Zobowiązanie wiernych świeckich do apostolstwa

Bogdan Brzuszek

Zobowiązanie wiernych świeckich do

apostolstwa

Collectanea Theologica 42/3, 57-74

Collectanea Theologica 42 (1972) f. III

O. B O G D A N B R Z U S Z E K O F M , W IE L IC Z K A

ZOBOWIĄZANIE WIERNYCH ŚWIECKICH DO APOSTOLSTWA

Współcześni teologowie katoliccy są zasadniczo zgodni, że istnieje apostolat właściwy tylko w iernym świeckim, który jest uczestnic­ twem w posłannictwie apostolskim całego Kościoła mocą charakte­ rów i łask sakram entalnych chrztu i bierzmowania 1. Ponadto, że apostolat ten może być realizowany w formie wolnej w codziennym życiu wiernych i w formie zorganizowanej aktem praw nym hierarchii 2.

W niniejszym arty k ule spróbujem y zapoznać się z argum entacją współczesnych teologów katolickich uzasadniającą, że sakram enty chrztu i bierzmowania nie tylko dają udział w apostolacie Kościoła, ale również zobowiązują wszystkich chrześcijan do jego realizacji. Postaram y się także dać odpowiedź na pytanie: w jakim zakresie, kiedy i w jakim stopniu w ierni są zobowiązani apostołować? Zapoz­ nam y się również ze stanowiskiem II Soboru W atykańskiego na ten temat.

I. Chrzest i bierzmowanie jako źródła zobowiązania wiernych świeckich do apostolstwa

Teologia Akcji Katolickiej, praktycznie biorąc, uznawała dw£ źródła uzdolnienia i zobowiązania apostolskiego w iernych świeckich: 1° źródło w ew nętrzne, "Jakim jest chrzest i bierzmowanie udzielające

1 A r ty k u ł je s t częścią ro z p r a w y d o k to rs k ie j p t. N a u k a w s p ó łc z e s n y c h te o ­ logów k a to lic k ic h o c h r z c ie i b ie r z m o w a n iu ja k o p o d s ta w ie a p o s to ls tw a w i e r ­ n y c h św ie c k ic h (od „ M y s tic i C o rp o risf> do I I S o b o r u W a ty k a ń s k ie g o ), n a p is a ­ n e j n a s e m in a riu m d o g m a ty c z n y m p o d k ie r u n k ie m ks. p ro f. d r a W in c e n te g o G r a n a t a. 2 Zob. O. S e m m e l r o t h , D ie K ir c h e als U r s a k r a m e n t, F r a n k f u r t a. M a in 1953, 234; E. S c h i 11 e b e e c k x, L e C h r is t, s a c r e m e n t d e la re n c o n tr e de D ieu, P a r is 1960, 200—203; K . R a h n e r , Ü b er d a s L a ie n a p o s ta la t, w : S c h r i f­ te n z u r T h e o lo g ie , t. II, E in s ie d e ln 3 1958, 339— 373; t e n ż e , S a k r a m e n ta le G r u n d le g u n g d e s L a ie n s ta n d e s in d e r K irc h e , w : S c h r i fte n z u r T h e o lo g ie t. V II. E in s ie d e ln 1966, 330— 350.

58 O. BOGDAN BRZUSZEK OFM

charakterów i łask sakram entalnych, a zwłaszcza nadprzyrodzonej miłości; 2° źródło zewnętrzne, tj. m andat czyli akt praw ny hie- ra c h ii3. Tymczasem współcześni teologowie zgodnie wykluczają akt praw ny jako podstaw ę obowiązku apostolskiego w iernych świeckich. Jedni stw ierdzają to wprost, a inni pośrednio. Na przykład J. H a m e r pisze: „Mandat nie stw arza obowiązku apostolatu, (...) gdyż ten jest wcześniejszy od m andatu” 4. Podobnie jasno form ułuje swój pogląd F. K l o s t e r m a n n : zobowiązanie do apostolatu pow­ szechnego. w iernych nie pochodzi z zewnątrz od hierarchii, to znaczy od przekazanego przez nią m andatu, ale jego podstawą i źródłem są już sakram enty chrztu i bierzmowania, a ściślej mówiąc, charaktery i łaski sakram entalne otrzym ane w tych sak ram en tach 5. Także Y. C o n g a r, czołowy współczesny teolog apostolatu w iernych świeckich, stw ierdza krótko bez bliższych uzasadnień: „Nikt nie może zaprzeczyć, że apostolat pbowiązuje wszystkich chrześcijan na mocy konsekracji otrzym anej w sakramencie chrztu i z ty tu łu miłości, które są istotnym i w artościam i chrześcijanina” 6. Tego samego zdania jest również K. R a h n e r: „Sakram entalna konsekracja i pełno­ mocnictwo ustanaw iają, uzdolniają i zobowiązują także każdego chrześcijanina do czynnej współodpowiedzialności za Kościół i do apostolatu w ew nątrz i na zewnątrz Kościoła” 7. Już chrzest i bierz­ mowanie, bez żadnego dodatkowego m andatu, upraw niają i zobo­ wiązują chrześcijan, aby dawali świadectwo swojej wierze i zabie­ gali o zbawienie bliźn ich 8. Podobne ogólne stw ierdzenia można zna­ leźć i u innych teologów, na przykład u C . D i l l e n s c h n e i d e r a , który stwierdza, że ochrzczony i bierzmowany ma prawo i obowiązek pełnić apostolat właściwy w iernym świeckim już na mocy charak­ terów otrzym anych w chrzcie i bierzmowaniu, pozostając w zwykłym posłuszeństwie hierarchii w sprawach w iary, życia i kierownictwa chrześcijańskiego 9.

Wprawdzie już ta jednomyślność ma swoją wymowę, ale teolo­ gowie, przynajm niej niektórzy, nie poprzestają na tych ogólnych stwierdzeniach, lecz dążą do ich uzasadnienia. Czynią to przede wszystkim K. R a h n e r i F . K l o s t e r m a n n .

3 Z ob. R. S p a z z i , II la ica to n e lla C h iesa , w : P ro b iern i e' o r ie n ta m e n ti d i teo lo g ia d o m m a tic a , M ila n o 1957, t. 1, 330, 335, 348; t e n ż e , L a m is s io n e d e i L a ici, R o m a 2 1952. 4 V E g lise e s t ume c o m m u n io n , P a r i s 1962, 150. 5 D as c h r is tlic h e A p o s to la t, I n n s b r u c k 1962, 273, 495, 551, 556, 589. 6 J a lo n s p o u r u n e th é o lo g ie d u la ica t, P a r i s 1953, 592. 7 S a k r a m e n ta le G r u n d le g u n g d e s L a ie n s ta n d e s in d e r K ir c h e , w : S c h r i f ­ ten , t. V II, 333. 8 T e n ż e , Ü b e r d a s L a ie n a p o s to la t, w : S c h r i ft e n , t. I I , 360. 9 L e d y n a m is m e d e n o s s a c r e m e n ts , P a r i s 1964, 71.

ZOBOW IĄZANIE ŚWIECKICH DO APOSTOLSTW A ₅₉

1. N o w y b y t c h r z e ś c i j a n i n a w C h r y s t u s i e i w K o ś c i e l e

Punktem w yjścia w dowodzeniu obu tych teologów jest byt, czyli egzystencja chrześcijanina jako takiego, którą ten otrzym uje w Chrystusie i Kościele za pośrednictwem sakram entów chrztu i bierzmowania. Chrześcijanie zjednoczeni z Chrystusem i tym sar- mym wcieleni w Kościół przez sakram enty inicjacji, nie tylko są jego członkami w pojęciu organizacji utworzonej przez człowieka, ale każdy z nich z osobna i wszyscy razem ,,są Kościołem”. Wartości, które wnoszą sakram enty nie są tylko jakim ś dodatkiem do n atu ry człowieka, ale ją przenikają i przekształcają, tworząc nowy byt w Chrystusie, a tym samym w Jego Mistycznym Ciele jakim jest Kościół. Właśnie ten nowy byt człowieka w Chrystusie jest źródłem obowiązku apostolskiego, który teologowie utożsam iają z życiem chrześcijańskim.

