Plonowanie żyta, pszenicy i ziemniaków w zależności od wieloletniego zróżnicowanego nawożenia i zmianowania. Cz. I. Żyto

R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E T. X L N R 1 S . 191 - 201 W A R S Z A W A 1989

S T A N ISŁ A W MERCIK

PLONOWANIE ŻYTA, PSZENICY I ZIEMNIAKÓW W ZALEŻNOŚCI OD WIELOLETNIEGO ZRÓŻNICOWANEGO NAWOŻENIA

I ZMIANOWANIA CZĘŚĆ I. ŻYTO

K atedra C hem ii R olnej SG G W -A R w W arszaw ie

W STĘP

Żyto jest najbardziej ze zbóż odporne na choroby, nicienie oraz za­ chwaszczenie, a tym samym jest gatunkiem najlepiej znoszącym ujemne skutki uprawy w monokulturze. Wskazują na to m.in. wyniki uprawy żyta w monokulturze od 110 lat w Halle — NRD [3] oraz od 63 lat

w Skierniewicach [1]. Jednakże można przypuszczać, że działanie po­

szczególnych składników pokarmowych i obornika nie będzie jednakowe przy uprawie żyta w monokulturze i w zmianowaniu. Przypuszczenia te były powodem zestawienia wyników wieloletnich doświadczeń nawozo­ wych z żytem prowadzonych na Polu Doświadczalnym SGGW-AR w Skierniewicach oraz dokonania syntezy tych zestawień.

M ETO DY K A B A D A Ń

Na Polu Doświadczalnym SGGW-AR w Skierniewicach prowadzone są trwałe doświadczenia nawozowe nieprzerwanie od 1923 r. W doświad­ czeniach tych żyto, pszenicę i ziemniaki uprawia się w następujących zmianowaniach :

— w zmianowaniu 5-polowym (ziemniaki na oborniku — 30 t na ha, jęczmień z wsiewką koniczyny, koniczyna czerwona, pszenica ozima, żyto) — pole E,

— w zmianowaniu dowolnym bez obornika i bez roślin motylko­ wych — pole A,

— w monokulturze (żyto i ziemniaki od 1923 r. i pszenica ozima od 1976 r.) — pole D.

W zmianowaniach tych uprawiano te same odmiany, prowadzono jednakowe zabiegi agrotechniczne, a nawozy mineralne stosowano wszę­ dzie według schematu, nie zmienianego od 1923 r. Schemat ten jest

na-T a b e la 1 Najważniejsze właściwości fizykochemiczne gleb w zależności od wieloletniego nawożenia

i zmianowania przy uprawie żyta

Most important physico-chemical properties o f soils depending on the many-year fertilization and crop rotation in the rye cultivation

Nawożenie od 1923 r. — Fertilization since 1923 Zmianowanie* Crop rotation Ca N PK NPK CaPK (PK) CaPN (PN) CaKN (KN) Ca (0) C a + obornik Ca+farmyard manure pH w KC1 -- pH in KCl E 5,25 4,20 5,40 5,20 4,85 5,30 — A 5,85 4,00 4,65 4,05 4,10 4,60 — D 6,10 4,35 6,10 5,50 1 5,55 6,15 6,25 % próchnicy -- % o f humus E 1,56 1,59 1,60 1,56 1,50 1,55 j — A 1,06 1,01 0,92 1,01 1,07 0,95 — D 1,17 1,07 0,97 1,13 1,08 1,14 1,54

