Umowa pożyczki, kredyt konsumencki
Zakład Prawa Cywilnego
i Prawa Międzynarodowego Prywatnego mgr Wojciech Lamik
Przedmiot:
Prawo cywilne – część ogólna i prawo zobowiązań
I. UMOWA POŻYCZKI (KC)
Umowa pożyczki (KC)
• Art. 720 ust. 1 KC - dający pożyczkę
zobowiązuje się przenieść na własność
biorącego pożyczkę określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący pożyczkę zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości.
• przy spełnieniu świadczenia rzeczy stają się własnością pożyczkobiorcy;
zasilają jego majątek czasowo;
• rzeczy oznaczone co do gatunku; w ramach tej konstrukcji pieniądze
traktowane są jak rzeczy ruchome oznaczone tylko co do gatunku;
• później zwrot takich samych, a nie
tych samych rzeczy!
• umowa pożyczki jest konsensualna (kiedyś była realna); wystarczy zgodne oświadczenie woli stron, aby została zawarta umowa;
• czynność prawna dwustronnie
zobowiązująca, ale nie jest umową wzajemną - zwrot pożyczki nie stanowi ekwiwalentu
działania;
• pożyczka może mieć charakter nieodpłatny
lub odpłatny (z związku z naliczaniem odsetek - ale to ciągle nie jest umowa wzajemna);
Forma zawarcia umowy
• Art. 720 ust. 1 KC - umowa pożyczki, której wartość przekracza tysiąc złotych, wymaga zachowania formy dokumentowej (tj. art.
77(2) KC);
• Jest to rygor ad probationem – rygor dowodowy (art. 74 KC)
Prawa i obowiązki stron – pożyczkodawca
• dający pożyczkę zobowiązany jest do dokonania
wszelkich czynności niezbędnych do przeniesienia na własność biorącego przedmiotu pożyczki, a w szczególności wydać znaki pieniężne - 155 § 2 KC;
• jeżeli termin wydania przedmiotu pożyczki nie
został określony, to zgodnie z ogólną zasadą z art.
455 KC spełnienie świadczenia powinno nastąpić niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania;
• nie ma obowiązku wydania pożyczki w dwóch przypadkach:
1) 721 KC - jeżeli dający pożyczkę odstępuje od
umowy, co może uczynić, gdy zwrot pożyczki jest wątpliwy z powodu złego stanu majątkowego drugiej strony; chyba że pożyczkodawca wiedział lub z łatwością mógł się dowiedzieć o złym stanie majątkowym pożyczkobiorcy;
2) 722 KC - jeżeli roszczenie biorącego pożyczkę o wydanie przedmiotu pożyczki uległo
przedawnieniu - po 6 miesiącach od chwili, kiedy przedmiot pożyczki miał zostać wydany, a
pożyczkodawca powołał się na przedawnienie.
• pożyczkodawca ponosi także
odpowiedzialność za wady fizyczne i prawne wydanej rzeczy - art. 724 KC - łagodna
odpowiedzialność; dający pożyczkę
odpowiada tylko za szkodę, którą wyrządził biorącemu przez to, że wiedząc o wadach nie zawiadomił go o nich, przy czym zwolniony
jest i z tej odpowiedzialności, gdy biorący pożyczkę mógł z łatwością wadę zauważyć;
Prawa i obowiązki stron - pożyczkobiorca
• nie jest zobowiązany do odbioru pożyczki;
zgodnie z art. 722 przysługuje mu roszczenie o jej wydanie;
• jeżeli odebrał pożyczkę, to powinien ją zwrócić w terminie umówionym; jeżeli się nie
umówiono, to zgodnie z art. 723 KC zwrot powinien nastąpić w ciągu 6 tygodni po
wypowiedzeniu przez dającego pożyczkę - to lex specialis w stosunku do art. 455 KC;
• 458 KC - kiedy pożyczka mimo ustalenia
terminu przez strony, może zostać spełniona wcześniej; jeżeli dłużnik stał się niewypłacalny albo jeżeli wskutek okoliczności, za które
ponosi odpowiedzialność, zabezpieczenie
wierzytelności uległo znacznemu zmniejszeniu, wierzyciel może żądać spełnienia świadczenia bez względu na zastrzeżony termin;
• obowiązek płacenia odsetek istnieje tylko w sytuacji, gdy wynika z umowy lub z przepisów pozakodeksowych; trzeba jednak pamiętać o art. 65 KC.
