Miscellanea staropolskie. 2

red. nauk. Roman Poliak

Miscellanea staropolskie. 2

1966

Artykuł został zdigitalizowany i opracowany do udostępnienia

w internecie przez Muzeum Historii Polski w ram ach

prac podejm owanych na rzecz zapew nienia otwartego,

powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku

naukowego i kulturalnego. Artykuł jest um ieszczony w kolekcji

cyfrowej bazhum .m uzhp.pl, gromadzącej zawartość polskich

czasopism hum anistycznych i społecznych.

Tekst jest udostępniony do w ykorzystania w ram ach

dozwolonego użytku.

I N S T Y T U T

B A D A Ń

L I T E R A C K I C H

P O L S K I E J

A K A D E M I I

N A U K

ARCHIWUM LITERACKIE

ZBIGNIEWA GOLlNSKIEGO, STANISŁAWA PIGONIA ROMANA POLLAKA, CZESŁAWA ZGORZELSKIEGO

TOM X

MISCELLANEA STAROPOLSKIE

2

WROCŁAW — WARSZAWA — KRAKÓW

MISCELLANEA

STAROPOLSKIE

2

WROCŁAW - WARSZAWA - KRAKÓW

JERZY STARNAW SKI

NOWE MATERIAŁY ARCHIWALNE DO BIOGRAFII MIKOŁAJA REYA

Biografię Reya znam y bez porównania lepiej niż np. Jana Kocha­ nowskiego. Zawdzięczamy to przede w szystkim kapitalnem u życiorysowi, pomieszczonemu w Zwierciedle (1568), pióra Andrzeja Trzecieskiego, stanowiącem u niewyczerpane źródło inform acji, zwłaszcza przy ustala­ niu autorstwa tych dzieł pisarza, które w w ieku X IX i X X raz po raz odnajdujem y lub przypom inam y 1. A le i w trzy wieki później m iał autor

Zwierciadła znakomitego biografa w osobie Zbigniewa Kniaziołuckiego,

który przetrząsnąwszy sum iennie archiwa, przekazał współczesnym i po­ tom nym potężny zbiór zapisek dotyczących Reya i jego ro d zin y2. Przy­ czynki biograficzne drobniejsze jaw iły się zarówno w okresie dzielącym K niaziołuckiego od Trzecieskiego, jak też i w ciągu lat przeszło już siedem dziesięciu dzielących nas od pracy Kniaziołuckiego. Stworzenie księgi dokumentarnej o życiu Reya, zawierającej także w ypowiedzi ludzi XVI w ieku o dziełach jego, księgi odpowiadającej najbardziej now o­ czesnym wym aganiom naukowym — byłoby ważnym postulatem nauki współczesnej. Nim to nastąpi, piszący te słowa pragnie tym przyczyn­ kiem wzbogacić wiedzę naszą o życiu autora K ró tk ie j rozpraw y, opiera­ jąc się na nie wykorzystanych dotąd przez historyków literatury pol­ skiej księgach archiwalnych Kurii M etropolitalnej w Krakowie.

M ateriały nie opublikowane — nie b y ły jednak zupełnie nie znane

1 Ż y w o t i s p r a w y p o ć c i w e g o śla c h c ic a p o ls k ie g o M i k o ł a j a R e y a z N a g ło w ic [...]

k t ó r y n a p is a ł A n d r z e j T r z e c i e s k i , je g o d o b r y t o w a r z y s z , k t ó r y w i e d z i a ł w s z y t k i s p r a w y jego.

Spór o R ey o w e a u to rstw o Z y w o t u w y w o ła n y h ip o tezą H en ry k a G aertnera (1925) ro zstrzy g n ą ł o sta te c z n ie i p rzek o n y w a ją co n a rzecz T rzeciesk ieg o T ad eu sz U l e w i c z: Ż y w o t i s p r a w y p o ć c i w e g o śla ch cica p o ls k ie g o M i k o ł a j a R e y a , c z y l i

D la czego o p o w i a d a m y się j e d n a k z a a u t o r s t w e m A n d r z e j a T r z e c i e s k ie g o . [W:] S t u d i in o n o r e d i E t t o r e L o G a t t o e G i o v a n n i M a v e r (R om a 1962), s. 651-662.

2 M a t e r i a ł y do b io g r a fii M i k o ł a j a R e j a z N a g ło w ic . Z eb rał i w y d a ł Z b ig n iew K n ia zio łu ck i, K ra k ó w 1892.

badaczom naukowym . Odkrył je, zebrał i przygotow yw ał do publikacji ks. Zygmunt Dunin Kozicki (zm. 22 maja 1912), ongiś archiwariusz kon­ systorski w diecezji krakowskiej, autor prac z dziedziny historii (zw łasz­ cza heraldyki) ogłaszanych w czasopismach naukowych. M ateriały do­ tyczące Reya zbierał on, jak w ynika z jego relacji, około roku 1894, przekazał zaś do publikacji w wydaw nictw ach Akademii Um iejętności w Krakowie, najprawdopodobniej za pośrednictwem Oswalda Balzera, w roku 1905. Przyczyną, dla której ks. K ozicki sam nie doprowadził swojego znaleziska do publikacji, m ogła być utrata wzroku lub jego poważne osłabienie na skutek nadm iernych w ysiłków w pracy nau­ kowej 3.

Balzer z niewiadom ych przyczyn przetrzymał zdeponowane m ateria­ ły dość długo i nie zajął się ich publikacją. Przypom niaw szy sobie o de­ pozycie po latach, przekazał rękopis do użytku naukowego W. Bruch- nalskiem u, który również pracy nie nadał kształtu ostatecznego. Papiery skom pletowane u niego w yw iózł ze Lw owa w roku 1945 Stefan K aw yn i objąwszy katedrę historii literatury polskiej w K atolickim U n iw er­ sytecie Lubelskim, zdeponował je w Bibliotece U niw ersyteckiej KUL, gdzie przechowywane są jako rękopis o sygnaturze 332; w katalogu rękopisów — nie wydanym , opracowanym przez Andrzeja W ojtkow- skiego, wpisano jako proweniencję: Dar Stefana Kawyna.

W ym ieniony rękopis Biblioteki U niw ersyteckiej KUL (sygn. 332) pozwala zrekonstruować historię znaleziska. Zawiera on kart 25, przy czym k. 1 to list Balzera do Bruchnalskiego, k. 2 — list ks. Kozickiego do Balzera 4, samo zaś znalezisko zapisane na 23 kartach różnego formatu.

Warto nadm ienić również, że ofiarodawca rękopisów dla Biblioteki Uniw ersyteckiej KUL, prof. Stefan K aw yn, nie pretenduje do opraco­ wania znaleziska, czemu dał wyraz w liście do podpisanego z 4 kw ietnia 1962 r.

Wobec tego oświadczenia zajęcie się zgromadzonymi materiałami można było uznać za uprawnione. Znaczną część pracy wykonał już ks. Kozicki. Do obowiązków w ydaw cy współczesnego należało: 1. sko- lacjonowanie tekstów z oryginałam i przechowywanym i w Krakowie; 2. zastąpienie regestów ks. Kozickiego napisanych po łacinie regestam i w języku polskim lub wypisam i tekstu in ex tenso ; 3. ułożenie otrzym a­ nego m ateriału w porządku chronologicznym om awianych spraw; za­ stosowanie zasad m odernizacji ortografii i interpunkcji; 4. w yelim ino­ wanie niektórych fragm entów, przewidzianych przez odkrywcę do publi­

3 Por. jeg o n ek ro lo g , p o d p isan y k ry p to n im em R .J.P., „C zas” R. 65:1912, n r 256, s. 4.

4 N u m era cja o d n o si się do Ą lo r u r ę k o p is ó w w te k a c h W ilh elm a B r u c h n a l­ skiego.

M A T E R IA Ł Y D O B I O G R A F I I M I K O Ł A J A R E Y A 7

kacji, mało ważnych dla badacza dwudziestowiecznego; 5. dodanie zw ięzłego komentarza.