mg N w 100 g gleby — mg N per 100 g of soil

E 7,00 6,56 5,86 7,00 7,00 4,81 j —

A 5,67 6,91 3,49 4,92 4,20 3,15 I —

D 4,20 5,25 3,50 4,90 5,16 3,85 j 5,51

mg F* w 100 g gleby — mg P per 100 g of soil

E 6,3 5,0 6,0 5,3 1 2,9 2,1 —

A 8,7 7,8 ' 9,3 8,1 ! 1,7 2,3 —

D 6,7 4,8 7,6 5,0 1 1,4 2,4 5,0

mg К w 100 g gleby — mg IC per 100 g o f soil

E 10,9 10,2 13,5 5,4 12,5 5,6 —

A 11,6 9,8 12,5 3,3 11,7 3,4 —

D 8,2 8,2 11,3 3,6 10,4 3,9 20,2

a E — zmianowanie 5-polo we z obornikiem i rośliną motylkową — nie wapnowano, tylko NPK 5-field crop rotation including farmyard manure and a leguminous crop — only NPK unlimed

A — zmianowanie dowolne bez obornika i bez roślin motylkowych — wapnowano, tylko CaNPK

arbitrary crop rotation without farmyard manure nor leguminous crops — only CaNPK

limed

j

D — monokultura — nie wapnowano, tylko N PK |

monoculture — only NPK unlimed I

stępujący: Ca, CaNPK, NPK, CaPK, CaPN, CaKN lub O, CaNPK, NPK, PK, PN, KN (tab. 1). Dawki nawozów mineralnych były jednak różne

w czterech dłuższych okresach (tab. 2), a więc najniższe w latach czter­

dziestych i pięćdziesiątych (30 kg N, 13,1 kg P i 24,9 kg К д а 1 ha), a najwyższe od 1976 r. (90 kg N, 26,2 kg P i 91,3 kg К na 1 ha). Wapno

P lo n żyta zależn ie od n a w o żen ia g leb y 1 93

T a b e la 2 Plony ziarna żyta (t/ha) w zależności od zmianowania przy pełnym nawożeniu mineralnym.

Średnie z 4 lat

Rye grain yields (t/ha) depending on crop rotation at a full mineral fertilization Means for 4 years

Lata Years

Zmianowanie — Crop rotation (tab. 1) Nawożenie — Fertilization (kg/ha) E 1 _{A D} N

₁

₁

i

stosowano we wszystkich zmianowaniach со 4 - 5 lat w dawkach obli­ czonych według pojedynczej kwasowości hydrolitycznej — przeważnie 1,6 t CaO na 1 ha.

Doświadczenia te prowadzone są na glebie płowej o składzie granu- lometrycznym piasku gliniastego (15% części spławialnych) w warstwie ornej i gliny lekkiej (23% części spławialnych) zalegającej poniżej 40 cm. Bardziej szczegółową charakterystykę tych doświadczeń oraz inne w y­ niki nie zamieszczone w niniejszym opracowaniu podano w pracach [1, 2, 4, 5].

W pierwszej części niniejszego opracowania podano zmiany najważ­ niejszych właściwości fizykochemicznych gleb po 63 latach trwania do­

świadczeń na polach, gdzie uprawiano żyto, plony żyta w tych 4 okresach

badań, w których stosowano różne dawki N, P i K, oraz syntezę zależ­ ności plonów żyta od warunków klimatycznych w latach 1976 - 1986. W latach tych na wszystkich polach stosowano jednakowe dawki nawo­ zów i uprawiano jedną odmianę żyta (Dańkowskie Złote).

OMÓW IENIE W YNIK ÓW

W Ł A Ś C IW O Ś C I F IZ Y K O C H E M IC Z N E G L E B

Wieloletnie zróżnicowane nawożenie mineralne, organiczne i zmia- nowanie bardzo silnie wpływało na najważniejsze cechy żyzności gleb.

Wartość pH gleby na poletkach wapnowanych co 4 lata waha się w gra­

nicach 5 ,2 - 6,5, głównie w zależności od tego, który to jest rok po zwap-

nowaniu (tab. 1). Na poletkach nie wapnowanych pH gleby waha się

w granicach 4,0 - 4,4. Należy zaznaczyć, że poletka te były czterokrotnie wapnowane w czasie 60 lat dawką o 50% niższą niż poletka systematycz­ nie wapnowane. Gleba na poletkach nawożonych azotem jest bardziej kwaśna niż gleba nie nawożona tym składnikiem.

