Promieniowce niszczące malowidła olejne

Pietrykowska Stanisława,

Strzelczyk Alicja

Promieniowce niszczące malowidła

olejne

Ochrona Zabytków 22/4 (87), 263-272

ALICJA STRZELCZYK

STANISŁAWA PIETRYKOWSKA

PROMIENIOWCE NISZCZĄCE MALOWIDŁA OLEJNE

W praktyce konserw atorskiej często spotyka się malowidła zaatakowane przez drobnoustroje. Są to obiekty, k tó re znajdowały lub znajdują się w w arunkach zwiększonej wilgotności. Spo­ śród drobnoustrojów n a malowidłach olejnych rozw ijają się najczęściej pleśnie i prom ieniow­ ce. B akterie rozw ijają się n a ogół tylko na obiektach pozostających w miejscach bardzo mokrych nip. w pobliżu nieszczelnych okien, na przem arzających ścianach itp. Rozwój bakterii możliwy jest w miejscach w których powietrze zawiera duży procent p ary wodnej (powyżej 80%). Pleśnie i promieniowce natom iast rozwi­ jają się w w arunkach o wiele niższej wilgot­ ności i przez to stanowią znacznie większe nie­ bezpieczeństwo dla obiektów zabytkowych. Promieniowce są grupą drobnoustrojów w yka­ zujących podobieństwo zarówno do grzybów jak i do bakterii. W system atyce umieszczone są dlatego na pograniczu tych dwu grup m ikroor­ ganizmów. Pod względem cech hodowlanych zbliżone są do grzybów (tw orzą kolonie o po­ dobnej konsystencji, w ytw arzają zarodniki ko- nidialne, rozporządzają podobnym aparatem enzymatycznym). Z drugiej strony ich bardzo drobne w ym iary, konidia o kształcie ziarnia­ ków lub pałeczek i niektóre cechy budowy ana­ tomicznej przem aw iają za ich pokrew ieństw em z bakteriam i.

Promieniowce i grzyby tworzą na malowidłach, n a stronie licowej i na podobraziu mniejsze lub większe skupiska zwane koloniami. W rastają w podłoże p rzy pomocy nitkow atych komórek zwanych strzępkami. W m iarę rozwoju i doj­ rzew ania kolonie w ytw arzają ogromne ilości zarodników, k tó re rozsypują się z łatwością i za­ każają znajdujące się w pobliżu przedmioty.

1 D i n C z i a n : R a z p r o s t r a n i e n j e a k t i n o m y c e t o w r a z ła g a ju s z c z i c h k l e d c z a d k u w p o c z w a c h , „ M ik ro b io ­ lo g ia ” , X X IX (1960), z. 1, s. 104— 109. 2 M . W . F i o d o r o w i Т. K . I I i n a : I s p o l z o w a n j e g u m i n o w o j k i s l o t y p o c z w i e n n y m i a k t i n o m y c e t a m i w k a c z e s t w i j e d i n s t w i e n n o w o is t o c z n i k a u g le r o d a i azota, „ M ik ro b io lo g ia ”, X X X II (11963), z. 2.

W raz z rucham i pow ietrza mogą się też przeno­ sić w miejsca dalej położone, gdzie znajdują w arunki dogodne do rozwoju. Sprzyja tem u przede wszystkim pew na ilość wilgoci powstała np. w skutek dobowych lub rocznych zm ian tem ­ p e ra tu ry oraz obecność jakichkolw iek związków organicznych. W tych w arunkach zarodniki kiełkują w nowe kolonie. Spotyka się je praw ie powszechnie na malowidłach ściennych, na m a­ lowidłach olejnych, na obrazach o podłożu z p a­ pieru itp. W rastając w głąb niszczą one obiekt przez osłabienie podłoża i nadtraw ienie w ar­ stw y olejnej. W arstw a m alarska staje się ma­ towa, porow ata a przez to bairdziej hygroskopij- na. Do swego rozwoju promieniowce, podobnie jak inne drobnoustroje, w ym agają obecności w podłożu węglowych związków organicznych, k tó re w ykorzystują w swoim m etabolizm ie jako źródła energii życiowej i jako m ateriał do bu­ dowy szkieletu w łasnego ciała (źródło węgla) oraz połączeń azotowych, k tó re w ykorzystyw a­ ne są jako budulec w tw orzeniu białek drobno­ ustrojów (źródło azotu). Zależnie od wyposaże­ nia enzym atycznego drobnoustroje te posiadają różną zdolność do zużywania poszczególnych substancji organicznych jako źródeł węgla lub azotu. Im bogatszy jest a p ara t enzym atyczny drobnoustrojów tym większa jest ich zdolność do rozrastania się i niszczenia m ateriału, na którym żyją.

Promieniowce żyjące w glebie są zdolne do hy- drolizowania złożonych węglowodanów jak he- miceluloz, skrobi, błonnika oraz białek i po­ łączeń tłuszczowych 1-2,3,4. Podobne właściwo­

ści posiadają napotykane na obiektach zabytko­ wych drobnoustroje, ponieważ pochodzą one z kurzu powstałego z gleby. Zdolność ich do ni­ szczenia poszczególnych składników

organicz-3 S. A. W a k s m a n : T h e A c t i n o m y c e t e s , B a ltim o re 1950. 4 H . K w a r t a : S t u d i u m n a d p r o m i e n i o w c a m i r o d z a ­ j u S t r e p t o m y c e s w y i z o l o w a n y m i z g le b ł ą k o w y c h o k o ­ lic S z c z e c in a . 'Pr. d o k to r s k a — WSiR w S z c z e c in ie , 1965. г ₂₆₃

1. C h r y s t u s w O g r ó jc u — ol. pł. ze z b i o r ó w M u z e u m N a r o d o w e g o w W a r s z a w i e , a, b — p l a m y na licu i od- w r o c i u o b r a z u w y w o ł a n e d z i a ła l n o ś c ią p r o m i e n i o w ­ c ó w ; с — obra z p o k o n s e r w a c j i 1. L e C h r i s t au J a r d i n d ’O liv e s — c o ll e c ti o n d u M u s é e N a t i o n a l de V a r s o v i e , a, b — ta c h e s s u r le p a r e m e n t e t le r e v e r s d u t a b l e a u c a u s é e s p a r l’a c t i v i t é d e s a c t i n o m y c e s , с — le ta b l e a u a p r è s c o n s e r v a t i o n

nych, zaw artych w obiektach zabytkowych, przypisuje się umiejętności tych m ikroorganiz­ mów przystosowania się do w arunków, w któ­ rych żyją.

Porastanie obiektów zabytkowych przez grzyby i promieniowce jest faktem często notowanym. Tonolo i Giacóbini opisują niszczenie malowi­ deł ściennych przez prom ieniow ce5. Ograni­ czyli się oni 'tylko do zwrócenia uwagi na w y­ stępowanie tych drobnoustrojów na zniszczo­ nych malowidłach, nie w nikając w ich rolę na tych Obiektach. Boustead w zm iankuje o zdol­ ności drobnoustrojów do niszczenia płótna, spoiw, farb oraz do atakow ania niektórych barw n ik ó w 6. Hueok zwraca uwagę na niszcze­ nie zabytkowych tkanin przez drobnoustroje zdolne do rozkładania celulozy 7.