a) Treść stanowiąca istotę rzeczy, pisze K. R a h n e r , którą

zwykło się określać m ianem zasada (Prinzip) — w wypadku, gdy na mocy posiadanej wolności może ona być szanowana lub lekceważo­ na — zawiera także wym agania skierowane do ludzi, czyli zobowią­ zującą normę m o ra ln ą 10. Z jednej strony, ciągnie dalej K. R a h ­ n e r , można powiedzieć, że każda zasada (Prinzip) jest równocześ­

nie normą w porządku bytowania i zobowiązującą normą

w porządku działania, a więc normą m oralną, która jest zarazem nakazem (Im perativ) n . Z drugiej strony nie można poprzestać na tym i należy wyróżnić nakaz (Im perativ) od norm y m oralnej (Sollensgesetz). Ogólne zasady w yrażające stru k tu rę bytu, w tym w ypadku człowieka, mogą być przełożone na wymagania, żądania, maksymy zgodne z n a tu rą i praw em istnienia bytu. Zdania w yraża­ jące takie w ym agania (Sollen) można nazwać nakazem (Im perativ), który różni się istotnie od zasad m oralnych (Sollensprinzipien) 12. W ierni świeccy, którzy ,,są Kościołem” m ają właśnie taki nakaz (Imperativ) głoszenia Ewangelii i nauki Kościoła oraz tworzenia konkretnego program u chrześcijańskiego d ziałan ia13. Tego nakazu, czyli m andatu w żadnym wypadku nie mogą oni oczekiwać od hie­ rarchii, gdyż nakaz ten jako chrześcijanie i członkowie Kościoła noszą w sobie, a więc mogą go jedynie oczekiwać od własnego su­ mienia i od Boga 14. Między innym i do zadań w iernych świeckich należy także odkrycie tego nakazu i propagowanie go, czyli uświa­

10 P r in z ip ie n u n d I m p e r a t i v e Wl D as D y n a m is c h e in d e r K ir c h e , F re i- b u r g i. B r. 1958. 15. 11 T a m ż e , 15. 12 T a m ż e , 15, 17, 18. lł T a m ż e , 35. 14 T a m ż e , 36.

6Q O. BOGDAN BRZUSZEK OFM

dam ianie o jego istnieniu innych. Nigdy nie mogą się oni zadowolić stwierdzeniem, że w ypełniają obowiązki chrześcijan, ponieważ żyją zgodnie z autorytatyw nie głoszonymi zasad am i15.

b) F. K l o s t e r m a n n wychodzi od twierdzenia, że wszelkie

działania pochodzą od bytu i są ku niem u skierowane. Podstaw ą zaś porządku moralnego, który reguluje działanie ludzi, jest byt samego Boga i pochodzące od niego byty stworzone. Czyli, mówiąc innym i słowy, działać moralnie, to działać zgodnie z bytem niestwo­ rzonym i zgodnie z zamierzonym przez Boga porządkiem bytów stworzonych 16. Tak więc można powiedzieć, że byt chrześcijanina jest podstawą moralnego obowiązku. Z nowego bytu, który chrześci­ janin otrzym uje w Chrystusie i w Kościele, w ypływ ają dla niego następujące zadania: 1° przyjąć i rozwinąć zaofiarowane w C hrystu­ sie życie Boże; 2° uczestniczyć w oddawaniu przez Chrystusa chw a­ ły Bogu; 3° budować Królestwo Chrystusowe w Kościele i świecie. Każdy z tych kręgów zadań zawiera obowiązek apostolatu, czyli obo­ wiązek działania w zakresie i zgodnie z uprawnieniami, które chrześcijanin otrzym ał w sakram entach chrztu i bierzmowania, tj. w zakresie funkcji kapłańskiej, profetycznej i królewskiej 17.

Na tej podstawie K l o s t e r m a n n wyciąga wniosek, że zobo­ wiązanie do apostolatu ma swe źródło w w ew nętrznej podstawie bytu chrześcijanina jako takiego, to jest w przyczynie form alnej apostolatu, którą jest konsekracja otrzym ana w chrzcie i bierzmo­ waniu 18.

To samo, choć w wielkim skrócie, wyraża A. S u s t a r: ,,Posłan­ nictwo i zobowiązanie do apostolatu w ynika po prostu z egzystencji

chrześcijańskiej (Christsein) wiernego świeckiego. W chrzcie

i bierzmowaniu w ierny świecki otrzym uje egzystencjalne zobowiąza­ nie, od którego nie może się uchylić,, 19.

W tym świetle stają się w pełni zrozumiałe ogólne wypowiedzi teologów, które przytoczyliśmy na początku, a także powszechnie znana teza K. R a h n e r a : »Być chrześcijaninem i być apostołem to w gruncie rzeczy to samo” 20.

Dalsze wypowiedzi tych i innych teologów są już tylko rozwi­ nięciem i w yjaśnieniem tego, cośmy powiedzieli wyżej, a różnią się one między sobą jedynie punktem wyjścia w rozumowaniu.

15 T a m ż e , 35.

16 Das c h r is tlic h e A p o s to la t, 542.

17 T a m ż e , 542; p o r. P i u s X II, E n c y k lik a M y s tic i C o rp o ris, A A S 35 (1943) 214, 249.

18 D as c h r is tlic h e A p o s to la t, 542.

19 A. S u s t a r , D er L a ie in d e r K irö h e , m i F r a g e n d e r T h e o lo g ie h e u te , w y d . J . F e i n e r , J. T r ü t s c h , F. B ö c k l e , E in s ie d e ln 2 1958, 540.

20 S e n d u n g u n d G n a d e . B e itr ä g e z u r P a s to r a lth e o lo g ie , I n n s b r u c k 3 1961, 396; tłu m . pol. A. M o r a w s k a , O m o ż liw o ś c i w ia r y d z is ia j, K ra k ó w 1965, 245.

ZOBOWIĄZANIE ŚW IECKICH DO APOSTOLSTWA ₆₁

2. Z j e d n o c z e n i e z C h r y s t u s e m i c z ł o n k o s t w o J e g o m i s t y c z n e g o C i a ł a

a) Chrześcijanin otrzym uje nowy byt w chrzcie (i bierzmowaniu) przez zjednoczenie z Chrystusem. Chrzest niejako przyodziewa czło­ w ieka w Chrystusa, czyli wprowadza pod wpływ Jego Ducha, który ożywiając, sprawia, że w ierni tworzą z Chrystusem jedno Ciało. C hrystus przebywa w nich jako życie, jako w ew nętrzne źródło dzia­ łania. Chrystus żyje w wiernych, a w ierni w Chrystusie. I właśnie to zjednoczenie i upodobnienie się do Chrystusa domaga się od wiernych, aby stawali się drugim Chrystusem, aby żyli i działali ja k drugi Chrystus 21. To zjednoczenie domaga się także aktywnego udziału i współpracy w Jego zbawczym posłannictwie. Tak bowiem jak związki chrześcijan z Osobami Bożymi za pośrednictwem Chry­ stusa polegają na ciągłej wymianie, tj. na darach i ich przyjm ow a­ niu, tak też chrześcijanie otrzym ują m isję dzielenia się z innymi ludźmi daram i, które o trzy m ali22.

b) Chrzest jednocząc człowieka z Chrystusem, czyni go zarazem członkiem Jego mistycznego Ciała czyli Kościoła. Właśnie to człon­ kostwo domaga się współodpowiedzialności i współpracy, jak w yka­ zuje za encykliką Mystici Corporis K l o s t e r m a n n , w budowa* niu tego Ciała Chrystusowego. Tak jak w innych organizmach, tak* też pomiędzy członkami mistycznego Ciała musi panować w spólnota interesów, która w yraża się we w zajemnym udzielaniu sobie życia (por. Rz 12, 15). K ażdy z członków musi być pomocny drugiemu, każdy musi ze swej strony ciągle dawać. Nikt tam nie może być bezużyteczny. N adprzyrodzone życie, które każdy z członków otrzy­ m uje w mistycznym Ciele, a które w ysłużył sam Chrystus Pan, m ają oni dalej przekazywać in n y m 23.

c) Wierni świeccy są zobowiązani nie tylko do apostolatu we wspólnocie, wśród swoich współbraci w Chrystusie, ale są posłani do wszystkich innych ludzi, a także są obdarzeni m isją uświęcania świata. Wyraziście to ukazują teologowie patrzący na Kościół jako prasakram ent, tj. O. S e m m e l r o t h , E. S c h i l l e b e e c k x i K. R a h n e r. Kościół, który tworzą także w ierni świeccy, jest znakiem zbawienia, czyli sakram entem Chrystusa w świecie. Czło­ wiek, mówi K. R a h n e r, przyjm ując przez chrzest łaskę i stając się członkiem Kościoła, który jest historyczną i społeczną oprawą

21 E. M e r s c h , M o ra le e t C o rp s M y s tiq u e , B r u x e lle s 4 1955, 107; Th. C a ­ m e l o t , S p ir itu a lité d u b a p tê m e . P a r i s 1960, 141; B. N e u n h e u s e r , T a u fe , L T h K 9 (1964) 1319; L . S a r t o r i , I l B a tte s im o n e lla T e o lo g ia a ttu a le , S tu d ia P a t a v i n a 7 (1960) 39; Y. C o n g a r , E sq u is se s d u m y s tè r e d e l'E g lise, P a r i s 1966, 22— 23.