Zawartość próchnicy w glebie jest znacznie większa na polach

o zmianowaniu 5-polowym z obornikiem i rośliną motylkową (1,5-

1,60%) niż w pozostałych dwóch zmianowaniach bez obornika i bez roślin motylkowych (0,92-1,14% ), tabela 1. Najmniejszą zawartość próchnicy w glebie stwierdzono na polach A i D, na tych poletkach, na których plony części nadziemnych i resztek pożniwnych były najniższe. Coroczne stosowanie obornika (20 t na ha) na polu D zwiększyło o oko­

ło 0,4% zawartość próchnicy w porównaniu z obiektami nie nawożony­

mi obornikiem lub nawożonymi nawozami mineralnymi. Przyrost ten jest jednak niewielki w porównaniu z węglem organicznym wprowadza­ nym do gleby z obornikiem w ciągu 63 lat. Wskazuje to, że mineraliza­ cja materii organicznej obornika była bardzo duża. Jeżeli uwzględni się ilość С organicznego wprowadzonego z obornikiem w ciągu 63 lat (157 t/ha) oraz różnice w zawartości С organicznego na poletkach bez obornika (kombinacja Ca) i z obornikiem (Ca + obornik), to współczyn­ nik humifikacji wynosi zaledwie 7,6%.

Zawartość azotu dostępnego w glebie, oznaczonego metodą Corn- fielda, zależała od nawożenia tym składnikiem oraz od nawożenia obor­ nikiem i uprawy rośliny motylkowej (tab. 1). Wyraźnie więcej azotu stwierdzono w glebie przy uprawie roślin w zmianowaniu 5-polowym z obornikiem i rośliną motylkową niż na pozostałych dwóch polach bez obornika i bez motylkowych. Na wszystkich polach było również mniej azotu w glebie na obiektach nie nawożonych tym składnikiem (CaPK) niż na nawożonych (CaNPK).

Zawartość fosforu dostępnego, oznaczonego metodą Egnera-Riehma, jest znacznie mniejsza w glebie obiektów nie nawożonych tym składni­ kiem (CaNK) niż przy pełnym nawożeniu mineralnym (CaNPK). Zmia- nowanie oraz nawożenie obornikiem nie wywierało znaczącego wpływu na ilość fosforu w glebie (tab. 1).

Zawartość potasu dostępnego, oznaczonego metodą Egnera-Riehma, jest znacznie większa w glebie obiektów z pełnym nawożeniem mineral­ nym (CaNPK) niż na obiektach nie nawożonych tym składnikiem (CaNP). Jest ona również nieco większa na polu ze zmianowaniem 5-polowym niż na pozostałych polach. Bardzo wysoką zawartość potasu w glebie stwierdza się na kombinacjach nawożonych wyłącznie obor­ nikiem (tab. 1).

W P Ł Y W Z M IA N O W A N IA N A P L O N O W A N IE Ż Y T A

Nie stwierdzono zasadniczych różnic w plonach żyta nawożonego wszystkimi składnikami pokarmowymi (CaNPK) i uprawianego na po­ lach ze zmianowaniem dowolnym bez obornika i bez rośliny motylko­ wej (A) a uprawianego na polach o zmianowaniu 5-polowym (pole E),

P lon żyta zależnie od n a w o żen ia g leb y 195

gdzie żyto wysiewa się w piątym roku po oborniku i w drugim roku po roślinie motylkowej (tab. 2). Wynika z tego, że następcze działanie obornika po pięciu latach i koniczyny po dwu latach, pomimo nakła­ dającego się efektu jego działania przez 60 lat, było bardzo małe. Nie­ wielki efekt następczego działania obornika i rośliny motylkowej ujaw­ nił się tylko w tych latach (do 1960), w których stosowano niewystar­ czające dla żyta dawki nawozów mineralnych (30 - 50 kg N, 13,1 - 21,8 kg P i 24,9 - 66,4 kg К na 1 ha). Plony żyta uprawianego w monokul­ turze utrzymywały się przez cały okres trwania doświadczeń na niż­

