"Białorusini i Litwini w Polsce, Polacy na Białorusi i na Litwie. Uwarunkowania współczesnych stosunków między większością i mniejszościami narodowymi", Cezary Żołędowski, Warszawa 2003 : [recenzja]

Olga Szura-Olesińska

"Białorusini i Litwini w Polsce, Polacy

na Białorusi i na Litwie.

Uwarunkowania współczesnych

stosunków między większością i

mniejszościami narodowymi", Cezary

Żołędowski, Warszawa 2003 :

[recenzja]

Studia Politicae Universitatis Silesiensis 2, 248-250

Cezary Żołędowski: Białorusini i Litwini w Polsce,

Polacy na Białorusi i Litwie

Uwarunkowania współczesnych stosunków

między większością i mniejszościami narodowymi

Warszawa 2003, s. 359

„N apięcie em ocjonalne, k tó re to w arzy szy sto su n k o m etn iczn y m , pow oduje pew ien d y skom fort b ad ań . Z ajm ujący się t ą p ro b le m a ty k ą je s t n a d e r często n a raż o n y n a z a rz u t b ra k u bezstro nn o ści, zw łaszcza gdy p o d ejm u je p ró b ę p o ró w n y w an ia zjaw isk w y stę p u ją c y c h w ró ż ­ nych p a ń stw a c h ” (s. 16).

D ek lara cja a u to ra z a w a rta we Wstąpię oraz n a obwolucie książk i, s ta n o w i p o d k re ś le n ie z je d n e j s tro n y w ag i p o d ję tej p ro b le m a ty k i, z drugiej - złożoności opisyw anej te m a ty k i, jej rozp ro szen ie dyscypli­ n a rn e oraz p rz e strz e n n e . K ażdy badacz zajm ujący się opisem sy tu acji m niejszo ści n aro d o w y ch s ta je p rz e d pro b lem em k o n ieczn o ści o k re ­ ślenia, o p isan ia, zdefinio w ania g ru p y objętej b a d a n ia m i o raz do k o n a­ nia a n alizy czynnikow ej w aru n k u jącej jej u sy tu o w an ie w s tr u k tu r a c h społecznych, p ań stw o w y ch i m iędzynarodow ych.

W b a d a n ia c h naukow ych dotyczących m niejszości narodow ych w y­ k o rzy stu je się zbliżony a p a r a t pojęciowy. W skazuje się n a cechy c h a ­ ra k te ry sty c z n e m niejszości, to jest:

- p o zo staw an ie w w y raźn ej m niejszości w s to su n k u do re sz ty lu d n o ­ ści w p ań stw ie oraz niezajm o w an ie w nim dom inującej pozycji, - sam okreację, czyli u zn a w an ie się przez d a n ą g ru p ę za m niejszość, - o d rę b n e p o cho d zen ie e tn ic z n e ,

- k u ltu rę , trad y cję, relig ię, język,

Cezary Żołędow ski: Białorusini i Litwini. 249

- p o s ia d a n ie sto sow n ej re p r e z e n ta c ji in te re s ó w d a n e j m n iejszo ści wobec w ładz.

N a uw agę zasłu gu je pierw szy spośród pięciu rozdziałów o m a w ia­ nej p u b lik acji, w k tó ry m A u to r p re z e n tu je ro z w a ż a n ia te o re ty czn e . Szczególnie cenne s ą opinie dotyczące asym ilacji m niejszości n a ro d o ­ w ych w E u ro p ie Środkow o-W schodniej. A u to r w sk azuje n a n a s tę p u ­ ją ce p ra w a i czynniki:

- podobieństw o etniczne m niejszości i w iększości pod w zględem k u l­ tury, języ k a, religii, a ta k ż e podobieństw o zew n ętrzn e cech fizycz- nych,

- p o s trz e g a n ie p rz e z m n ie jsz o ść w ięk szo ści ja k o a tr a k c y jn e j pod w zg lęd em k u ltu ro w y m i ekonom iczno-społecznym ,

- b ra k e tn o c e n try z m u lub jego n ie w ielk ie zn aczen ie ja k o e le m e n tu ideologii g ru p y m niejszościow ej,

- o tw arto ść społeczeństw a przyjm ującego, zw iązana z b ra k ie m e tn o ­ c e n try z m u lub jego n ie w ielk im zn aczen iem jak o ideologii grupo-wej,

- podobieństw o s tr u k tu r y społecznej asym ilujących i asym ilow anych, - n ie w ie lk ą liczebność i ro zp ro szen ie m niejszości,

- im ig ra n c k i rodowód g ru p y m niejszościow ej przy b ra k u stałeg o z a ­ s ila n ia z tego sam ego źród ła etnicznego,

- n a s ta w ie n ie n a asym ilację po lityki p a ń s tw a (s. 59-60).

A u to r mimo poczynionych z a strz e ż e ń dotyczących m a te ria łu e m ­ pirycznego dokonał głębokiej i w nikliw ej an alizy sy tu acji P olaków n a B ia ło ru si i Litw ie oraz B iałorusinów i Litw inów w Polsce. J u ż sam a p ró b a po ró w n an ia i oceny sy tu acji ty ch m niejszości je s t godna uw agi. W b a d a n ia c h bow iem dotyczących m niejszości naro do w y ch d o s trz e ­ gam y opisy i c h a ra k te ry s ty k ę pojedynczych g ru p z p rz e w a g ą a s p e k ­ tów historycznych. D latego za b ardzo c e n n ą należy p rzyjąć próbę od­ pow iedzi a u to ra n a p y ta n ie dotyczące roli m niejszości w k s z ta łto w a ­ n iu ładów etnicznych, k tó r ą podjął w kolejnych czterech rozd ziałach pracy, to je s t (rozdz. 2.): H istoryczne podłoże stosu n kó w po lsko -litew ­ s kich i polsko-białoruskich (s. 103-124); (rozdz. 3.): U w a ru n k o w a n ia w yn ikają ce z cech Polaków, B ia ło ru sin ó w i L itw in ó w ja k o mniejszości narodowych (s. 131-218); (rozdz. 4.): U w arunkow ania w ynikające z cech w iększości i ich p a ń s tw narodowych (s. 231-273); (rozdz. 5.): U w a ru n ­ k o w a n ia zew nętrzne (s. 297-307).

K on klu zje A u to ra dotyczące u w a ru n k o w a ń w y n ik ający ch z cech Polaków , L itw inów i B iało ru sin ó w u ję te w form ie ta b e la ry c z n e j nie ty lko o dzw ierciedlają nowe pola badaw cze, ale i o tw ie ra ją je.

N iełatw o je st podsum ow ać i ocenić o m a w ia n ą k siążk ę. Z asługuje ona n a uw agę przede w szystkim jak o obraz s ta n u wiedzy łudzi i in s ty ­

250 Recenzje i om ów ienia

tucji. „W arto bow iem mieć św iadom ość, że ż a d n a z opisyw anych m n iej­ szości narodow ych a n i nie w yem igruje, a n i n ie zasy m ilu je się całk o ­ wicie. N ikom u nie przyniosłoby to z re s z tą korzyści” (s. 330).