22 P . R a n w e z, L a c o n fir m a tio n c o n s titu tiv e d 'u n e p e r s o n a lité a u s e r ­ v ic e d u C o rp s m y s tiq u e d u C h ris t, L u m e n V ita e 9 (1954) 20.

e>2

łaski Chrystusowej w świecie, równocześnie z tą łaską Kościoła przyjm uje obowiązek i zdolność uczestniczenia w posłannictwie Kościoła. Przez ten akt chrześcijanin przyjm uje obowiązek objawia­ nia w świecie widzialnym i historycznym łaski Bożej 24. Kościół zaś spełnia swoje zadania, kiedy rzeczywiście jest wtargnięciem łaski w świat, w historię, w życie społeczne człowieka. A to, co odnosi się do Kościoła, dotyczy także każdego chrześcijanina. Chrześcijanie w żadnym w ypadku nie mogą być tylko posiadaczami łaski, ale ma się ona przez nich objawiać w świecie 25. Życie chrześcijan będzie rzeczywiście objawieniem łaski Chrystusowej w świecie, będzie motywem w iary dla innych, kiedy sami będą żyli nią na codzień, kiedy ją przyjm ą i rozwiną w sobie 26.

Każdy chrześcijanin ma więc obowiązek pracy nad sobą samym, apostołowania wśród członków Kościoła, a także zobowiązany jest do pełnienia zbawczej misji Chrystusa i Jego Kościoła względem wszystkich ludzi i względem świata.

3. U c z e s t n i c z e n i e w f u n k c j a c h C h r y s t u s a i K o ś c i o ł a

Do tych samych wniosków dojdziemy, kiedy na problem zobowią­ zania do apostolstwa spojrzy się od strony trzech funkcji, w których chrześcijanin uczestniczy przez chrzest i bierzmowanie. Na mocy konsekracji otrzym anej w chrzcie i bierzmowaniu wierni świeccy uczestniczą w funkcjach kapłańskiej, profetycznej i królewskiej. Właśnie teh udział w funkcjach mesjańskich Chrystusa jest treścią bytu chrześcijanina i on to stanowi o tym, co się zwykło określać mianem chtistianitas. Można więc powiedzieć, że nowy byt w Chry­ stusie i Kościele jest uczestniczeniem przez charaktery i łaski sa­ kram en taln e'ch rztu i bierzmowania w wyżej wymienionych trzech fu n k cja ch 27. Tak więc każdy chrześcijanin, niezależnie od kościel­ nych autorytetów , jest wezwany i zobowiązany do spełnienia aktów funkcji kapłańskiej, profetycznej i królewskiej. Udział we funkcji kapłańskiej zobowiązuje do aktów kultu, do życia sakramentalnego, do oddawania wraz z Chrystusem chwały Bogu Ojcu, które to akty z n atury swej są świadectwem. Funkcja profetyczna daje prawo

24 T eo lo g o w ie ci o u z d o ln ie n iu i z o b o w ią z a n iu t r a k t u j ą je d n o c z e śn ie . Zob. K . R a h n e r , S a k r a m e n ta le G ru n d le g u n g d e s L a ie n s ta n d e s in d e r K ir c h e , w : S c h r ifte n , .t. V II, 335; p o r. t e n ż e , P r ie s te r lic h e E x is te n z , w : S c h rifte n , t. III, 310. 25 Zob. K. R a h n e r , S a k r a m e n ta le G r u n d le g u n g d es L a ie n s ta n d e s in d e r K ir c h e , w : S c h r ifte n , t. V II, 335. 26 Zob. E. S c h i l i e b e e .-c k x , L e C h ris t, s a c r e m e n t de ta r e n c o n tr e d e D ieu, 241 h . 27 Y. C o n g a r, J a lo n s p o u r u n e th é o lo g ie d u la îc a t, 296.

i zobowiązuje do dawania świadectwa Chrystusowi słowem i czynem. Realizować zaś funkcję królewską, to znaczy żyć wolnością dzieci Bożych, to szerzyć Królestwo Chrystusowe w świecie. Słusznie więc teologowie określają charakter sakram entalny jako signum obliga~ tivum 28.

W świetle tego widzimy, że nie miał racji I. B a c k e s , typowy przedstawiciel teologii Akcji Katolickiej, k tó ry utrzym yw ał: ,»Ponie­ waż w apostolstwie nie chodzi o akty kultu, dlatego nie można apostolatu w iernych świeckich wyprowadzać z powszechnego ka­ płaństwa, ale za jego podstawę należy uważać łaskę synostwa Boże­ go, zobowiązującą chrześcijan do miłości bliźniego, oraz m andat urzędu nauczycielskiego i pasterskiego Kościoła” 29.

4. U c z e s t n i c z e n i e w ł a s c e C h r y s t u s a

Praw dą jest jednak, o czym niejednokrotnie już wspominaliśmy, że i łaska zobowiązuje do apostolstwa. W ynika to przede wszystkim z n atu ry daru, jakim jest łaska sakram entalna.

a) Tajemnica, pisze G. P h i l i p s , k tó rą otrzym ujem y jest zara­ zem pełna i niepełna, czyli można powiedzieć, że ma ona charakter progresywny. W ierny winien ją przyjąć i wnikać w nią coraz głę­ biej 30. Jeśli bowiem Bóg chce być naszym Bogiem i Ojcem, to po­ winniśmy Mu pozwolić Nim być bez zastrzeżeń, aż się stanie ,»wszystkim we w szystkim ”. Wcielenie w prawdzie się dokonało, ale ma się ono dokonać również w nas. Właśnie Kościół, w którym jest sfera grzechu i sfera świętości, w kapłanach i w iernych świeckich ma się stać bardziej Kościołem. To wszystko dla człowieka jest darem, ale darem, który zarazem jest wezwaniem, czyli, jak mówią niemieccy teologowie, ,,darem ” (Gabe) i ,,zadaniem” (Aufgabe), albo — ,»oznajmieniem” (indicatif) i ,»przykazaniem” (impératif). Chrześ­ cijanie muszą jednak pamiętać, że chociaż d ar domaga się od wszyst­ kich działania, to jednak jego realizacja jest osiągalna jedynie mocą samego daru. Być zatem chrześcijaninem, to oddać się z ufnością Chrystusowi i pracować ze wszystkich sił, ponieważ dar jest dyna­ miczny i zbawczy. Chrześcijanin jest przemieniony, ale ma się dalej przekształcać; chrześcijanin wierzy, ale ma swą w iarę ciągle po­ głębiać 31.

b) A. M. R o g u e t, w oparciu o teksty Pisma świętego, mówi

28 Zob. B. F r a i g n e a u - J u l i e n , U E g lis e e t le c a ra c tè re s a c r a m e n te l se lo n M. J. S c h e e b e n , P a r is 1958, 231; B. D u r s t , D e c h a r a c te r ib u s sa c ra - m e n ta lib u s e x p o s itio m e th o d o lo g ic o -s p e c u la tiv a , R o m a 1924, 31. ,

29 Das a llg e m e in e P r ie s te r tu m . S p e k u la tiv e D a rle g u n g , T r ie r e r th e o lo ­ g isch e Z e its c h r if t 56 (1947) 219.