szym poziomie (o 1 0 - 30%) niż przy zmianowaniu dowolnym. Nie ob­

serwuje się jednak narastającego spadku plonów żyta uprawianego w monokulturze w porównaniu z plonem żyta uprawianego w pozosta­ łych zmianowaniach. Wynika z tego, że ani choroby, ani nematody nie wywierały większego wpływu na plonowanie żyta uprawianego w monokulturze.

Rozpatrując wyniki średnie z ostatnich 11 lat (1976- 1986) i średnie ze wszystkich kombinacji nawożenia mineralnego (tab. 4), można stwier­ dzić, że najniższe plony żyta uzyskuje się przy uprawie w monokulturze (2,5 t/ha), istotnie wyższe w zmianowaniu dowolnym (3,0 t/ha), a naj­ wyższe w zmianowaniu 5-polowym (3,3 t/ha).

D Z IA Ł A N IE N , P , К I Ca N A P L O N Y Ż Y T A W O D S T Ę P A C H 20-L E T N IC H

Plony żyta na poletkach nie wapnowanych (NPK), na których pH gleby utrzymywało się na poziomie 4,0 - 4,5, były podobne jak na obiek­ tach wapnowanych przy pH 5,5 - 6,5 (tab. 3 i 4). Nie stwierdzono w y­ raźnych różnic w plonach żyta uprawianego na poletkach wapnowanych i nie wapnowanych przy żadnym ze stosowanych zmianowań oraz w żad­ nym okresie.

Działanie azotu było duże na wszystkich polach i wzrastało w miarę upływu lat (tab. 3 i 4). Względny spadek plonów żyta na obiektach bez nawożenia azotem był jednak większy przy uprawie w monokulturze

i w zmianowaniu dowolnym niż przy uprawie w zmianowaniu 5-polo­

wym (tab. 3). W ostatnich kilkunastu latach badań (1976 - 1986) plony żyta były większe przy nawożeniu CaNPK niż przy nawożeniu CaPK o 150% przy uprawie w monokulturze, o 125% w zmianowaniu dowol­ nym i tylko o 55% przy uprawie w zmianowaniu 5-polowym (tab. 4).

Działanie fosforu również uzależnione było od zmianowania oraz od tego, w jakich latach badano to działanie (tab. 3 i 4). Przy uprawie żyta w monokulturze stwierdzono znaczne różnice w plonach na polet­ kach bez fosforu i z fosforem już w latach dwudziestych. Z biegiem lat różnice te były coraz większe. W pozostałych zmianowaniach różnice w plonach przy nawożeniu CaNPK i CaNK jeszcze po 30 latach badań

T a b e l a 3 Względne plony żyta w różnych okresach przy nawożeniu N PK , CaPK (PK), CaNK (NK) lub

CaNP (NP).

Za 100 przyjęto plony na CaNPK przy zmianowaniu E i D oraz NPK przy zmianowaniu A Relative rye yields in various periods at the NPK, CaPK (PK), CaN К (NK) or CaNP (NP)

fertilization.

Yields at CaNPK E and D crop rotations and at NPK in A crop rotation have been assumed to 100

Zmianowanie (tab. 1) Lata — Years

Crop rotation (Tab. 1) _{1926-1929 1947-1950 1968-1972 1983-1986} NPK — działanie wapna — N PK — calcium effect