T eksty nie zakwalifikowane przez w ydaw cę do ogłoszenia drukiem to przede w szystkim inform acje o przodkach i o potomkach Reya, zebra­ ne przez ks. Kozickiego na równi z tekstam i dotyczącym i autora Z y w o tu

człowieka poczciwego. Tendencję do gruntownego studiowania dziejów

rodu poety przejaw iali często dziew iętnastow ieczni autorzy prac bio­ graficznych. W ystarczy wskazać, że K niaziołucki (op. cit.) kilkadziesiąt stronic pośw ięcił przodkom Reya, w ystarczy w ym ienić ty tu ł ogromnego dzieła Romana Plenkiewicza: Jan Kochanowski, jego ród, ż y w o t i dzie­

ła 5. Dziś nie są już ważne dla badacza biografii i twórczości Mikołaja

Reya inform acje o tym , że Innocenty R ey był w roku 1456 dziedzicem T o p o li6, że Stanisław R ey b ył kiedyś proboszczem u Sw . Szczepana w K rakowie 7, a Jan R ey w dniu 3 stycznia 1459 prepozytem u Św. Mi­ chała na zamku krakowskim i kanonikiem kapituły krakowskiej 8, że Mikołaj R ey z Nagłowic i Jakub „nobilis de Zlothniky” w dniu 15 maja 1473 poręczyli na 18 grzyw ien plebanow i Ruszczy im ieniem S ta n isła w 9, że w tym że roku (3 września) Mikołaj R ey z Sieprawia „zeznał” 16 groszy długu psalm iście przy katedrze na W a w e lu 10, że Mikołaj R ey z Nagłowic, ekskom unikowany za nieposłuszeństw o, zm arły w pierw ­ szych dniach 1499 roku, został 8 stycznia tego roku pochowany na cmentarzu w Brzegach bez otrzym ania absoluęji na wniosek plebana z Nagłowic u , że Stanisław Rey, nieżyjący już w roku 1509, b ył ojcem Andrzeja i Jakuba i bratem nieżyjącej H eleny, żony nieżyjącego Stani­ sława Skarbka, m atki Stanisława, uprowadzonej z synem w j a s y r 12. Tym bardziej zaś żadnego znaczenia dla badaczy dzieł Reya nie mogą m ieć dane, iż w roku 1692 żył B ogusław R ey 1S, że w dniu 20 paździer­ nika 1762 w ystępują Józef Rey, kanonik katedry przem yskiej, i Tadeusz R ey z P rzecła w ia 14. W yliczając obecnie niniejsze szczegóły, rezygnu­ je się z ich bliższego badania i z cytowania in extenso zapisków.

5 W to m ie IV w y d a n ia p o m n ik o w eg o D z i e ł w s z y s t k i c h Ja n a K o ch a n o w sk ieg o . W arszaw a 1884 (nap raw d ę 1896).

6 In fo r m a c ję p o d a ł ks. K o zick i n a p o d sta w ie A c t a O ffi c ia li a t. 7.

7 A c t a O ffi c ia li a 5, f. 105; w y m ie n io n y w o lu m e n za g in ą ł w A rch iw u m K u rii M etro p o lita ln ej w K ra k o w ie.

8 A cta O ffi c ia li a 10, f. 401. 9 A cta O ffi c ia li a 13, f. 405. 10 A c t a O ffi c ia li a 13, f. 451. 11 A c t a O ffic ia lia 20, f. 201.

12 T ę in fo r m a c ję p o d a ł K o zick i na p o d sta w ie A c t a T e r r a e H a licien sis, t. VI, za p isk a z 30 IV 1509.

13 A c t a E p is c o p a l ia z 1692, f. 372. 14 A c t a O ffic ia lia 194, f. 441.

Zestaw niniejszy po zastosowaniu selekcji obejm uje siedem zapisów, w których Mikołaj R ey w ym ieniony jest im iennie, oraz jeden zapis po­ przez działalność syna poety wyraźnie i ojca dotyczący.

Za pomoc w odczytaniu niektórych tekstów należy się podziękowanie prof. Marianowi Plezi, dr Marii K owalczyków nie, a także ks. drowi Cze­ sławowi Skowronowi.

1

Kraków, 3 VII i 27 X 1536, 5 III 1537

S p r a w a o p a t r o n a t k o śc io ła p a r a f ia ln e g o w B o b in i e p o m i ę d z y J a k u b e m

W i r z b ą , k a n o n i k i e m p u ł t u s k i m , p r z e d s t a w i a n y m p r z e z J a k u b a S m o l i k a z B ob in a i Jana S m o l i k a z W o l w a n o w i c , i Z y g m u n t e m S z a r z y ń s k i m , w i c e p r e p o z y t e m k ościoła w S k a rb m ierzu , p r z e d s t a w i a n y m p r z e z P io t r a i M i k o ła j a R e y ó w z B obin a, w o b e c T o m a s z a R o ż n o w s k i e g o , o fic ja ła g e n e r a l n e g o k r a k o w s k i e g o . ( S p r a w a r o z ­ p o c z ę t a b y ł a p r z e d J e r z y m M y s z k o w s k i m , a r c h i d i a k o n e m i k a n o n i k i e m k r a k o w ­ s k i m , a d m i n i s t r a t o r e m d i e c e z j i k r a k o w s k i e j ) . P r o b o s t w o w B o b in i e w a k o w a ł o od ś m ie r c i J a n a z B o s c z y n a . D e c y z ja : p a t r o n a t n a d k o ś c i o łe m w B o b in i e i p r a w o p r z e d s t a w i a n i a p r o ­ b o sz c za n a l e ż y d o d z i e d z i c ó w w i o s k i B o b in : J a n a S m o l ik a , P i o t r a i M i k o ła j a R e y ó w , n ie z a ś d o d z i e d z i c ó w W o l w a n o w i c . J a k o p r o b o s z c z a z a t w i e r d z a s ię J a k u b a W i r z b ę , s k a z u j ą c Z y g m u n t a S z a r z y ń s k i e g o na o p ła c e n i e k o s z t ó w pro c e s u . (A cta

O ffic ia lia 52 f. 418-422, 531-532, 713-715).

[...] Concludimus Christi nom ine invocato et ipsum solum D eum prae oculis habentes pro tribunali sedentes in c a u sa .e t causis inter venera­ bilem Jacobum Wirzba canonicum Pulthoviensem per nobiles Jacobum Smolik de Bobin et Joannem Sm olik fratrem ipsius de W olwanowice heredes 15 praesentatum ab una et inter honorabilem Sigism undum Sza- rzyński, vicepraepositum ecclesiae Scarbimiriensis per nobiles Petrum 16

et Nicolaum R eyow ie in dicta Bobin heredes sim iliter praesentatum et eorum hinc inde praesentantes de et super iure patronatus et

praesen-15 B ob in i W o lw a n o w ic e — w s ie w P ro szo w sk iem . T rzeciesk i (loc. cit.) w s p o ­ m in a o S ta n isła w ie R eyu , o jcu M ik ołaja: „[...] d zierż a ł w K ra k o w sk iej ziem i T opola, S ła n o w ic e , B o b in , a le tu barzo rzadko b y w a ł”. W M ateria łach... K n ia z io ­ łu ck iego (op. cit.) B o b in w y m ie n ia n y b ardzo często .

Jak u b i Jan S m o lik o w ie , w y m ie n ia n i w M a teria łach... K n ia zio łu ck ieg o , p ro ­ c e so w a li się z ro d zin ą M ik ołaja R eya. Z te j ro d zin y w y w o d z ił się n ie w ą tp liw ie Jan S m o lik , p o eta z k oń ca X V I w ., sy n K asp ra (o k tó ry m por. poz. 6). W p o e ­ zjach sw y c h S m o lik w y m ie n ia W o lw a n o w ice. Por. W i e r s z e różne. W yd. R om an P o lla k , W arszaw a 1935, s. 31.

16 P io tr R ey — stry j p o ety (zm. 1539), w e d łu g św ia d e c tw a T rzeciesk ieg o „żony n igd y n ie m ia ł”. J e d e n ze str y jó w p o e ty m ia ł n a im ię M ik ołaj; w te k ś c ie n in ie j­ szym id zie w ię c alb o o dw óch'1 'stry jó w R eya: M ik ołaja i P iotra, albo o stry ja P io tra i p o e tę M ik ołaja.