Przedawnienie
• pożyczkodawca - o zwrot pożyczki - ogólne terminy z art. 118 KC;
• pożyczkobiorca - o wydanie pożyczki - 6
miesięcy od momentu, kiedy pożyczka miała zostać wydana - 722 KC.
II. UMOWA KREDYTU
Pojęcie i charakterystyka ogólna
• Uregulowana w ustawie z dnia 29 sierpnia 1997 r. - prawo bankowe (Dz.U. z 2019 r. poz. 2357 ze zm.);
• Umowa nazwana, poza KC;
• Art. 69 ust. 1 PrBank - przez umowę kredytu bank
zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z
przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach
określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego
kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu.
• Jest to umowa konsensualna, dwustronnie zobowiązująca i odpłatna. Nie jest jednak umową wzajemną!
• Rodzaje udzielanych kredytów oraz warunki umów kredytowych określają bliżej ogólne
warunki umów i regulaminu wydawane przez banki (art. 109 PrBank)
Strony umowy
• Bank – art. 2 PrBank - bank jest osobą prawną
utworzoną zgodnie z przepisami ustaw, działającą na podstawie zezwoleń uprawniających do
wykonywania czynności bankowych obciążających ryzykiem środki powierzone pod jakimkolwiek
tytułem zwrotnym.
• Kredytobiorca – osoba fizyczna, osoba prawna oraz jednostka organizacyjna niemająca osobowości
prawnej, o ile posiada zdolność prawną (art. 70 ust.
2 PrBank).
• Zdolność kredytowa – art. 70 ust. 1 PrBank - bank uzależnia przyznanie kredytu od
zdolności kredytowej kredytobiorcy. Przez zdolność kredytową rozumie się zdolność do spłaty zaciągniętego kredytu wraz z
odsetkami w terminach określonych w umowie. Kredytobiorca jest obowiązany przedłożyć na żądanie banku dokumenty i
informacje niezbędne do dokonania oceny tej zdolności.
• Umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie (ad probationem) i określać w szczególności:
1) strony umowy;
2) kwotę i walutę kredytu;
3) cel, na który kredyt został udzielony;
4) zasady i termin (na czas oznaczony) spłaty kredytu;
5) w przypadku umowy o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska,
szczegółowe zasady określania sposobów i terminów ustalania kursu wymiany walut, na podstawie którego w szczególności wyliczana jest kwota kredytu, jego
transz i rat kapitałowo-odsetkowych oraz zasad
przeliczania na walutę wypłaty albo spłaty kredytu;
6) wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany;
7) sposób zabezpieczenia spłaty kredytu;
8) zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu;
9) terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych;
10)wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje;
11)warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.
• Art. 77a PrBank - do zawarcia umowy
kredytu może dojść w wykonaniu zlecenia
udzielenia kredytu, które jest umową między bankiem a podmiotem dającym zlecenie,
zainteresowanym uzyskaniem kredytu przez osobę trzecią. Oświadczenie dającego
zlecenie powinno być złożone w formie pisemnej pod rygorem nieważności.
Prawa i obowiązki stron - Bank
1. Oddanie do dyspozycji kredytobiorcy określonej kwoty środków pieniężnych (art. 69 ust. 1 i 2
PrBank);
2. Bank udzielający kredytu może żądać od
kredytobiorcy zabezpieczenia zwrotu kredytu w postaci zabezpieczeń przewidzianych w KC oraz w prawie wekslowym, a także zgodnie ze
zwyczajami przyjętymi w obrocie krajowym i zagranicznym (art. 93 ust. 1 PrBank) – np.
hipoteka, zastaw, poręczenie itd.