E 97 95 112 97

A 102 103 104 97

D 104 86 101 104

CaPK (PK) — działanie azotu — CaPK (PK) — nitrogen effect

E 100 85 79 62

A 75 70 48 49

D 77 67 50 46

CaNK (NK) — działanie fosforu — CaNK (NK) — phosphorus effect

E 97 89 82 77

A 97 89 85 68

D 79 79 74 64

CaNP (NP) — działanie potasu — CaNP (NP) — potassium effect

E 94 92 98 92

A 96 111 85 83

D 91 94 79 77

T a b e la 4 Plony ziarna żyta w t/ha (średnie z 11 lat — 1976-1986) w zależności od wieloletniego nawożenia

i zmianowania

Rye grain yields in t/ha (means for 11 years — 1976-1986) depending on the many-year fertilization and crop rotation

Zmianowanie Crop rotation (Tab. 1) Nawożenie — Fertilization Średnie Means CaNPK NPK CaPK (PK) CaPN (PN) CaKN (KN) Ca (0)

E 4,20 4,14 2,67 3,73 2,92 2,25 3,32

A 4,09 4,09 1.81 3,36 3,03 1,53 2,98

D 3,73 3,81 1,53 2,61 2,01 1.47 2,53

Średnie 4,01 4,01 2,01 I 3,23 2,65 1,75 —

Means i

NIR - LSD — dla: nawożenia, zmianowania, współdziałania for: fertilization, crop rotation, interaction

5% 0,220 0,168 0,353

1% 0,357 0,243 0,464

P lo n żyta za leżn ie od n a w o żen ia g leb y 197

nie przekraczały 1 1%. W ostatnich 1 1 latach nawożenie fosforem zwięk­

szało plony przy zmianowaniu dowolnym i 5-polowym o 35 - 45%, a przy uprawie żyta w monokulturze aż o 85%.

Z badanych składników pokarmowych potas najmniej wpływał na plonowanie żyta. Jeszcze po 30 latach trwania doświadczeń nie stwier­ dzono większych różnic między plonami z poletek nawożonych i nie nawożonych potasem (tab. 3). Po upływie tego czasu obserwowano spa­ dek względnych plonów na poletkach bez potasu. Spadek ten był naj­ większy przy uprawie żyta w monokulturze. W ostatnich kilkunastu latach (1976 - 1986) nawozy potasowe zwiększały plony żyta o 43% przy

uprawie w monokulturze, o 2 1% w zmianowaniu dowolnym i tylko

o 13% w zmianowaniu 5-polowym (tab. 4).

Rozpatrując wyniki średnie ze wszystkich zmianowań z lat 1976 - 1986 można wnioskować, że wapnowanie nie wpływało na plonowanie, nawożenie azotem zwiększało plony o 100%, nawożenie fosforem o 50%, a nawożenie potasem tylko o 25% (tab. 4).

ZALEŻNOŚĆ PLONOWANIA OD NIEKTÓRYCH CZYNNIKÓW KLIMATYCZNYCH

Zależności takie obliczano tylko za lata 1976 - 1986, kiedy to na wszystkich polach stosowano jednakowe dawki i formy nawozów mi­ neralnych oraz uprawiano jednakową odmianę żyta. Obliczano współ­ czynniki korelacji i współczynniki regresji między otrzymanymi w yni­ kami z doświadczeń polowych z żytem a następującymi czynnikami klimatycznymi: x x — temperaturą powietrza średnią z okresu kwie­ cień—czerwiec, x 2 — nasłonecznieniem średnim w okresie kwiecień—

czerwiec, æ3 — ilością opadów w okresie kwiecień—czerwiec, x4 — ilo­

ścią opadów, sumą z okresu styczeń—czerwiec.

Wydawało się, że te czynniki klimatyczne najbardziej będą oddzia­ ływać na wyniki doświadczeń z żytem. Przypuszczenia takie były tym bardziej uzasadnione, że czynniki te były bardzo zróżnicowane w ostat­

nich 1 1 latach. Na przykład średnia temperatura powietrza wahała się

w poszczególnych latach od 12,1 do 17,0°C, nasłonecznienie od 440 - 720 h, opady w okresie kwiecień—czerwiec od 85 do 175 mm, a opady w okresie styczeń—czerwiec od 160 do 270 mm. Obliczone współczyn­ niki korelacji wskazują jednak (tab. 5), że przy żadnym zmianowaniu plony żyta nie były w istotny sposób uzależnione od podanych czyn­ ników klimatycznych. Wartości współczynników korelacji liniowej (ryx) są bardzo małe i nieistotne. Nieistotne okazały się również współczyn­ niki korelacji między zwyżką plonów wywołaną nawożeniem azotowym, fosforem i potasem a podanymi czynnikami klimatycznymi. Z tego po­ wodu wartości tych nie zamieszczano w tabelach.