W związku z dającym się 'Odczuwać w dotych­ czasowej literatu rze brakiem opracowań, doty­ czących mechanizmu destruktyw nego oddziały­ wania promieniowców na malowidła, celem

ni-5 A. T o n o l o i C. G i a c ó b i n i : M i c r o b io l o g i­ cal c h a n g e s on fr e s c o e s , „R ec. A d v . in C o n s e rv .” , L o n ­ do n , 1963, s. 5'2—64. 6 W. B o u s t e a d : T h e c o n s e r v a t i o n of w o r k s of a r t i n tr o p ic a l a n d s u b - t r o p i c a l z o n e s , ,,Rec. A d v . in C o n ­ s e r v .” , L o n d o n , 1963, s. 73— 78. 7 H. J . H u e с k: T h e b i o d e t e r i o r a t i o n of t e x t i l e s a n d its p r e v e n t i o n in a n t i q u i t i e s a n d w o r k s of art, ,,T N O -N ie u w s”, 1965, 20, s. 301— 307.

niejszej ipracy było zbadanie: 1. który ze skład­ ników malowideł olejnych stanowi główne źró­ dło pożywienia dla promieniowców i może być przez nie rozkładamy, 2. czy rozwój tych drob­ noustrojów może w pływać na zmiany w za­ barw ieniu pigmentów, 3. jaka jest wrażliwość tychże drobnoustrojów ma działanie środków toksycznych, stosowanych do zabezpieczania malowidła po konserwacji.

Jako m ateriał do badań posłużyły promieniow­ ce wyodrębnione z dw u olejnych malowideł poddanych badaniom i konserw acji w Zakła­ dzie Konserwacji Zabytków Ruchomych K a­ ted ry Technologii i Technik M alarskich UMK w Toruniu, a mianowicie: I. C hrystus w Ogrój­ cu — otrzym any do konserw acji z Muzeum Na­ rodowego w Warszawie, 2. U k r z y ż o w a n i e — ol. pł. z k a p l i c y w B a r b a r c e k o ło T o r u n i a , a, b — n a lo t na licu i o d w r o c i u o b r a z u w y ­ w o ł a n y d zi a ła l n o ś c ią p r o m i e n i o w c ó w ; с — o b r a z po k o n s e r w a c j i 2. L a C r u c i j i c a t i o n — de la c h a p e ll e à B a r b a r k a p r è s d e T o r u ń , a, b — ta c h e s u r le p a r e m e n t et le r e v e r s d u t a b l e a u c a u sée p a r l ’a c t i v i t é d e s a c t i n o m y c e s , c — le t a b l e a u a p r è s la c o n s e r v a t i o n b e

II. Ukrzyżowanie — z kaplicy w Barbarce kolo Torunia (poddany badaniom technologicznym i konserw acji w ramach pracy m a g istersk iej8).

O P IS O B IE K T Ó W

O b i e k t I. (ii. la, b, c) O braz olejny malo­ w any n a płótnie. W przeszłości był dublow any przy użyciu k lajstru skrobiowego, którego znaczne ilości stwierdzono na odwrociu 9. S tro­ na licowa obrazu pokryta była białym delikat­ nym nalotem promieniowców przesłaniającym rysunek, szczególnie w częściach środkowej i dolnej. Odwrocie obrazu zaatakowane było bardzo intensyw nie przez promieniowce. Kolo­ nie ich pokryw ały gęsto powierzchnię odwrocia skupiając się szczególnie silnie w częściach środ­ kowej i dolnej. Gdzieniegdzie löbserwowano n ie­ liczne kolonie o zabarwieniu brunatnym , n ale­ żące do grzybów.

O b i e k t II. (il. 2a, b, c) Obraz olejny m alo­ w any na płótnie. Płótno przeklejone klejem glutynowym . Na nim zaprawa również o spoi­ wie klejowym . Z barwników w w arstw ie olej­ nej stwierdzono: biel ołowiową, żółcień oło­ wiową, barw niki ugrowe, czerwień żelazową i cynober, niebieskie i zielone (barwniki mie­ dziowe, sm altę i czerń. Obraz by ł silnie znisz­ czony. Posiadał kilka zadarć, które kiedyś pod­ klejono płóciennym i łatam i na k la jster skro­ biowy. Strona licowa obrazu była cała pokryta białym, suchym nalotem , którego intensywność potęgowała się w miejscach podklejenia łat. Przew ażnie nalot ten w ypełniał szczeliny spę­ kań, często pokryw ał również powierzchnię w arstw y m alarskiej. Na odwrociu wzrost drobnoustrojów był iznacznie m niej obfity. N aj­ bardziej gęste skupiska kolonii zaobserwowano w miejscach naklejenia ła t i na ich powierzchni. Na odwrociu oprócz białego nalotu kolonii pro­ mieniowców obserwowano również dość obfity w zrost brunatnoczarnych kolonii grzybów.

B A D A N IA W Ł A S N E

W stępna bezpośrednia analiza mikroskopowa obu obiektów wykazała, że n a ich stronach li­ cowych i na ipodobraziach dom inują prom ie­ niowce. Potw ierdziły to również wysiewy. Do­ konano ich przenosząc odrobinę nalotu z Obiek­ tu n a pożywkę dla promieniowców. Zastosowa­ no również metodę odciskania wizrostu prom ie­ niowców na jałową bibułę, k tó rą następnie umieszczano na pożywce dla promieniowców 10.

W szystkie szczepy poddano szczegółowym ba­ daniom. Z obiektu I uzyskano 9 szczepów, a z obiektu II uzyskano 13 szczepów. Szczepy te zidentyfikowano na podstawie klucza Waks- mana i Krasilnikowa n .

a. Oznaczanie rozkładu płótna przez prom ie­ niowce

Szare płótno lniane pocięto na paski w wymia­ rach 12X2 cm. wzdłuż osnowy i następnie wy­ jałowiono w autoklawie. Wilgotne paski u k ła­ dano w szalkach Petriego na cienkiej w arstw ie jałowego agaru wodnego dla zapewnienia sta­ łego dopływu wilgoci. P aski płótna szczepiono następnie zawiesiną zarodników prom ieniow ­ ców i inkubowano w cieplarce w tem peraturze 22°C przez 15 dni. Po ty m czasie paski w yja­ łowiono w parach formaliny, po czym zdjęto z powierzchni agaru, wysuszono przez 24 godz. w tem peraturze pokojowej i badano ich wy­ trzymałość na zrywanie. Jako kontrole służyły jałow e paski płótna nie szczepione promieniow­ cami ink u bow an e w takich samych w arunkach w płytkach. Badania przeprowadzano w 10 rów ­ noległych powtórzeniach.

Względny spadek w ytrzymałości płótna w °/o % obliczano

wg wzoru: W = 100'%--- — X 100 m

gdzie: W — względny spadek w ytrzy­ małości w °/o %

n — średnia w ytrzymałość pas­ ków po oddziaływaniu pro­ mieniowca,

m — średnia wytrzymałość pas­ ków kontrolnych.

