ANTROPOMRETRIA STOPY PŁASKO-KOŚLAWEJ J

(1)

ANTROPOMRETRIA STOPY PŁASKO-KOŚLAWEJ

J

OLANTA

P

AUK¹

, M

ARCIN

D

ERLATKA Katedra Automatyki i Robotyki, Politechnika Białostocka e-mail: jpauk@pb.bialystok.pl

Streszczenie. W pracy przedstawiono charakterystykę 20 dzieci ze stopą prawidłową i 60 dzieci ze stopą płasko-koślawą. Osobom badanym wykonano pomiary antropometryczne oraz przeprowadzono ocenę ortopedyczną połączoną z badaniem rentgenowskim stopy. Badaniami objęto dzieci z północno-wschodniej Polski w wieku 8-14 lat.

1. WSTĘP

Występowanie stopy płasko-koślawej statycznej jest powszechne. Skala rozbieżności wyników badań przeprowadzonych przez różnych autorów oceniana jest od kilku do kilkudziesięciu procent [1]. Ten stan rzeczy wynika ze stosowania różnych metod badawczych oraz odmiennych kryteriów oceny. Ma to swój wymiar praktyczny, ponieważ nie można określić skali zjawiska w badaniach populacyjnych, a także trudno jest rozpoznać wadę, co pociąga za sobą niewłaściwe działania lecznicze. Stosunkowo częste występowanie płaskostopia utwierdza w przekonaniu, że o tej wadzie można mówić jak o schorzeniu społecznym [2,3].

Szybkie tempo zmian zachodzących w środowisku człowieka odbija się na nim w sposób bardzo niekorzystny. Człowiek często nie nadąża za rozwojem cywilizacji. Wynikiem tego są różne schorzenia narządu ruchu oraz wady postawy. Ocena prawidłowości ukształtowania stopy ma bardzo duże znaczenie diagnostyczne. Wszelkie odchylenia w jej budowie mogą być spowodowane nieprawidłowościami w obrębie innych części ciała.

Badanie stóp jest domeną lekarzy, jednak w pewnych obszarach jest wykonywane także przez inżynierów-biomechaników, fizjoterapeutów, rehabilitantów. Orzekanie o stanie stopy dziecka powinno się opierać na sprawdzonych, pod względem rzetelności i trafności, metodach oceny i ściśle określonych kryteriach klasyfikacyjnych [4].

Jedną z metod badawczych jest metoda antropometryczna, która polega na wykonaniu szeregu pomiarów długościowych, wysokościowych, szerokościowych oraz objętościowych stopy. Metodą najbardziej tradycyjną i najtańszą jest metoda bezpośrednia, która umożliwia dokonywanie pomiarów bezpośrednio na osobie badanej. Ujednolicenie sposobów pomiarów antropometrycznych mogłoby stać się "wspólnym językiem" lekarzy, antropologów

1 Praca powstała przy wsparciu Fundacji na rzecz Nauki Polskiej oraz ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Sąsiedztwa Polska – Białoruś - Ukraina INTERREG III A/TACIS CBC projekt NEB/PL/PDL/2.1/05/238.

(2)

i techników ortopedycznych. Uzupełnieniem bezpośrednich pomiarów jest odbitka podeszwowej części stopy uzyskana z podoskopu lub plantografu.

Celem pracy jest określenie, na podstawie pomiarów antropometrycznych i oceny ortopedycznej, czy i jakie różnice w budowie i wymiarach stóp występują u dzieci z omawianą dolegliwością stóp w stosunku do dzieci ze stopami ocenianymi jako prawidłowe. Jest to informacja niezbędna do projektowania wkładek i butów ortopedycznych.

2. MATERIAŁ I METODA

Przeprowadzono badania przesiewowe, którymi objęto około 250 dzieci w wieku 8-14 lat ze szkół północno-wschodniej Polski. Osoby badane zestawiono w dwóch grupach: 20 dzieci ze stopą prawidłową i 60 dzieci ze stopą płasko-koślawą. Dzieci o stopach płasko-koślawych skarżyły się na szybkie męczenie, bóle stóp i łydek. Chód ich był ciężki, nieelastyczny, obuwie wykrzywione, wykoślawione, obcasy zdarte od strony wewnętrznej.