3. W czasie obowiązywania umowy kredytu bank może żądać od kredytobiorcy informacji i dokumentów niezbędnych do oceny jego sytuacji finansowej i gospodarczej oraz umożliwiających kontrolę
wykorzystania i spłaty kredytu (art. 74 PrBank);
4. Zły stan majątkowy kredytobiorcy, wyrażający się w utracie zdolności kredytowej, może uzasadniać
obniżenie przez bank kwoty przyznanego kredytu albo wypowiedzenie przez bank umowy kredytu; bank może z tego skorzystać także w przypadku niedotrzymania
przez kredytobiorcę warunków udzielenia kredytu (art.
75 ust. 1 PrBank); termin wypowiedzenia wynosi 30 dni, a 7 dni w razie zagrożenia upadłością kredytobiorcy,
chyba że umowa przewiduje dłuższy termin.
5. Zapewnienie przestrzegania tajemnicy bankowej.
• Obejmuje ona wszystkie informacje
dotyczące czynności bankowej, uzyskane na etapie poprzedzającym zawarcie umowy (np.
w trakcie negocjacji), w trakcie jej zawierania i realizacji (art. 104 ust. 1 PrBank);
• Tajemnica bankowa wiąże bank, osoby w nim zatrudnione i osoby, za pośrednictwem których bank wykonuje czynności bankowe.
• Tajemnica bankowa nie obowiązuje wobec osoby, której dotyczą informacje objęte tajemnicą. Osobom trzecim, co do zasady, bank nie może przekazywać takich informacji, poza następującymi przypadkami:
1) Jeśli osoba, której dotyczą informacje objęte
tajemnicą, upoważni bank na piśmie lub w postaci elektronicznej do przekazania określonych
informacji, wskazanej przez siebie osobie lub
jednostce organizacyjnej (art. 104 ust. 3 PrBank);
2) Gdy osoba trzecia należy do wymienionych w
ustawie podmiotów, którym bank ma obowiązek udzielenia informacji (art. 105, 105b, 105c, 106a, 106b PrBank).
Prawa i obowiązki stron - kredytobiorca
1. Kredytobiorca jest uprawniony do korzystania z
udzielonego kredytu, w związku z czym może żądać udostępnienia przez bank środków pieniężnych w
sposób określony umową. Nie ma natomiast obowiązku korzystania z kredytu.
2. Na kredytobiorcy ciąży obowiązek zwrotu
wykorzystanego kredytu w umówionym czasie,
jednorazowo albo w ratach oraz obowiązek zapłaty
ustalonych umową odsetek od kwoty kredytu faktycznie wykorzystanego. Termin spłaty kredytu jest terminem zastrzeżonym na rzecz obu stron (art. 75a ust. 1 PrBank).
3. Obowiązkiem kredytobiorcy jest także zapłata określonej w umowie prowizji, będącej
rodzajem wynagrodzenia za czynności banku związanego z przyznaniem kredytu, niezależnie od tego, czy kredytobiorca skorzystał z
kredytu, czy też nie (art. 69 ust. 1 PrBank);
4. Kredytobiorca może korzystać z
udostępnionych środków pieniężnych „na warunkach określonych w umowie”, jak np.
wskazanie celu, na jaki kredyt został udzielony, czy też sposobu zabezpieczenia spłaty kredytu;
5. Kredytobiorca ma prawo wypowiedzieć umowę, gdy strony ustaliły termin spłaty kredytu dłuższy niż rok przy czym wymaga się zachowania trzymiesięcznego terminu wypowiedzenia (art. 75a ust. 2 PrBank).
Dopuszczalność wypowiedzenia nie jest uzależniona od wystąpienia szczególnych przyczyn. Konieczna jest wówczas
przedterminowa spłata kredytu
Przedawnienie
• Roszczenia z tytułu udzielonego kredytu przedawniają się na zasadach ogólnych, w terminie trzech lat (art. 118 KC).
