Kreowanie nowej wartości i znaczenia ogrodu w krajobrazie wiejskim

(1)

Krajobraz, jako

element reurbanizacji przestrzeni

zamieszkania:

trzy przyk³ady

Landscape, as an element of the reurbanisation

of the residential space:

three examples

Problem wspóäczesnego defi- niowania przestrzeni ogrodu wiej- skiego z uwzglödnieniem jego funkcji integracyjnych, säuĔñcym maäym, lokalnym spoäecznoĈciom parafialnym zyskaä w Republice Federalnej Niemiec na aktualnoĈci, szczególnie po inkorporacji terenów dawnej Nie- mieckiej Republiki Demokratycznej.

Wäadze paþstwowe RFN stanö- äy przed problemem nie tylko zinte- growania obu dotychczas oddzielnie funkcjonujñcych organizmów paþ- stwowych w sferze gospodarczej i spoäecznej ale – co szczególnie zna- czñce – równieĔ w sferze kulturowej.

Jednym z przejawów tej dzia- äalnoĈci staäo siö przeznaczenie znacznych Ĉrodków finansowych na odnowö istniejñcych obiektów sakralnych oraz wspieranie podej- mowanych przez lokalne KoĈcioäy prób odtworzenia rozbitych w prefe- rujñcym ateizm paþstwie (jakim byäa NRD) struktur parafialnych zamiesz- kujñcych wschodnie Landy, zarówno

spoäecznoĈci protestanckich, jak i katolickich.

Problem ten dla „architekta krajobrazu” wiñzaä siö zatem szczegól- nie z zadaniem ksztaätowania tere- nów przykoĈcielnych w taki sposób, aby nowo uformowane przestrzenie zdolne byäy, samym swoim charak- terem, sprzyjaè integracji poszcze- gólnych grup parafialnych stajñc siö jednoczeĈnie znacznikiem wysokie- go standardu estetycznego. W tym kontekĈcie takĔe nie bez znaczenia byäa potrzeba uwzglödnienia w pro- pozycjach projektowych elementów symbolicznych odnoszñcych siö wprost do ich quasi religijnego prze- znaczenia, jak i wiñzanie tradycji ze wspóäczesnoĈciñ uwzglödniajñc lokalne przyzwyczajenia i preferencje mieszkaþców.

Na koniec pozostawaäo wpisa- nie nowych kompozycji przestrzen- nych w istniejñcy kontekst otoczenia tak, by nie naruszajñc „granic wäa- snoĈci” terenów i przy uwzglödnie- niu istniejñcych dominant, stworzyè okreĈlony „stan napiöcia emocjo- nalnego” dla kolejnych inicjatyw obywatelskich w podniesieniu walo- rów kulturowych przestrzeni caäych miejscowoĈci, w których dziaäania te miaäyby zaistnieè.

W kaĔdej z trzech wytypowa- nych do projektowania miejscowoĈci problem nowego „zagospodarowa- nia” przestrzeni okreĈlonej tu, dla porzñdku, jako przestrzeni „parafial- nej” przedstawiaä siö inaczej. Inne byäy uwarunkowania lokalizacyjne (wielkoĈè, ksztaät terenu, charakter

K re o w a ni e n o w ej w a rto œc i i z na cz en ia o gr o d u w k ra jo b ra zi e w ie js ki m O ks a na B ie le ck a , K rz ys zt o f K o tw a s, A d a m Ma ria S zy m sk i

Creating of

New Value and Meaning of

Garden in the Rural Landscape

Ekologia krajobrazu

(2)

bezpoĈredniego otoczenia, otwarcia lub zamkniöcia krajobrazowe) i inne potrzeby uĔytkowe nadajñce gäówny charakter kompozycji i elementów jñ wspóätworzñcych.

Pierwszy teren (Boitzenburg) powiñzany przestrzennie zarówno z samym koĈcioäem, jak i budyn- kami uĔytkowymi parafii, wymagaä pogodzenia dwóch, nakäadajñcych siö jednoczeĈnie na siebie, funkcji:

gospodarczych i reprezentacyjnych

− ogrodu uĔytkowego, placu gospo- darczego oraz przestrzeni reprezen- tacyjnej dla spotkaþ towarzyskich i okazjonalnych uroczystoĈci, nie tylko o religijnym, ale takĔe i Ĉwieckim charakterze − publicznego zieleþca.

Dodatkowym problemem byäo wykorzystanie potencjalnych warto- Ĉci miejsca terenu, z którego otwie- raäy siö dalekie widoki na otaczajñcy krajobraz z niebanalnñ architekturñ zamku w perspektywie silnie skon- trastowanego täa.

Ramy kompozycji wyznaczaäa z jednej strony wysoka, pionowa skarpa, z drugiej wiejska ulica.

