p rzychyleniem się je d n a k do dolnej granicy, a w ięc o koło 30 - 35 lat.
W w yniku szczegółow ej analizy czaszki, a p rzed e w szystkim jej części tw arzow ej, m ożliw ym było przeprow adzenie w następnej k olejności rekonstrukcji p rzy p u szczal nego w yglądu tw arzy m ężczyzny w w ieku 30 - 35 lat, a następnie opracow anie jeg o rysopisu:
R y so p is
T w a rz b y ła niew ątpliw ie o zarysie pięciokątnym , o szeroko rozstaw ionych łukach jarzm o w y ch , dobrze zaznaczonych okolicach kości jarzm o w y ch , dobrze zaznaczonych kątach żuchw y (szeroko rozstaw ione i w yw inięte kąty żuchw y), kanciastym zarysie silnie w ykształconej bródki przypłaszczonej u podstaw y (stosunkow o silnie w y k ształ cona, przypłaszczona u podstaw y guzow atość b ródkow a żuchw y z silnie zaznaczonym i guzkam i bródkow ym i) oraz o w yraźnie zw ężającym się, p o cząw szy od okolicy łuków jarzm o w y ch czole.
C z o ło niem al prostopadłe, z praw dopodobnie lekko zarysow anym i guzam i c z o ło w ym i, rzeźba okolicy łuków nadoczodołow ych i gładyszki b y ła m iernie zaznaczona. O czy m ogły być średnio szeroko rozstaw ione, dość głęboko osadzone w szparze ocznej ustaw ionej skośnie ku dołow i. B iorąc pod uw agę typ o sobnika (A lh) m ożna spodziew ać sie, iz były ja s n o pigm entow ane, a w opraw ie o k a w y stęp o w ała dobrze w ykształcona fałd a pow iekow a.
N os ze w zględu n a uszkodzenie n o sa kostnego, zarów no obudw u kości nosow ych (zachow ane są je d y n ie ich fragm enty w okolicy nasady) oraz p rzynosow ych partii kości szczękow ych, je s t w tej sytuacji trudny do w iernego zrekonstruow ania i należy liczyć się, iż je g o od tw o rzen ie m oże być obarczone dość dużym błędem . N iem niej m ożna spodziew ać się, iż nos był o średnio szerokiej i zdecydow anie niskiej nasadzie, szerokaw y, słabo w ystający o najpraw dopodobniej rozm ytych ścianach b o cznych, k o ń cu ustaw ionym p oziom o lub lekko uniesionym .
U sta m ogły być długaw e, a w zw iązku z obserw ow anym prognatyzm em zębo- dołow ym i niepraw idłow ym zgryzem (tyłozgryz) m ożna spodziew ać się, iż czerw ień w argi górnej dom inow ała grubością n ad czerw ien ią w argi dolnej, która po n ad to była najpraw dopodobniej w yw inięta, a b ru zd a w argow o-bródkow a dobrze zaznaczona. P onadto w arga g órna (część skórna) b y ła zdecydow anie w ysoka i uw ypuklona. Biorąc pod uw agę w szystkie pow yższe przypuszczenia m ożna spodziew ać się, iż usta w c a łościow ym ujęciu m ogły spraw iać w rażenie dość „grubych” .
B r ó d k a o silnie zaznaczonej w yniosłości bródkow ej, o kanciastym zarysie, p rzy p łaszczona u podstaw y.
344 D O R O T A L O R K IE W IC Z
R E K O N ST R U K T IO N DES G E SIC H T S A U F G R U N D DES S C H Ä D E L S A U S D E M G R A B N R . 18/92
Z u s a m m e n f a s s u n g
D er w ährend d er A usgrabungen a u f dem G räberfeld in D ziek an o w ice Fst. 22, G rab 18/92 freigelegte Schädel w urde zu r R ek o n stru k tio n des v erm u tlich en G esich tsaussehens d er Person w ährend ihres L ebens übergeben. D ie R ek o n stru k tio n w urde u nter V erw en d u n g des C o m pu tersy stem s „P O L -S IT R E K O N ST R U K C JA ” au sgeführt, das heu tzu tag e d er P erso n en id en tifizieru n g d u rch R ek onstruktion des G esich tsau sse h en s a u f G rund des in den C o m p u tersp reich er m ittels e in e r K am era eing etrag en en Sch äd elb ild es dient.
D ie D atenbasis w urde au f G rund von G esichtselem enten erarbeitet, d ie aus 15.000 Stck. in p hoto g rap h isch er und graphisch -p h o to g rap h isch er Form ausgeführten B ild er von versch ied en en P ersonen au sg ew äh lt w urden und b esteht aus 2583 E lem en ten . D ie So ftw are w urde im G anzen als unab h än g ig e D O S A p plikationen erarb eiteet, d ie m it M au sd riv er o d e r D igitiser Z usam m enarbeiten. Sie b e d a rf 600 kB RA M - S p eich er und G rafik k arte V E S A m it IM B -S peicher.