Dla osób badanych wykonano pomiary antropometryczne stóp oraz przeprowadzono ortopedyczną ocenę kliniczną połączoną z badaniem rentgenowskim stopy. Badanie ortopedyczne polegało na oględzinach poprzedzonych wywiadem dotyczącym wieku, trybu życia, uprawianych sportów, chronologii pojawienia się objawów bólowych, dotychczasowego leczenia i metod korekcji. Oględzin stopy dokonano również w pozycji siedzącej dziecka, bez obciążenia stopy. Szczególną uwagę zwrócono na: wysokość wysklepienia łuków, oś stopy i palucha, a także zakres ruchów. Obserwowano ponadto: sklepienie stopy, wielkość brzuśców mięśniowych, oś kończyny i kości piętowej oraz jej zachowanie we wspięciu na palce i w obciążeniu dodatkowym (stanie jednonóż). Wykonano rentgen obu stóp w pełnym obciążeniu w dwóch podstawowych projekcjach – przednio- tylnej i bocznej.

Zakres pomiarów antropometrycznych obejmował: cechy długościowe (długość stopy, odległość od pięty do przegubu stopy, odległość od pięty do kostki zewnętrznej), obwody (przodostopia przez podbicie, przodostopia przez piętę, w miejscu kostki wewnętrznej, minimalny łydki), cechy szerokościowe przodostopia, cechy wysokościowe (stawu palucha, stawu V palca, podbicia, przegubu, kostki wewnętrznej, kostki zewnętrznej, pięty). W ocenie parametrów antropometrycznych posłużono się również odbitkami stóp uzyskanymi z plantokonturografu.

3. WYNIKI

W tab.1 zestawiono cechy długościowe w obu badanych grupach. Długości i szerokości stóp badanych dzieci (w obu grupach) nie odbiegają od siebie w sposób istotny statystycznie.

W analizie stóp istotną rolę odgrywa wzajemne położenie odcinków stopy. Przyjęto następujący wzór do ich wyznaczenia [4]:

stopy 100.

dlugosc

punktu o

okresloneg do

piety odleglosc

Wskaznik = × (1)

Analiza uzyskanych danych dowodzi, że proporcje między długością stopy i odległością pięty do punktu podbicia i przegubu stopy zmieniają się wraz z wiekiem. W tab.2 przedstawiono wybrane wskaźniki obrazujące proporcje między długością stopy i szerokością przodostopia oraz szerokością przodostopia i jego obwodem.

(3)

Tabela 1. Porównanie wymiarów stóp prawidłowych i płasko-koślawych (±SD)

Lata Stopa Długość

stopy (mm)

Szerokość stopy (mm) prawidłowa 210±6,5 80±2.7 8

płasko-koślawa 203.8±9.5 81.3±2.5 prawidłowa 218,3±10,3 80± 4,1 9

płasko-koślawa 219.2±9.2 81.3±2.2 prawidłowa 232,5± 3,5 90±7,1 10

płasko-koślawa 223.3±14.1 85.7±8.4 prawidłowa 230±6,8 90±3,1 11

płasko-koślawa 235.4±20.3 90.2±6.0 prawidłowa 245±05,4 100±4,5 12

płasko-koślawa 242.4±9.7 96.1±7.1 prawidłowa 247±6,8 93,2±7,3 13

płasko-koślawa 254.6±14.8 89.0±4.2 prawidłowa 240±0,0 83,3± 5,8 14

płasko-koślawa 240.0±12.9 93.8±6.4

Tabela 2. Charakterystyka dzieci ze stopą prawidłową i płasko-koślawą. Proporcje w % (±SD)

Proporcje między szerokością i obwodem przodostopia zmieniają się nieznacznie wraz z wiekiem. Wartość tego wskaźnika wskazuje, że szerokość przodostopia stanowi około 40%

obwodu. Natomiast wskaźnik określający współzależność między obwodem przodostopia i obwodem przez podbicie informuje, że wartości obwodów są zbliżone. Jego wartość poniżej 100% oznacza, że wymiar obwodu przez podbicie jest nieco większy niż obwodu przodostopia. Przyczyną może być słabsze wysklepienie łuku podłużnego. Obwód przez kostkę jest większy od najmniejszego obwodu łydki. Natomiast obwód najmniejszy podudzia