M A T E R IA Ł Y D O B I O G R A F I I M I K O Ł A J A R E Y A 9

tandi ad ecclesiam praedictam parochialem tituli et invocationis Sancti Egidii in Bobin post m ortem et obitum Joannis de Bosczyn ipsius ec­ clesiae ultim i et im m ediati rectoris et possessoris vacantem ab altera partibus primum coram reverendo domino Georgio Myszkowski, iuris utriusque doctore, archidiacono et canonico ac sede vacante ecclesiae Cracoviensis administratore auctoritate ordinaria vertentibus et motis, demum vero coram nobis ex v i specialis com m issionis reverendissim i in Christo patris et domini domini Joannis D ei gratia episcopi Craco­ viensis 17 m oderni a punctis dim issis indecisis pendentibus per hanc nostram sententiam diffinitivam , quod de dominorum assessorum hinc inde per partes nominatorum et locatorum ac de aliorum iuris peritorum consilio pariter et assensu matura intra nos deliberatione praehabita ex his, quae in huiusmodi causa vidim us et testium attestationibus ac aliis coram nobis hinc inde productis et deductis intellexim us, ferim us, in his scriptis dicimus, decernimus, pronuntiamus et declaramus: ius patro­ natus et praesentandi ad ecclesiam parochialem in Bobin ab imm emora­ bili tempore, cuius initii seu contrarii memoria hominum non existit, ad solos heredes et possessores dictae villae Bobin pertinuisse et specta­ sse, pertinereque et spectare debere prout spectat et pertinet ad m oder­ nos heredes et possessores praedictos villae Bobin, ipsosque, semper in possessione v el quasi pacifica et quieta iurispatronatus et praesentandi personam idoneam vacatione occurrente fuisse et esse memoratumque nobilem Jacobum Smolik heredem verum et possessorem legitim um m edietatis villae Bobin paremque in praesentando cum dictis nobilibus Petro et Nicolao Reyow ie fuisse atque gratificationi locum esse ac pro eodem domino Jacobo Wirzba primum dictum dominum administratorem sede vacante, demum vero reverendissim um dominum episcopum Craco- viensem gratificasse; praefatos vero villae W olwanowice heredes et po­ ssessores nunquam in possessione v el quasi iurispatronatus et praesen­ tandi ad ecclesiam in Bobin praedictam extitisse; et propter eam pari­ tatem dictum venerabilem Jacobum Wirzba per praedictum nobilem Jacobum Sm olik in Eobin heredem praesentatum ad ecclesiam prae­ fatam in Bobin instituendum fore instituique debere prout eundem in persona sui procuratoris speciali ad hoc commissione fulciti per manus nostrae suo capiti impositionem instituim us et investim us, curam anima­ rum, adm inistrationem spiritualium et regim en tem poralium sibi com ­ m ittendo et litteras institutionis et investiturae huiusmodi sub titulo

17 B isk u p em k ra k o w sk im b y ł w roku 1536 Jan L a ta lsk i, w ro k u 1537, po p rze­ n ie s ie n iu L a ta lsk ie g o n a a rcy b isk u p stw o g n ie ź n ie ń sk ie , Jan C h o jeń sk i (zm. 1538), k tó rem u n a g ro b ek w y s ta w ił w y m ie n ia n y w n in ie jsz y c h m a teria ła ch Jakub W irzba, k a n o n ik k ra k o w sk i i p u łtu sk i.

et sigillo nostris decernimus; et e x villa praedicta W olwanowice heredi­ bus et possessoribus perpetuum silentium imponimus. Et nihilom inus eundem Sigismundum Szarzyński in litis expensis sibi domino Jacobo Wirzba condemnamus, quarum taxationem im posterum reservam us hac nostra sententia diffinitiva moderata.

Lecta per dominum instante magistro Sim one de Calysch iuxta contumationem term ini ad hodie factam et in praesentia magistri Andreae de Urzandow domini Jacobi Wirzba procuratoris acceptantis dicto magistro Sim one protestante de appellando; praesentibus notariis.

2

K raków 13 III 1543

Z a w i s z a K o z ł o w s k i w y d z i e r ż a w i a p r e p o z y t u r ę w M a ł o g o s z c z y na o k r e s 3 la t o d S t a n i s ł a w a z Bochni, k l e r y k i k r ó l e w s k i e g o . M i k o ł a j R e y w y s t ę p u j e j a k o je g o p o r ę c z y c ie l . (A cta O ffic ia lia 73, f. 329-330).

Arenda praepositurae in Małogoszcz.

Nobilis dominus Zawisza K ozłowski apud acta praesentia persona­ liter constitutus publice recognovit et per expressum fassus est se prae­ posituram in Małogoszcz cum om nibus et singulis decim is agris pratis m olendino et aliis om nibus fructibus redditibus et aliis obventionibus ad dictam praeposituram quomodolibet spectantibus et provenientibus excepto tamen teloneo pro reservata apud venerabilem dominum Stani- slaum de Bochnia 18 clericum Sacrae Regiae M aiestatis et eiusdem prae­ positurae rectorem et possessorem ad triennium arendasse et in arendam accepisse incipiendo huiusm odi arendam a proxim e futuro festo Sancti Adalberti et eandem ad sim ile festum Sancti Adalberti anni Domini 1546 inclusive continuando ratione eius quidem arendae dictus nobilis Zawisza K ozłowski principalis debitor et generosus dominus Nicolaus R ey de Nagłowice pro eo fideiussor dicto domino praeposito anno prae­ senti pro rata et festo Sancti Joannis Baptistae proxim e venturo septua­ ginta marcas pecuniarum num eri et m onetae polonicalis. Sequentibus vero duobus annis singulis im m ediate sequentibus per septuaginta duas marcas pecuniarum pro f[esto] S[ancti] Martini festis et ratis sese proxim e sequentibus e t futuris se soluturos m anu coniuncta et indivisa

18 J e st to n ie w ą tp liw ie S ta n isła w G ą sio rek (p o d p isu ją cy się: A n serin u s, S ta n i­ sła w z B och n i alb o S ta n isła w K leryk a), w y b itn y przed R ey em p o eta p olsk i. Ż ycio­ r y s jeg o zob. w P o l s k i m s ł o w n i k u b i o g r a f i c z n y m t. V II, s. 341 n., pióra H. B arycza. J eszcze przed r. 1538 u z y sk a ł on p rob ostw o w M ałogoszczy (d iecezja g n ieźn ień sk a ), k tó re w y d zierża w ił. W zm ian k a n in ie jsz a ^świadczy o zn a jo m o ści jeg o z M. R ey em , co n ie je s t o b o jętn e z p u n k tu w id z e n ia b io g ra ficzn eg o .

M A T E R IA Ł Y D O B I O G R A F I I M I K O Ł A J A R E Y A 11

unius pro alio cavendo et se debitores principales ponendo sub poenis et censuris ecclesiasticis om nibus exceptionibus iuris et facti rem ediis et signanter beneficio et exceptione in favorem fideiussorum e dicto per expressum renuntiantes subm iserunt et obligaverunt. Casu vero quo durante huiusm odi arenda ipsum venerabilem dominum Stanislaum praepositum praedictum, quod absit decedere contigerit e x tunc si a li­ quid teneretur praefato domino arendatori ab executoribus testam enti eiusdem domini praepositi repetere commisit. Praeterea om nes casus fortuitos si qui quod absit durante huiusm odi arenda intervenerit, ut pote grandine laesa expeditio bellica et locuste, dictae partes iuxta natu­ ram contractus huiusmodi damna ad arbitrium bonorum virorum red­ dere 19 et sustinere debebunt et erunt astricti in expiratione vero huius­ modi arendae dictus dominus K ozłowski arendator omnia quemadmodum in principio arendae acceperit etiam agris sem inatis relictis iuxta inter­ cisas inter se habitas in expiratione arendae relinquere tenebitur et erit astrictus quam quidem arendam dictae partes hinc inde in omnibus punctis clausulis et conditionibus universis sub poenis supradictis tenere et inviolabiliter observare tenebuntur et erunt astricti. Qui quidem arendator et pro eo fideiussor praedictus per m agistrum Laurentium G uzewski consistorii protonotarium quatenus obligatis pareat ad in­ stantiam dicti domini praepositi sunt m oniti et ad declarandum citati praesentibus nostris. 3 K raków 13 I 1546 M i k o ł a j R e y , d z i e d z i c w s i S t a n o w i c e 20 i B o b in , s p r z e d a j e z a 600 z ł o t y c h p o l ­ s k i c h k a p i t u l e k o l e g i a t y S w . A n n y w K r a k o w i e p r a w o p o b ie r a n ia c z y n s z u d z i e r ­ ż a w n e g o z w y m i e n i o n y c h w i o s e k w w y s o k o ś c i 30 f l o r e n ó w r o c z n ie w d w u ra t a c h

po 15 fl o r e n ó w . (A cta A d m in istra to ra lia 3 f. 620-622).

Obligatio census super v illis Słanowice et Bobin pro ecclesia Sanctae Annae in Cracovia collegiata.