30 L e s laïcs d a n s le m y s tè r e d e VEglise, w : P ro b iern i sc e lti d i teo lo g ia c o n te m p o ra n e a , R o m a 1954, 178.

<64 U. ÜUUJJAJN ±JKZ,USZ,iÜK U tM

o ,,zaangażowaniu” w iernych przez chrzest, nadając tem u pojęciu znaczenie ontologiczne. Słowo „zaangażowanie” zanim oznacza akt woli, przyrzeczenie lub przysięgę, w yraża najpierw jakąś rzeczywi­ stość 32. Jeśli więc mówimy, że chrzest angażuje, to stwierdzamy, że wprowadza on człowieka w rzeczywistość, która istnieje przed nim, w tajemnice, które go przewyższają, w życie, którego dynamizm porywa. Chrzest angażuje w to, co ma przyszłość, co domaga się rozwoju. Chrzest jest bowiem darem Boga, który domaga się od czło­ wieka odpow iedzi33.

c) Powyższe wypowiedzi teologów znajdują solidną podstawę w encyklice P i u s a XII Mystici Corporis, mianowicie: „(Zbawiciel) um ierając na krzyżu, darował Kościołowi swemu, bez żadnego z jego strony udziału, niezmierzony skarb odkupienia, ale kiedy chodzi 0 podział tego skarbu, wówczas daje on swej nieskalanej Oblubie­ nicy nie tylko uczestnictwo w dziele uświęcenia, lecz pragnie by to dzieło powstawało także przy jej współpracy. Zaiste straszliwa to tajemnica,... że zbawienie wielu zależy od modlitw i dobrowolnych um artw ień członków mistycznego Ciała, podejmowanych przez nich w tej intencji, oraz od pomocnej współpracy pasterzy i wiernych, a zwłaszcza ojców i m atek rodzin, którą oni Boskiemu Zbawicielowi służyć w inni” 34.

d) Dary, które chrześcijanin otrzym uje w sakram entach chrztu 1 bierzmowania, to także wiara, nadzieja i miłość. Apostolat oparty na charakterach sakram entalnych i łasce chrztu i bierzmowania jest identyczny z życiem chrześcijańskim, stąd też prosty wniosek, iż do apostolatu zobowiązują w iernych świeckich także cnoty chrześcijań­ skie, a zwłaszcza przykazanie m iło ści35.

Do apostolatu zobowiązuje w iernych świeckich wiara, która „jednoczy nas między sobą z naszą boską Głową” 36. „Pierwsze

apostolskie zobowiązanie, pisze F. K l o s t e r m a n n , wypływa

z boskiej cnoty wiary, która, będąc sama w sobie potężną, w czło­ wieku musi być czynem, ponieważ „sprawiedliwy z w iary żyje” (Gal 3, l l ) ” 37.

Jak przez w iarę zbliżamy się na tej ziemi do Boga jako do źródła prawdy, tak przez cnotę nadziei chrześcijańskiej pożądamy Go jako źródła szczęśliwości. Nadzieja nasza nie może się sprowadzać do pragnienia zbawienia tylko dla siebie, ale ma być źródłem apostol­

32 Q ue s ig n ifie n t les e n g a g e m e n ts d u b a p tê m e e t la p ro fe ssio n d e foi?, w : C o m m u n io n so le n n e lle e t p ro fe s s io n de fo i, P a r i s 1957, 142.

33'T a m ie , 142.

34 A A S 35 (1943) 213; p o r. też. s. 241.

35 Z ob. F . K l ö s t e r m a n n , D as c h r is tlic h e A p o s to la t, 857. 36 P i u s X II, E n c y k lik a M y s tic i C o rp o ris, 227 n.

ZOBOW IĄZANIE ŚW IECKICH DO APOSTOLSTW A ₆₅

skiego wysiłku, gdyż „w domu Ojca mego mieszkań jest wiele” (J 14, 2 )38.

W raz z miłością, która zaistniała w Chrystusie, a którą otrzym u­ jem y jako dar przez wiarę, otrzym ujem y dwa wielkie przykazania (impératifs): miłości Boga i bliźniego. O trzym ujem y nakaz działania w łasce ku Bogu, czy serdecznego zwrotu ku Niemu, nakaz w yzna­ w ania w iary w podwójnym tego słowa znaczeniu, tj. chwały i świa­ dectwa. Tej miłości chrześcijanina do Boga i Chrystusa w inna odpo­ wiadać miłość względem bliźnich, gdyż tym mocniej chrześcijanie zjednoczą się z Bogiem i Chrystusem, im bardziej będą zjednoczeni między sobą, czyli im bardziej będą się troszczyć o siebie wzajemnie. Miłość, którą otrzym ujem y w Chrystusie niesie więc ze sobą nakaz miłości i miłosierdzia w stosunku do bliźnich, nakaz pokornej służby w miłości, ponieważ tajem nica Chrystusa objawia się w naszych bliźnich 39. Cnota i przykazanie miłości chrześcijańskiej zobowiązuje wszystkich chrześcijan do troski i pracy apostolskiej, by Boga znali, posiadali i miłowali wszyscy ludzie, by Królestwo Chrystusowe urze­ czywistniało się w świecie. Słusznie zauważa F. K l o s t e r m a n n , że naw et jniłość samego siebie zobowiązuje do apostolstwa, ponieważ zobowiązuje do rozw ijania własnych uzdolnień społecznych40. K. R a h n e r i E. S c h i l l e b e e c k x zw racają zaś uwagę, iż miłość nadprzyrodzona, która jest także źródłem obowiązku apostol­ skiego, zobowiązuje do traktow ania innych ludzi jako swych bliźnich nie tylko w spraw ach tego świata, ale też w spraw ach zbawienia. Miłość bratnia ' jest bowiem wydarzeniem religijnym , a nie tylko etycznym. Miłość nie jest tylko wartością świecką, ale także nadprzy­ rodzoną, k tó ra m a się wcielać w rzeczywistość św iata 4l.

5. S t a n o w i s k o I I S o b o r u W a t y k a ń s k i e g o Nauka Vaticanum II o zobowiązaniu w iernych świeckich do apostolstwa, jest jasna: „Apostolstwo świeckich jest uczestnictwem w samej zbawczej m isji Kościoła i do tego właśnie apostolstwa sam Pan przeznacza wszystkich przez chrzest i bierzmowanie” 42. Chociaż dokum enty soborowe mówią o przeznaczeniu (deputantur) lub

powo-38 P i u s X II, E n c y k lik a M y s tic i C orporis, 228; F . K l o s t e r m a n n , Das c h r is tlic h e A p o s to la t, 545. 39 Zob. Y. C o n g a r , J a lo n s p o u r u n e th é o lo g ie d u la ica t, 251; F. K l o s ­ t e r m a n n , D as c h r is tlic h e A p o s to la t, 545. 40 Zob. ta m z e , 546; p o r. A. — M. B o g u e t, L e s s a c r e m e n ts sig n e s d e la v ie , P a r is 1952, 113. 41 K . R a h n e r , Ü b e r d a s L a ie n a p o s to la t, w : S c h r ifte n , t. II, 361; E. S c h i l i e b e c k x, U a m o u r v ie n t de D ieu , L a v ie s p ir itu e lle 88 (1953) 563n.

42 D A 3.

66 O. BOGDAN BRZUSZEK OFM

laniu (vocantur) wiernych świeckich 43, to jednak słusznie komen­ tatorzy zwracają uwagę, że term iny te w yrażają także zobowiąza­ nie 44. Potw ierdzają to zresztą inne teksty z konstytucji Lumen gentium, mianowicie z rozdziału o ludzie Bożym, gdzie wyraźnie jest mowa, iż sakram enty chrztu i bierzmowania zobowiązują w ier­ nych do dawania świadectwa wierze, którą otrzym ują za pośrednic­ twem Kcścioła 45. Resztę wątpliwości usuwa tekst z dekretu Aposto- Ucam actuositatem: „Obowiązek (officium) i prawo (ius) do aposto­ latu wierni świeccy otrzym ują na mocy samego zjednoczenia swojego z C hrystusem " 46.