Tą metodą zbadano w pływ 7 w ybranych szcze­ pów na spadek w ytrzym ałości płótna na zry­ wanie.

b. Oznaczanie zdolności hydrolizowania kleju kostnego przez promieniowce

Przygotowano pożywkę wg Waksmana, którą zmodyfikowano przez dodanie 3 g agaru na litr (zamiast 20 g na litr) oraz 20 g na litr kleju kostnego takiego, jakiego używa się do prze- klejania płótna i do zapraw. Pożywkę tę jało- wiono przez trzykrotną pasteryzację i w yle­ w ano do szalek Petriego. Po zastygnięciu szczepiono ją zawiesiną 'zarodników w jałowej wodzie agarowej (0,1% ag aru w wodzie) na­ nosząc 1 kroplę zawiesiny na środek szalki. Po

8 H . S o b o l e w s k a : B a d a n i e z n i s z c z e ń s p o w o d o ­ w a n y c h r o z w o j e m m i k r o o r g a n i z m ó w na p r z y k ł a d z i e „ U k r z y ż o w a n i a ” z k a p l i c y w B a r b a r c e k o ło T o r u n i a . P r. m a g i s t e r s k a w y k o n a n a w K a t. T e c h n o lo g ii i T e c h ­ n ik M a i. U M K w T o ru n iu , 1967, s. 12— 50. 9 D o k u m e n ta c ja te g o o b ie k tu z n a jd u je s ię w Z a k ła ­ d zie K o n s e r w a c ji Z a b y tk ó w R u c h o m y c h — K a t. T e c h ­ n o lo g ii i T e c h n ik M a la rs k ic h U M K w T o ru n iu . 10 S. A. W a k s m a n : T h e A c t i n o m y c e t e s , th e i r N a tu r e , O c c u re n c e , A c t i v i t i e s a n d I m p o r t a n c e , W a l­ th a m , M ass., 1960. S k ła d p o ż y w k i d la p ro m ie n io w c ó w : s k r o b ia ro z p u s z c z a ln a — 0,5 g, MgSO/, • 7H20 — 0,2 g, C aC l2 — 0,05 g, N alN 03 — 0,05 g, a s p a r a g in a — 0,05 g, F e S 0 4 • 7H20 — śla d y , a g a r — 20,0 g, w o d a d e s ty lo ­ w a n a — 1000 m l. 11 S. A. W a k s m a n i H. L e c h e v a l i e r : A c ­ t i n o m y c e t e s a n d t h e i r a n t i b io t ic s , B a ltim o re . 1953.

7 diniach hodowli w tem peraturze 22° С na po­ wierzchnię p ły tk i nalewano oik. 2 ml roztworu F razi era 12. Roztwór ten jest wskaźnikiem stop­ nia rozkładu białek. W obecności białka daje zabarwienie białe, a pozostaje bezbarw ny w miejscach gdzie nastąpił rozkład. Intensywność rozkładu kleju oznaczano przez określenie sze­ rokości bezbarwnej strefy powstałej dokoła kolonii. Doświadczenie przeprow adzano w trzech równoległych powtórzeniach.

c. Oznaczanie zdolności rozkładu skrobi przez promieniowce

Na środek p łytki z pożywką glukozowo-'ziem- n ia c z a n ą 13 nanoszono po 1 kropli zawiesiny zarodników badanych promieniowców w aga­ rze wodnym. Po 7 dniach hodowli w tem pera­ turze 22°C po dodaniu kilku kropel płynu L u g o la14 dookoła (kolonii promieniowców ob­ serwowano obecność żółtych stref .powstałych w skutek zużycia skrobi przez wyrosłe prom ie­ niowce. Pozostała część pożywki przyjm owała zabarwienie ciemno niebieskie. Dla określenia różnic w Intensyw ności rozkładu skrobi mierzo­ no szerokość tych stref. Doświadczenia prze­ prowadzono w trzech równoległych powtórze­ niach.

d. Oznaczanie zdolności rozkładu oleju lnianego przez promieniowce

Doświadczenie przeprowadzono na w ybranych 6 szczepach promieniowców. Jako k ry teriu m oceny stopnia zużycia oleju przyjęto liczbę kwasową, liczbę zm ydłania i liczbę jo d o w ą15. Oznaczenia chemiczne oleju przeprowadzano w pożywce, w której hodowano promieniowce przez 3 tygodhie w obecności oleju jako jedy­ nego źródła węgla i energii. Zastosowano p ły n ­ ną pożywkę W aksmana z pominięciem agaru i skrobi rozpuszczalnej. Pożywkę tę w ilości po 15 m l rozlewano do kołbek 100 m l i jałowiono. N astępnie szczepiono ją 0,5 m l zawiesiny za­ rodników promieniowców. Po trzydniowej in­ kubacji do kolb dodawano jałowy olej lniany w ilości 0,1 g w próbach przeznaczonych do określania liczby jodowej, lub 1,0 g w próbach

przeznaczonych do określania liczby kwasowej i liczby zmydłania. Jako kontrola służyła po­ żywka m!ie zaszczepiana promieniowcami, inku- bowana w tych samych w arunkach. Po inku­ bacji oznaczano w artości odpowiednich liczb16. e. Badanie zdolności w ytw arzania siarkowodoru przez promieniowce w obecności różnych źró­ deł siarki, węgla i azotu

e. 1. W p ł y w z w i ą z k ó w s i a r k i n a w y t w a r z a n i e s i a r k o w o d o r u . Dla zbadania .zdolności w ytw arzania siarkowodoru hodowano promieniowce w probówkach z płyn­ ną pożywką wg K ü s te ra 17,18 w skład której wchodziło jedno z następujących połączeń siarki: l-cystyna, l-cysteina lub dl-m etionina w ilości 100 mg czystej siarki dostępnej dla drobnoustrojów na 1 litr pożywki, kazeina lub proszek jajeczny w ilości 1 g na 1 litr pożywki lub zhomogenizowane świeże jajko (1 szt. na 1 litr pożywki). Probówki z pożywką po w yja­ łowieniu szczepiono zarodnikami promieniow­ ców, a następnie wprowadzano do nich paski bibuły nasycone octanem ołowiu — w skaźni­ kiem 'wydzielania siarkowodoru. Na podstawie intensywności ciemnienia paSków z octanem określano optym alne źródło siarki. Po w ytypo­ w aniu związku, w Obecności którego następo­ wało najsilniejsze w ytw arzanie siarkowodoru, używano następnie tegoż związku do pożywki przy określaniu optym alnego źródła węgla. e. 2. W p ł y w p o ł ą c z e ń w ę g l o w y c h n a w y t w a r z a n i e s i a r k o w o d o r u . Intensywność w ydzielania siarkowodoru okre­ ślano w sposób podany wyżej na pożywce z cysteiną i z jednym z następujących źródeł węgla: .glicerol, glukoza, m altoza, skrobia roz­ puszczalna lub kazeina.

e. 3. W p ł y w z w i ą z k ó w a z o t u n a w y t w a r z a n i e s i a r k o w o d o r u . P ro ­ mieniowce hodowano, jak podano w punkcie e. 1. na pożywce z cysteiną (optymalne źródło siarlki) i kazeiną (źródło węgla) oraz z jednym z następujących źródeł azotu: żelatyna, pepton, lub azotan potasu.