Generosus dom inus Nicolaus R ey heres et possessor villarum Słano­ w ice et Bobin in terra Cracoviensi districtu vero Proszoviensi consisten­ tium , ad acta praesentia personaliter constitutus, non compulsus nec coactus sed fretus amicorum suorum consilio, providens suae et suorum bonorum utilitati recognovit palamque fassus est, se censum annuum

19 W te k ś c ie p a leo g ra ficzn e: re d d i s s e .

20 O S ła n o w ica ch por. za cy to w a n ą w p rzyp . 15 w z m ia n k ę z b io g r a fii R eya p ióra T rzeciesk ieg o . W M ateria łach... K n ia zio łu ck ieg o S ła n o w ic e w y m ie n ia n e bardzo często.

triginta florenorum pecuniarum numeri et m onetae polonicalium, quem libet florenorum per triginta grossos computando pro duabus ratis videlicet festorum Pentecostes nunc im m ediate venturo et N ativitatis Dom ini singulis annis solvendum vendidisse et resignasse et de facto vendit et resignat titulo perpetuo in vim tam en reem ptionis fiendae alias na W yderkow venerabilibus viris praelatis et canonicis ecclesiae collegiatae Sanctae Annae in civitate Cracoviensi seu toti capitulo eius- que legitim is successoribus pro summa sexingentorum florenorum n u ­ m eri et m onetae polonicalium quem libet florenorum per triginta grossos computando. Quos quidem sexingentos florenos praefatus generosus dominus Nicolaus R ey venditor praefati census a dictis dominis prae­ latis et canonicis emptoribus in pecunia parata se realiter et cum effectu numerasse, tulisse et recepisse recognovit dictosque dominos emptores quietavit maiorisque securitatis gratia m em oratus dom inus Nicolaus Rey praefatis dominis praelatis et canonicis ecclesiae parochialis Sanctae Annae inscribit, reform at et assecurat huiusm odi summam capitalem sexingentorum florenorum nec non censum annum triginta florenorum singulis annis pro duobus ratis videlicet festorum Pentecosten quindecim florenos pecuniae et Natalis Dom ini reliquos quindecim florenos pecu­ niae solvendum, vendidit, inscripsit in et super duabus villis suis hereditariis nem ini obligati videlicet Słanowice et Bobin in terra Craco­ viensi et districtu Proszowiensi sitis ac super cmethonibus censibus utilitatibus fructibus et om nibus ac singulis bonis quomodolibet ad prae­ dictas villas pertinentibus. Quos quidem colonos seu cm ethones dictarum villarum duos de singulis villis cum pleno mandato aliorum ad acta praesentia ad faciendum obligationem de solvendo praefato censu ante festa Paschae statuere et repraesentare promisit, consensumque regium super venditione praefati census realiter et in effectu praefato capitulo ecclesiae collegiatae Sanctae Annae obtinuit, sim ilem que vel meliorem obligationem huiusmodi census ad acta terrestria vel regalia se facturum obligavit, ut ipsis emptoribus casu non solutionis census vel summae capitalis liberum sit agere quocumque iure vellent. Qui quidem gene­ rosus dominus Nicolaus R ey solutionem huiusmodi census ad ratas prae­ dictas de villis praefatis ac omnibus utilitatibus ad ipsas pertinentibus sterilitate aut destructione bonorum casu fortuito in parte non obstante, dummodo ex eisdem bonis et utilitatibus solutio praefati census extradi poterit, nec m oderationem huiusmodi census aut dilationem temporum se petere et facere promisit ac se suosque successores obligavit non evadendo dictos em ptores de non solvendo censu praedicto quovis quae­ sito colore, ingenio exceptionibus,_ expeditione bellica aut quibuscum­ que exactionibus seu statutis regni et regalibus editis aut edendis,

M A T E R IA Ł Y D O B I O G R A F I I M I K O Ł A J A R E Y A 13

quibus renuntiavit per expressum omnibus et singulariter singulis ac iuri dicendi generalem renuntiationem non valere nisi praecesserit specialis; et censum praefatum ad ratas singulas annis singulis ad acta praesentia v e l ad m anus praefatorum emptorum et eorum procuratori pro tem pore existen ti sine quavis dilatione ac impensa v el damno dictorum emptorum dare et reponere realiter et cum effectu se suosque possesso­ res et cm ethones obligavit et inscripsit usque ad totalem bonorum prae­ dictorum reem ptionem et summae capitalis sexingentorum florenorum pecuriae repositionem. De qua quidem reem ptione et totalis summae repositione debet et tenebitur praefatus venditor dictos em ptores avisa- re et certiores reddere ante sex m enses, ut tem pestive de sim ili censu emendo per eos posset provideri; et nihilom inus adveniente tempore repositionis dictae summae capitalis pecuniarum praefatus venditor et eius successores censum retentum pro praefato tempore solvere integre tenebitur et tenebuntur; et in casu non solutionis census praedicti ad tempora praedicta praefatus dominus generosus Nicolaus R ey suo et suorum successorum nominibus non excludendo etiam cm ethones et factores praedictarum villarum voluit et se submisit posse et debere m oneri personaliter sive etiam per edictum publicum ac per applica­ tionem m onitoriis in facie alicuius ecclesiarum ad instantiam praedic­ torum emptorum, videlicet cathedralis Cracoviensis aut Sanctae Mariae in circulo Cracoviensi aut collegiatae Omnium Sanctorum Cracoviensis, aut in Proszowice infra sex dierum spatium, et non solventes e x ­ communicari usque ad interdictum inclusive auctoritate domini loci ordinarii Cracoviensis vel eius vicarii in spiritualibus generalis Craco­ vien sis aut officialis Cracoviensis; nec a tali m onitione seu citatione appellare v e l a censuris huiusmodi absolutionem petere solutione huius­ modi census v el impensarum non praestita. Qui quidem generosus dom i­ nus Nicolaus Rey se suosque om nes successores ac praedictarum v il­ larum possessores usu fructuarios et colonos solutionem huiusmodi census et im pletionem omnium conditionum in huiusmodi contractu inclusarum et inscriptarum praefatis dominis emptoribus solutorum et praestaturum inscribit et obligat sub poenis et censuris ecclesiasticis et summae capitalis dandae et solvendae; petieruntque partes praedictae venditor et em ptores huiusmodi contractum seu venditionem census praefati triginta florenorum num eri et m onetae polonicalium pro summa sexingentorum florenorum pecuniarum titulo reem ptionis alias na W y- derkow factuum per nos admitti, ratificari et approbari, autoritatem ordinariam apponi et ipsum censum cum conditionibus expressis liber­ tati ecclesiasticae adscribi; et dom inus quantum de iure est, admisit et ecclesiasticae libertati adscripsit, autoritatem ordinariam seu

faculta-tern apponendo et pro praedicto censu et conditionum in tali contractu contentarum in foro ecclesiastico agendum concessit ac ad acta ipsa jngrossare mandavit; praesentis ibidem venerabili [bus] generosis et nobilibus dominis Stanislao Przeborowski canonico Cracoviensi, Lasocki, Nicolao Gaszwiecki, Joanne Cieski testibus circa praemissa.

4

Kraków, 19 III 1546

* A d m i n i s t r a t o r d i e c e z j i k r a k o w s k i e j z a t w i e r d z a n o w e g o p r o b o s z c z a p a r a f i i

B o b i n 2I, Jana Z o le c k ie g o , p r z e d s t a w i o n e g o p r z e z d z i e d z i c ó w M i k o ł a j a R e y a

z N a g ło w ic i J a n a S m o l i k a z W o l w a n o w i c . (A cta A d m in istr a to r a lia 4 f. 476-477).

Ad ecclesiam parochialem in Bobin per liberam resignationem v[enerabilis] d[omini] Jacobi Wirzba canonici Pulthoviensis dictae ecclesiae ultim i et im m ediati rectoris et possessoris vacantem dominus crida contra sua interesse putans huius permissa et in contumaciam praedictorum non comparentium venerabilem dom inum Ioannem Zo- lecki ad eandem parochialem vacantem per generosos d[ominus] N icola­ um R ey de Nagłowice et Joannem Sm olik de W olwanowice praefatae parochialis ratione bonorum suorum hereditariorum in Bobin leg iti­ morum patronorum ad instituendum praesentandum instituere decrevit et prout per m anus suae capiti im positionem instituit et investivit litteras quae institutionis informandam m andavit praesentibus notariis quibus supra.

5

Kraków, 4 IV 1549

M i k o ł a j R e y , d z i e d z i c T o p o li, z a w i e r a u g o d ę co d o p ła c e n i a d z i e s ię c i n na r z e c z Jana B e n e d y k t a k a n o n ik a k r a k o w s k i e g o z a la ta p o p r z e d n ie . (A cta E p isco p a lia 26

f. 174).

Venerabilis dom inus Joannes Benedictus artium et medicinae doctor canonicus Cracoviensis e x una et generosus dom inus Nicolaus Rey, heres in T op ola22 parte ex altera apud acta et coram domino constituti personaliter, talem infrascriptam concordiam et am icabilem composi­ tionem inter se fecisse occasione decimarum manipularium villae Topola pér m edium bonorum virorum e x utraque parte assumptorum, fassi

21 Por. poz. 1 n in ie jsz e g o zbioru.

22 O w s i T op ola d w u k ro tn ie w sp o m in a T rzeciesk i (op. cit.). Jak w y n ik a z jego rela c ji, M ikołaj o d zied ziczy ł o w ą w io sk ę po stry ju . W M ateria łach... K n ia zio łu c- k iego m ie jsc o w o ść w y m ie n ia n a bardzo często.