Możemy więc powiedzieć, że według soboru podstawą obowiązku apostolskiego w iernych świeckich jest ich nowy sposób bytowania w jedności z Chrystusem, nowe esse w Chrystusie, jakie osiągają przez wszczepienie za pośrednictwem chrztu i bierzmowania w Jego mistyczne Ciało czyli Kościół. Członkostwo Kościoła i zjednoczenie z Chrystusem jest równocześnie udziałem, mocą otrzym anej konse­ kracji przez charaktery sakram entalne, w trzech funkcjach: kapłań­ skiej, profetycznej i królewskiej; to także udział w łasce C hrystu­ sowej, to synostwo Boże 47.

Członkostwo Kościoła domaga się czynu apostolskiego, gdyż Kościół z n atu ry jest misyjny i jest „powszechnym sakram entem zbaw ienia"48. W ierni świeccy w chrzcie nie tylko otrzym ują dar wiary, ale wraz z nim wezwanie do świętości, które także domaga się służby Bogu i bliźniemu 49.

II. Zakres i stopień zobowiązania wiernych świeckich przez chrzest i bierzmowanie do apostolstwa

Sakram enty chrztu i bierzmowania, a jako źródła łaski i inne, zwłaszcza Eucharystia, uzdolniają, upraw niają i zobowiązują w ier­ nych świeckich, czyniąc ich pełnoprawnym i członkami Kościoła Chrystusowego, do pełnienia jego posłannictwa. Spróbujm y odpo­ wiedzieć na zasadnicze dla nas pytanie, mianowicie w jakim zakre­ sie, kiedy i w jakim stopniu wierni świeccy są zobowiązani do czynów apostolskch? 48 K K 33; D A 1, 3. 44 P o r. F . H e n g s b a c h , D as K o n z ils d e k r e t ü b e r d a s L a ie n a p o s to la t, P a d e r b o r n 2 1967, 33. 45 K K 11, 17. 46 D A 3. 47 K K 10, 11, 31. 34— 36; D A 3. 48 K K 48, 1; D M 1, 14. 49 K K 40; D A 2.

ZOBOW IĄZANIE ŚWIECKICH DO APOSTOLSTW A ₆₇

1. Z a k r e s o b o w i ą z k ó w a p o s t o l s k i c h w i e r n y c h ś w i e c k i c h

W ierni świeccy, którzy „są Kościołem”, pełnią, jeśli chodzi o jego przedmiot, cały apostolat Kościoła, który sprowadza się do uświę­ cania członków wspólnoty, do głoszenia Ewangelii, czyli niesienia zbawienia ludziom wszystkich kontynentów i wszystkich czasów oraz do uświęcania doczesności (consecratio mundi). Do zadań w ier­ nych świeckich należy przede wszystkim uświęcanie doczesności, gdyż ta do nich niepodzielnie należy 50.

Dzieła tego w ierni świeccy dokonują, działając w ramach upraw ­ nień, jakie otrzym ali przez uczestnictwo za pośrednictwem chrztu i bierzmowania w trzech funkcjach mesjańskich Chrystusa: kapłań­ skiej, profetycznej i królewskiej. Można więc powiedzieć, że zakres obowiązków apostolskich wiernych świeckich określają te trzy funkcje.

a) Na mocy funkcji k a p ł a ń s k i e j z chrztu i bierzmowania w ierni świeccy są uzdolnieni i upraw nieni do następujących ak­ tów 51 :

1. Do składania Bogu duchowych ofiar z całego życia i całej działalności w formie aktów kultu wewnętrznego, bądź też w formie kultu zewnętrznego w łączności z Ofiarą eucharystyczną lub poza nią; do czynnego udziału w modlitwach i liturgii Kościoła, zwłaszcza do czynnego udziału we Mszy świętej; do przyjm owania pozostałych sakramentów. Słowem, w ierni świeccy są uzdolnieni i m ają prawo do pełnego życia kultowego i sakram entalnego w Kościele.

2. Kapłaństwo ogólne wiernych daje im też pewne praw a w spra­ wowaniu niektórych sakramentów: w nadzwyczajnych okolicznoś­ ciach mogą udzielać chrztu, rozdzielać hostie konsekrowane czyli udzielać Komunii świętej, asystować przy zawieraniu sakram entu małżeństwa, którego sami małżonkowie są szafarzami.

b) Uzdolnienia i upraw nienia wiernych świeckich płynące z funk­

50 Z o b . Y. C o n g a r, S a c e rd o c e e t la ica t d e v a n t le u r s tâ c h e s d ’é v a n g é li­ sa tio n e t d e c iv ilis a tio n , P a r i s 2 1965, 286; t e n ż e , L a ic , w : E n c y c lo p é d ie d e la fo i sous la d ir e c tio n , w y d . H. F r i e s , t. II, P a r is 1965, 450; J . — M. P o r r i n , L 'h e u r e d es laies, P a r i s 1954, 37— 40; C. P a p a l i , De a p o s to la tu la ic o ru m , E p h e m e r id e s C a rm e litic a e 9 (1958) 141; A. S u s t a r , D e r L a ie in d e r K ir c h e , w : F ra g e n d e r T h é o lo g ie h e u te , E in s ie d e ln 2 1958, 534; S a m te r m in j: o n s e ç r a - tio m u n d i je s t w ie lo z n a c z n y : n p . J . H a m e r ty m te r m in e m o k re ś la p o ś w ię ­ c e n ie w sz y stk ie g o B o g u ja k o o fia ry d u c h o w e j (L 'E g lise e st u n e c o m m u n io n , 165); w ty m z n a c z e n iu u ż y ty je s t też w L u m e n g e n tiu m (n r 34). 51 N a te m a t a k tó w k a p ła ń s tw a p o w sz e c h n e g o w ie r n y c h o b sz e rn ie i w y ­ c z e rp u ją c e g o p is z e Y. C o n g a r , J a lo n s p o u r u n e th é o lo g ie d u la ica t, 246— 307; zob. też F . K l o s t e r m a n n , D as c h r is tlic h e A p o s to la t, 331— 336.

6 8 O. BOGDAN BRZUSZEK OFM

cji p r o f e t y c z n e j , w której uczestniczą przez sakram enty chrztu i bierzmowania 52:

1. Prawo do przyjm ow ania i zachowywania nauki objawionej, prawo do przysw ajania, rozwijania czyli w nikania w jej treść i stosowania w życiu (w tym celu są obdarzeni „zmysłem w iary” , który razem we wspólnocie zapewnia im bezbłędność w sprawach wiary); są zdolni i m ają prawo wyznawać publicznie w iarę (homo- logia), czyli są zdolni dawać świadectwo wierze swoim życiem chrześcijańskim i słowem. Można więc powiedzieć, że w ierni świeccy są zdolni przyjąć, pojąć i żyć prawdami, które Bóg objawił, a Koś­ ciół zachowuje i przekazuje światu, oraz są zdolni przekazywać innym to wszystko swoim chrześcijańskim życiem i nauczaniem słownym.

2. W ierni świeccy m ają prawo propagować naukę urzędu nauczy­ cielskiego Kościoła jako publicyści, badacze naukowi i pisarze; mogą też otrzymać m isję nauczania jako profesorzy, katecheci i kazno­ dzieje, mogą też być powoływani do udziału w soborach i innych instytucjach kościelnych jako rzeczoznawcy i doradcy w sprawach politycznych, gospodarczych, społecznych, małżeńskich itp.

c) Wreszcie na mocy uczestniczenia przez sakram enty inicjacji

w funkcji k r ó l e w s k i e j Chrystusa w ierni świeccy są zdolni 53: 1. Panować nad samym sobą oraz osiągnąć duchową wolność przez panowanie nad grzechem; są zdolni panować duchowo nad światem, służąc mu; m ają prawo szerzyć królestwo Chrystusowe w świecie przez zaangażowanie się w dzieło stwórcze Boga, tj. we wszystkie dziedziny życia z zasady im tylko w pełni dostępne, jak polityka, ustawodawstwo, wychowanie, życie rodzinne, sztuka, m e­ dycyna itd.