12 W . C. F r a z i e r : A n e w m e t h o d fo r d e t e c t i o n of p r o t e o l y s i s b y b a c te r ia , „ J o u r n a l o f B a c te r io lo g y ”, X I (1929), .s. 80. 13 A. S t r z e l c z y k : M e t o d y b a d a n ia g r z y b ó w g l e ­ b o w y c h , „ R o c z n ik i G le b o z n a w c z e ” , X I X (1968), z. 2, s. 420. S k ła d p o ż y w k i: w y c ią g z ie m n ia c z a n y — 500 m l, g lu k o z a 20,0 g, w o d a 500 m l, a g a r 17 g. 14 A. F i l u t o w i c z i A. K u ż d o w i c z : M i ­ k r o t e c h n i k a ro ś lin n a , W a rs z a w a 11951, s. 159. S k ła d p ły n u L u g o la : jo d 2 g, jo d e k p o ta s u 1 g, w o d a d e st. 300 m l. 15 L i c z b a k w a s o w a je s t to ilo ść m g K O H p o ­ t r z e b n a d o z o b o ję tn ie n ia w o ln y c h k w a s ó w tłu s z c z o ­ w y c h z a w a r ty c h w l g b a d a n e g o o le ju . L i c z b a z m y d ł a n i a je s t to ilo ść m g K O H p o ­ tr z e b n a do z o b o ję tn ie n ia w o ln y c h i z w ią z a n y c h k w a ­ só w tłu s z c z o w y c h z a w a r ty c h w 1 g o le ju . L i c z b a j o d o w a je s t to ilo ść g ra m ó w jo d u ja k a m o że p rz y łą c z y ć s ię do 100 g o le ju . W s k a z u je o n a n a ilość p o d w ó jn y c h w ią z a ń w ła ń c u c h u k w a s u tłu s z c z o ­ w ego, a ty m sa m y m n a sto p ie ń ich u tle n ie n ia . 16 M. S t r u s z y ń s k i : A n a l i z a ilo śc io w a i t e c h ­ n ic z n a , W a rs z a w a 1954, s. 467— 471, 478—480. 17 E. K ü s t e r i S. T. W i l l i a m s : P r o d u c t i o n o f h y d r o g e n s u l f i d e b y S t r e p t o m y c e s ar^d m e t h o d s f o r its d e t e c t i o n , „ A p p l. M ic ro b io l.” X I I (1964), z. 1, s. 46— — 52. 18 J . S z m i d t : Z d o l n o ś ć p r o m i e n i o w c ó w do p r o d u ­ k c j i s i a r k o w o d o r u w z a l e ż n o ś c i od r ó ż n y c h ź r ó d e ł s i a r ­ ki. P r . m a g is te r s k a w y k o n a n a w Z a k ła d z ie M ik ro b io ­ lo g ii O g ó ln e j U M K w T o ru n iu . 1968, 1— 25. 267

f. Wipływ siarkowodoru w ytw arzanego przez promieniowce na zmiany zabarw ienia barw ni­ ków m alarskich

Promieniowce hodowano na pożywce K üstera z cysteiną, kazeiną i peptonem , jak podano w poprzednich punktach. Pożywka o takim skła­ dzie najbardziej pobudzała w ytw arzanie siar­ kowodoru przez promieniowce. Jako wskaźnika w ytw arzania siarkowodoru użyto tu pasków bi­ buły pomalowanych farbam i (minia lub żółcień chromowa w roztw orze gum y arabskiej) za­ m iast pasków wysyconych octanem ołowiu. Przeprow adzono również porów nawcze bada­ nia n ad reagowaniem pasków wysyconych oc­ tanem ołowiu i pasków powleczonych farbą olejną z bielą ołowiową n a siarkow odór w y­

tw arzany przez promieniowce. Badania te prze­ prowadzono w dw u w ariantach na pożywce dla promieniowców wg W aksmana: 1. z dodatkiem cystyny (100 mg siarki na 1 litr pożywki) — pożywka bogata w azot i siarkę, 2. z dodatkiem 500 mg proszku jajecznego, jako jedynego źródła siarki i azotu w podłożu — pożywka uboga w azot i siarkę.

g. Określanie wrażliwości promieniowców na środki grzybobójcze

Paski bibuły do sączenia o rozm iarach 1X7 cm. wysycano 0,5 ml dawkam i alkoholowych roz­ tworów następujących środków grzybobój­ czych: 1. octan f eny lor tęc i owy (ok. 0,l°/o), 2. pięciochlorofenol i(0,3%), 3. p-chloro-m -kre- zol (0,3%). Po odparow aniu rozpuszczalnika paski wkładano wzdłuż cięciw y na płytkach z pożywką agarową wg W aksmana. iPłytki szczepiono następnie zawiesiną zarodników promieniowców, prowadząc po trz y rysy pro­ stopadle od paska do przeciw ległego brzegu płytki. Po 7 dniach hodowli oznaczano długość odcinków zahamowania wzrostu promieniow­ ców w sąsiedztwie paska wysyconego środkiem grzybobójczym.

W Y N IK I B A D A Ń

Stwierdzono, że wszystkie w yodrębnione szcze­ p y należały do rodzaju Streptom yces. Gatunek

Wpływ promieniowców na obniżenie wytrzymałości płótna na zrywanie

T abl. I Sym bol szczepu W ytrzymałość p łótna

w kg/cm 3 Względny spadek w ytrzym ałości w % K ontrola 2,90 I 4 2,48 13 I 6 2,42 20 I 8 2,31 25 II 5 2,83 3 II 6 2,77 5 II 9 2,27 28 I I 11 2,83 3 objaśnienia: I — szczepy wyodrębnione z obiektu Ï

I I — szczepy wyodrębnione z obiektu П

zbliżony do Streptom yces globisporus rep re­ zentowany był przez 11 szczepów, zbliżony do S. annulatus przez 4 szczepy, zbliżony do S. rochei przez 2 szczepy, zbliżony do S. longispo- rus przez 1 szczep. Niie 'zidentyfikowano p rzy ­ należności gatunkowej 4 szczepów.

a. R o z k ł a d p ł ó t n a p r z e z p r o m i e ­ n i o w с e. W yniki badań przedstawiono w ta­ beli 1. W szystkie zbadane szczepy promieniow­ ców oddziaływały destrukcyjnie m.a płótno. Spadek w ytrzym ałości płótna sięgał u niektó­ rych szczepów średnio od 25—28% w porów­ naniu z kontrolą.

b. c. R o z k ł a d k l e j u k o s t n e g o i s k r o ­ b i p r z e z p r o m i e n i o w c e . Tabela II przedstaw ia uzyskane w yniki badań. Z danych tych wynilka, że zdolność do rozkładu kleju była wśród szczepów w yodrębnionych z malowidła II bardziej powszechna i odznaczała się więk­ szą intensywnością. Szczepy pochodzące z m a­ lowidła I w większości n ie były zdolne do upłynniania kleju kostnego. Szczepy te posia­ dały wyraźnie rozwiniętą 'zdolność rozkładania skrobi przejaw iającą się 'znacznie silniej, niż u szczepów pochodzących z malowidła II.

