Analiza elementów kompozycji wybranych wsi Drawskiego Parku Krajobrazowego

(1)

Wst¿p

Introduction

Krajobraz podlega ciñgäym zmianom. W naszym otoczeniu mamy do czynienia z krajobrazem naturalnym bödñcym dzieäem przy- rody oraz krajobrazem kulturowym powstaäym w wyniku dziaäalno- Ĉci antropogenicznej [Bogdanowski 1991]. Zdaniem Jegierskiej -ThĂle i Brodowskiego (2008) dla kaĔdego rodzaju dziaäalnoĈci czäowieka cha- rakterystyczny jest inny typ krajobrazu. Na tej podstawie moĔna wyróĔ- niè miödzy innymi krajobraz górni- czy, przemysäowy, leĈny, turystyczny czy rolniczy.

Krajobraz otwarty, zwany czö- sto krajobrazem rolniczym stanowi bardzo cennñ wartoĈè, wpäywajñcñ na charakter danego regionu. Zda- niem Lipiþskiej (2003) jego cechy okreĈla przede wszystkim kompozy- cja i ukäady przestrzenne, a w szcze- gólnoĈci proporcje obszarów od za- budowanych do niezabudowanych, oddziaäywanie miödzy elementami pochodzenia naturalnego i kulturowego. OdlegäoĈci, wielkoĈci oraz proporcje stanowiñ swoisty kod krajobrazu wsi, odbierany przez kaĔde- go czäowieka. Wpäywajñ one wraz z elementami kulturowymi i przy- rodniczymi, na tworzenie genius loci, rozumianego jako duch miej- sca, stanowiñcego konkretnñ rzeczy- wistoĈè, wobec której czäowiek staje siö i z którñ musi dochodziè do poro-

zumienia w swoim codziennym Ĕy- ciu [Królikowski 1991].

Cel i metody badaÃ

Aim and methods of the study

Badania byäy przeprowadza- ne w województwie zachodniopo- morskim, na terenie Drawskiego Par- ku Krajobrazowego. Park ten zostaä utworzony 24 kwietnia 1979 roku w celu zachowania i ochrony warto- Ĉci przyrodniczych i krajobrazowych oraz stworzenia warunków do wy- korzystania tego terenu dla celów naukowo -dydaktycznych oraz turystycznych [Fijaäkowski i in. 1994].

Celem pracy byäa ocena prze- ksztaäcenia krajobrazu wybranych wsi Drawskiego Parku Krajobrazo- wego oraz wskazanie kierunków dal- szego rozwoju z uwzglödnieniem ge- nius loci.

Cel badaþ zostaä osiñgniöty po- przez:

1. Analizö uksztaätowania i pokrycia terenu w skali gminy oraz regionu.

Analiza ta miaäa na celu okreĈle- nie naturalnych cech ksztaätujñ- cych krajobraz okolicy badanych wsi. Ma to bezpoĈredni zwiñzek z okreĈleniem charakteru samych jednostek osadniczych, które sta- nowiñ waĔny element budujñcy krajobraz Drawskiego Parku Kra- jobrazowego.

2. Analizö ukäadu przestrzennego oraz kompozycji wybranych wsi.

A na liz a e le m en tó w ko m p o zy cj i w yb ra ny ch w si D ra w ski eg o P a rk u K ra jo b ra zo w ego A nn a D ud zi Ãs ka , B a rb a ra S zp a ko w sk a , P io tr U rb a Ãs ki

Analysis of Special Systems Elements of Chosen

Villages in Drawski

Landscape Park

(2)

Analiza ta zostaäa przeprowadzo- na z uwzglödnieniem studium hi- storycznego wsi. Na tym etapie badaþ zostaäa równieĔ przepro- wadzona inwentaryzacja obiek- tów wpäywajñcych zarówno na kompozycjö badanych jednostek osadniczych, jak równieĔ na ich charakter.

Analizie poddano cztery wsie zlokalizowane na terenie zlewni rzeki Drawy, w obröbie gminy Cza- plinek: Stare Drawsko, Gäöboczek, Siemczyno oraz Kluczewo. Przez dwie pierwsze wsie przepäywa Rze- ka Drawa, natomiast kolejne dwie (Siemczyno, Kluczewo) znajdujñ siö w obröbie zlewni rzeki.