2. W ierni świeccy jako pełnoprawni członkowie Kościoła mogą w pewnym stopniu uczestniczyć w kierow aniu własnym życiem duchowym. Nie jest to jednak udział we władzy w ścisłym znacze­ niu tego słowa, ale raczej działanie członków w ew nątrz wspólnoty. Podsumowując możemy powiedzieć, że upraw nienia w iernych świeckich w ynikające z ich uczestniczenia przez chrzest i bierzmo­ wanie' w trzech funkcjach Chrystusa i Jego Kościoła sprowadzają się do dwu grup: upraw nienia w zakresie życia chrześcijańskiego 54 oraz udział w adm inistrow aniu sakram entów i współdziałanie z w ła­ dzą nauczycielską oraz władzą duchową Kościoła.

58 Z ob. Y. C o n g a r , J a lo n s p o u r u n e th é o lo g ie d u la ic a t 367— 453: F . K l o s t e r m a n n , D as c h r is tlic h e A p o s to la t, 336— 338; E. B o u l a r a n d , S a c e rd o c e d e V E glise, sa cerd o ce d u b a p tisé , R e v u e d ’A sc e tiq u e e t d e M y s ti­ q u e 32 (1956) 387— 388.

58 Zob. Y. C o n g a r , J a lo n s p o u r u n e th é o lo g ie d u laicat, 314— 366; F . K l o s t e r m a n n , D as c h r is tlic h e A p o s to la t, 338— 341.

ZOBOWIĄZANIE ŚW IECKICH DO APOSTOLSTWA ₆₉

Spróbujm y teraz odpowiedzieć na pytanie, które z tych upraw ­ nień, albo raczej które akty spełniane na mocy tych upraw nień są obowiązkiem w ścisłym tego słowa znaczeniu, a które pozostają tylko praw em w iernych świeckich?

Zacznijmy od drugiej grupy. Teologowie są zgodni co do charak­ teru tych upraw nień, że są one z n atu ry praw am i hierarchii Koś­ cioła, a w ierni mogą z nich korzystać w dwu przypadkach:

1. w w yjątkowych okolicznościach (udzielanie chrztu, Komunii świętej, asystowanie przy zawieraniu związku małżeńskiego);

2. w zależności od m andatu czy misji kanonicznej otrzym anej od hierarchii (misja nauczania, głoszenia kazań, udziału w soborach i innych instytucjach kościelnych, sądownictwie itp.), której udzie­ lenie uzależnione jest od posiadania odpowiednich kwalifikacji. W tedy m andat hierarchii staje się nowym źródłem obowiązku, gdyż zobowiązuje do w ypełnienia konkretnych zadań.

Inaczej rzecz się ma z aktami spełnianymi na mocy upraw nień grupy pierwszej. Niezależnie od tego, jak teologowie określają apo­ stolat spełniony na podstawie powyższych upraw nień — apostolatem w szerszym znaczeniu, akcją katolików, apostolatem egzystencji chrześcijańskiej, apostolatem ogólnym chrześcijan, czy wreszcie apo­ stolatem właściwym w iernych świeckich — jest pewne, że jest on obowiązkiem wszystkich chrześcijan 55.

Jasno na ten tem at wypowiedział się P i u s X II w słowach skie­

rowanych do uczestników I Kongresu Apostolatu Świeckich

(r. 1951), oświadczając, że wszyscy wierni jako członkowie mistycz­ nego Ciała Jezusa C hrystusa m ają obowiązek dawania dobrego przykładu życiem prawdziwie chrześcijańskim w myśl słów św. P a­ wła Apostoła: ,,Bo jesteśm y Bogu miłą wonią Chrystusową wśród tych, którzy dostępują zbawienia, i tych, którzy giną” (2 Kor 2, 15). Wszyscy też m ają obowiązek modlitwy nie tylko we własnych po­ trzebach, ale także w wielkich intencjach K ościoła56. Z tego nie można jednak wyciągnąć wniosku, stwierdza dalej Papież, że wszy­ scy są powołani w jednakowej mierze do apostolatu w szeregach Akcji Katolickiej. Bóg nie dał wszystkim ani takiej możliwości, ani też zdolności 57.

Zdanie swoje P i u s XII powtórzył w przem ówieniu do uczest­ ników II Kongresu, kiedy między innymi powiedział: ,,Wszyscy członkowie Kościoła, jak już powiedzieliśmy w encyklice Mystic.i Corporis, są wezwani do współpracy w budowaniu i doskonaleniu

55 P o r. Y. C o n g a r , S a c e rd o c e e t laicat, 20; t e n ż e , P o u r u n e th é o lo g ie d u la ica t, É tu d e s 256 (1948) 198; C h. B a u m g a r t n e r , F o r m e s d iv e r s e s d e l'a p o sto la t d es laies, C h r is tu s 1957 n r 13, 28; K . R a h n e r , S e n d u n g u n d G n a d e, 407.

56 P rz e m ó w ie n ie De q u e lle c o n so la tio n , A A S 43 (1951) 786— 787. 57 T a m ż e , 787.

70 O . B O G D A N B R Z U S Z E K O E M

mistycznego Ciała Chrystusa. Wszyscy są bowiem osobami wolnymi i wszyscy winni być aktyw ni” 58.

A więc apostolat życia chrześcijańskiego, który teologowie nazy­ w ają apostolatem właściwym wiernych świeckich, m ają oni realizo­ wać całym swoim życiem, w każdym czasie, w każdym miejscu i wobec wszystkich. Doskonale wyraża to K. R a h n e r w swej tezie: „Każdy chrześcijanin jest wszędzie i zawsze apostołem już przez to samo, że jest chrześcijaninem ” 59.

2. S t o p i e ń z o b o w i ą z a n i a w i e r n y c h ś w i e c k i c h

d o c z y n ó w a p o s t o l s k i c h

Pozostaje jeszcze do omówienia problem stopnia zobowiązania wiernych świeckich do pracy apostolskiej. Otóż teologowie zasadni­ czo poprzestają na stwierdzeniu, że wszyscy chrześcijanie, wszyscy w ierni świeccy całym swoim życiem m ają apostołować, a tylko nie­ liczni (F. K l o s t e r m a n n ) próbują odpowiedzieć na pytanie czy apostolat ten jest spraw ą wolnego wyboru, czy zobowiązaniem wią­ żącym w sumieniu, czyli obowiązkiem w ścisłym tego słowa zna­ czeniu.

Odpowiedź może być tylko jedna: wszyscy w ierni świeccy są zobowiązani przez Boga w sumieniu do apostolatu swoim życiem chrześcijańskim. Nie można bowiem być chrześcijaninem, nie będąc apostołem i odwrotnie nie można być apostołem, nie realizując swojego chrześcijaństwa. Znamy już stanowisko K. R a h n e r a, k tóry stwierdza, że nakazu apostolskiego wierni świeccy m ają ocze­ kiwać jedynie od Boga i swego su m ie n ia60. J.-M . P e r r i n pisze podobnie: „Obowiązek ten jest wypisany w sum ieniu przez łaskę cht*ztu i bierzmowania” 61. R. A u b e r t podsumowując badania teo­ logów stwierdza, że teologowie akcentują dziś coraz silniej tezę, że odpowiedzialność za dzieło apostolskie Kościoła nie jest sprawą wol­ nego wyboru tych, którzy decydują się na uczestniczenie w owym dziele, lecz obowiązkiem wiążącym wszystkich, w ypływ ającym z fak­

tu przyjęcia przez nich chrztu i bierzmowania, przez które stali się czynnymi członkami Ludu Bożego, czyli Kościoła 62. F. K l o s t e r ­ m a n n oświadcza, że term inu „zobowiązanie” (Verpflichtung) uży­ w a w znaczeniu ścisłym, jako zobowiązanie przez Boga, jako zobo­ wiązanie w sumieniu pod grzechem ciężkim, albo przynajm niej lek­ kim 63. Wierni świeccy m ają i muszą spełniać swoje posłannictwo

58 P rz e m ó w ie n ie S i x a n s, A A S 49 (1957) 925— 926. 59 S e n d u n g u n d G n a d e , 399.

60 Zob. w y ż e j p rz y p . 14. 61 U h e u r e d e s laics, 28.

62 L a th é o lo g ie c a th o liq u e a u m ilie u d u X X e siècle, T o u r n a i—P a r is 1954, 56— 57.

Z U B O W l Ą Z A J N I h ; b W l f c U M t i i J J U A i ' U S T U L S T W A ₇₁

gdziekolwiek się znajdują w Kościele i świecie, w każdym położe­ niu życiowym w stosunku do członków Ludu Bożego i nie będących jeszcze jego członkam i64. Wyznanie w iary jest tak powszechnym obowiązkiem, jak powszechną jest sama wiara. W yznanie w iary jest bowiem w arunkiem zbawienia 65.