Zdolność promieniowców do rozkładu kleju kostnego i skrobi

T abl. II Symbol

szczepu

Szerokość strefy

rozkładu w m m Sym bol szczepu

Szerokość strefy rozkładu w m m kleju skrobi kleju skrobi 11 9 _ _{12 I 5 6 12} II 4 6 10 1 4 0 11 II 10 - 9 I 6 1 11 II 11 - 8 I 1 0 7 II 12 - 8 I 7 2 6 II 13 - 4 I 3 0 5 II 8 11 2 I 2 0 4 II 6 10 2 I 8 0 4 II 2 8 2 II 1 10 4 II 3 4 1 II 5 3 1 II 7 2 1 objaśnienia: ” nie badano

d. O d d z i a ł y w a n i e p r o m i e n i o w ­ c ó w n a o l e j l n i a n y . We wszystkich ho­ dowlach doświadczalnych stw ierdzono. obfity w zrost promieniowców, świadczący o ich zdol­ ności do zużywania oleju lnianego jako jedyne­ go źródła węgla. W zrost skupiał się szczególnie obficie na powierzchni kropel oleju, na granicy zetknięcia się jego z pożywką. Krople oleju staw ały się przy tym białe i matowe, co świad­ czy o pow staw aniu kwasów tłuszczowych nie­ rozpuszczalnych w wodzie. O zdolności promie­ niowców do hydrolizowania oleju świadczy również przedstaw iony w tablicy III wzrost liczb kwasowych, oznaczonych w pożywkach, w których hodowano promieniowce. Hydrolizie tej towarzyszy uw alnianie glicerolu, który jest bardzo łatw o przysw ajalnym źródłem węgla i energii dla drobnoustrojów. Przedstaw ione 268

wyniki, dotyczące zmian w wartościach liczb zmydlania, świadczą o daleko idących przem ia­ nach zachodzących w kw asach tłuszczowych

pod wpływ em działania enzymów prom ieniow­ ców. W większości wypadków po hodowli pro ­ mieniowców nastąpiło w yraźne zwiększenie ogólnej ilości kw asów obecnych w środowisku w porów naniu z hodowlami kontrolnym i (bez promieniowców). Kwasy tłuszczowe powstałe w czasie enzym atycznej hydrolizy ulegały w dalszych etapach powolnem u utlenianiu, czego wynikiem jest w zrost liczb jodowych (tab. III).

Oddziaływanie promieniowców na olej lniany

T abl. III Symbol szczepu Liczba kwasowa Liczba zm ydlania Liczba jodowa K ontrola 4,9 200 189 (bez promieniowców) I 6 9,9 158 -I 7 11,3 188 228 I 8 8,9 222 199 K ontrola 5,7 185 191 (bez promieniowców) 112 7,6 198 192 119 6,1 200 223 II 9 a - 210 225 e. f. W y t w a r z a n i e s i a r k o w o d o r u przez promieniowce w obecności różnych źródeł siarki, węgla i azotu i w p ł y w s i a r k o w o ­ d o r u n a b a r w n i k i m a l a r s k i e . Wy­ niki badań zebrano w tabelach IV—VI. Jak w i­ dać z tab. IV cysteina i cystyna były połącze­ niam i siarki, z których promieniowce najła­ tw iej tw orzyły siarkowodór. Dlatego w dal­ szych badaniach użyto cysteiny jako jedynego źródła siarki. Znacznie mniejsze ilości siarko­ wodoru tw orzyły się w obecności metioniny, chociaż do pożywki dodano taką samą ilość siar-' ki dostępnej dla drobnoustrojów. Tworzenie siarkowodoru w obecności pozostałych substra­

tów było znacznie słabsze. Fakt ten należałoby tłumaczyć nierównoważnym i ilościami siarki dostarczonej w postaci tych związków. W czasie wykonywania pracy autorzy nie mieli jednak możności wykonania ilościowych oznaczeń za­ w artości siarki w tych produktach.

Ogólne ilości szczepów promieniowców wytwarzających z różną intensywnością siarkow odór w obecności różnych źródeł siarki

T ab l. IV Źródło siarki

1 Szerokość strefy zaciem nienia

pasków bibuły w mm <1 1 - 2 2 - 5 5 - 1 0 > 1 0 l-cysteina 0 2 2 3 11 l-cystyna 0 1 3 9 5 dl-m etionina 0 1 6 8 3 kazeina 16 1 1 0 0 proszek jaj. 15 1 1 1 0 jajko świeże * 3 0 4 0 0

* — badaniom poddano tylko 7 szczepów

Prom ieniow ce hodowane na pożywce z cysteiną i -różnymi źródłami węgla produkow ały n ajin ­ tensyw niej siarkowodór w obecności kazeiny. Pozostałe połączenia organiczne również sprzy­ jały dość intensyw nem u tworzeniu tego gazu (tab. V).

Ilości szczepów promieniowców wytwarzających z różną inten­ sywnością siarkow odór w pożywce: a. z cysteiną i różnym i źródłam i węgla, b. z cysteiną, kazeiną i innymi źródłam i azotu

Tabl. V

Źródło węgla (a)

Szerokość strefy zaciem nienia pasków bibuły w mm 1 - 2 2 - 5 5 - 1 0 > 1 0 K azeina 0 0 8 10 G licerol 2 2 3 11 G lukoza 1 3 7 7 M altoza 1 5 7 3 Skrobia 0 10 7 1 Źródło azotu (b) Żelatyna 0 2 15 1 Pepton 0 2 16 0 A zotan potasu 1 11 6 0

Spośród źródeł azotu zarówno obecność żelaty­ n y jak i peptonu wpływała silniej na produkcję siarkowodoru, niż nieorganiczne źródło azotu (tab. V). Zdolność promieniowców do produkcji siarkowodoru w obecności połączeń białkowych, jakim i są żelatyna i pepton, może się wiązać

•z adaptacją tych drobnoustrojów do w zrostu na

malowidłach, w skład których wchodziły połą­ czenia białkowe. Na pobudzenie tw orzenia siar­ kow odoru w obecności tych substratów mogły

też mieć wpływ zaw arte w nich dodatkowe ilości siaiki.