M A T E R I A Ł Y D O B I O G R A F I I M I K O Ł A J A R E Y A 15

sunt et recognoverunt: quod ipse dom inus Nicolaus R ey pro se e t pro suis cm ethonibus de Topola soluturus est dicto venerabili domino doctori Joanni Benedicto canonico feria sexta ante dominicam Iudica 23 proxima marcas quattuordecim pro decima anni proxime transacti; quantum vero attinet decimam anni m illesim i quingentesim i quadragesimi septim i, quia ipse dom inus Nicolaus R ey allegavit, eandem decim am sibi per reverendissim um dominum episcopum Vladislaviensem tunc canonicum Cracoviensem dono datam fuisse, negotium hoc reiectum est ad ad­ ventum felicem ipsius reverendissim i domini episcopi V ladislaviensis e x Ungaria 24; quodque ipsa decima deinceps debet esse libera et a do­ mino Nicolao R ey et ab eius factore illiberari non debet, sed eam ipsi domino canonico licitum erit vendere cui voluerit; ad quod ipse gene­ rosus dom inus Nicolaus R ey consensit e t se praemissa non impedire sub reincidentia et gravioribus censuris subm isit et obligavit; ipse vero venerabilis dominus Ioannes Benedictus canonicus in beneficium ab­ solutionis a censuris dicto domino. Nicolao R ey et suis subditis colonis in villa Topola consensit. Praesentibus tunc ibidem venerabilibus et nobilibus dominis Ioanne Przerambski, Andrea Przecławski, canonico Cracoviensi, Martino Herbult, V[en]ceslao Ławski, notario terrae Wisz1- nensis, Alberto Przyjem ski.

6 Kraków, 26 IX 1553 O f ic j a ł g e n e r a l n y k r a k o w s k i r o z p a t r u j e s p ó r o p a r a f ią B o b in p o m i ę d z y J a n e m K r u p s k i m , d z i e k a n e m l w o w s k i m , r e p r e z e n t o w a n y m p r z e z J ó z e f a K o n a r z e w s k i e g o , i W a l e n t y m z G łę b o k ie g o , d z i e k a n e m s ą d e c k i m . K o n a r z e w s k i d o w o d z i , ż e p a r a f ia w a k u j e z p o w o d u ś m i e r c i Jana Z o le c k ie g o , p o w o ł u j e się na to , i ż K r u p s k i w y z n a ­ c z o n y z o s t a ł p r z e z p a t r o n ó w p a ra f ii: M i k o ła j a R e y a z N a g ło w ic i K a s p r a S m o l i k a z W o l w a n o w i c . W a l e n t y z G łę b o k ie g o z a p r z e c z a in f o r m a c j i, j a k o b y p a r a f ia is t o t n i e w a k o w a ł a , p o d a j e s ię z a j e j p r o k u r a to r a . O f ic j a ł g e n e r a l n y p o le c a o b u s t r o n o m u d o w o d n i ć p r a w o do p r z e d s t a w i a n y c h p r e t e n s j i . (A cta O ffic ia lia 99 f. 1053-1054).

[Causa] iuris p[at]ronatus e t praesentandi ecclesiae parochialis in Bobin. In causa reverendi domini Ioannis Krupski decani Leopoliensis m agister Josephus Konarzewski, procurator, exhibuit litteras citationis in vim cridae con[tra] sua ex o[fficio] interesse praesentan[das] em a­ nat [as] et legitim e et apparebat exsequenter infamataque illorum con­ tumacia petiit suum principalem ad eandem ecclesiam per decessum olim honorabilis Ioannis Zolecki eiusdem ecclesiae ultim i ac imm ediati

23 N ie d z ie la M ęk i P a ń sk iej.

possessoris seu alias certo modo vacan[tem] ad praesentationem genero­ sorum dominorum Nicolai R ey de Nagłowice et Casparis Smolik de W olwanowice heredum dictae ecclesiae patronorum in contumaciam sua ex offficio] interesse p[raese]ntan[di] instituen[dum] decerni et institui in praesentia venerabilis Valentini a Głębokie, decani Sandecensis, prae­ dicti honorabilis Ioanni Zolecki procura[to]ris asserti, qui negavit ec­ clesiam parochialem praedictam aliquo iustae vacationis modo vacare allegans principalem suum superstitem eiusdem ecclesiae legitim um po­ ssessorem esse. Et dom inus auditor causarum modum vacationis dictae ecclesiae declarare et de eo docere dicto Iosepho Konarzewski, pro­ curatori partique suae decrevit et de mandato procur[ati]onis docere dicto Valentino asserto procuratori ad primam iuris mandavit. Prae­ sentibus Valentino Skuta, Gregorio Gursnen., A lexio Grożewski, Paulo Mokicki et Stanislao Radzicki, notariis publicis testibus.

7 .

Kraków, 13 III 1566

S p r a w a p a t r o n a t u p r a ł a t u r y d z i e k a n ii p r z y k o le g i a c ie W s z y s t k i c h Ś w i ę t y c h w K r a k o w i e . M i k o ł a j R e y , d z i e d z i c w s i L i p y , w y s t ę p u j e w ś r ó d i n n y c h ja k o p a t r o n i k o la t o r w y m i e n i o n e j k o le g i a t y . (A cta O fficia lia 88 f. 928).

Reverendi domini Ioannis Zaborowski, praepositi Sandomiriensis et ad decanatum ecclesiae collegiatae Omnium Sanctorum Crac[oviae] prae- sentati m agister Petrus G awłowski procurator] litteras praesentationis ad decanatum praedictum, morte venerabilis olim Laurentii Warmun- towski, eiusdem decanatus ultim i possessoris, vacante, per illustrissim am et magnificam dominam Sophiam de Sprowa in Jarosław dominam et he­ redem castellanam W ojnicensem etc. item per m agnificam et generosos dominos: Annam de K onary Zborowska, castellanam Crac[oviensem] in Zborow Parva Piasek dotis et ad vitalitatis dominam, una cum magistro Domino Petro castellano Biecen[si] et Ioanne Nicolao ac Andrea Zbo­ rowski, filiis suis, in dicta Parva Piasek heredibus, item per Stanislaum Gnojeński, in Magna Piasek heredem, vicecapitaneum Novae Civitatis Korczyn, item per Iacobum Gnojeński, etiam in Magna Piasek heredem, vicecapitaneum Zarnoviensem, item per Iacobum Chlewicki, bonorum Oharsy [?] heredem, item per Nicolaum R ey in Lipy heredem, dicti decanatus legitim os patron[os] et collatores sigillis ipsorum communitas et m anibus propriis subscriptas de persona sui principalis factas, salva tamen recognitione sigillorum et manuum in eiusdem litteris praesen­ tationis contentorum loco et tempore suis congruis et opportunis fact[is] et inscriptis produxit praesentibus^ notariis et me.

M A T E R IA Ł Y D O B I O G R A F I I M I K O Ł A J A R E Y A 17

8

Kraków, 1592

S y t u a c j a k o ś c i o ła w P o l k o w i c a c h 25, p o s i a d ło ś c i K r z y s z t o f a R e y a , s y n a M i k o ­ ł a j a 2B. K r z y s z t o f o d b u d o w a ł p le b a n i ę , z b u r z o n ą o n g iś w r a z z k o ś c i o łe m p r z e z ojca, n a z b ó r p r o t e s t a n c k i . (A rch iv i C o n sisto ria lis v isita tio n u m lib er I f. 43) 27.

Andrea a Żarnów, ecclesiae collegiatae Sandom iriensis vicarius e x comm issione Martini Szyszkowski, archidiaconi visitatore.

V illa Popkowice nobilis Christophori Rey. Ecclesia lignea tituli Sanctae Annae parochialis tecto novo m unita ante ut creditur dedicata valloque circumdata etc. Haec ab aliquot et triginta annis per nobilem olim Nicolaum R ey sacrae regiae m aiestatis aulicum praefatae vero villae Popkowice dominum hereditarium prophanata, thesauro, vestibus sacris et peculio ecclesiastico spoliata direptaque.

Dom us plebanis per nobilem Christophorum R ey filium praenominati Nicolai prophanatoris noviter et denuo est exstructa. Idem Christo- phorus R ey fovet in ea quendam Christophorum a Bodzeczyn, ut ferunt apostatam de ordine religionis sancti Dom inici sectae evangelicae qui in eadem ecclesia serit zizaniam hoc est dogmata Sanctae Romanae Ec­ clesiae contraria praebet. ,

Sunt praeterea agri, horti, prata ad praefatam ecclesiam ex antiquo spectantia sed [ea] idem dominus modernus R ey occupavit. Sunt et duae decimae m anipulares utpote de v illis Popkowice et Skorczyce parocho Popkowicensi pertinentes, quarum valor centum marcarum; quas ante parochus libere decimavit. Patronus est idem nobilis Christophorus Rey de eadem Popkowice. Infantes sine baptismo et alii, adultiores hom ines christiani sine sacramentis, ach, Bone Deus, moriuntur; alii quoque furtivo frequentant in ecclesiam Urzędowiensem. Ex relatione fide dignorum hominum oppidanorum Urzędowiensium.