T a b e la 5 Wartości współczynników korelacji liniowej (ryx) oraz standaryzowanego cząstkowego współ­ czynnika regresji (byx) dla zależności plonu żyta od niektórych zmiennych klimatycznych w latach

1976-1986

Values of ! inear correlation coefficients (ryx) and of standardized fragmentary regression coefficient (byx) for the dependence of rye yields on some variable climatic factors in the period 1976-1986

a'j ^ temperatura w °C — średnia z okresu kwiecień-czerwiec ' temperature in °C — mean for April-June

I ,v2 nasłonecznienie w h — średnie z okresu kwiecień-czerwiec insolation in h — mean for April-June

I л'з --- opady w mm — suma za kwiecień-czerwiec j rainfalls in mm — sum for April-June j .v4 ^ opady w mm — suma za styczeń-czerwiec j precipitation in mm — sum for January-June

Wartości standaryzowannych cząstkowych współczynników regresji (byx) są również niskie i przeważnie nieistotne (tab. 5). Można jednak zaobserwować, że współczynniki regresji przybierają wartość ujemną dla temperatury powietrza i wartość dodatnią dla pozostałych czynni­ ków klimatycznych. Wynika z tego, że w miarę wzrostu temperatury plony malały, a w miarę wzrostu nasłonecznienia i opadów plony wzra­ stały. O tym, jak mała była zależność plonów od badanych czynników klimatycznych świadczą również obliczone współczynniki determinacji. Współczynniki te wykazują, że plony żyta uprawianego w monokulturze i w zmianowaniu dowolnym determinowane były czynnikami klima- tycznyci tylko w 10%. Nieco większy wpływ wywierał przebieg pogody na plonowanie żyta w zmianowaniu 5-polowym. Współczynnik determi­ nacji wynosił wtedy 20%.

Warunki ki ima tyczne

Climatic

conditions E

Dla zmianowań (tab. 1)

ryx for crop rotations

A D E

Dla zmianowań (tab. 1)

byx for crop rotations

A D 0 ,1 2 0,29 - 0,00 0,09 0,03 0,06 0,01 0,15 0,01 0,04 0,07 0,12 - 0 ,5 6

j

j

j

Wyniki doświadczeń z żytem uprawianym przy zróżnicowanym zmia­ nowaniu i nawożeniu od 1923 r. pozwalają na sformułowanie następu­ jących uogólnień:

P lo n żyta za leżn ie od n aw ożen ia g leb y 199

1. Stwierdza się znacznie więcej dostępnych form azotu, fosforu i potasu w glebie na obiektach nawożonych niż nie nawożonych tymi składnikami. Na kombinacjach wapnowanych co 4 lata pH utrzymuje się na poziomie 5,2 - 6,2, a na nie wapnowanych 4,0 - 4,6. Plony żyta na tych obiektach były zbliżone.

2. Zawartość próchnicy w glebie jest wyraźnie większa na polach

w zmianowaniu 5-polowym z obornikiem i rośliną motylkową niż na

polach, gdzie nie stosowano ani obornika, ani nie uprawiano roślin motylkowych. Coroczne stosowanie obornika przy uprawie żyta w mo­

nokulturze zwiększało zawartość próchnicy, jednakże tylko 8% wpro­

wadzonego węgla organicznego uległo humifikacji.