Siarkowodór w ytw arzany na omawianych pod­ łożach był zdolny do zmiany barw y barw ników malarskich, co przedstawiono w tab. VI. Paski bibuły powleczone farbą z minią lub żółcienią chromową po okresie 7—14 dniowym pokry­ w ały się czarnym osadem siarczku ołowiu. P o ­ dobne zmiany obserwowano na powierzchni farby z bielą ołowiową w hodowlach prom ie­ niowców na pożywce W aksmana z cystyną i na tejże pożywce z dodatkiem proszku jajecznego, jako jedynego źródła siarki i azotu. W tym ostatnim w ypadku pożywka m iała bardziej ubogi skład i prawdopodobnie dlatego w ytw a­ rzanie siarkowodoru było słabsze. Proszek ja­ jeczny zastosowano jako su b strat dla spraw

-O gólne ilości szczepów promieniowców zaczerniających z różną intensywnością paski pom alow ane farbam i

Tabl. VI Rodzaj barw nika Szerokość strefy ^zaciemnienia pasków w mm

1 - 2 2 - 5 5 - 1 0 > 1 0 M inia Pb30 4 0 1 14 3 Żółcień chrom owa

P b C r0 4 0 3 12 3

3. W r a ż l i w o ś ć s z c z e p u p r o m i e n i o w c a I I 6 n a d z i a ła n i e ś r o d k ó w g r z y b o b ó j c z y c h , a — o c ta n u fe n y l o r t ą c i o w e g o ; b — p - c h l o r o - m - k r e z o l u

3. S e n s i b i l i t é d e l ’e s p è c e d ’a c t i n o m y c e I I 6 à l ’a c ti o n d e s a g e n t s fo n g i c id e s , a — a c e ta te p h è n y l m e r c u r e , b — p - c h l o r e m - c r é s o l

dzenia możliwości zużywania spoiw jajecznych jako pożywki i źródła siarki dla promieniow­ ców.

g. W p ł y w ś r o d k ó w g r z y b o b ó j ­ c z y c h n a p r o m i e n i o w c e . Spośród trzech zbadanych środków grzybobójczych octan fenylortęciow y w ykazywał najsilniej ha­ m ujące działanie (il. За, b), mimo zastosowania go w stężeniu 3-krotnie m niejszym od pozos­ tałych związków (tab. VII). 'Promieniowce oka­ zały się najbardziej odporne na działanie p-chloro-m -krezólu, w przeciw ieństw ie do grzybów pleśniowych wyodrębnionych z tego samego obiektu 19.

W rażliwość prom ieniowców n a środki grzybobójcze

T ab l. VII Sym bol szczepu

O ctan fenylortęciowy 0,1% Pięciochloro-fenol 0,3% Pchlorom -krezol 0,3% . długość zaham ow ania odcinka wzrostu I 4 37 25 0 I 6 brak wzrostu 28 0 I 8 48 26 0 I 8a brak wzrostu 26 0 11 1 33 45 12 I I 2 38 37 9 II 3 34 38 18 II 4 58 50 19 I I 5 33 34 7 II 6 32 38 15 II 7 32 34 -11 8 39 36 14 II 9 38 36 10 I I 11 45 34 24 II 13 38 34 19 O b j a i n i e n i a : ” nie badano. O M Ó W IE N IE W Y N IK Ó W I W N IO S K I

Wyniki uzyskane w niniejszej pracy wskazują na zdolność zbadanej grupy drobnoustrojów do aktyw nego niszczenia większości m ateriałów składających się na malowidło olejne. M ateria­ ły te wykazywały różną podatność na enzyma­ tyczną działalność drobnoustrojów . Niektóre z nich, np. skrobia lub k la jster są łatw o zuży­ w ane przez promieniowce. Inne natom iast, jak błonnik we włóknie płóciennym, w erniks 20 lub olej 21 są bardziej odporne, gdyż są to związki nierozpuszczalne w wodzie. Czas potrzebny do rozłożenia tych substancji jest znacznie dłuż­ szy. D robnoustroje w ykorzystują go do przy­ zwyczajania się do w arunków w których się znalazły i do w ytworzenia enzymów adapta- tywnych. Przestaw iają wówczas swój aparat traw ienny w kierunku zużywania substancji dostępnej w środowisku w któ re się dostały. Działają 'tu w myśl popularnej zasady: ,,Jak się nie m a co się lubi ...”. Zjawisko to w yraźnie wystąpiło przy określaniu zdolności rozkładu kleju kostnego i skrobi (tab. II) przez promie­ niowce pochodzące z obu obrazów. Zastanawiała w yraźna różnica między nim i w intensywności rozkładu tych dw u klejów. Staje się to jasne, kiedy przypomnimy, że cały obiekt I był nie­ gdyś dublow any z użyciem klajstru skrobiowe­ go, natom iast płótno obiektu II było silnie

wy-19 H. S o b o l e w s k a : j.w ., s. 35— 37. 20 Z. K a r c z e w s k i : P r ó b y z w a l c z a n i a m i k r o f l o ­ r y a t a k u j ą c e j w e r n i k s y k o n s e r w a c y j n e . P r . m a g is te r ­ s k a w y k o n a n a w K a t. T e c h n o lo g ii i T e c h n ik M a la r­ sk ic h , U M K w T o r u n iu . 19i65. 21 B. S 1 a n s к y: T e c h n i k a m a l a r s t w a , W a rs z a w a , 1960, t. I, s. 148. 270

sycone klejem zwierzęcym. Zaprawa obiektu II przygotowana była także na tym kleju. Tym można byłoby tłumaczyć silny wzrost prom ie­ niowców na powierzchni malowidła i w siatce spękań.

Promieniowce wyodrębnione z obiektu I miały przez długi okres czasu styczność z produktam i skrobiowymi, co spowodowało u nich rozwinię­ cie się zdolności do rozkładania skrobi. Prom ie­ niowce z malowidła II były natom iast zaadapto­ w ane lepiej do rozkładu białka.

Zbadane drobnoustroje były 'też zdolne do roz­ woju w obecności bardziej skomplikowanych substancji pokarmowych. Intensyw ny wzrost promieniowców obserwowano w pożywce z ole­ jem lnianym (tab. III). Wiadome jest, że roz­ kładowi tłuszczów przez drobnoustroje towa­ rzyszy hydroliza, w w yniku k tó rej powstają: glicerol i wyższe kw asy tłuszczowe. W skaźni­ kiem tego procesu jest w zrost liczby kwasowej w hodowlach (tab. III). Glicerol odłączony od tłuszczu jest zużywany przez promieniowce w bardzo szybkim tempie. 'Dopiero gdy w yczer­ pią się jego zapasy następ uje powolne n ad tra- w ianie kwasów tłuszczowych. Procesowi temu tow arzyszy pow staw anie niskocząsteczkowych kwasów organicznych i(kwasu mrówkowego, octowego i in.), dw utlenku węgla i wody co prowadzi do skracania łańcucha kwasu tłusz­ czowego. Odzwierciedleniem tego jest wzrost

liczby zmydlania. W kw asach tych przejściowo tworzą się podwójne wiązania 22 (wzrost liczby jodowej). Rozkład może prowadzić do całkowi­ tego utlenienia kw asu tłuszczowego do dw u­ tlenku węgla i wody. Je st to proces bardzo enengiodajmy dla drobnoustrojów, ale zachodzi powoli.