III. UMOWA POŻYCZKI A UMOWA KREDYTU
Umowa pożyczki Umowa kredytu
Regulacja Kodeks cywilny Prawo bankowe,
posiłkowo przepisy KC Forma zawarcia umowy Powyżej 1000 PLN w
formie dokumentowej pod rygorem dowodowym
Forma pisemna pod rygorem nieważności Przedmiot umowy Pieniądze albo rzeczy
oznaczone tylko co do gatunku
Wyłącznie określona suma pieniędzy.
Strona udzielająca
pożyczki/kredytu Zarówno osoby fizyczne, jak i osoby prawne (w tym banki).
Wyłącznie bank.
Określenie celu Pożyczkobiorca nie musi określać celu, w jakim zaciąga pożyczkę, a
pożyczkodawca nie może kontrolować tego, na co przeznaczone zostaną udostępnione środki
Środki otrzymane od banku muszą służyć konkretnemu celowi, określonemu w
dokumentacji. Bank może kontrolować, na co są przeznaczane pieniądze.
Umowa pożyczki Umowa kredytu Odpłatność/
nieodpłatność Odpłatnie albo
nieodpłatnie – wola stron Zawsze odpłatnie Podstawy zabezpieczenia Najczęściej poręczenie,
weksel, dobrowolne poddanie się egzekucji, zastaw albo zastaw rejestrowy.
Najczęściej hipoteka, gwarancja bankowa lub akredytywa, czasem weksle.
IV. KREDYT KONSUMENCKI
Podstawa prawna
• Ustawa z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim (Dz.U. z 2019 r. poz. 1083 ze zm.)
• Ustawa reguluje:
1) zasady i tryb zawierania umów o kredyt konsumencki;
2) obowiązki kredytodawcy i pośrednika kredytowego w zakresie informacji udzielanych przed zawarciem
umowy o kredyt konsumencki oraz obowiązki
konsumenta, kredytodawcy i pośrednika kredytowego w związku z zawartą umową o kredyt konsumencki;
3) skutki uchybienia obowiązkom kredytodawcy.
Umowa kredytu konsumenckiego
• Art. 3 ust. 1 KrKonsum - przez umowę o kredyt
konsumencki rozumie się umowę o kredyt w wysokości nie większej niż 255 550 zł albo równowartość tej kwoty w walucie innej niż waluta polska, który kredytodawca w zakresie swojej działalności udziela lub daje przyrzeczenie udzielenia konsumentowi;
• Art. 3 ust. 1a KrKonsum - przez umowę o kredyt konsumencki rozumie się także umowę o kredyt
niezabezpieczony hipoteką, który jest przeznaczony na remont domu albo lokalu mieszkalnego, w tym w
wysokości większej niż wysokość określona w ust. 1.
Co uważa się za kredyt konsumencki?
• Art. 3 ust. 2 KrKonsum - za umowę o kredyt konsumencki uważa się w szczególności:
1) umowę pożyczki;
2) umowę kredytu w rozumieniu przepisów prawa bankowego;
3) umowę o odroczeniu konsumentowi terminu spełnienia
świadczenia pieniężnego, jeżeli konsument jest zobowiązany do poniesienia jakichkolwiek kosztów związanych z
odroczeniem spełnienia świadczenia;
4) umowę o kredyt, w której kredytodawca zaciąga zobowiązanie wobec osoby trzeciej, a konsument zobowiązuje się do zwrotu kredytodawcy spełnionego świadczenia;
5) mowę o kredyt odnawialny.
Czego nie uważa się za kredyt konsumencki?
• Art. 3 ust. 3 KrKonsum - za umowę o kredyt
konsumencki nie uważa się umów dotyczących odroczenia terminu spełnienia świadczenia
niepieniężnego, którego przedmiotem jest stałe lub sukcesywne świadczenie usług lub dostaw towarów tego samego rodzaju, jeżeli konsument jest zobowiązany do zapłaty za spełnione
świadczenie lub dostawę towaru w ustalonych odstępach czasu w trakcie obowiązywania
umowy.
