Artur Andrzejuk
"Tomizm otwarty Piotra
Chojnackiego", Bożena Listkowska,
Bydgoszcz 2014 : [recenzja]
Rocznik Tomistyczny 4, 367-369
367
Artur Andrzejuk
Recenzja
Bożena Listkowska, Tomizm otwarty Piotra Chojnackiego, Oficyna
Wydawnicza Epigram, Bydgoszcz 2014, ss. 304.
Nakładem Oficyny Wydawniczej Epi-gram z Bydgoszczy ukazała się (z datą copyrightu 2014) książka Bożeny List-kowskiej poświęcona wybitnemu polskiemu tomiście lowańskiemu, a za-tytułowana Tomizm otwarty Piotra
Choj-nackiego. Stanowi ona – jak
dowiaduje-my się ze „Wstępu” (s. 9) – „poprawioną i uzupełnioną wersję rozprawy doktor-skiej pt. Lowańskie modyfikacje tomizmu
tradycyjnego w pracach ks. Piotra Chojnac-kiego”. Warto dodać, że rozprawa
dok-torska była realizacją grantu promo-torskiego o numerze NN 101 200334 przyznanego przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w 2008 roku.
Bożena Listkowska ukończyła z wy-różnieniem filozofię na Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego w War-szawie oraz filologię polską na Uniwer-sytecie w Bydgoszczy. W pracy magister-skiej z filozofii, wyróżnionej Złotą Nagrodą im. Prof. Mieczysława Goga-cza, opracowała temat: Stosunek
metafizy-ki do epistemologii w ujęciu prof. M.
Goga-cza i prof. A. B. Stępnia. W magisterium
z filologii zajęła się Poetyką dialogu
filozo-ficznego Platona. Specjalizuje się w
naj-nowszych dziejach filozofii w Polsce, szczególnie jej nurtu klasycznego i tomi-stycznego. W ramach tych zainteresowań powstała rozprawa doktorska.
Książkę Tomizm otwarty Piotra
Choj-nackiego stanowią – oprócz „Wstępu”,
„Za-kończenia”, „Bibliografii” oraz skorowi-dzów i streszczeń – trzy rozdziały, poświęcone kolejno: tomizmowi tradycyj-nemu, który stanowił punkt wyjścia lo-wańskich modyfikacji dokonywanych przez Chojnackiego w łonie tego tomizmu (rozdział pierwszy), syntezie tomizmu i na-uk szczegółowych, zwłaszcza przyrodni-czych, co stanowiło istotę tomizmu lowań-skiego (rozdział drugi) oraz syntezie tomizmu oraz innych, niescholastycznych kierunków filozoficznych, przede wszyst-kim racjonalizmu kartezjańskiego, kanty-zmu i neokantykanty-zmu (rozdział trzeci).
Punktem wyjścia swoich rozważań w książcej B. Listkowska uczyniła
to-368
Artur Andrzejuk
mizm tradycyjny, który zaczął być na-uczany i studiowany w katolickich ośrodkach naukowych po encyklice
Aeterni Patris z 1879 roku. Młody Piotr
Chojnacki uczył się takiego tomizmu już w seminarium duchownym, a potem – podczas różnorodnych studiów zagra-nicznych – starał się go dystansować uję-ciami psychologii, socjologii, nauk przyrodniczych, filozofią Kanta, Mer-ciera i innych. W swoim myśleniu filo-zoficznym pozostawił jednak tomistycz-ny trzon, który według niego stanowi synteza. Tomasz z Akwinu był według Chojnackiego mistrzem takiej syntezy dla swojego czasu; o podobnej syntezie marzył Chojnacki w XX wieku i starał się ją zaprojektować. Przede wszystkim miała to być – zgodnie z duchem Lova-nium – synteza tomizmu i nauk szcze-gółowych, głównie nauk przyrodniczych. Co ciekawe i oryginalne, skutkiem tej syntezy – jak to jasno przedstawia B. Listkowska na kartach swojej książce – miała być nie tylko szeroko pojęta ko-smologia, lecz także psychologia. Tej ostatniej poświęcił Chojnacki bardzo wiele uwagi, tak iż w pewnych środowi-skach postrzegany był bardziej jako psycholog niż filozof. Może być to po-niekąd słuszne, gdyż z psychologii wy-nikała dla Chojnackiego filozofia czło-wieka i nawet teoria poznania.
