Dariusz Sztuk
"Geografia biblijna", Stanisław
Jankowski, Warszawa 2007 :
[recenzja]
Seminare. Poszukiwania naukowe 25, 549-551
SEMINARE 25 * 2008 * s. 549-599
RECENZJE
Stanisław J a n k o w s k i , Geografia biblijna, Oficyna Wydawniczo-Poligra
ficzna „Adam”, Warszawa 2007, ss. 296.
Zamysłem autora, którym dzieli się w przedmowie do książki, było stworzenie pomocy dla studentów teologii, przystępujących do zgłębiania treści zawartych w Piśmie Świętym. Publikacja wpisuje się w bogaty rozwój biblistyki polskiej, który zawdzięczamy również faktowi zgłębiania tajemnic zawartych w Księdze Życia przez adeptów wiedzy biblijnej u źródeł, tj. w Ziemi Świętej, która była świadkiem wydarzeń Historii Zbawienia. Wielu polskich biblistów miało w związku z tym możliwość podjęcia studiów w tak zasłużonych ośrodkach naukowych jak Ecole biblique et archéologique française, Studium Biblicum Franciscanum, Uniwersytecie Hebrajskim w Jerozoli mie. Autor G e o g r a f i i b i b l i j n e j - ks. Stanisław Jankowski należy do grona pasjonatów Ziemi Świę tej, którzy poprzez wiedzę zdobytą właśnie tam, służą innym w odkrywaniu tajemnic krajów biblij nych.
Publikacja, o której tutaj mowa została podzielona na trzy jasno określone części: geografia fi zyczna, geografia historyczna, geografia teologiczna. W części pierwszej autor rozpoczyna od przedstawienia geografii fizycznej i zajmuje się przestrzenią krajów biblijnych „żyznego półksięży ca”, „kulturowego półkola” oraz Ziemi Świętej. W przypadku tej ostatniej opisuje dokładnie po szczególne jej regiony, poczynając od Doliny nadmorskiej, a kończąc na Zajordaniu. Cenne zdają się tutaj być określenia odległości, jak również odniesienia do stanu obecnego, np. ludności miast dzisiejszego Izraela.
W drugim podrozdziale, noszącym tytuł „Horo- i hydrografia” znalazł się opis ukształtowania terenu Ziemi Świętej, której powierzchnia jest w % pokryta górami i wzniesieniami, dolinami i grotami. W tym miejscu autor zajął się też hydrografią, określając położenie głównych akwenów wodnych, a - odnosząc się do trudności w zaopatrzeniu w wodę na całym Bliskim Wschodzie - wskazał na niektóre źródła, studnie (H e p t a p e g o n, E n F a r a h , E n e s - S u l t a n), które od wieków „dawa ły życie” i pozwalały na osiedlanie się ludzi.
Kolejny podrozdział książki został poświęcony na opisanie złożoności klimatu Izraela, którego wyróżnikiem jest kilka stref klimatycznych: śródziemnomorska, umiarkowana, podzwrotnikowa i pustynna. Tutaj też znalazł się opis pór roku, temperatur podczas nich panujących, opadów oraz wiatrów. Dla czytelnika - studenta nie znającego realiów Ziemi Świętej - istotne będą tutaj odnie sienia do nazewnictwa niektórych zjawisk atmosferycznych, które funkcjonują również w dzisiej szym Izraelu (np. j o r e h , g e s z e m , m a l k o s z , s z e l e g - dotyczących opadów atmosferycznych) oraz podawane w tym miejscu cytaty biblijne. Logicznym z punktu widzenia argumentacji jest umiesz czenie jako ostatniego podrozdziału tej części książki opisu flory fauny i bogactw naturalnych.
Część druga publikacji nosi tytuł G e o g r a f i a h i s t o r y c z n a i została podzielona na cztery podroz działy. W pierwszym z nich autor umieszcza na scenie środowiska Ziemi Świętej i żyznego półksię życa ludzką społeczność i wskazuje na ewolucję, jakiej ona podlegała począwszy od epoki paleolitu, przechodząc o d j a s k i n i d o m i a s t a oraz o d p a s t w i s k a d o r o li. Ilustracją tych opisów jest podanie przez autora w paragrafie 1.2.3 k ilk u c i e k a w o s t e k z ż y c i a c o d z i e n n e g o l u d z i B i b l i i odnoszących się
550
R E C E N Z JEdo pożywienia, ubioru oraz zwyczajów funeralnych. Czytelnik może też zapoznać się z zasadami mierzenia czasu, bowiem w paragrafie poświęconym kalendarzowi zostały podane odnośne zasady, które obowiązywały u ludów starożytnego Bliskiego Wschodu ze szczególnym odniesieniem do Izraela. Autor odniósł się tutaj również do źródeł pozabiblijnych pochodzących z pism ąumrań- skich, samarytańskich oraz apokryficznych.