25 O P o p k o w ica ch w sp o m n ia ł T rzeciesk i (op. cit.): „[...] P o ty m m u b y ł d ał P a w e ł B y stra m , b rat jeg o b lisk i, b ezp ło d n y m b ęd ą c, d w ie w s i w lu b e lsk ie j ziem i: P o p k o w ice i S k o rczy ce, i sp u ś c ił m u je b y ł je sz c z e za ży w o ta s w e g o ”. W M a t e r i a ­

łach... K n ia zio łu ck ieg o P o p k o w ice w y m ie n io n e k ilk a k ro tn ie. S z c zeg ó ły d oty czą ce

zb u rzen ia p rzez R ey a k o ścio ła k a to lic k ie g o w P o p k o w ica ch o g ło si n ie b a w e m n a p o d sta w ie d o k u m en tó w p r zech o w y w a n y ch w W ojew ód zk im A rch iw u m L u b elsk im dr M aria S ta n k o w a .

26 S y n M ik o ła ja R eya, K rzy szto f, w y m ie n io n y je s t p a rok rotn ie w M a teria łach... K n ia zio łu ck ieg o ; b liż sz e d an e b io g ra ficzn e n iezn a n e.

27 W o d p isie K o zick ieg o m y ln ie III za m ia st I. K sięg a m a ty tu ł w języ k u p o l­ sk im , d o p isa n y p ó źn iej: „ W i z y t a w A r c h i d i a k o n a c i e Z a w i c h o w s k i m A n d r z e j a z Ż a r ­

n o w c a , w i k [ a r i u s z a ] k o le g [ ia t y ] s a n d o m i e r s k i e j z r [ o k u ] 1592. Z p o lecen ia M arcina

S zy szk o w sk ieg o , a rch id ia k o n a Zaw ichost [kiego] k an on [ik a] k ra k fo w sk ieg o ] [herbu O stoja], p rep o zy ta słu ck ieg o , p ó źn iejszeg o b isk u p a k ra k [o w sk ieg o ]”.

SP R A W A K A N O N U P O L SK IC H PO EZYJ SZ Y M O N A SZYM O NO W IC A 1

Szymon Szym onowie był — jak wiadomo — poetą piszącym w dwu językach: po polsku i po łacinie. Rozważania niniejsze dotyczą jedynie polskiej części jego poetyckiej puścizny. Na w stępie spróbujmy w yliczyć polskie utw ory poetyckie Szymona Szym onowica, drukowane za życia autora oraz zachowane jedynie w rękopiśm iennych kopiach, autografy bow iem polskich poezyj tw órcy Sielanek nie dochow ały się do naszych czasów. Najpierw w ym ieńm y utw ory drukowane za życia poety w kolej­ ności, w jakiej autor udostępniał je odbiorcom:

1. Mulier fortis — wierszowana parafraza fragm entu jednego roz­ działu biblijnych Ksiąg przypow ieści, zwanych także Przypowieściam i

Salomonowymi (rozdz. 31, 10 nn.). Wiersz ten — pierw szy znany nam

wydrukowany utwór poetycki Simonidesa w języku polskim — znajdu­ jem y w odbitym w roku 1592 w Drukarni Łazarzowej w Krakowie Stanisława Sokołowskiego Epithalamion sive benedictiones nuptiales ad

Sigismundum III, Poloniae regem et Annam Austriacam, coniugem eius.

Utwór Simonidesa znajduje się na s. 26— 28 tego druku, zamieszczony po przytoczonym w języku łacińskim fragm encie tekstu biblijnego (s. 23— 24), zatytułow anym Mulier fortis, oraz po wierszowanej, również łacińskiej, parafrazie tego fragm entu poprzedzonej tytułem : Idem car­

mine explicatum, a podpisanej: Seb. Felstinius (s. 24— 26). Polska w ier­

szowana parafraza tekstu biblijnego poprzedzona została nagłówkiem:

Toż po pol/ku/ p r z e z Sym onâ Simonide/a.

2. S L I U B II Opisanij przez Symonâ Simonidela. II Na Feście Jego Mości II Pana Adama Hieronima II Sieniäwfkiego. || WE LWOWIE || D ru­ kował M âciey B em arth. || Roku/ 1 5 9 3. II. Potem w roku 1614 utwór ten po dokonaniu drobnych poprawek stylistycznych wchodzi do zbioru

Sielanki jako pozycja jedenasta ptУ Slub.

S Z Y M O N O V IC IA N A 19

3. Dwa krótkie wierszyki pt. Za P o tro jn ym Sym on Simonides i Tenże, zamieszczone na początku przy wydaniu Potrojnego z Plauta Piotra Cie­ klińskiego. W Zamościu, w Drukarni Akâdem iey, Marcin Łęski, Roku

1597. W ierszyki te znajdują się na к. )?(ш verso i к. )?(IV recto. 4. DO WACŁAWAllZAMOYSKIEGO. II. Poem at zawierający 110 w er­ sów, opatrzony na końcu notą: Roku 1610. Dnia Stycznia pierwszego\\

w Putatyńcach p ifa ł SIMON SIMONIDES.H. Wydanie odbite bez adre­

su wydawniczego, raczej nie w Drukarni Akademii Zamojskiej.

5. S I M O N A II S I M O N I D E S A II SIELANKI. || [sygnet Drukarni Akademii Zamojskiej, przedstawiający husarza na koniu (ten sam sygnet na karcie tytułow ej Potrojnego z Plauta Piotra Cieklińskiego z roku 1597) i dalej:] Cum Gratia & Priuilegio S.R.M. II W Drukarni Akâdem iey Zam oyskiey II Drukował Marcin Lęfki. II Roku 1614. ||. Pierwodruk prócz dedykacji zbiorku M ikołajowi W olskiemu, m arszałkowi nadwornemu koronnemu, oraz 20 sielanek zawiera jeszcze na k. Oł— O4: N A G R O B - K I II ZBIERANEJ DRU- Il ZYNY. ||.

Nagrobki te, jak inform uje poprzedzająca je nota wydawcy, Marcina

Łęskiego, napisać miał Szym onowie „jeszcze w m łodości”, sam zaś w y ­ dawca m iał je m ieć w swej dyspozycji „od kilkunastu lat”.

6. E L E G I A II NA POGRZEB II WIELMOŻNEY PA NNY || IEY MOŚCI PA N N Y ZOPHIIEY || S I E N I A W S K I E Y II PODCZASZAN- KI KORONNEY. II W ZAMOSCIV II W Drukarni Akâdemiey, drukował Chryfztoph II Wolbromczyk, Roku Pańfkiego 1617. II. Na końcu utworu zamieszczono notę: Simon Sim onides pisał roku 1617. || W m iesiącu czerwcu. II.

Na tym kończy się lista zachowanych do dziś polskich utworów poetyckich Simonidesa wydrukowanych za życia autora. Z poezji pol­ skich autora Sielanek nie drukowanych za życia tw órcy wym ienić trzeba na pierwszym m iejscu poemat polityczny napisany w latach roko­ szu Zebrzydowskiego, w ypełniający dw ieście wersów trzynastozgłosko- wych.

Utwór ów w różnych kopiach w ystępuje pod rozmaitym i tytułam i: 1. R y tm po pogromieniu na teraźniejsze rozruchy — taki tytu ł w rkpsie Biblioteki Miejskiej im. E. Raczyńskiego w Poznaniu nr 18 (dalej dla oznaczenia tej kopii stosuję skrót: R acz.)*, w rkpsie Biblioteki

Czarto-1 R kps B ib lio te k i M iejsk iej w P o zn a n iu im . E. R a czy ń sk ieg o nr 18 — grube fo lio z X V II w ., silv a z a w iera ją ca „różne czy n n o ści rok oszu Z eb rzy d o w sk ieg o ”, por.