Wyniki badaÃ

Results

Analiza uksztaÁtowania i pokrycia terenu

Analysis of shape and overlay of the area

Badane wsie zlokalizowane sñ na obszarze Drawskiego Parku Krajobrazowego, którego krajobraz zostaä uksztaätowany przez rzeĒbo- twórczñ dziaäalnoĈè lñdolodu skan- dynawskiego, a w szczególnoĈci ostatniego zlodowacenia zwanego zlodowaceniem baätyckim. Krajobraz tej okolicy jest bardzo urozmaicony, charakteryzuje siö wystöpowaniem duĔych róĔnic wysokoĈci [Fijaäkow-

ski i in. 1994]. W pobliĔu badanych wsi wystöpuje znaczna iloĈè jezior, stanowiñcych duĔñ wartoĈè tury- stycznñ. Ciekawym akwenem, przez które przepäywa Drawa, jest Jezioro Drawskie, które zostaäo utworzone przez kombinacjö krzyĔujñcych siö rynien radialnych i marginalnych.

Jest ono najwiökszym jeziorem Po- jezierza Drawskiego. Zajmuje ono powierzchniö 1871,5 ha, a jego linia brzegowa jest bardzo urozmaicona.

Kolejnym elementem budujñ- cym krajobraz tego obszaru jest rzeka Drawa. Stanowi ona najdäuĔszñ rzekö Drawskiego Parku Krajobrazo- wego, posiada däugoĈè 199 km, a po- wierzchnia jej zlewni wynosi 3 198

km²[Fijaäkowski i in. 1994]. đródäa Drawy leĔñ w pasie wzniesieþ mo- renowych, w wñskiej rynnie subgla- cjalnej, poäoĔonej okoäo 7 km na po- äudnie od Poäczyna Zdroju. Rzeka ta przepäywa przez Jezioro Drawskie.

Drawa posiada równieĔ duĔñ wartoĈè turystycznñ – odbywajñ siö na niej liczne späywy kajakowe.

Charakterystycznym elementem krajobrazu Drawskiego Parku Kra- jobrazowego jest równieĔ wystöpo- wanie duĔej iloĈci oczek wodnych, zlokalizowanych gäównie w obni- Ĕeniach terenu. Stanowiñ one duĔñ wartoĈè zarówno krajobrazowñ, jak i przyrodniczñ.

Ryc.1. Zamek w Drahimiu stanowiñcy strategiczny punkt (Ēródäo ikonograficzne)

(3)

Analiza ukÁadu

przestrzennego oraz kompozycji wybranych wsi

Analysis of spatial

arrangement and the set-up of chosen villages

Stare Drawsko

Stare Drawsko (dawniejszy Alt Drahim) to wieĈ zlokalizowana po- miödzy dwoma jeziorami: Draw- skim i ēerdno. Gäówny punkt kompozycyjny wsi stanowiñ ruiny Ĉre- dniowiecznego zamku, pochodzñce- go z XIV w., który w ówczesnym cza- sie stanowiä strategiczny punkt [Jano- cha i in. 1972]. O zamek ten zabiega- li pierwsi wäadcy Polski, gdyĔ utrzy- manie go w swoich rökach zapewnia- äo kontrolö politycznñ na rubieĔach wielkopolsko -pomorskich. Na podstawie Ēródeä ikonograficznych moĔ- na zaobserwowaè, iĔ z zamku roz- taczaä siö widok na przylegäe tereny (ryc. 1). Dzisiaj ekspozycja samego zamku, jako dominanty krajobrazo- wej, nie jest zachowana. NaleĔaäoby przy dalszym rozwoju Starego Draw- ska wzmocniè wizualnie ruiny starego zamku, który wraz z koĈcioäem i fragmentem rzeki w istotny sposób decyduje o charakterze przestrzeni wiejskiej Drahimia.

Obok ruin starego zamku i rzeki Drawy, w skäad elementu central- nego badanej wsi wchodzi neogotyc- ki koĈcióä, który pochodzi z XIX w.

(ryc. 2). Pozostaäñ czöĈè Starego Drawska tworzy, w przewaĔajñcej czöĈci, zabudowa letniskowa, zlokalizowana gäównie przy brzegu Jezio- ra Drawskiego.

Gäöboczek

Gäöboczek to niewielka wieĈ powstaäa w XIX wieku, jako folwark niedaleko poäoĔonego Rzepowa [Fi- jaäkowski i in. 1994]. Gäównymi elementami wpäywajñcymi na ukäad kompozycyjny wsi jest rzeka Dra- wa, przy której zlokalizowane sñ ruiny mäyna wodnego pochodzñcego z XIX wieku oraz oddalone od wsi Je- zioro Krosino.

