ANN A KRAUZE, DANUTA DOMSKA, DANUTA BOBRZECKA, ZOFIA BENEDYCKA
D Y N A M I K A Z A W A R T O Ś C I P R Z Y S W A JA L N E G O M O L I B D E N U W R Ó Ż N Y C H R O D Z A J A C H G L EB U Ż Y T K O W A N Y C H R O L N I C Z O
Katedra Chemii Rolnej Akademii Rolniczo-Technicznej w Olsztynie
WSTĘP
Ze względu na stosunkowo niską zasobność gleb polskich w przyswajalne formy molibdenu zwraca się uwagę na potrzebę stosowania tego składnika w nawożeniu roślin [2, 5]. W prognozowaniu nawożenia molibdenem należy również uwzględnić duże wahania w zawartości przyswajalnego molibdenu w glebach, uzależnione od ich składu granulometrycznego, odczynu oraz od stosowanych nawozów mineralnych, zwłaszcza azotowych i fosforowych [1 -4].
W podjętych wieloletnich badaniach prześledzono dynamikę przyswajalne go molibdenu w zależności od zastosowanego nawożenia na glebach upraw polowych i użytków zielonych w warunkach północno-wschodniej Polski.
METODYKA
W latach 1970-1988 przeprowadzono doświadczenia polowe na gruntach ornych i na trwałym pastwisku (RZD Tomaszkowo, PGR Garbno). Były to gleby o zróżnicowanym składzie granulometrycznym i odczynie oraz zasob ności w przyswajalny fosfor, potas i molibden (tab. 1).
Doświadczenia założono metodą losowanych bloków w czterech powtórze niach. Powierzchnia poletek wynosiła 30 m 2, do zbioru 25 m2 (grunty orne) oraz 1 ha, a do zbioru 48 m2 (pastwisko).
Nawożenie podstawowe przeprowadzono zgodnie z zaleceniami agrotech nicznymi właściwymi dla danego gatunku roślin. Nawożenie molibdenem stosowano na piasku luźnym, na którym uprawiano przemiennie żyto i
zie-mniaki, w pierwszym roku zmianowania przedsiewnie doglebowo w dawce 0,5 kg Mo na 1 ha, w postaci molibdenianu amonu. Na glebie wytworzonej z piasku gliniastego mocnego przy 6-letnim zmianowaniu roślin molibden (Mo) zastosowano w dawkach 0,5, 1,0 i 2,0 kg/ha w 1983 roku w formie oprysku roztworem molibdenianu amonu. Na glebie wytworzonej z gliny ciężkiej nawożenia molibdenem nie stosowano.
Tabela 1
Niektóre właściwości gleb w warstwie 0-20 cm Som e properties of soils in the layer of 0-20 cm
Rodzaj gleby O biekt Lata badań g ^ ^ n u l o m e t r y -'V . treatm ent Study years . o. i Soj| ^czna
granulom etric group
1 1983 piasek luźny 5 3,6 1,0 3,5 6,0 0,07
-1985 loose sand
2 1983 piasek gl. mocny 20 6,0 1,8 5,8 17,7 0,14
-1988 strongly loamy sand
3 1970
-1980
glina ciężka
heavy loam 50 6,4 3,8 3,5 20,0 0,03
Próby glebowe pobierano przed założeniem doświadczenia oraz po sprzęcie roślin, a na pastwisku jesienią po ostatnim wypasie.
Analiza laboratoryjna gleb obejmowała oznaczenie: pH w 1 n KC1, składu granulometrycznego metodą Casagrande’a w modyfikacji Prószyńskiego, za wartości węgla według metody Tiurina oraz przyswajalnego fosforu i potasu metodą Egnera-Riehma. Zawartość przyswajalnego molibdenu w glebie ozna czono m etodą Grigga.
W Y N I K I B A D A Ń
Przeprowadzone badania nad zachowaniem się molibdenu w różnych ro dzajach gleb wytworzonych z piasku luźnego, piasku gliniastego mocnego i gliny ciężkiej (tab. 1), a użytkowanych w uprawie polowej w 4- i 6-letnim zmianowaniu oraz jako pastwisko, wykazały, że zawartość molibdenu zależała w dużym stopniu od rodzaju gleby i stosowanego nawożenia mineralnego.