D en in tegralen B estandteil und g leich zeitig den A u sg an g sp u n k t zu r N ach b ild u n g , a u f G rund eines Schädels, d es G esich tsaussehens w ährend des Lebens b ildet au sfü h rlich e an th ro p o lo g isch e S chädelanalyse. W enn m an also m it d e r R ek onstruktion beginnt, soll m an eine ganze R eih e von grun d sätzlich en , n o tw endigen, aus dem S ch äd elau fb au und -eig en sch aften erfo lgenden In fo rm atio n en finden, sich dabei den in d e r A n th ro pologie üblichen M ethoden zu bedienend. Infolge g en au er A n aly se des S chädels, v o r allem dessen G esich ts teils, w a r die danach folgende R ekonstruktion d es v erm utlichen G esichtaussehens e in es 3 0 - 3 5 Jah re alten M annes und d ann d ie E rarb eitu n g sein er Perso n en b esch reib u n g m öglich:
Personenbeschreibung:
Das G esicht h atte zw eifello s einen fü n feckigen U m riß m it w eitlieg en d en Joch b o g en , sich g u t ab zeichnen den Jochkn o ch en g eg en d en , gut ab g ezeich n eten U n terk ieferw inkeln (w eitlieg en d e und um g estü lp te U n terk ieferw inkel), einen eck ig en U m riß des stark en tw ickelten, an d er B asis ab g eflachten K inns (verhält nism äßig stark entw ick elter, an d er B asis abg eflach ter U nterk ifferk in n v o rsp ru n g m it sich stark ab zeichnenden K in n h ö ck em ) und sich deu tlich v eren g en d er S tim , d ie bei den Jochb o g en g eg en d en begann.
D ie S tim w ar, w ie frü h er bem erkt, schm al, fast senkrecht, m it w ah rsch ein lich leicht ab g ezeichneten S tim h ö c h e m ; die Stim b o g en g eg en d en w aren w en ig abgezeichnet.
D ie A ugen k onnten m ittelw eit vonein an d er, ziem lich tie f in d e r schräg nach un ten g erichteten A u g en spalte liegen. D en T y p des T o ten (A lh) berü ck sich tig en d kann m an erw arten , daß die A ugen h ellp igm entiert w aren und in d e r A ugen fassu n g ein e gut entw ick elte A u g en lid falte auftrat.
W egen B esch äd ig u n g d e r K n ochennase, sow ohl b eid er N asen b ein e (es sind n u r ihre Frag m en te in der N asenw urzelnähe erhalten) w ie auch d er paran asalen Partien von O b erk ieferk n o ch en ist d ie treue R ek o n struktion d er N ase seh r sch w er u nd, w o m it zu rechnen ist, m it ziem lich g roßem F e h ler belastet. M an kann jed o c h erw arten , daß d ie N a se m ittelb reite und entsch ied en n iedrige N asenw urzel hatte, ziem lich b reit w ar und n ur leicht h erausstand, w ah rsch ein lich d ie un deutlich gestalteten Seiten w än d e und horizontal o d e r leicht erh o b en e S pitze hatte.
D e r M und k onnte länglich sein. W eg en d e r beob ach teten Z ah n fach erp ro g n ath ie und D istalbiß k ann m an verm uten, daß das O b erlip p en ro t d ick er als das U nterlip p en ro t w ar. D ie U n terlip p e w ar w ahrsch ein lich um g estü lp t. D ie K in n -L ip p en fu rch e zeich nen d en sich gut ab. A u ß erd em w a r die O b erlippe (ih r H autteil) ent sch ieden hoch und h ervorgehoben. A lle o b igen V erm utungen berü ck sich tig en d kann m an erw arten , d aß der M und, als G anzes betrachtet, den „dicken” E indruck erw eck en konnte.
D as K inn h atte d eutlich abg ezeich n ete E m inentia, m it eck ig em U m riß, ab g e fla ch t an d e r Basis.
A B B IL D U N G E N
A bb. 1 und 2. S ch äd elb ild — G ra b N r. 18/92
A bb. 3 und 4. B ild er des G e b iß eszu stan d s d e s O ber- und U nterk iefers v o m o.g. S chädel A bb. 5 und 6. V erm u tlich es G e sich tsau sseh en des T o te n v o m G rab 18/92 und S up erp ro jek tio n seines S ch äd els und G esichts
A bb. 7 und 8. V e rm u tliches G esich tsau sseh en des T o te n vo m G rab 18/92 Abb. 9 und 10. V e rm u tlich es G e sich tsau sseh en des T o ten vo m G rab 18/92