Synteza, którą Chojnacki planował, obejmowała też łączenie tomizmu z „wartościowymi” elementami innych, szczególnie współczesnych, kierunków filozoficznych. B. Listkowska ukazuje, że mariaż tomizmu z pozytywizmem powinien skutkować – według Chojnac-kiego – powstaniem nowoczesnej meto-dologii nauk, związek z kartezjanizmem
i kantyzmem – krytycyzmem teoriopo-znawczym i świadomością metodolo-giczną. Piotr Chojnacki był pierwszym dziekanem Wydziału Filozofii Chrze-ścijańskiej ATK (1954-1964) i przez to nieformalnym założycielem „atekowskiej” filozofii. Odcisnął piętno swoich poglą-dów tak w strukturze organizacyjnej Wydziału, jak i na charakterze prowa-dzonych na nim prac badawczych, a na-wet oddziałał na ugruntowanie orienta-cji filozoficznych.
Bożena Listkowska krytycznie ana-lizuje poglądy bohatera swejego studium. Słusznie postrzega tomizm Chojnackie-go jako nieporozumienie, gdyż istotą propozycji Tomasza z Akwinu jest nie synteza – jak chciał Chojnacki – lecz no-wa egzystencjalna metafizyka bytu, co wystarczająco dobitnie ukazał Gilson i Maritain. Słusznie także sądzi, że pro-jektowana przez Chojnackiego wielka synteza jest niemożliwa do zrealizowa-nia. Trafnie – podobnie jak Krąpiec i Gogacz – widzi w niej raczej projekt światopoglądowy niż naukowy. Te wnio-ski pracy uzyskano dzięki drobiazgowej rekonstrukcji mechanizmów modyfika-cyjnych tomizmu tradycyjnego w pra-cach ks. Piotra Chojnackiego. Było to zadanie niebywale trudne, gdyż wyma-gało nie tylko nadążenia za ogromną i różnorodną erudycją Chojnackiego (fi-lozofia, teologia, psychologia, socjologia, politologia, teorie biologiczne, kantyzm, kartezjanizm, logika), lecz przede wszystkim niezwykle głębokie wniknię-cie w umysłowość i teksty autora.
Można powiedzieć, że książka Boże-ny Listkowskiej potwierdza opinię Józe-fa Bocheńskiego o tomizmie reprezen-towanym przez Chojnackiego: „Szkoła
369
Recenzja
lowańska to myśliciele pontyfikalni.
Pontifex znaczy po łacinie budowniczy
mostów. Oni próbowali budować mosty, szczególnie do neokantyzmu. Zajmowa-li się więc tą problematyką, którą narzu-cił kantyzm. Odznaczali się, w przeci-wieństwie do wielu innych, ogromną wiedzą”1. Wszystko, co powiedział
Bo-cheński, doskonale odnosi się do Choj-nackiego – był zafascynowany kanty-zmem, podejmował neokantowski
repertuar badawczy, dysponował ogrom-ną erudycją przyrodniczą i projektował wielką syntezę tego wszystkiego. Moż-na jedMoż-nak przymiotnik „pontyfikalny” wyjaśnić w etymologii bliższej językom nowożytnym i wtedy też można go od-nieść do stylu filozofowania Chojnackie-go: apologetycznego, nastawionego na tworzenie światopoglądu, przez to nie-zbyt przekonującego dla filozofia poszu-kującego prawdy.