Stwierdzono, że dawka Mo 0,5 kg/ha łącznie z NPK w ilości 330 kg/ha na glebie o składzie granulometrycznym piasku luźnego i niskiej zasobności w molibden przyczyniła się do istotnego zwiększenia zawartości przyswajalnego molibdenu (tab. 2). Procent frakcji Fraction percent <0.02 mm Zawartość - Content pH KCl materia organiczna organie matter i%] m g /l(J0 g Mo m g/kg
Tabela 2
Dynam ika zawartości przyswajalnego molibdenu na glebie wytworzonej z piasku luźnego użytkowanej rolniczo Dynamie of available m olybdenum in arable loose sand
O biekt Treatm ent pH KCl Nawożenie Fertilization NPK kg/ha
W apnow anie (Ca) i nawożenie uzupełniające Liming (Ca) and
supplementary fertilization
Zawartość przyswajalnego m olibdenu Available m olybdenum content
[mg/kg] 1983* 1984 1985 1986 1 3,6 110 - 0,08 0,08 0,09 0,08 4,0 110 Ca 0,12 0.12 0,11 0,11 2 3,8 330 - 0,09 0,12 0,14 0,13 4,1 330 Ca 0,09 0,12 0,12 0,12 3 3,8 330 Mg 0,12 0,15 0,15 0,13 4.4 330 Ca, Mg 0,14 0,13 0,12 0,12 4 4,2 330 Mg, Cu, Zn, Mn, В 0,20 0,44 0.46 0,44 4.8 330 Ca. Mg, Cu, Zn, Mn, В 0,27 0,55 0,55 0.53 N IR ( L S D ) 0 ,0 5 = 0 ,0 2 R o k n a w o ż e n ia M o - M o f e rtiliz a tio n y e a r
Duże nagromadzenie przyswajalnego molibdenu w badanej glebie, połą czone ze wzrostem jej zasobności w molibden z niskiej do średniej zawartości tego składnika [6], zaobserwowano natomiast w obiektach nawożonych dodat kowo miedzią, cynkiem, manganem i borem. Nawożenie to działało bardziej efektywnie po zwapnowaniu gleby, przyczyniając się do wzrostu jej zasobno ści w przyswajalny molibden z niskiej do średniej (1983 rok) oraz ze średniej do wysokiej zawartości (lata 1985 i 1986). W omówionych przypadkach korzystne zmiany w zawartości przyswajalnego molibdenu wynikały ze sty mulującego oddziaływania wyższego odczynu i wprowadzonych mikroele m e n tó w [2, 4] j a k o c z y n n ik ó w sty m u lu ją c y c h u r u ch o m ien ie n i e r o z puszczalnych form molibdenu w glebie.
Wyniki badań uzyskane na glebie o składzie granulometrycznym piasku gliniastego mocnego wykazały, że w celu poprawienia zasobności tej gleby w molibden należy zastosować wyższe niż na glebie o składzie granulom etrycz nym piasku luźnego dawki molibdenu Mo odpowiadające 1,0- 2,0 kg/ha (tab. 3.). Zastosowanie Mo w dawce 1,0 kg/ha pozwoliło na poprawienie zasobności gleby już w pierwszym roku doświadczenia oraz na utrzymanie tej zasobności na średnim poziomie w ciągu 6-letniego okresu badań. Pod wpływem dw ukrot nie wyższej dawki molibdenu (2 , 0 kg) zawartość tego mikroelementu mieściła
się w granicach odpowiadających wysokiej zasobności gleby w molibden zarówno na początku, jak i na końcu doświadczenia.