Drugi teren (Golm) stanowiäa dziaäka ĈciĈle zwiñzana z domem mieszkalnym pastora, której funkcja okreĈlona zostaäa bardziej jako prze- strzeþ rekreacyjno -kontemplacyjna mieszkaþców domu (plebani), niĔ przestrzeþ integracyjna. Cechñ do- minujñcñ stawaäa siö tu „prywatnoĈè”

a przez to swoiĈcie rozumiana „in- tymnoĈè” ogrodu, z zaäoĔenia wyko- rzystywanego przez nieliczne osoby poĈwiöcajñce swój czas bardziej na religijne medytacje niĔ rozrywkö.

Istotnym uwarunkowaniem kom- pozycyjnym byäa peäna otwartoĈè terenu od strony drogi publicznej, wyraĒny podziaä na czöĈè frontowñ o charakterze czysto reprezentacyj- nym oraz gäównñ czeĈè stanowiñcñ zaczñtek „ogrodu domowego”.

Kolejny, trzeci teren (Greiffen- berg) stanowiäa dziaäka wokóä bu- dynku specjalnie przeznaczonego na dom spotkaþ integracyjnych, zarów- no mäodzieĔy, jak i ludzi starszych z jednoczesnym ich czasowym poby- tem o charakterze obozowym. Teren z dwóch stron otoczony polami, nachylony w kierunku poäudniowym, wymagaä dookreĈlenia wewnötrz- nych granic dla zachowania moĔli- woĈci skomunikowania terenów pól z placem gospodarczym i ulicñ. Kon- takt z istniejñcym opodal koĈcioäem pozostawaä niedookreĈlony.

Dla przedstawionych wyĔej lokalizacji opracowano alternatywne projekty, z których kaĔdy przedsta- wiaä potencjalne walory projekto- wanych zaäoĔeþ, zarówno akcen- tujñc nowoczesnoĈè” w podejĈciu do tematu, jak i „tradycjonalnoĈè”

w kontynuowaniu wñtków kompozycyjnych znanych i wykorzystywa- nych juĔ w przeszäoĈci¹.

Boitzenburg

²

Teren przykoĈcielny, w którego granicach znajduje siö dom parafialny wraz plebaniñ, zlokalizowany jest w centralnej czöĈci miejscowoĈci Boitzenburg. Teren zróĔnicowany wysokoĈciowo, obniĔa siö w kierun-

ku poäudniowo -zachodnim o okoäo 2 m. W tymĔe kierunku rozpoĈciera siö szerokie otwarcie widokowe, któ- rego dominantö stanowi zamek. Co interesujñce, z terenu ogrodu przy- koĈcielnego widoczne jest, w wiök- szoĈci, zaäoĔenie paäacowo -parkowe wraz z charakterystycznymi licznymi stawami. Punktem wyjĈcia do projektu ogrodu przykoĈcielnego byäa idea otwarcia terenu dla mieszkaþców miasteczka, dla pogäöbiania wiözi wspólnotowych i sñsiedzkich. Ogród stanowiè ma miejsce, gdzie kaĔdy mieszkaniec znajdzie coĈ intere- sujñcego dla siebie. W obydwóch koncepcjach ogród, ze wzglödu na róĔnice terenu, zostaä zniwelowany na dwa piötra, o róĔnicy wysokoĈci 1,2 m pomiödzy nimi. WejĈcia na teren zostaäy rozbudowane i znajdujñ siö: bezpoĈrednio od strony koĈcioäa oraz od strony zabudowy miejskiej.

WejĈcie od strony domu parafialnego, plebanii bödzie miaäo charakter jedynie wewnötrzny, nieobsäugu- jñcy ruchu w relacji Boitzenburg- -przykoĈcielne zaäoĔenie ogrodowe.

Rozbudowany ukäad komunikacyjny zapewnia swobodö w przemiesz- czaniu siö, równieĔ dla osób nie- peänosprawnych. Prócz schodów zlokalizowanych w strukturze muru oporowego, znajdziemy od strony poäudniowej pochylnie uformowane na bazie rzödnych wysokoĈciowych istniejñcego uksztaätowania terenu. Zieleþ zostaäa pomyĈlana jako kompozycja barwna i zapachowa dopasowana do genius loci. Nasa- dzenia zaprojektowano w parterach

(3)

ogrodowych, otoczonych formowa- nym bukszpanem. Zaproponowano bogatñ kolekcjö róĔ, zarówno na kwiat ciöty, jak i formy päoĔñce, pnñ- ce oraz formy na szczepieniu. Innymi nasadzeniami, tworzñcymi strukturö nasadzeþ niĔszych, sñ roĈliny zielne, jednoroczne, byliny, krzewy ozdob- ne oraz drzewa owocowe, które jed- noczeĈnie stanowiñ jedyne nasadze-

nia wysokie (obecny drzewostan jest liczny i zabudowuje teren z trzech stron). Ogród stanowiè ma bezpo- Ĉrednie zaplecze dla kompozycji kwiatowych upiökszajñcych wnötrze koĈcioäa, jak i samego domu parafialnego. Na terenie ogrodu zaprojektowano altanö muzycznñ, stanowiñcñ jednoczeĈnie akcent kompozycyjny.