K a ta l o g B i b l i o t e k i R a c z y ń s k i c h w Poznaniu . O p ra co w a li M. E. S o s n o w s k i

i E. К u r t z m a n n, t. I, P ozn ań 1885, s. X L I I—LI. R y t m po p o g r o m i e n i u . . . na k. 248 V — 251 V .

ryskich w Krakowie nr 339 (dalej skrót: Czart. 1) 2, w rkpsie dawnej Biblioteki Tarnowskich w Dzikowie nr P. III. N 7, dziś zresztą zaginio­ nym (podaję za J. Czubkiem 3, dalej skrót: Dz.); 2. Tragedy ja rokoszowa

na teraźniejsze rozruchy — tak w rkpsie Biblioteki Krasińskich nr 254,

dziś zniszczonym (podaję za C zubkiem 4, dalej skrót: Kr.); 3. Lutnia

rokoszowa — tak w rkpsie Biblioteki Jagiellońskiej nr 102 (dalej skrót:

Jag. 2 ) 5, w rkpsie Biblioteki Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we W rocławiu nr 3563/II (dalej skrót: O ssol.)6, w rkpsie Biblioteki Akademii Nauk USSR w e Lw ow ie (dawny rkps O ssolineum nr 4502/11, dalej skrót: L w. ) 7 i w zaginionym rkpsie Załuscianum R. IV. fol. 74, zawiera­

2 R kps B ib lio te k i C zartorysk ich w K rak ow ie n r 339, fo lio z X V II w ., R o k o s z

Z e b r z y d o w s k i e g o 1605— 1608, A cta, o ra tio n es, scrip ta , e p is tu la e , carm in a etc. p u b lica

se d itio n e m Z eb rzyd ovian am 1605— 1608 illu str a n tia , por. J. K o r z e n i o w s k i ,

C a ta lo g u s C o d i c u m m a n u s c r i p t o r u m M u sei P r i n c i p u m C z a r t o r y s k i C ra c o v ie n s is,

Vol. I, C racoviae 1887— 1893, p. 66— 67. R y t m p o p o g r o m i e n i u n a t e r a ź n i e j s z e r o z ­

r u c h y n a k. 480 V — 483.

3 J. C z u b e k (P i s m a p o l i t y c z n e z c z a s ó w r o k o s z u Z e b r z y d o w s k i e g o 1606— 1608. Г. I: P o e z j a r o k o s z o w a . W ydał..., K rak ów 1916, s. 315) stw ierd za , że u tw ó r zn a jd o w a ł się tu na k. 315 v. (i za p ew n e k ilk u n a stęp n y ch — J.P.). A . C h m i e l (R ę k o p i s y

b i b l i o t e k i hr. T a r n o w s k i c h w D z i k o w i e , K ra k ó w 1908, s. 17) rk p s P . III nr 7 c h a ­

r a k tery zu je n a stęp u ją co : „T rak taty o rok oszach i k o p ie ró żn y ch p ism , u n iw ersa łó w , z k sią g ziem sk ich , ep ig ra m m a etc., d o ty czą ce d a w n ie jsz y c h ro k o szó w w P o lsc e , g łó w n ie z la t 1606— 1608 » ex o rb ita n cy e an n i 1632« (R ok oszovian a). R kps pap. fo lio , gruby tom , p a g in a cje różn e, p isa n y p rzew ażn ie jed n ą r ęk ą w X V II w ., орг. Чг sk. n o w a ”.

4 W g J. C z u b k a (P i s m a p o l i t y c z n e z c z a s ó w r o k o s z u Z e b r z y d o w s k i e g o , t. I, s. 315) u tw ó r zn a jd o w a ł s ię n a k. 202 (i za p ew n e k ilk u n a stęp n y ch — J.P.) rk p su 254 B ib lio te k i K ra siń sk ich ; k ró tk i o p is teg o rk p su , m a ją ceg o p och od zić z X V II w ., p od aje w stę p C zubka do P i s m p o l i t y c z n y c h . . . , t. I, s. IX . S y g n a tu ra pod an a p rzez C zubka p o ch o d ziła z d a w n eg o in w en ta rza b ib lio te k i i n ie p o k ry w a się z n u m eracją k a ta lo g u F. P u ła sk ieg o (O p is 815 r ę k o p i s ó w B i b l i o t e k i O r d . K r a s i ń s k ic h , W arszaw a 1915, s. 390), k tó ry pod n rem 254 r e je str u je in n y rkps X V II -w ie c z n y , m a ją cy ty lk o 40 k art i za w ie r a ją c y n ie m a te r ia ły d o ty czą ce ro k o szu Z eb rzy d o w sk ieg o , le c z M ik o ­ ła ja M arch ock iego H i s t o r i ę m o s k i e w s k i e j w o j n y [...] (1609— 1612).

5 R kps B ib l. J a g ie ll. nr 102, grube fo lio (stronic 1125) z w . X V II, p isan e r ó ż ­ n y m i ręk om a, z a w iera ją ce sporo m a teria łó w ro k o szu Z eb rzy d o w sk ieg o , por. W. W i- s ł о с к i, K a t a l o g r ę k o p i s ó w B i b l i o t e k i U n i w e r s y t e t u J a g ie l lo ń s k ie g o , K ra k ó w 1877— 1881, s. 38—39. L u t n i a r o k o s z o w a tu na s. 250—252.

6 R kps O sso lin eu m 3563/11, fo lio z X V II w ., z A rch iw u m M n iszk ów , zaw iera „M iscellan ea X V II w .” ; por. I n w e n t a r z r ę k o p i s ó w B i b l i o t e k i Z a k ł a d u N a r o d o w e g o

im . O s s o l iń s k i c h w e W r o c ła w iu . P od red. I. T u rsk iej, t. I, W rocław 1948, s. 183. L u t n i a r o k o s z o w a tu n a k. 116—119.

7 D a w n y rk p s O sso lin eu m 4502/11, X V I I -w ie c z n e fo lio , z a w iera ją ce „ M iscella ­ nea, p rzew a żn ie m o w y , w ie r sz e itp. z X V II w .”; por. I n w e n t a r z r ę k o p i s ó w B ib l io t e k i

Z a k ł a d u N a r o d o w e g o im . O s s o l iń s k i c h w e L w o w i e (nr 1505— 5500), m a szy n o p is p o ­

w ie lo n y , L w ó w 1926, s. 374. L u tn i a r o k o s z o w a tu n a k. 191 v — 194 v. w śród liczn ej g ru p y w ie r sz y n o szą cy ch (od k. 180 v.) ty tu ł S p i ż a r n i a f r a s z e k r o z m a it y c h .

S Z Y M O N O V IC IA N A 21

jącym zbiór pt. Torba dworska 8; 4. R y t m polski — tak w rkpsie Biblio­ teki PA N w Krakowie nr 792 (dalej skrót: P A N )9; 5. Lutnia rókoszań-

ska — tak w rkpsie Biblioteki Czartoryskich w Krakowie nr 1888 (dalej

skrót: Czart. 2) 10 i w rkpsie Archiwum Głównego Akt Daw nych w War­ szawie, zespół: Archiwum Publiczne Potockich nr 89 (dalej skrót: Pot.) n . Jedna kopia, znajdująca się w rkpsie Biblioteki Jagiellońskiej nr 47 (dalej skrót: Jag. 1 ) 12, pozbawiona jest zupełnie tytułu.

Spośród w szystkich w ym ienionych wyżej kopii jedynie w dwu, Czart. 2 i Pot., wyraźnie zaznaczono autorstwo Simonidesa: Lutnia

rokoszańska Simon Simonidesa. Dodajm y zresztą, iż obie te kopie są

późne (schyłek XVII lub XVIII w .) 13. We wszystkich starszych, XVII- -w iecznych kopiach utwór w ystępuje anonimowo. Sytuacja taka skła­ niać m usi do pewnej ostrożności, problem y autorstwa pozostających w rękopisach w ierszy XVII i X V III-w iecznych to przecież okrutna dżungla, prowadząca na m anowce w ielu badaczy. Sprawa autorstwa

R y tm u po pogromieniu. .., choć nie kwestionowana przez nikogo, wy*

maga jednak omówienia.

W ybitny znawca literatury staropolskiej, Aleksander Brückner, bez żadnych zastrzeżeń uznaje R y t m po p o g ro m ie n iu .. . za utwór Szym ono­ wica 14. System atycznego wyw odu stwierdzającego autorstwo Simonide- sowe Brückner wprawdzie nie przeprowadził, ale dla uzasadnienia swego przekonania wskazuje na liczne zbieżności, treściow e i frazeologiczne,

3 Por. A. B i e l o w s k i , S z y m o n S z y m o n o w i e , K ra k ó w 1875, s. 6 (odbitka z P a m i ę t n i k a A k a d e m i i U m ie j ę tn o ś c i, t. II); A. B r ü c k n e r , w s tę p do t. II W i r y -d a r z a p o e t y c k i e g o J. T. T r e m b e c k i e g o , L w ó w 1911, s. X V W g A . B i e l o w s k i e g o L u t n i a . . . m ia ła się zn ajd ow ać n a s. 76 (i za p e w n e n astęp n ych ).

9 R kps B ib lio te k i P A N w K ra k o w ie nr 792, fo lio z X V II w ., za w ie r a ją c e „A kta i p ism a d o ty czą ce rok oszu Z eb rzy d o w sk ieg o ” ; por. J. C z u b e k , K a t a l o g r ę k o ­

p i s ó w A k a d e m i i U m i e j ę t n o ś c i w K r a k o w i e , K ra k ó w 1906, s. 132. R y t m p o l s k i na

k. 95— 97 v. i 99, kk. 96 i 97 oraz 98 i 99 p rzesta w io n e.