Lata Stopa Szerokość stopy/obwód przodostopia

Obwód przodostopia /obwód podbicia

Obwód minimalny łydki/obwód kostki

wewnętrznej

Szerokość przodostopia/

długość stopy

prawidłowa 41,0±0,2 108,3±0,3 88,1±0,2 38,1±0,2 8

płasko-koślawa 44,7±0,3 99,4±0,4 91,4±0,3 38,5±0,1 prawidłowa 41,0±0,2 106,5±0,2 90,9±0,1 36,5±0,2 9

płasko-koślawa 46,0±0,1 108,7±0,1 88,5±0,5 35,3±0,3

(4)

stanowi od 91% do 88 % obwodu kostki wewnętrznej. Stosunek szerokości przodostopia do długości stopy (stóp płasko-koślawych) nieznacznie maleje z wiekiem, co oznacza, że przyrost szerokości przodostopia jest proporcjonalnie mniejszy niż wzrost stopy na długość.

Zaobserwowano również, iż przyrosty wartości obwodów są nierównomierne.

W grupie badawczej przeprowadzono również pomiary stóp za pomocą za pomocą plantokonturografu. Uzyskane dane przedstawiono w tab.3-4.

1) kąt Clarke’a – BAM;

2) wskaźniki:

a=FG/FI;

b=HI/FI.

Rys.1. Plantokonturograf stopy Zaobserwowano najwyższe wartości kąta Clarke’a u dzieci ze stopami prawidłowymi. Kąt ten rośnie wraz ze wzrostem długości stopy. Można zatem stwierdzić, że jego wartość rośnie wraz z wiekiem. Natomiast wartości wskaźników a i b większe są dla dzieci ze stopą płasko- koślawą.

Таbela 3. Średnie wartości parametrów uzyskanych z plantokonturografu dla osób ze stopą prawidłową (±SD)

Długość stopy [mm]

Kąt Clarke’a

Wskaźnik a

Wskaźnik b 205 36,7±3,1 0,32±0,02 0,4±0,02 220 51,6±3,7 0,26±0,02 0,39±0,02 228 51,0±2,7 0,26±0,03 0,42±0,03 230 48,5±3,5 0,16±0,01 0,33±0,02 240 55,6±2,9 0,27±0,02 0,39±0,02 250 52,2±2,5 0,25±0,01 0,37±0,02 275 56,7±2,3 0,28±0,02 0,32±0,02 320 61,9±3,9 0,18±0,01 0,37±0,01

Таbela 4. Średnie wartości parametrów uzyskanych z plantokonturografu dla osób ze stopą płasko-koślawą (±SD)

Długość stopy [mm]

Kąt Clarke’a

Wskaźnik a

Wskaźnik b 205 35,8±3,7 0,36±0,02 0,52±0,03 225 37,6±3,5 0,15±0,01 0,21±0,02 230 39,8±3,4 0,31±0,03 0,38±0,03

(5)

Tabela 4. cd 235 55,2±3,2 0,26±0,02 0,38±0,03 245 37,7±2,7 0,22±0,02 0,31±0,02 250 32,4±2,9 0,33±0,01 0,36±0,02 255 24,6±3,7 0,36±0,03 0,46±0,04 260 37,1±2,8 0,32±0,02 0,25±0,01 265 36,0±3,3 0,33±0,02 0,47±0,04 270 36,1±3,9 0,27±0,01 0,4±0,04 280 57,8±4,7 0,24±0,01 0,36±0,03

Określono proporcje między dwoma podstawowymi parametrami: długością stopy i obwodem przodostopia (tab.5). Jako miarę przyjęto współczynnik korelacji, który informuje o ile zmienia się obwód przodostopia, jeżeli długość stopy zmienia się o 10 mm. W badanej grupie wartości tego współczynnika przedstawiały się następująco:

Tabela 5. Współczynnik korelacji Lata Współczynnik

korelacji

8 0.85

9 0.77

10 0.76

11 0.72

12 0.80

13 0,89

14 0.84

W polskiej normie przyjmuje się, że przy wzroście długości stopy o 10 mm obwód wzrasta o taką wartość jak średni współczynnik korelacji w badanej grupie.

Dla osób badanych policzono wskaźnik BMI (ang. Body Mass Index) – Tab.6.