Wyłączenia ustawy (art. 4 ust. 1 KrKonsum)
Ustawy nie stosuje się do umów:
• w których konsument nie jest zobowiązany do zapłaty oprocentowania itd. (tzw. Kredyt 0%);
• leasingu, jeżeli umowa nie przewiduje obowiązku nabycia przedmiotu umowy przez konsumenta;
• zawieranych z podmiotami takimi jak: domy maklerskie polskie i zagraniczne;
• o kredyt, będących wynikiem m.in. ugody sądowej;
• o kredyt udzielany wyłącznie pracownikom zatrudnionym u danego pracodawcy na preferencyjnych warunkach;
• o kredyt udzielany na mocy przepisów szczególnych;
• odwróconego kredytu hipotecznego zawartych na podstawie ustawy z dnia 23 października 2014 r. o odwróconym kredycie hipotecznym.
Wyłączenia częściowe ustawy (art. 4 ust. 2 KrKonsum)
Ustawę stosuje się w ograniczonym zakresie do umów:
• o kredyt zabezpieczony hipoteką oraz pożyczki zabezpieczonej hipoteką, z wyjątkiem umów odwróconego kredytu hipotecznego;
• o kredyt w rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowym konsumenta, który jest spłacany przez konsumenta w terminie do jednego miesiąca;
• o kredyt w rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowym konsumenta, który jest spłacany przez konsumenta w terminie do trzech miesięcy lub na żądanie;
• przekroczenia środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowym;
• przewidujących odroczenie płatności lub zmianę sposobu spłaty w
przypadku gdy konsument jest w zwłoce w związku ze spłatą zadłużenia wynikającego z umowy o kredyt.
Pomimo wyłączeń (art. 4 ust. 4 KrKonsum)
• Ustawę stosuje się do umów leasingu i
najmu, jeżeli umowa odrębna od tych umów przewiduje obowiązek nabycia przedmiotu umowy, uzależniając go od żądania
kredytodawcy.
Podmiotu umowy o kredyt konsumencki
• Konsument - konsument w rozumieniu przepisów KC (art. 22(1) KC);
• Kredytodawca - przedsiębiorca w rozumieniu przepisów KC, który w zakresie swojej działalności gospodarczej lub
zawodowej, udziela lub daje przyrzeczenie udzielenia konsumentowi kredytu;
• Pośrednik kredytowy - przedsiębiorca w rozumieniu przepisów KC, inny niż kredytodawca, który w zakresie swojej działalności gospodarczej lub zawodowej uzyskuje korzyści majątkowe, w szczególności wynagrodzenie od konsumenta, dokonując
czynności faktycznych lub prawnych związanych z
przygotowaniem, oferowaniem lub zawieraniem umowy o kredyt.
Art. 29 KrKonsum
• Forma zawarcia umowy – umowa o kredyt konsumencki powinna być zawarta w formie pisemnej, chyba że odrębne przepisy
przewidują inną szczególną formę.
• Kredytodawca zobowiązany jest
dostarczyć kredytobiorcy egzemplarz umowy.
• Umowa powinna być sformułowana w sposób jednoznaczny i zrozumiały dla konsumenta.