10 R kps B ib lio te k i C zartorysk ich n r 1888, grube fo lio ze sc h y łk u X V II w ., k tóre w y p e łn ia „Zbiór w ie r s z y ” ró żn y ch a u to ró w X V II w ., por. I n w e n t a r z B ib l i o ­

t e k i (m aszyn op is op raw n y). L u tn i a r o k o s z a ń s k a tu n a s. 16— 22.

11 R kps A rch iw u m P u b liczn eg o P o to ck ich n r 89, fo lio p isa n e w k oń cu X V III i p o czątk u X I X w ., „ P oem aty, o d y, p a n e g ir y k i i różn e w ie r sz e p o to c z n e ”, por. W. S e m k o w i c z , P r z e w o d n i k p o z b i o r z e r ę k o p i s ó w w i l a n o w s k i c h , W arszaw a 1961, s. 85. L u t n i a r o k o s z a ń s k a tu na s. 103— 107.

12 R kps B ib l. J a g ie ll. nr 47, fo lio z p ierw szej p o ło w y X V II w ., k art 58 i 28 (w sp ó ło p ra w n e), por. W. W i s ł o c k i , K a t a l o g . . . , s. 16. In te r e su ją c y n as u tw ó r na k. 26— 28 d ru giej p a g in a cji. T ek st b ez ty tu łu i w w . 67— 119 w y stę p u ją n ie w sw o im m ie jsc u , le c z po za k o ń czen iu utw oru .

13 Por. p rzy p isy 10 i 11.

14 A. B r ü c k n e r , S t u d i a n a d l i t e r a t u r ą w i e k u X V I I , cz. I, R ozp raw y W y­ d zia łu F ilo lo g iczn eg o A U , t. L V II, s. 37—40, K ra k ó w 1919.

m iędzy tekstem R ytm u . . . i Sielanek Szymona Szymonowica. Polem izując z Kornelim Heckiem, który sielankę IX K ie rm asz datuje w 1613 r . 15, Brückner pisał:

[...] sie la n k a IX K i e r m a s z n ie p o w sta ła w d ru giej p o ło w ie 1613 r., lecz jest sp ółczesn ą L u t n i r o k o s z a ń s k i e j z r. 1607, p o w ta rza jej m y ś li i sło w a , np. „jakie d zieje, ta k ie p ie n ie ” w . 43 = „w sm u tn y w ie k sm u tn e słu ży p ie n ie ”, L u tn i a w . 12 16.

W toku dalszego wyw odu Brückner zwraca uw agę na aktualny cha­ rakter aluzji, którą zawierają Alcydowe słowa wypowiedziane w w. 130—

136 sielanki IX do Dyjanny, zalecające jej, b y nie zajączki i nie sam y, lecz „szkodźców w ielkich” zabijała. Potwierdzają to będące swoistym komentarzem ww . 139— 144 tejże sielanki:

I w ie lc y k ró lo w ie, G d yb y n a A lcy d o w y m p o leg a li sło w ie, R aczej b y W ołhę abo D unaj w o jo w a li, A z ta m ty c h p a ń stw b ogate p lo n y zaw racali. M n iej b y do u k rzy w d zen ia b y w a ło p rzy czy n y I sta ły b y w p ok ojach d om ow e ch róścin y.

Nietrudno w ostatnich dwu cytow anych wierszach odczytać nawiąza­ nie do lat rokoszu Zebrzydowskiego. Dodajm y jednak, iż słowa te, a jesz­ cze bardziej zawarte w nich m yśli wykazują wyraźną zbieżność z końco­ w ym i akordami R y tm u po pogromieniu. . .:

C ny k ró lu , p rzyp asz jen o do b ok u b ro ń sw o ję, A w sia d a j n a r z e ź w i koń! U jrzy sz lu d zie sw o je , U jrzy sz w ła sn ą p o w o ln o ść, P o la k i c n o tliw e ,

K rólom , p an om sw y m , słu ży ć za w sze n ie le n iw e [ . . . ] [ . . . ] ta k n a w s z y s tk ie stro n y N aród n asz b ęd zie, jako b y ł, n ie z w y c ię ż o n y .

I ty sła w ą o b ło k ó w d o tk n iesz, a te w rza w y U cich n ą , gd y n a stą p ią w a ż n ie js z e zab aw y. R obić lu d e m ty m , r o b ić p otrzeb a k o n ieczn ie!

(w w . 187— 190, 193— 197)

Przykładów zbieżności m yśli lub też zbieżności słow a (często splecionych nierozerwalnym węzłem ) odnaleźć można w Sielankach i w R y tm ie po

pog ro m ieniu.. . znacznie więcej:

1. K to n a m ało pogląd a, łacn o się o m y lić.

( R y t m , w . 166)

15 K. H e c k , S z y m o n S z y m o n o w i c z (S i m o n S im o n id e s ). Jego ż y w o t i d zieła . Cz. II i III, R ozp raw y W yd ziału F ilo lo g iczn eg o A U , t. X X X V II, K ra k ó w 1903, s. 217.

S Z Y M O N O V IC IA N A 23

M ałym trzeb a o ch ran iać w ie la , kto ża łu je M ała d la w ie la , często n a w sz y stk im szkoduje.

(S iel. IX , w w . 155— 156) W ielk i sw ar trzeb a g a sić szk od am i m a ły m i.

(S iel. V II, w . 124) 2. Tu T atarzyn p lu n d ru je i w o ln y m i w ro ty

W ypada, i co m iesią c czy n i s w e od w roty.

( R y t m , w w . 23—24)

D ziś się w sz y sc y za zy sk iem b ezecn y m udali, A T atarzyn k ilk a k ro ć co rok sio ła pali.

(S iel. X V II, w w . 119— 120)

3. W spomnienie dawnych zw ycięstw wodzów polskich:

A on i zam k i brali, o n i p o sia d a li M ożne p a ń stw a i ro g i tyran om ścierali. L ęk a ł się h ard y są sia d , a n a w s z y s tk ie stron y P łu ż e ł pokój su ro w y m m ę s tw e m ogrodzony.

( R y t m , w w . 15— 18)

[ . . . ] jak o gd y n a s zd ra d liw i są sied zi P o d sia d a ją . P rzed ty m n as n a w s z y s te k św ia t znano, A cz i tera z nad W ołhą przed n a m i zadrżano.

(Siel. X V II, WW..122— 124).

4. W podobny sposób, przy użyciu tego samego zwrotu przysłow io­ wego, sform ułowana została umoralniająca refleksja:

P rozn o w ęd zid ło w śc ią g a ju ż raz na k ie ł w z ię te .

(R y t m , w . 154)

T ak to b y w a : i tw a rd a k ryga n a k ie ł bierze; Z łe i m ię k k ie w ęd zid ło . N a le p ie j stać w m ierze.

(S iel. IX , w . 21— 2 2 ) 17

5. Określenie wzniosłości sław y w ielkich ludzi i ich znakomitych uczynków:

I ty sła w ą ob ło k ó w d o t k n ie s z .. .

( R y t m , w . 195)

17 B r ü c k n e r (ibid., s. 40) stw ierd za , że o a u to r stw ie S im o n id eso w y m Lutn i... św ia d czy m . in. u ż y c ie sło w a „k ryga” — w . 151: „C zęściej k o ń w tw a rd ej k ryd ze ch od zić n a u c z o n y ”, z e sta w ia ją c te n w e r s z w . 21 siel. IX . M ożem y tu d o ­ dać, iż sło w o to w p od ob n ym k o n te k śc ie fra zeo lo g iczn y m w y stę p u je u S zy m o n o - w ic a częściej: „T rudno k ry g ą o k ró cić p rzyrod zon e ż ą d ze” (Do W a c ł a w a Z a m o y ­

s k ie g o , w . 53), „A k to w k rygach m a żądze, k to n a sw y m p r z e sta w a ” (siel. V II,

w . 24). J e d n o cześn ie d od ajem y, iż w R y t m i e . . . w w . 151 w n iek tó ry ch o d p isa ch (Racz., Czart. 1) m a m y „w tw a rd ej u zd zie”, w in n y c h zaś (Lw ., O ssol., Jag. 2, P A N , Jag. 1, Czart. 2, Pot.) „w tw a rd ej k r y d z e ”. S zy m o n o w ie m ó g ł jed n a k o s ta ­ te c z n ie u ży w a ć ob u ty c h rzeczo w n ik ó w . S tąd , n ie p rzecząc b y n a jm n iej B r ü c k n e - ro w i, do w y w o d u jeg o m u sim y s ię tu o d n ieść z p ew n ą ostrożn ością.