Tabela 6. Wskaźnik Body Mass Index

Grupa Liczba osób Procent

Norma 67 83,8

Niedowaga 3 3,7

Nadwaga 9 11,3

Otyłość 1 1,2

Analizując uzyskane wyniki, można stwierdzić, że 83,8% badanych osób miało wskaźnik BMI w normie; 3 osoby charakteryzowały się niedowagą, 9 nadwagą i 1 osoba otyłością. Z analizy przeprowadzonych badań wynika, że dzieci z niskim wskaźnikiem wagowo – wzrostowym rzadziej cierpią na deformację płasko – koślawą stóp. Osoby badane, mieszczące się w normie oraz dzieci z nadwagą, zdecydowanie częściej miały wady stóp. Na rys.2 przedstawiono zdjęcia rentgenowskie charakterystyczne dla stopy płasko-koślawej.

(6)

Rys.2. Zdjęcia rentgenowskie stopy płasko- koślawej

Na obrazie rentgenowskim zmierzono kąty wydrążenia stopy oraz kąt Nikołajewa. Kąt wydrążenia stopy utworzony jest między guzem kości piętowej, kością sześcienną a głowami kości śródstopia (dla normy wynosi 145-150°), zwiększa się dla stóp płasko-koślawych. Kąt Nikołajewa utworzony jest przez linię łączącą guz kości piętowej z głową V kości śródstopia oraz guz kości piętowej z przednio-dolną częścią kości piętowej w okolicy stawu piętowo-sześciennego. Dla normy wynosi 20-25° i dla stóp płasko-koślawych jest mniejszy o kilka stopni.

3. PODSUMOWANIE

Z uzyskanych danych wynika, że nie ma istotnych różnic między tymi samymi parametrami u dzieci z prawidłowo zbudowanymi stopami oraz u dzieci ze stopą płasko-koślawą. Stopy dzieci, u których stwierdzono koślawe ustawienie pięty, różnią się w niektórych wymiarach, jak np. wysokość do kostki wewnętrznej i zewnętrznej czy do najwyższego punktu podbicia od stóp dzieci, u których tych wad nie stwierdzono. Nieco niższe wartości wysokości kostek i pięty stwierdzono u dzieci ze stopą płasko-koślawą. W odniesieniu do długości, szerokości i obwodów nie zaobserwowano znaczących różnic w grupach. Wymiary stóp dzieci populacji podlaskiej mieszczą się w zakresie wymiarów stóp populacji dzieci polskiej. Według wskaźnika wagowo – wzrostowego ustalono, że u dzieci z niedowagą rzadziej, niż u dzieci mieszczących się w normie lub z nadwagą, występują wady stóp. Należy podkreślić, że wyniki badań dzieci podlaskich nie są wystarczająco reprezentatywne.

LITERATURA

1. Lizis P.: Kształtowanie się wysklepienia łuku podłużnego stopy i problemy korekcji płaskostopia u dzieci i młodzieży w wieku rozwojowym. Kraków : AWF, 2000.

2. Mrozkowiak M.: Poziom i rodzaj zaburzeń postawy ciała w Polsce w latach 2004-2006.

Raport badań 2007.

3. Bordin D., De Giorgi D., Mazzocco G., Rigon F.: Flat and cavus foot, indexes of obesity and overweight in a population of primary-school children. “Minerva Pediatr.” 53(1), 2001, p.17-13.

4. Radło W.: Stopa dziecka. Prawidłowa budowa anatomiczna. Deformacje stóp. W : Materiały konferencji CLPO pt. Obuwie profilaktyczne i ortopedyczne dla dzieci i dorosłych. Potrzeby rynku – wymagania stóp – zaopatrzenie. Kraków, 2005, s.7-11.

Autorzy dziękują dr. M. Rogalskiemu z Dziecięcego Szpitala Klinicznego w Białymstoku za udostępnienie zdjęć rentgenowskich stopy.

Praca powstała przy wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego N N501 0088 33 i Politechniki Białostockiej W/WM/6/08.

(7)

ANTHROPOMRETRY DATA OF CHILDREN WITH FLAT FEET Summary. An anthropometric data are usually include: length, height, strength and circles of human body. The evaluation was carried out on 60 pupils with flat feet taken from a total population of 250 primary schoolchildren. The sample group was between the ages of 8-14 years from province Podlasie. The children were divided into groups: typical children and children with flat feet. The anthropometric data were made for 60 children with flat feet and 20 typical children. We observed, that the proportion between the length of foot and the distance change with age.

(8)