Co powinna zawierać umowa? (art. 30 KrKonsum)
1) imię, nazwisko i adres konsumenta oraz imię, nazwisko (nazwę) i adres (siedzibę) kredytodawcy i pośrednika kredytowego;
2) rodzaj kredytu;
3) czas obowiązywania umowy;
4) całkowitą kwotę kredytu;
5) terminy i sposób wypłaty kredytu;
6) stopę oprocentowania kredytu, warunki stosowania tej stopy, a
także okresy, warunki i procedury zmiany stopy oprocentowania wraz z podaniem indeksu lub stopy referencyjnej, o ile ma zastosowanie do pierwotnej stopy oprocentowania kredytu; jeżeli umowa o kredyt konsumencki przewiduje różne stopy oprocentowania, informacje te podaje się dla wszystkich stosowanych stóp procentowych w danym okresie obowiązywania umowy;
7) rzeczywistą roczną stopę oprocentowania oraz całkowitą kwotę do zapłaty przez
konsumenta ustaloną w dniu zawarcia umowy o kredyt konsumencki wraz z podaniem
wszystkich założeń przyjętych do jej obliczenia;
8) zasady i terminy spłaty kredytu, w
szczególności kolejności zaliczania rat kredytu konsumenckiego na poczet należności
kredytodawcy, w tym informację o prawie do otrzymania na wniosek konsumenta, w
każdym czasie i bezpłatnie, harmonogramu spłaty;
9) zestawienie zawierające terminy i zasady płatności odsetek oraz wszelkich innych kosztów kredytu, w
przypadku gdy kredytodawca lub pośrednik kredytowy udziela karencji w spłacie kredytu;
10)informację o innych kosztach, które konsument jest zobowiązany ponieść w związku z umową o kredyt konsumencki, w szczególności o opłatach, w tym
opłatach za prowadzenie jednego lub kilku rachunków, na których są zapisywane zarówno transakcje płatności, jak i wypłaty, łącznie z opłatami za korzystanie ze środków
płatniczych zarówno dla transakcji płatności, jak i dla wypłat, prowizjach, marżach oraz kosztach usług
dodatkowych, w szczególności ubezpieczeń, jeżeli są znane kredytodawcy, oraz warunki, na jakich koszty te mogą ulec zmianie;
11) roczną stopę oprocentowania zadłużenia przeterminowanego,
warunki jej zmiany oraz ewentualne inne opłaty z tytułu zaległości w spłacie kredytu;
12) skutki braku płatności;
13) informację o konieczności poniesienia opłat notarialnych, o ile wystąpią;
14) sposób zabezpieczenia i ubezpieczenia spłaty kredytu, jeżeli umowa je przewiduje;
15) termin, sposób i skutki odstąpienia konsumenta od umowy, obowiązek zwrotu przez konsumenta udostępnionego przez
kredytodawcę kredytu oraz odsetek zgodnie z rozdziałem 5, a także kwotę odsetek należnych w stosunku dziennym;
16) prawo konsumenta do spłaty kredytu przed terminem oraz procedurę spłaty kredytu przed terminem;
17) informację o prawie kredytodawcy do otrzymania prowizji za spłatę kredytu przed terminem i o sposobie jej ustalania, o ile takie prawo zastrzeżono w umowie;
18)informację o prawie dochodzenia od kredytodawcy roszczeń konsumenta o wykonanie zobowiązania;
19)warunki rozwiązania umowy;
20)informację o możliwości korzystania z
pozasądowego rozstrzygania sporów oraz zasadach dostępu do tej procedury, jeżeli takie prawo przysługuje konsumentowi;
21)wskazanie organu nadzoru właściwego w sprawach ochrony konsumentów.
Dodatkowe informacje
• Przejrzysta i rzetelna informacja dla
konsumenta o zawieranej umowie (por. art. 7 i nast. KrKonsum);
• Konsument ma prawo do spłaty kredytu w
całości lub części przed terminem określonym w umowie (por. art. 48-52 KrKonsum);
• Prawo odstąpienia od umowy w terminie
14 dni od dnia zawarcia umowy bez podania przyczyny (por. art. 53-59 KrKonsum).
Kredyt wiązany (art. 5 pkt 14 KrKonsum)
Umowa o kredyt, z którego jest wyłącznie finansowane nabycie towaru lub usługi na podstawie innej umowy, a obie te umowy są ze sobą powiązane, zgodnie z którymi:
1) sprzedawca lub usługodawca udziela kredytu konsumentowi na nabycie towaru lub usługi od tego sprzedawcy lub
usługodawcy;
2) nabycie towaru lub usługi jest finansowane przez
kredytodawcę, który współpracuje ze sprzedawcą lub
usługodawcą w związku z przygotowaniem lub zawarciem umowy o kredyt;
3) nabycie towaru lub usługi jest finansowane przez
kredytodawcę, a towar lub usługa są szczegółowo określone w umowie o kredyt.