Ważną rolę w każdym czasie historii ludzkości odgrywała komunikacja i to zarówno w sensie transportu, jak i relacji interpersonalnych, stąd też autor G e o g r a f i i b i b l i j n e j podaje niezbędne infor macje na temat szlaków komunikacyjnych, które były przemierzane przez ludzi zamieszkujących teren dzisiejszego Izraela oraz innych ziem biblijnych. Podanie czytelnikowi nazw i określenie przebiegu starożytnej V ia M a r i s i dróg łączących np. Jerozolimę z Galileąjest istotne dla zrozumie nia licznych tekstów biblijnych. W paragrafie zatytułowanym J ę z y k osobno i dosyć zwięźle została potraktowana przez autora kwestia komunikacji międzyludzkiej w czasach biblijnych.
W drugim podrozdziale autor dokonał przedstawienia mieszkańców krajów biblijnych zajmu jących teren żyznego półksiężyca, zachowując przy tym podział na P r z e d i z r a e l s k i c h m i e s z k a ń c ó w P a l e s t y n y , W ie lk ie m o c a r s t w a n a w s c h o d z i e i z a c h o d z i e , N a j b l i ż s z y c h s ą s i a d ó w o r a z I z r a e l i t ó w . W opisie zostały uwzględnione przesłanki chronologiczne i ukonkretniona sytuacja geopolityczna Izraela odnosząca się do szerokiego horyzontu czasowego. Autor przedstawił przy tym wyniki i interpretację niektórych badań archeologicznych oraz odniesienia do tekstów biblijnych.
Pewnym n o v u m w publikacji tego typu, ale jednocześnie kontynuacją myśli zawartej powyżej, jest podrozdział zatytułowany G e o g r a f i a i p o l i t y k a , odnoszący się do najnowszej historii Narodu Wybranego. Zostały tutaj wyszczególnione tematy: N a r ó d b e z z i e m i , R u c h s y j o n i s t y c z n y , P o w s t a n i e P a ń s t w a I z r a e l, S y t u a c j a w s p ó ł c z e s n a . Treść zawarta w tym podrozdziale pozwoli czytelnikowi na poznanie tła historycznego wydarzeń, których świadkiem jest Ziemia Święta w dobie obecnej.
Obraz struktury liczebnej ludności ziem biblijnych został nakreślony w podrozdziale zamyka jącym drugą część publikacji, w którym jest mowa o D e m o g r a f i i h i s t o r y c z n e j . Wyszczególniono
tutaj trzy kręgi zainteresowań: świat starożytny, Izrael oraz czasy Nowego Testamentu i pierwszych wspólnot Kościoła.
Trzecia część publikacji ks. Stanisława Jankowskiego jest zatytułowana G e o g r a f i a t e o l o g i c z n a . Sam autor wychodzi z założenia, iż „Geografia biblijna z racji położenia akcentu na teologię powinna być postrzegana jako rezultat doświadczenia człowieka widzącego się w przestrzeni będą cej własnością Boga” (s. 173). W tym też kluczu dokonuje refleksji na temat środowiska biblijnego, kładąc akcent na następujące tematy: G e o m a n c j a i t e o l o g i a z i e m i , P r z e s t r z e ń w d o ś w i a d c z e n i u b i b l i j n y m , C z a s j a k o w a r t o ś ć r e l ig i j n a , N a t u r a , B o g a c t w a z i e m i , C z ł o w i e k b i b l i j n y , E t a p y b y t o w a n i a c z ł o w i e k a b i b l i j n e g o , D e m o g r a f i a t e o l o g i c z n a , P i e l g r z y m o w a n i e j a k o p r a k t y k a r e l ig i j n a . W wyżej wymienionych podrozdziałach prowadzona jest refleksja łącząca harmonijnie teologiczne przesłanie ksiąg biblijnych z bogactwem świata Biblii. Autor odwołuje się tutaj do tekstów Pisma św., aby - poprzez wybrane szczegóły interpretacyjne lub filologiczne (zob. tytułem przykładu § 2.2. i znajdu jące się tam odniesienie do terminu hebr. s z a m a j i m ) - oddać ich przesłanie w odniesieniu do róż nych sfer życia człowieka i zjawisk towarzyszących jego ziemskiemu bytowaniu. Taki sposób ar gumentacji prowadzi uważnego czytelnika, którym - w założeniu autora publikacji - ma być stu dent teologii, do uznania, iż w zgłębianiu tajemnic zawartych na kartach Biblii i w refleksji teolo gicznej trzeba postrzegać i uwzględniać nie tylko H i s t o r i ę Z b a w i e n i a , lecz również - jak wskazywał papież Jan Paweł II - G e o g r a f i ę Z b a w i e n i a (por. L i s t d o K o ś c i o ł a w J e r o z o l i m i e , Watykan 28.11.1997).