Tabela 3 Rozm ieszczenie przyswajalnego molibdenu w profilu gleby wytworzonej z piasku gliniastego mocnego
użytkowanej rolniczo
Profile distribution of available molybdenum in arable strongly loamy sand
G łębokość Zawartość molibdenu [mg/kg] przy nawożeniu Mo [kg/ha] Rok ‘ , M olybdenum content [mg/kg] at Mo [kg/ha] fertilization 1 L <11 [cm] 0 0.5 1.0 2.0 1983* 0-30 0.16 0.25 0.48 0.65 30-50 0.12 0.15 0,17 0.18 50-90 0,10 0,10 0,11 0.13 1988 0-30 0.11 0.12 0,15 0.25 30-50 0.08 0,12 0,15 0.17 50-90 0.08 0.10 0.12 0.15 N IR ( L S D ) 0 ,0 5 = 0 ,0 2 R o k n a w o ż e n ia M o - M o f e rtiliz a tio n y e a r
W profilu omawianej gleby zmieniała się zawartość molibdenu oraz jego rozmieszczenie zależnie od poziomu genetycznego i zastosowanego nawożenia. Kumulowanie się molibdenu następowało głównie w warstwie 0-30 cm, natomiast w głębszych warstwach zmniejszała się zawartość tego pierwiastka. Nagroma dzenie molibdenu było mniejsze w warstwie ornej oraz w warstwie 30-50 cm gleby nie nawożonej molibdenem po 6-letnim okresie użytkowania. Wskazuje to na przemieszczanie się omawianego mikroelementu w profilu glebowym. Uzy skane wyniki potwierdzają, zgodnie z badaniami innych autorów [2-4], potrzebę nawożenia molibdenem gleb o składzie granulometrycznym piasku luźnego, charakteryzujących się niską zasobnością w molibden. Należy też nawozić tym składnikiem gleby o składzie granulometrycznym piasku gliniastego mocnego i o bardziej zróżnicowanym zmianowaniu roślin charakteryzujących się często dużymi wymaganiami pokarmowymi w stosunku do molibdenu.
Badania przeprowadzone na glebie o składzie granulometrycznym gliny ciężkiej wykazały, że jej zasobność w przyswajalny molibden w okresie 1 0-letniego intensywnego użytkowania i nawożenia utrzymywała się na do brym poziomie (tab. 4). Pastwisko założone na omawianej glebie nie było w latach poprzedzających doświadczenie racjonalnie nawożone. Po 5-letnim okresie stwierdzono wzrost nagromadzenia przyswajalnego molibdenu w gle bie oraz w pozostałych latach użytkowania pastwiska nawożonego dawkami NPK od 280 do 1120 kg/ha. Uruchomienie przyswajalnego molibdenu w tej glebie następowało najszybciej w przypadku zastosowania niższych dawek NPK
(280 kg/ha). Występujące zmiany w zawartości przyswajalnego molibdenu w omawianej glebie użytkowanej jako pastwisko były niewątpliwie spow odow a ne zróżnicowanym stopniem wyczerpywania tego pierwiastka z gleby. O tym z kolei decydowała w dużym stopniu wysokość zastosowanego nawożenia mineralnego, a także skład botaniczny runi, która była bardziej zróżnicowana gatunkowo przy stosowaniu niższych dawek nawozowych. Stwierdzono, że in tensywne nawożenie mineralne nie stwarza niebezpieczeństwa wyczerpywania się przyswajalnego molibdenu w glebie, na co zwracają uwagę niektórzy autorzy [4], w przypadku dobrej zasobności gleby użytkowanej jako pastwisko w przy swajalny molibden, o pH 6,4 oraz przy znacznym udziale części spławialnych (50%).
Tabela 4 D ynam ika zaw artości przyswajalnego molibdenu [mg/kg] w glebie pastwiskowej wytworzonej
z gliny ciężkiej
Dynam ics od available molybdenum [mg/kg] in pasture heavy loam
Nawożenie - Fertilization NPK [kg/ha]
NIRo,05 LSD Rok Y ear 280 560 1120 1120 + Cu, Mn, B, Zn, Co 1970 0,031 0,034 0,034 0,030 0,005 1972 0,036 0,031 0,055 0,052 0,012 1974 0,037 0,035 0,036 0,035 0,008 1975 0,089 0,068 0,061 0,069 0,015 1978 0,119 0,094 0,095 0,082 0,018 1980 0,135 0,112 0,113 0,112 0,016 NIRo,o5 LSD 0,023 0,028 0,022 0,030 W N I O S K I
1. Przeprowadzone badania wykazały, że zawartość molibdenu w badanych glebach zależy w dużym stopniu od ich składu granulometrycznego, a tym samym od pojemności sorpcyjnej. Niską zasobnością w przyswajalny m olib den charakteryzowała się gleba o składzie granulometrycznym piasku luźnego, a dobrą i w ysoką zasobnością o składzie granulometrycznym piasku gliniaste go m ocnego i gliny ciężkiej.