3. Otrzymano podobne plony żyta w zmianowaniu dowolnym bez

obornika i bez roślin motylkowych, jak w zmianowaniu 5-polowym

w piątym roku po oborniku i w drugim roku po motylkowych. Żyto uprawiane w monokulturze plonowało gorzej o 10 - 30%.

4. Z badanych składników pokarmowych (N, P, K) najbardziej

i najszybciej ograniczał plonowanie niedobór azotu (przy nawożeniu CaPK), a najmniej i najpóźniej niedobór potasu (CaNP). Największy efekt nawożenia azotem, fosforem i potasem otrzymano przy uprawie żyta w monokulturze, a najmniejszy przy uprawie żyta w zmianowaniu 5-polowym.

5. Nie otrzymano istotnych współzależności między plonowaniem żyta i działaniem składników pokarmowych a takimi czynnikami kli­ matycznymi, jak temperatura, nasłonecznienie i opady.

L IT ER A TU R A

[1] G ó r a l s k i K., M e r c i к S., G u t у ń s к а В. T rw a łe d ośw iad czen ia n a w o ­ zo w e w S k iern iew ica ch . Rocz. N auk Roi. 1978, A. 103, 2 s. 1 1 1 -1 3 0 .

[2] K ł o s o w s k i W., M e г с i к S. W p ływ w ie lo le tn ie g o sto so w a n ia obornika, w a p n ow an ia, n a w o żen ia potasem i zmiarkowania na n iek tóre w ła śc iw o śc i f i ­ zyczn e i fizy k o ch em ic zn e gleb y. Rocz. G lebozn. 1980 31 2 s. 53 - 64.

[3] K i s t e H. J. 100 Jahre E w igerroggen b au . K ongress und T agu n gsb erich te der M a rtin -L u th er-U n iv ersitä t. H a lle-W itten b erg 1979.

[4] M e r c i k S. W p ły w sześćd ziesięcio letn ieg o n a w o żen ia m in eraln ego, obornika i zm ian ow an ia na p lo n o w a n ie roślin. 60 lat sta ty sty czn y ch dośw iad czeń n a w o ­ zow ych na P o lu D o św ia d cza ln y m SG G W -A R w S k iern iew ica ch . Sym p. N auk. 31 V - 1 VI 1984 s. 10 - 32.

[5] M e r c i k S., N e m e t h K. E ffect of 60-year N, P, К and Ca fe rtiliza tio n on E U F -n u trien t fraction s in the soil and on y ield of rye and potato crops. P lan t and S o il 1985, 83 s. 151 - 159.

с. МЕРЦИК УРОЖАИ РЖИ, ПШЕНИЦЫ И КАРТОФЕЛЯ В ЗАВИСИМОСТИ ОТ МНОГОЛЕТНЕГО УДОБРЕНИЯ И СЕВООБОРОТА. Ч. I. РОЖЬ Кафедра агрохимии Варшавской селькохозяйственной академии Р е з ю м е На опытном поле Варшавской сельскохозяйственной академии в Скерневицах с 1923 г. проводится непрерывно постоянный удобрительный опыт, в котором рожь возделывается в 5-польном севообороте со стойловым навозом и бобовой культурой, в произвольном севообороте без стойлового навоза и бобовых, а также в монокультуре. На всех полях при- меятся одинаковые виды минеральных удобрений в соответствии со схемой: CaNPK, N PK , СаРК (или PK), CaPN (PN), CaKN (KN) и Ca (0). Спустя 63 лет продолжительности опытов установлено заметно высшее количество гумуса в почвах на поле с 5-польным севооборотом, чем в остальных севообротах. Только 8% органического С внесемого со стойллвым навозом в монокультуре ржи подверглось гумификации. Азотное, фосфорное и калийное удобрение значительно повышало содер­ жание соответствующих элементов в почве в доступной растениям форме. Были получены сходные урожаи ржи возделываемой в 5-польном и произвольном се­ вообороте. Рожь в монокультуре давала на 10-30% меньшие урожаи. Сходные урожаи были получены также на известкованных (при pH 5,2-6,2) и неизвестковаццых (при pH 4 ,0 ^ ,5 ) делянках. Среди исследуемых питательных элементов (N, Р, К) наиболее сильно и скоро ограничивала урожаи недостаток азота (при удобрении СаРК), а наиболее слабо и поздно недостаток калия (CaNP). Самый сильный эффект удобрения N PK был получен в моно­ культуре ржи, а самый слабый в возделывании ржи в 5-польном севообороте. Не установ­ лено существенных взаимозависимостей между урожаем ржи и действием питательных элементов с одной стороны и важнейшими климатическими условиями, такими как темпе­ ратура воздуха, инсоляция и осадки с другой. S . M E R C IK