Rozkład olejów w farbach i w erniksach przez drobnoustroje jest uzależniony na pewno od stopnia polim eryzacji oleju d tw orzenia lino- 'ksydu 23. Nie można jednak całkowicie w yklu­ czyć możliwości zużywania limoksydu przez drobnoustroje biorąc pod uwagę jego zdolność pęcznienia w środowisku wodnym. Cizęsto ob­ serw uje się intensyw ny w zrost drobnoustrojów nie tylko w siatce spękań, ale i na powierzchni powłok m alarskich. N iestety dotychczas nie na­ potkano w literaturze na żadne doniesienie do­ tyczące tych procesów. Zagadnienia te m ają być przedm iotem przyszłych badań.

Wykazano, że pro du k ty przem iany m aterii promieniowców mogły oddziaływać na zabar­ w ienie fa rb zawierających połączenia ołowiowe

22 W . K u n i c k i - G o l d f i n g e r : Ż y c i e b a k t e r i i , W a rs z a w a 1968, s. 165—(168. 23 S p o lim e r y z o w a n y o le j ln i a n y je s t z p e w n o ś c ią b a r ­ d z ie j o d p o r n y n a d z ia ła n ie d r o b n o u s tr o jó w . J e d n a k ­ że o k re ś le n ie jeg o p o d a tn o ś c i e ta n o w i d u ż ą tr u d n o ś ć ze w z g lę d u n a b r a k m e to d c h e m ic z n y c h , p o z w a la ją

-w oma-wianych obiektach. Przypisy-w anie tego zjawiska wyłącznie działaniu zanieczyszczeń z pow ietrza byłoby nieścisłością, jeśli weźmie się pod uwagę dużą aktywność drobnoustrojów pod tym względem.

W laboratorium zapewniono promieniowcom optym alne w arunki do tw orzenia siarkowodoru. Na obiektach niie posiadają one takiego bo­ gactwa pókarmów, dlatego intensywność wy­ tw arzania tego gazu może być słabsza i po­ wolniejsza. Niewielkie ilości siarkowodoru działające przez dziesiątki lat mogą jednak spełniać swoją szkodliwą rolę.

Na podstawie uzyskanych w yników należy stwierdzić, że:

1. Zbadane szczepy promieniowców odznaczały się zdolnością do rozkładania i zużywania wszy­ stkich wymienionych składników malowideł. Następowało to jednakże z różną intensyw no­ ścią.

2. K leje były atakow ane najłatw iej. Stw ierdzo­ no dużą zdolność promieniowców do przeprow a­ dzania tego rozkładu. Przem aw ia za tym także bardzo silny wzrost promieniowców w siatce spękań, gdzie w arstw a zapraw y jest najbardziej odsłonięta. Te związki były najpraw dopodob­ niej głównym podłożem dla rozwoju prom ie­ niowców.

3. Promieniowce w ykazyw ały stosunkowo małą aktywność w rozkładaniu błonnika zaw artego w płótnie. Mogło to być wywołane obecnością w środowisku łatw o dostępnych substancji o r­ ganicznych w postaci klejów.

4. W yraźnie zaznaczała się zdolność prom ie­ niowców do atakow ania oleju lnianego.

5. Oprócz działania destruktyw nego na m a­ teriały zaw arte w obiektach promieniowce m o­ gły oddziaływać na obniżenie efektu estetycz­ nego obrazów przez ściem nienie pigm entów

w skutek tw orzenia siarkowodoru.

6. Wóbec znacznej roli w niszczeniu malowideł pełnionej przez promieniowce i częstości ich w ystępow ania na obiektach zabytkowych nale­ ży p rzy zabiegach konserw atorskich dbać o za­ bezpieczenie obiektów przed rozwojem tych drobnoustrój ów. * d r A lic ja S tr z e lc z y k m g r S ta n is ła w a P ie t r y k o w s k a K a te d r a T e c h n o lo g ii i T e c h n ik M a la r s k ic h U M K T o ru ń c y c h n a w y z n a c z e n ie p a r a m e tr ó w św ia d c z ą c y c h o ty m ro z k ła d z ie . * A u to r k i s k ł a d a ją s e r d e c z n e p o d z ię k o w a n ie k ie r o w ­ n ik o w i k a te d r y doc. d r W ie s ła w o w i D o m a s ło w s k ie m u za p o m o c i ż y c z liw e u w a g i u d z ie lo n e p o d c z a s p rz y g o ­ to w y w a n ia p ra c y do d r u k u .

ACTINOMYCES DESTRUCTEURS DES PEINTURES À L’HUILE

L a c a u s e d ir e c te d e l ’é tu d e d u p r é s e n t p r o b lè m e s o n t le s f r é q u e n ts cas d es p e in t u r e s à l ’h u ile a tta q u é e s p a r le s a c tin o m y c e s . Ils se d é v e lo p p e n t s u r le p a r e m e n t e t le s u p p o r t d es o b je c tif s p o u r la p l u p a r t tr è s e n d o m m a g é s . C es m ic ro o rg a n is m e s p é n é t r a n t p r o f o n ­ d é m e n t p e u v e n t d é tr u ir e l ’o b je c tif a f f a ib lis s a n t le s u b s t r a t e t la c o u c h e d e la p r é p a r a tio n , ils s’a tt a q u e n t à la c o u c h e d ’h u ile la r e n d a n t m a te e t p o re u s e e t p a r là - m ê m e p lu s h y g ro s c o p iq u e .

L e s a c tin o m y c e s o n t b e s o in p o u r le u r d é v e lo p p e m e n t, d e m ê m e q u e d ’a u tr e s m ic ro o rg a n is m e s , la p ré s e n c e d a n s le s u b s t r a t de c o m p o s itio n s c a rb o n iq u e s o r g a n i­ q u e s e t d e c o m p o s itio n s a z o tiq u e s sous fo r m e m in é r a le ou o rg a n iq u e . C es c o m p o sé s s o n t m is à p r o f it co m m e s o u rc e d ’é n e r g ie e t m a tiè r e p o u r la f o r m a ti o n d e le u r p r o p r e c o rp s e t c e u x d e le u r s d e s c e n d a n ts . L e rô le de ces m ic r o o r g a n is m e s d a n s la d é c o m p o s itio n des ré s id u s v é g é ta u x e t a n im a u x d a n s les c o n d itio n s n a tu r e lle s , e s t c o n n u , m a is n o u s n e p o s s é d o n s a u c u n e é tu d e c o n c e r n a n t le r ô le d e ces m ic ro o rg a n is m e s d a n s la d e s t r u c ti o n d es p e in t u r e s à l ’h u ile . A c e t e ff e t, le b u t d e l ’o u v ra g e p r é s e n t é t a i t d ’e x a m in e r : 1. q u e ls é lé m e n ts d es p e in t u r e s à l ’h u ile c o n s titu e n t la s o u rc e p r in c ip a le de n u tr it io n p o u r le s m ic r o o r g a ­ n is m e s e t p e u v e n t ê tr e p a r c e u x - c i d é c o m p o sé s, 2. le d é v e lo p p e m e n t d e ces m ic ro o rg a n is m e s s u r la p e in t u r e p e u t - i l in f lu e r s u r le s c h a n g e m e n ts d a n s la c o u le u r d es p ig m e n ts ,

3. q u e lle e s t le u r s e n s ib ilité à l ’a c tio n d es a g e n ts to x i­ q u e s .