Zaniechanie czynów apostolskich, niewykorzystanie uprawnień, które dają w iernym chrzest i bierzmowanie, godzi w sam byt chrześ»- cijanina i jest wykroczeniem przeciw cnotom chrześcijańskim, pod Które te upraw nienia podlegają, tj. przeciw wierze, nadziei, a zwłasz­ cza przeciw cnocie i przykazaniu miłości. Jest też wykroczeniem przeciw cnocie religijności, jest wykroczeniem przeciw cnocie wdzięczności i innym cnotom m o raln y m 6C. P rzy ocenie m oralnej apostolatu wiernych świeckich trzeba jednak pamiętać, że jest on uw arunkowany z jednej strony daram i naturalnym i i nadprzyrodzo­ nymi, a z drugiej strony potrzebami, miejscem i w arunkam i w ja­ kich jest realizowany 67.

Wierni świeccy, m ając powierzoną sobie tak zaszczytną i tak obciążającą ich sumienie m isję w Kościele i świecie (wobec siebie samych, wobec wszystkich ludzi i wobec doczesności), m ają zarazem prawo domagać się od hierarchii tego wszystkiego, co jest konieczne do realizacji tego posłannictwa. Przede wszystkim m ają prawo do słowa Bożego i do sakram entów świętych. W końcu m ają prawo do tego, aby nikt im nie przeszkadzał w realizacji ich życiowego po­ słannictwa. ,,Poszanowanie roli laikatu należy do istoty kościelnej funkcji hierarchii” 68.

3. S t a n o w i s k o S o b o r u W a t y k a ń s k i e g o II

Nauka Vaticanum II w tym wypadku pokryw a się ze stanowis­ kiem teologówT. Zakres upraw nień i obowiązków apostolskich w ier­ nych świeckich określają trzy funkcje: kapłańska, profetyczna i kró­ lewska, w których uczestniczą przez charaktery sakram entalne chrztu i bierzmowania. 64 Z ob. ta m że , 790; K. H a h n e r , S a k r a m e n ta le G ru n d le g u n g d e s L a ie n - S ta n d e s in d er K ir c h e , w*: S c h r i ft e n , t. V II, 349. 65 J . H a m e r , U E g lis e e s t u n e c o m m u n io n , 141. 66 F . K l o s t e r m a n n , D as c h r is tlic h e A p o s to la t, 857, 551, 556. 67 Z ob. C. D i l l e n s c h e i d e r , L e d y n a m is m e d e n o s sa c r e m e n ts , 72; p o r. Y. C o n g a r , J a lo n s p o u r u n e th é o lo g ie d u la ica t, 155, 266; K . R a h n e r , S e n d u n g u n d G n a d e , 408. 08 Z ob. E. S c h i l l e b e e c k x , L e C h ris t, s a c r e m e n t d e la re n c o n tr e de D ieu , 242; P i u s X II, P rz e m ó w ie n ie S i x a n s, 926; zob. Y. C o n g a r , L e re s p e c t d e V a p o sto la t d e s la ies c h e z les p r ê tr e s e t les r e lig ie u x , w : S a c e r ­ doce e t laicat, 267— 293.

72 O. BOGDAN BRZUSZEK OFM

Na mocy funkcji kapłańskiej w ierni są zdolni i m ają obowiązek składania Bogu duchowych ofiar z całego swego życia i z całej swej działalności, a także m ają obowiązek żyć pełnym życiem sakram entalnym i m odlitewnym Kościoła (KK 34). Natomiast funk­ cja profetyczna, wyposażająca w iernych w zmysł wiary, aby byli zdolni przyjąć naukę Kościoła, trw ać przy niej i wnikać w nią oraz w pełni stosować w życiu, uzdolnią i zobowiązuje do w yzna­ w ania w iary przez akty świętego życia, a także do wyznawania słownego w swoim otoczeniu (KK 35). Dobry apostoł nie ogranicza się tylko do świadectwa życia, ale szuka okazji, aby głosić Chrystusa słowem czy to niewiernym, czy w iernym (DA 6). Wreszcie funkcja królewska uzdolnią i zobowiązuje do starania się o stan królewskiej wolności przez zaparcie się siebie i życie święte. Zobowiązuje także do służby Chrystusowi w bliźnich i do szerzenia królestwa C hry­ stusowego w świecie czynem chrześcijańskim oraz do kształtow a­ nia* w duchu Chrystusowym doczesności (KK 36), co z kolei staje się źródłem nowych obowiązków, mianowicie poznawania natury, w artości i przeznaczenia całego stworzenia (KK 36).

Według nauki soboru (KK 34—37, DA 36) w ierni świeccy są zobowiązani do pracy nad uświęceniem własnym, do poświęcania świata Bogu i uświęcania ludzi (funkcja kapłańska), do nauczania przykładem i słowem wszystkich ludzi (funkcja profetyczna), do przepajania duchem ewangelicznym wszystkich wym iarów doczes­ ności (funkcja królewska).

Obowiązek czynów apostolskich, które sobór utożsamia z życiem chrześcijańskim, jest powszechny: „Na wszystkich w iernych świec­ kich spoczywa zaszczytny obowiązek przyczyniania się do tego, aby Boży plan zbawienia coraz bardziej rozszerzał się na wszystkich ludzi wszystkich czasów i wszystkich miejsc na ziemi” (KK 33). Ponadto w ierni świeccy apostolatowi m ają poświęcać wszystkie swe siły, tj. uzdolnienia naturalne i nadnaturalne (KK 33).

W ierni świeccy m ają obowiązek apostołowania pod sankcją cał­ kowitej nieprzydatności i nieużyteczności: „taka w ielka jest w tym Ciele więź i zespolenie członków, iż członka, który nie przyczynia się według swej m iary do wzrostu Ciała, należy uważać za nieuży­ tecznego tak dla siebie, jak dla Kościoła” (DA 2).

Należy jednak pamiętać, że w ierni świeccy m ają nie tylko obowiązki, ale także praw a w Kościele. Nade wszystko m ają prawo do pełnienia swej apostolskiej misji i do otrzym ywania od swych duszpasterzy duchowych dóbr Kościoła, tzn. słowa Bożego i sakra­ mentów. Dalej m ają prawo przedstawiać pasterzom swoje potrzeby i życzenia. Sobór przyznaje także w iernym możność w zależności jednak od wiedzy, kompetencji i autorytetu, zabierania głosu w spra­ wach, które dotyczą dobra Kościoła, co w pewnych okolicznościach może być obowiązkiem (KK 37).

W a W i Ł L R . H , H U U A ^ U M U L a i W A ₇₃

* * *

C hrystus staje się norm ą działania apostolskiego dla wszystkich chrześcijan z tej racji, że są oni z Nim zjednoczeni przez sakram ent chrztu i bierzmowania. W ierni przyjm ując sakram enty, otrzym ują przez nie nowy sposób bytowania w Chrystusie i Jego Kościele. W ten sposób C hrystus staje się źródłem i zasadą ich chrześcijań­ skiego życia, które w swej naturze jest apostolskie.

Rozumowanie teologów nie budzi zastrzeżeń, wszyscy są zgodni, że sakram enty chrztu i bierzmowania są podstawą obowiązku apo­ stolskiego w iernych i to nie tylko w łasce sakram entalnej, ale także w charakterach sakram entalnych, dających udział w trzech funk­ cjach mesjańskich Chrystusa. W stosunku do teologii Akcji Katolic­ kiej stanowi to rzeczywisty postęp, gdyż ta źródło obowiązku apo­ stolskiego upatryw ała tylko w łasce, a zwłaszcza w przykazaniu miłości i mandacie hierachii. Czyli w tym w ypadku w yraźnie był niedoceniony ch arakter sakram entalny, którego miejsce niejako zaj­ mował m andat lub inny akt praw ny. W świetle tego muszą być także zmodyfikowane tw ierdzenia teologów utrzym ujących, że do­ piero bierzmowanie zobowiązuje do pracy apostolskiej. Jest to bo­ wiem zbyt* praw nicze podejście do tego zagadnienia.