Y IE LD IN G OF RYE, W HEA T A N D PO TA TO ES D EPE N D IN G ON THE M A N Y -Y E A R FER T IL IZ A T IO N A N D CROP R O TATIO N. P A R T I. RYE

D ep artm en t of A g ricu ltu ra l C h em istry A g ricu ltu ra l U n iv e r sity of W arsaw

S u m m a r y

A p erm an en t fertilizin g ex p erim en t is b ein g carried out u n in terru p ted ly since 1923 on an e x p erim en ta l fie ld at S k iern iew ice, in w h ich w in te r r y e is c u ltiv a ted w ith in 5 -field crop ro ta tio n in clu d in g m anuring and leg u m in o u s crop, in arbitrary crop rotation w ith o u t m an u re and leg u m in o u s crop as w e ll as in m on oculture. On a ll fie ld s eq u al rates and form s of m in eral fertilizers in accord an ce w ith th e schem e: C aN PK , N PK , C aPK (or PK ), C aK N (KN) and Ca (O) are applied.

A fter 63 years of th e ex p erim en t th e so il con tain ed d istin ctly m ore hum us on th e fie ld w ith 5 -field crop rotation th an in th e rem a in in g crop rotations. O nly

P lon żyta zależn ie od n a w o żen ia g leb y _{2 0 1}

8°/o of organic С brought in to so il w ith farm yard m an u re in th e ry e c u ltiv a tio n un d erw en t h u m ification . T he n itrogen , p h osphorus and p o ta ssiu m fe r tiliz a tio n led to a co n sid era b le in crea se of th e am ount of th e a b ove elem en ts in a v a ila b le fo rm in th e soiL

S im ila r y ield s of rye cu ltiv a ted w ith in th e 5 -field crop rotation and in th e arbitrary crop ro ta tio n w ere obtained. R ye in m on ocu ltu re g a v e by 10 - 30°/o lo w e r y ield s. S im ila r y ie ld s w e r e obtained a ls o on lim ed p lo ts (at pH 5.2 - 6.2) and on, u n lim ed p lots (at pH 4.0 - 4.5). A m ong th e n u trien ts te ste d (N, P, K) th e y ie ld s of rye decreased m ost d istin ctly and sooner at th e n itrogen d eficien cy (at th e Ca P K fertiliza tio n ) w h ile m ost w e a k ly and la te a t th e p o ta ssiu m d eficien cy (CaNP). The m ost p ronounced N P K fe r tiliz a tio n e ffe c t occurred in th e r y e m o n o ­ c u ltu re and th e slig h est on e — in th e r y e c u ltiv a tio n w ith in th e 5 -fie ld crop rotation . N o sig n ifica n t r ela tio n sh ip s b e tw e e n th e y ield in g o f rye and th e e ffe c t of n u trien ts on th e o n e hand and th e b a sic c lim a tic con d ition s, such a s te m p e ­ rature, in so la tio n and p recip ita tio n su m w e r e observed.

P r o f . d r S. M e r c i k P r a c a w p ł y n ę ł a d o r e d a k c j i w g r u d n i u 1987 r. K a t e d r a C h e m i i R o l n i c z e j

S G G W - A R w W a r s z a w i e