R E C E N Z J E
551
Książka tutaj omawiana będzie bardzo cennym podręcznikiem i zarazem zachętą do uważnej lektury Biblii, a także pierwszym przewodnikiem dla pragnących odwiedzić kraje biblijne. W ten oto sposób zamierzenie autora odnoszące się do jej treści zostanie zrealizowane.Ks. Dariusz Sztuk SDB U K S W W a r s z a w a
Marcin H i n t z , Chrześcijańskie sumienie, Rozważania o etyce ewangelickiej,
Wydawnictwo „Głos Życia”, Katowice 2006, ss. 204.
Ks. bp Tadeusz Szurman, przedstawiciel Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Polsce, w nocie wydawniczej do książki ks. Marcina Hintza wskazał na jej duże znaczenie dla tej wspólnoty chrześcijańskiej, podkreślając, że jest to pierwsza pozycja z zakresu etyki ewangelickiej w okresie powojennym w Polsce, poza wcześniejszym podręcznikiem akademickim ks. Witolda Benedykty- nowicza: C o p o w i n n i ś m y c z y n i ć ? Z a r y s e w a n g e l i c k i e j e t y k i t e o l o g i c z n e j , Warszawa 1974 (wydanie II 1993). Ukazanie się pracy omawiającej istotne kwestie etyczne w perspektywie luterańskiej nale ży przyjąć z uznaniem dla wysiłku Autora, który umożliwia poznanie bogactwa chrześcijańskiej refleksji etycznej oraz stwarza możliwość współpracy na rzecz rozwoju i obrony ludzkiego życia i jego godności osobowej, w toczącej się obecnie dyskusji.
We wstępie do książki ks. Hintz argumentuje jej powstanie zapotrzebowaniem na refleksję etyczną w kręgu duchownych i świeckich, którzy muszą nieustannie konfrontować się z nowymi realiami współczesnego świata. Książka ta wpisuje się również w istotny sposób w obchody Roku Ewangelickiej Etyki Społecznej (2006), stając się cennym świadectwem podjętej refleksji. Uzasad niając tytuł pracy (C h r z e ś c i j a ń s k i e s u m i e n i e ) Autor odwołuje się do 1 Kor 10, 27-29, gdzie - jego zdaniem - słowo „sumienie” powtórzone zostało wiele razy w kontekście całego Pisma Świętego, a jego wydźwięk jest wybitnie chrześcijański. Św. Paweł staje się dla ks. Hintza biblijnym modelem rozwiązywania problemów natury etycznej, poprzez odwoływanie się do chrześcijańskiego sumie nia. Celem książki jest według Autora: „ (...) omówienie wybranych, szczególnie dziś dyskutowa nych tematów moralnych i naświetlenie ich z perspektywy sumienia” (s. 10).
Zadanie jakie wyznaczył sobie ks. Hintz znajduje swoje odzwierciedlenie w strukturze pracy, która podzielona została na siedem rozdziałów. Dwa pierwsze rozdziały dotyczą zagadnień natury ogólnej, które zwykliśmy określać pojęciem teologii moralnej fundamentalnej. Stąd pierwszy roz dział zatytułowany: „Dzieje pojęcia sumienie” omawia biblijne koncepcje sumienia w perspektywie Starego i Nowego Testamentu oraz rozwój refleksji teologicznej na jego temat w okresie starożyt ności chrześcijańskiej i średniowieczu. Tę część rozważań kończy myśl ojców Reformacji. W roz dziale drugim: „Współczesna ewangelicka teologia sumienia”, Autor przedstawia stanowiska teolo gii dialektycznej, Dietricha Bonhoeffera oraz teologii egzystencjalnej w kwestii rozumienia roli sumienia w życiu chrześcijańskim.
Rozdział trzeci: „Sumienie a medycyna” przybliża żywo dyskutowane w chrześcijaństwie za gadnienia bioetyczne, ujęte w perspektywie ewangelickiej. Porusza zatem ks. Hintz problem pod staw bioetyki ewangelickiej oraz zagadnienia szczegółowe aborcji i klonowania ludzi. Rozdział czwarty: „Sumienie a Eros” wprowadza czytelnika w świat ewangelickiej etyki seksualnej naświe tlając to zagadnienie najpierw z perspektywy ojca Reformacji, Marcina Lutra, a następnie omawia zagadnienie antykoncepcji, planowania rodziny oraz podejmuje pogłębioną refleksję nad dyskuto waną szeroko kwestią orientacji seksualnej, zwłaszcza orientacją homoseksualną. W rozdziale pią tym: „Sumienie a polityka” Autor opisuje koncepcje etyki politycznej wypracowane przez nurt reformacyjny w jego początkach (Marcin Luter) oraz we współczesności, z zaznaczeniem refleksji