Różnice pomiędzy poszczególnymi wypowiedziami teologów wi­ doczne są tylko w punkcie wyjścia w dowodzeniu. Y. C o n g a r wychodzi od stwierdzenia, że konsekracja otrzym ana w sakram en­ tach chrztu (i bierzmowania) jest podstawą obowiązku apostolskiego. Teolog ten mówi szczegółowo o trzech funkcjach, w których w ierni uczestniczą mocą konsekracji sakram entalnej, co umożliwia okreś­ lenie zakresu obowiązków. F. K l o s t e r m a n n zakładając, że źró­ dłem i normą wszelkiego działania jest byt, dochodzi do wniosku, iż podstawą obowiązku apostolatu w iernych jest jego przyczyna formalna, czyli konsekracja otrzym ana w chrzcie i bierzmowaniu. K. R a h n e r w ykazuje ponadto, że byt jest nie tylko zasadą dzia­ łania, ale także w nim tkw i nakaz. Inni wychodzą od pojęcia łaski — daru, treści bytu chrześcijanina, która z n atu ry jest dynamiczna i jako dobro wspólne domaga się rozwoju i przekazania innym. Zresztą wszyscy podkreślają zobowiązujący charakter łaski sakra­ mentalnej.

Można więc powiedzieć, że teologowie w pełni dostrzegli rolę sa­ kram entów w życiu Kościoła i każdego wiernego; ukazali bowiem apostolski charakter życia sakram entalnego w iernych świeckich, określili zakres ich upraw nień i obowiązków apostolskich oraz sto­ pień tego zobowiązania. Ma to wielkie znaczenie praktyczne. Do­ wartościowane bowiem zostały takie podstawowe pojęcia teologii życia wewnętrznego, jak powołanie, zaangażowanie i naśladowanie.

Nauka teologów znalazła pełne uznanie w dokum entach II Soboru W atykańskiego i to nie tylko w odniesieniu do obowiązku

apostoł-74 O . B O U D A N b K Z U S Z E K U * M

skiego wiernych, ale także w zastosowaniu do teologii moralnej. Sobór bowiem ukazał C hrystusa w centrum teologii moralnej i po­ lecił jej odnowę przez powrót do źródeł, to jest do chrześcijańskiego esse w Chrystusie (DFK 16).

DIE VERPFLICHTUNG DER GLÄUBIGEN ZUM APOSTOLAT

D e r A r tik e l w e is t e in e Z w e ig lie d e ru n g a u f: Im e r s te n T e il h a n d e lt e r v o n d e r L e h re d e r z e itg e n ö s s is c h e n k a th o lis c h e n T h e o lo g e n u n d d es II. V a tik a ­ n is c h e n K o n z ils ü b e r d ie T a u fe u n d F ir m u n g als Q u e lle d e r A p o s to la ts v e r p - llic h tu n g d e r L a ie n . In d e m die T h e o lo g e n d as L a ie n a p o s to la t m it d e m c h r i s ­ tlic h e n L e b e n id e n tif iz ie re n , sc h lie ss e n sie d a s M a n d a t d e r H ie ra r c h ie als B a s is d e r a p o s to lis c h e n V e rp flic h tu n g a u s. D ie e r s te u n d g r u n d s ä tz lic h s te Q u e lle d e r a p o s to lis c h e n V e rp flic h tu n g is t d as S a k r a m e n t d e r T a u fe (u n d F i r ­ m u n g ), p rä z is g e s a g t: d ie C h a r a k te r e u n d s a k r a m e n ta le n G n a d e n je n e r S a ­ k r a m e n te , zw ei w e s e n tlic h e E le m e n te e in e s n e u e n esse des M e n s c h e n in C h r is ­ tu s u n d s e in e r K irc h e . D as n e u e S e in in C h ris tu s s te llt d e n G ru n d d e r S e n ­ d u n g u n d A p o s to la ts v e r p flic h u n g d e r L a ie n d a r. N ic h t also d e r ju r is tis c h e A k t d e r k ir c h lic h e n H ie ra r c h ie , s o n d e rn d ie K o n s e k r a tio n u n d die in d e n I n i ­ tia tio n s s a k r a m e n te n e m p f a n g e n e n G n a d e n s in d d ie Q u e lle d e r A p o s to la ts ­ v e rp f lic h tu n g e n d e r G lä u b ig e n . Im H in b lic k a u f d ie T h e o lo g ie d e r K a th o li­ sc h e n A k tio n s t e ll t d as e in e n g ro s se n F o r t s c h r i tt d a r.

Im z w e ite n T e il g ib t d e r A r tik e l e in e A n tw o r t a u f d ie F ra g e : in w ie f e r n u n d w ie w e it s in d die L a ie n z u r a p o sto lis c h e n A r b e it v e rp f ic h te t. W eil ih r A p o s to la t e in e T e iln a h m e a n d e r S e n d u n g d e r K irc h e , n ic h t a b e r H ie ra r c h ie is t, f ä l lt er h in s ic h tlic h d e s O b ie k ts m it d em A p o s to la t d es M y s tis c h e n L e i­ b es C h ris ti z u s a m m e n : sie so lle n n a m e n tlic h zu ih r e r e ig e n e n H e ilig u n g b e i­ tr a g e n , a n d e r H e ilig u n g d e r G e m e in s c h a fts te iln e h m e r a r b e ite n , d a s E v a n ­ g e liu m d e r W e lt b rin g e n u n d sie h e ilig e n (c o n se c ra tio m u n d i). V or a lle m m a c h t d a s le tz te W e rk d ie P f lic h t d e r L a ie n au s. S ie v o llz ie h e n es, in d e m sie im B e re ic h d e r B e ric h tig u n g h a n d e ln , d ie ih n e n d u rc h d ie T e iln a h m e a n d e r K o n s e k ra tio n wTe lc h e sie in d e n S a k r a m e n te n d e r T a u fe u n d F ir m u n g , e r h ie lte n , u n d z w a r: d e r p rie s te r lic h e n , p ro p h e tis c h e n u n d k ö n ig lic h e n F u n ­ k tio n C h ris ti. D ie p r ie s te r lic h e F u n k tio n v e r p f lic h te t sie z u m v o lle n K u lt u n d s a k r a m e n ta le n L e b e n ; d ie p ro p h e tis c h e F u n k tio n — z u r A n n a h m e d e r L ehre- d e r K irc h e , z u m B e fü rw o rte n d es G la u b e n s d u rc h d as c h ris tlic h e L e b e n u n d le b e n d ig e W o rt: d ie k ö n ig lic h e F u n k tio n — z u m G e w in n d e r F r e i­ h e it d e r G o tte s k in d e r u n d z u r H e ilig u n g d e r W e lt d u rc h e in E n g a g e m e n t a m S c h ö p fe r - u n d H e ils w e r k G o ttes. D ieses A p o s to la t s in d d ie L a ie n v e r ­ p f lic h te t im g e w iss e n S in n im m e r, ü b e r a ll u n d h in s ic h tlic h a lle r zu v e r w i r ­ k lic h e n . S ie d ü r f e n es in d iw id u e ll o d e r o r g a n is ie r t tu n . V on a n d e r e n B e r e c h ­ tig u n g e n , d ie sie a u s A n la s s d e r T e iln a h m e a n d e n d r e i F u n k tio n e n h a b e n , ■dürfen sie e n tw e d e r b e i b e s o n d e r e n U m s tä n d e n (S p e n d u n g d e r T a u fe , K o m ­ m u n io n , A ssiste n z b e i d e r E h e sc h lie ssu n g ) G e b ra u c h m a c h e n , o d e r a u c h d a n n , wre n n sie* d a z u r e c h te n s v o n d e r k ir c h lic h e n B e h ö rd e b e r u f e n w e rd e n , z B. z u m U n te r r ic h t, P re d ig e n , z u r T e iln a h m e a m K o n z il o d e r e in e r a n d e re n k ir c h lic h e n In s titu tio n . I n d ie s e r H in s ic h t w ir d d e r ju r is tis c h e A k t, d as M a n ­ d a t e in e n e u e v e r p f lic h te n d e Q u elle.