WieĈ pod wzglödem ukäadu kompozycyjnego moĔna podzie- liè na dwie czöĈci. Pierwsza zlokalizowana jest przy rzece Drawie. Jest to fragment wsi, którego charakter siöga XIX wieku. MoĔna w tej czö- Ĉci znaleĒè starszñ zabudowö pocho- dzñcñ z tego okresu, której gäównym przedstawicielem jest mäyn wodny (ryc. 3) i spichlerz. Obszar tej czö- Ĉci Gäöboczka wymaga rewaloryza- cji. Historyczna zabudowa mäyna grozi zawaleniem, a jego sñsiedz- two wymaga podjöcia dziaäaþ po- rzñdkowych i pielögnacyjnych. Kie- runki dalszego rozwoju wsi powin- ny zmierzaè do podniesienia warto- Ĉci turystycznych historycznej czö- Ĉci Gäöboczka.

Druga czöĈè wsi zlokalizowana jest wzdäuĔ drogi prowadzñcej do Je- ziora Krosino. Wystöpuje tam zabudowa letniskowa powstaäa na przeäo- mie XX i XXI wieku. Ciñgnie siö ona

w kierunku jeziora, które jest uwaĔa- ne przez mieszkaþców, jako gäówny walor turystyczny okolic Gäöboczka.

Siemczyno

Siemczyno jest jednñ z najstar- szych wsi Pojezierza Drawskiego po- chodzñcñ z poczñtku XIII wieku. We- däug Fijaäkowskiego i in. (1994) jest ona Ĉredniowiecznñ ulicówkñ, która zostaäa powaĔnie zniszczona w trak- cie wojny trzydziestoletniej.

Ryc. 2. XIX -wieczny koĈcióä w Starym Drawsku Fig 2. 19^th century church in Stare Drawsko

Ryc. 3. Mäyn wodny w Gäöboczku Fig. 3. Water mill in Gäöboczek

(4)

Siemczyno zlokalizowane jest przy Zatoce Henrykowskiej Jezio- ra Drawskiego. Gäównym walorem kulturowym wsi jest barokowy pa- äac wzniesiony w latach 1722–1728, przy którym znajduje siö barokowy park (ryc. 4), pochodzñcy z okresu budowy paäacu [Fijaäkowski i in.

1994]. Kolejnym cennym obiektem tego obszaru jest zabytkowy koĈcióä z przylegajñcñ do niego kaplicñ, po- chodzñcñ z 1699 roku.

Siemczyno mimo licznych wa- lorów kulturowych, przyrodniczych i turystycznych zachowaäo charakter rolniczy. Na terenie wsi nie wystöpu- je zabudowa turystyczna oraz miesz- kaniowa, wpäywajñca niekorzystnie na ukäad przestrzenny wsi. W Siem- czynie moĔna znaleĒè kilka osi widokowych. Jedna z najbardziej widocz- nych znajduje siö pomiödzy koĈcio- äem a barokowym paäacem. Podkre- Ĉlona jest ona przez zabudowö oraz drzewa, znajdujñce siö w niedalekiej odlegäoĈci od koĈcioäa.

Rozwój Siemczyna powinien zmierzaè do nadania funkcji uĔytko- wej obiektom o duĔej wartoĈci kul- turowej, takich jak barokowy paäac.

NaleĔy równieĔ przeprowadziè rewa- loryzacjö zabytkowego parku.

Kluczewo

Kluczewo to wieĈ o ukäadzie owalnicy z usytuowanym w cen- trum neogotyckim koĈcioäem pocho- dzñcym z przeäomu XIX i XX wieku.

Stanowi on dominantö krajobrazowñ (ryc. 5). WieĔa koĈcioäa widoczna jest

Ryc. 5. Panorama Kluczewa z dominantñ w postaci wieĔy koĈcioäa Fig. 5. Panorama of Kluczew with the church tower as a dominant Ryc. 4. Barokowy park w Siemczynie [Wierzchowiecki 1973]

Fig. 4. Baroque park in Siemczyna [Wierzchowiecki 1973]

(5)

z ambony widokowej zlokalizowa- nej przy Spyczynej Górze.

Kluczewo usytuowane jest w Ĉrodkowej czöĈci Drawskiego Par- ku Krajobrazowego, w pobliĔu Za- toki Kluczewskiej Jeziora Drawskie- go. Niedaleko wsi, po drugiej stronie drogi biegnñcej z Czaplinka do Koäo- brzegu, znajduje siö rezerwat ornito- logiczny Jezioro Prosino, przez który przepäywa rzeka Drawa.