2. W glebie wytworzonej z piasku gliniastego mocnego najwięcej molibde nu znajduje się w warstwie 0-30 cm.
wanych rolniczo niezbędne jest ich nawożenie molibdenem (Mo) w ilości 0,5 kg/ha (piasek luźny) lub 1,0-2 , 0 kg/ha (piasek gliniasty mocny).
4. Nie ma potrzeby stosowania nawozów molibdenowych na intensywnie nawożonej glebie wytworzonej z gliny ciężkiej użytkowanej jako pastwisko.
L I T E R A T U R A
[1] B u r k i n S ., 1976: Z n a c z e n ie m o lib d e n u w p ro d u k c ji ro ln ic z e j. P W R iL , W a rs z a w a .
[2] K r a u z e A ., 1972: O c e n a z a s o b n o śc i g le b w o je w ó d z tw a o ls z ty ń s k ie g o w p r z y s w a ja ln y m o lib d e n w z a le ż n o ś c i o d w ła ś c iw o śc i fiz y k o -c h e m ic z n y c h g le b , z a w a rto ś c i m o lib d e n u w r o ślin a c h o ra z ro d z a ju n a w o ż e n ia . Z e sz . N a u k . W S R O lsz ty n S u p l. 10.
[3] K r a u z e A ., B e n e d y c k a Z ., D o m s k a D ., B o b r z e c k a D ., 1983: W p ły w w r a s ta ją c y c h d a w e k m o lib d e n u na p la n o w a n ie b o b ik u i z a w a rto ś ć m o lib d e n u w ro ś lin a c h i g le b ie . Z e sz . N a u k . A R -T w O ls z ty n ie , 36: 3 9 -4 7 .
[4] R u s z k o w s k a M ., 1968: B adania nad p rzy sw aja In o ścią m o lib d en u . Cz. I i II. P o b ieran ie m o lib d e n u przez ro ślin y w ró żn y ch w aru n k ach ż y w ien ia azo to w eg o i fo sfo ro w eg o . Pam . Puł. 33: 5 -2 9 , 31 -5 2 . [5] S z u k a Is k i H ., 1976: P o d s u m o w a n ie p o lsk ic h b a d a ń nad n a w o ż e n ie m ro ś lin u p ra w n y c h m ik ro e le m e n ta m i. Z e sz . P ro b l. P o st. N a u k . R o i. 179: 3 9 -5 2 . [6] Z a le c e n ia n a w o z o w e . I. L ic z b y g ra n ic z n e do w y c e n y z a w a rto ś c i w g le b a c h m a k ro - i m ik ro e le m e n tó w . I U N G , P u ła w y 1986. A . K ra u z e , D. D o m s k a , D. B o b rz e c k a , Z. B e n e d y c k a D Y N A M IC OF A V A IL A B L E M O L Y B D E N U M C O N TE N T IN D IFFE R EN T K IN D OF A R A B L E SOILS
D e p a rtm e n t o f A g ric u ltu ra l C h e m is try U n iv e rs ity o f A g ric u ltu re a n d T e c h n o lo g y in O lsz ty n
SUM M ARY
In the long-term experim ents the dynam ic o f available m olybdenum content in lo o se sand, strongly loam y sand and heavy loam w as observed. It has been proved that the m olybdenum content in studied so ils depended on their granulom etric com p osition . There w as a low lev el o f the available m olybdenum content in soil w ith the granulom etric co m p o sito n o f lo o se sand and, there w ere good and high level o f the one w ith the granulom etric com p osition o f strongly loam sand and heavy loam . The m axim um m o ly b denum content w as in the 0 -3 0 cm layer o f strongly loam y sand.
T here w as necessary 0 .5 kg Mo per ha m olybdenum fertilization o f soil w ith the granulom etric co m p o sitio n o f loose sand and 1.0-2.0 kg M o per ha on strongly loam y sand to im provem ent the available m olybdenum content in the arable so ils. There w as not n ecessary m olybdenum fertilization on heavy loam utilized as pasture, b ecause the availab le m olybdenum content in this soil w as good and indicated higher in the tim e o f the
10-year intensive mineral fertilization by 280, 5 6 0 and 1120 kg N PK per ha.
Prof. D r A nna K rauze Praca wpłynęła do redakcji w grudniu 1992 r. K atedra Chem ii R olnej
Akadem ia Rolniczo-Techniczna w Olsztynie 10-717 O lsztyn-Kortow o