C o m m e m a t é r i e l d ’é tu d e o n t s e r v i d e u x p e in t u r e s à l ’h u ile e x a m in é e s a u p e i n t d e v u e te c h n o lo g iq u e e t c o n s e r v é e s à l ’E ta b lis s e m e n t de C o n s e rv a tio n des B ie n s M o b ilie rs d e la C h a ir e d e T e c h n o lo g ie e t T e c h ­ n iq u e s p ic t u r a l e s de l ’U n iv e rs ité N ic o la s C o p e rn ic à T o ru ń : ,,L e C h r is t au J a r d i n d ’O liv e s (il. la , bc) e t „ L a C r u c if ic a tio n ” (il. 2a bc). O n a p r é l e v é s u r les d e u x p e in t u r e s 22 s p é c im e n s d ’a c tin o m y c e s , a p p a r t e ­ n a n t à la f a m ille d e S tr e p to m y c e s (g e n re : g lo b is p o ru s , a n n u la t u s , ro c h e i e t a u tr e s ). L e s a c tin o m y c e s is o lé s o n t su b i le s e x a m e n s s u iv a n ts : a. d é te r m i n a ti o n de l ’in t e n s i té de d é c o m p o s itio n d e la to ile ,

b e t c. d é fin itio n d e la c a p a c ité d ’h y d r o lis a tio n de la c o lle d’os e t d e l ’a m id o n ,

d. d é te r m i n a ti o n de la c a p a c ité d e d é c o m p o s itio n de l ’h u ile de lin , e. p r o d u c tio n de s u l f u r e d ’h y d ro g è n e e n p ré s e n c e de d iv e r s c o m p o s é s d e s o u f r e , de c h a rb o n e t d ’a zo te , in f lu e n c e d u s u l f u r e d ’h y d ro g è n e p r o d u it p a r les a c tin o m y c e s s u r les c h a n g e m e n ts de te in te s d es co lo ­ r a n t s p ic t u r a u x ,

f. d é te r m in a tio n de la s e n s ib ilité des a c tin o m y c e s a u x a g e n ts fo n g ic id e s. L e s r é s u l t a t s d es r e c h e r c h e s in d iq u e n t la c a p a c ité d es a c tin o m y c e s à la d é c o m p o s itio n de to u te s le s s u b s t a n ­ ces o rg a n iq u e s e x a m in é e s e n tr a n t d a n s la c o m p o s itio n d es p e in tu r e s . L a s e n s ib ilité d e ces s u b s ta n c e s à la d e s tr u c tio n é ta i t c e p e n d a n t d if fé re n te . L es a c tin o m y ­ ces o n t c a u s é des c h a n g e m e n ts p r o p o r tio n n e le m e n t p e u im p o r ta n ts d a n s la r é s is ta n c e d e la to ile (ta b l. 1). Il c o n v ie n t d ’e x p liq u e r ce f a i t p a r la p r é s e n c e d a p s le m ilie u de co m p o sé s o rg a n iq u e s , b e a u c o u p p lu s a s s im ila b le s p o u r les a c tin o m y c e s , co m m e p a r e x . le s colles.

D a n s le ta b l. I I on a p r é s e n té le s d if fé re n c e s e n tr e les a c tin o m y c e s d es d e u x p e in t u r e s d a n s le u r c a p a c ité de d é c o m p o s itio n de la c o lle d ’os e t de l ’a m id o n . O n a o b s e r v é q u e le s e sp è c e s p ré le v é e s des d e u x p e i n t u ­ re s n ’a v a ie n t p a s c e tt e m ê m e c a p a c ité . L e s e s p è c e s de la p e in t u r e I u s a ie n t l ’a m id o n p lu s f a c ile m e n t, e t les esp è c e s de la p e in t u r e I I é ta i e n t m ie u x a d a p té s à la d é c o m p o s itio n d e la c o lle a n im a le . L a c a u s e d e ces d if fé re n c e s d a n s la c a p a c ité d e ces d e u x g ro u p e s d ’a c tin o m y c e s c o n s is te p e u t ê tr e d a n s le f a it de l e u r a d a p ta tio n à la d é c o m p o s itio n de la c o lle p a r t i c u l i è r e q u i s e tr o u v e d a n s la p e in tu r e . I l r e s s o r t d es e x a m e n s te c h n o lo g iq u e s des p e in t u r e s q u e l ’o b je c tif I c o n te n a it d e n o m b r e u x re s te s de c o lle d ’a m id o n , d o n t il é t a i t a u tr e f o is r e c o u v e r t, e t la p e in t u r e II c o n te n a it b e a u ­ co u p de c o lle a n im a le d a n s la to ile e t le li a n t d a n s la p r é p a r a tio n .

C h ez to u s les g ro u p e s d ’a c tin o m y c e s on a c o n s ta té la c a p a c ité à h y d r o ly s e r l ’h u ile ( ta b l. II I) e t à c r é e r le g ly c é ro l e t d es a c id e s g r a s lib r e s (a c c r o is s e m e n t de l ’in d ic e d ’a c id e a p rè s la c u ltu re ) . L e g ly c é ro l e s t p o u r les m ic ro o rg a n is m e s u n e s o u rc e de c h a r b o n e t d ’é n e r g ie f a c ile m e n t a c c e ss ib le , ta n d is q u e le s a c id e s g ra s s e c o n s u m e n t tr è s le n te m e n t. S u r la b a s e des in d ic e s de s a p o n ific a tio n e t d ’io d e on p e u t c o n c lu r e q u e la c o n s o m m a tio n d es a c id e s g ra s p a r le s a c ti n o ­ m y c e s e x a m in é s c o n d u it à b r i s e r la c h a în e d e s a c id e s g r a s e t à c r é e r des a c id e s o rg a n iq u e s à fa ib le s m o lé ­ cu le s, ce q u i p r o u v e le u r c a p a c ité à la d é s in té g r a tio n c o m p lè te d e ces co m posés. O n a é g a le m e n t c o n s ta té q u e le s a c tin o m y c e s s o n t c a p a b le s d e p r o d u i r e d es s u lf u r e s d ’h y d ro g è n e e n p ré s e n c e de d iv e r s e s s o u r c e s de s o u f re a in s i q u e d e c h a rb o n e t d ’a z o te (tab l. IV —V I). C e g az p o u v a it o c c a s io n n e r des c h a n g e m e n ts d a n s la c o u le u r d es p ig ­ m e n ts p ic t u r a u x p r é p a r é s s u r u n li a n t d ’h u ile e t de g o m m e ( ta b l. V I). Il s e r a it in e x a c t d ’a t t r i b u e r ce p h é n o m è n e u n iq u e m e n t à l ’a c tio n des im p u r e t é s de l ’a ir, s i l ’o n p r e n d en c o n s id é ra tio n la g r a n d e a c tiv ité d es m ic ro o rg a n is m e s .