Dalszy rozwój Kluczewa powinien przebiegaè z zachowaniem ukäadu owalnicy. NaleĔy takĔe zwró- ciè uwagö na zachowanie charakte- rystycznej panoramy, z dominantñ w postaci wieĔy koĈcioäa.

Podsumowanie

Conclusion

Rzeka w krajobrazie stanowi duĔy walor zarówno przyrodniczy, jak i turystyczny. Stanowi ona element decydujñcy o ukäadzie prze- strzennym wsi. Wpäywa takĔe na roz- wój turystyczny, choè bardzo czösto nie jest ona odbierana przez miesz- kaþców jako walor decydujñcy o charakterze danego miejsca. Na terenach badanych wsi, zlokalizowanych w pobliĔu rzeki Drawy, moĔna za- obserwowaè jej wyraĒny wpäyw na ksztaätowanie przestrzeni wiejskiej.

Na obszarze analizowanych czterech wsi: Stare Drawsko, Gäöbo- czek, Siemczyno i Kluczewo, wyróĔ- niajñ siö dwa nakäadajñce siö na sie- bie ukäady z charakterystycznñ zabu-

dowñ: pierwotny oraz wspóäczesny.

W trzech badanych wsiach (Draw- sko, Gäöboczek, Siemczyno) nowa zabudowa zakäóca wczeĈniejszy ukäad przestrzenny oraz kompozycyjny. Dalszy rozwój kaĔdej z analizowanych jednostek osadniczych powinien byè prowadzony z zachowaniem pierwotnych zaäoĔeþ, któ- re byäy wykorzystane przy ich budo- wie. Przy dalszym rozwoju wsi poäo- Ĕonych na terenie Drawskiego Par- ku Krajobrazowego naleĔy zwróciè uwagö, nie tylko na charakterystycz- nñ architekturö, ale takĔe na zachowanie osi widokowych oraz wnötrz urbanistycznych.

Fotografie wykonaäa A. Dudziþska.

Photographs by A. Dudziþska.

Anna Dudziþska Barbara Szpakowska Piotr Urbaþski Katedra Terenów Zieleni

Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu Department of Landscape Architecture Poznaþ University of Life Sciences

Literatura

1. Bogdanowski J., 1991, Mia- steczko i wieĈ a krajobrazowo- -architektoniczna metoda rewa- loryzacji [w:] „WieĈ i miasteczko u progu zagäady”, PWN, Warszawa, s. 185–205.

2. Jegierska -ThĂle A., Brodowski P., 2008, Rewitalizacja wiejskiego krajo- brazu przyrodniczego i kulturowego na przykäadzie pojezierzy branden- burskiego i iäawskiego [w:] „Studia

krajobrazowe jako podstawa wäaĈci- wego gospodarowania przestrzeniñ”

pod red. A. Zröby i D. Chyliþskiej, WTN, Wrocäaw, s. 261–272.

3. Janocha H., Lachowicz Fr., Pta- szyþska D., 1972, Gród i zamek w Starym Drawsku, Wyd. Poznaþ- skie, Poznaþ.

4. Fijaäkowski A., Gutowska E., Karnecki R., Wesoäowski St., 1994, Drawski Park Krajobrazowy informa- tor przyrodniczo -turystyczny, Zarzñd Drawskiego Parku Krajobrazowego, Zäocieniec.

5. Królikowski J., 1991, WieĈ i mia- steczko – próba analizy znaczeþ [w:]

„WieĈ i miasteczko u progu zagäady”, PWN, Warszawa, s. 31–39.

6. Lipiþska B., 2003, Kultura uĔyt- kowania przestrzeni – degradacja krajobrazu wiejskiego [w:] „Zacho- wane – ocalone? O krajobrazie kulturowym i sposobach jego ksztaätowa- nia” pod red. I. Litewskiej i W. Kner- cera, Stowarzyszenie WK „Borussia”, Olsztyn.

7. Wierzchowiecki W., 1973, Ewi- dencja parku w Siemczynie, Urzñd Wojewódzki w Koszalinie, Wydziaä Kultury i Sztuki, Wojewódzki Konser- wator Zabytków.

8. đródäo ikonograficzne: Perelle Nicolas (1631–1695), Flatou Pome- relliae Arx dificillimi [...] Delineatio Draheimij Arcis Pomerelliae.