Jedynie w tym miejscu zaproponowa-

no trawniki rekreacyjne, które mogñ säuĔyè wiökszej liczbie säuchaczy.

W póänocno -wschodniej czöĈci, niejako na uboczu caäego zaäoĔenia ogrodowego, zaproponowano miejsce na ognisko, wykorzystujñc lekkie nachylenie terenu, które powodo- waäo, iĔ do tej pory miejsce to byäo doĈè rzadko wykorzystywane. Uzu- peänieniem struktury przestrzennej

(4)

jest ukäad wodny wraz z fontannami, zlokalizowany na dwóch poziomach oraz pawilon grillowy, bödñcy rozbu- dowanñ wersjñ obecnie istniejñcego domku. W obu projektach wykorzystywane sñ elementy konstrukcji drewnianych tworzñcych pergole.

Liczne drewniane äawki, w kolorze biaäym, rozmieszczone zostaäy w ca- äym zaäoĔeniu ogrodowym (ryc. 1, 2).

Golm

³

Uwarunkowania przestrzenne sñ zupeänie odmienne od zaäoĔenia ogrodowego terenu w Boitzenbur- gu. Plebania zlokalizowana jest na obrzeĔach Golm, w dalszej odlegäo- Ĉci od koĈcioäa oraz domu parafialnego. W sñsiedztwie znajduje siö duĔy, zrealizowany juĔ aktualnie, plac za-

baw dla dzieci, jak równieĔ… gospo- darstwo rolne, o profilu chowu bydäa mlecznego. Sama wäasnoĈè samego budynku plebanii, jak i gruntów doþ przylegäych, jest równieĔ doĈè skom- plikowana, gdyĔ w samym budynku znajdujñ siö dwa mieszkania prywat- ne i przynaleĔne do nich fragmenty dziaäek. Zadanie projektowe stawaäo siö coraz bardziej interesujñce, gdyĔ Ryc. 2. Zagospodarowanie parafialnego terenu w Boitzenburg, wersja 2

Fig. 2. Development of the parochial terrain in Boitzenburg, version 2

(5)

ksiñdz, na skraju swoich dziaäek, sam chciaä mieè pole… ziemniaków.

Istniejñca wñska droga dojazdowa przecina dodatkowo, i tak juĔ pofrag- mentowane, dziaäki.

Dwa projekty zagospodaro- wania ogrodu stanowiñ próbö roz- wiñzania problemu funkcjonalno- -przestrzennego tego terenu, dajñc

jednoczeĈnie dwa warianty spójnej wizji tego terenu (ryc. 3, 4).

Projekty zakäadajñ wariant stop- niowego wykupu gruntów obecnie separujñcych poszczególnñ wäasnoĈè gruntów koĈcielnych. Dlatego teĔ schemat ukäadu komunikacyjnego, nasadzeþ oraz maäej architektury moĔe byè kontynuowany na nowym terenie w czasie. Istniejñcy wjazd od

strony poäudniowej pozostaje w nie- zmienionej formie, jednakĔe gäówne natöĔenie uĔytkowania przejmie nowo projektowany wjazd od strony wschodniej. Z nowo projektowanej drogi bödzie moĔna bezpoĈrednio zaparkowaè na miejscach postojo- wych. Ukäad komunikacyjny we- wnñtrz zaäoĔenia ogrodowego zostaä pomyĈlany jako trakt spacerowy,

(6)

rozprowadzajñcy do poszczególnych wnötrz w ogrodzie. Na zamkniöciu gäównej osi äñczñcej dom wraz ze starodrzewiem, zaprojektowano ukäad wodny z zaaranĔowanym maäñ architekturñ ogrodowñ wnötrzem kontemplacji. Inny wariant zakäada,

Ĕe po wykupie gruntów, gäównym akcentem w przestrzeni zaäoĔenia ogrodowego bödzie drewniany pawilon ogrodowy. PodkreĈleniem jego roli jest zlokalizowanie pawilonu na skrzyĔowaniu gäównych ciñgów komunikacyjnych. ZaäoĔenie ogro-

dowe, podzielone na wnötrza, wy- posaĔone zostaäo w liczne elementy drewnianej architektury ogrodowej (trejaĔe, pergole, ogrodzenia, äawki, stoäy). W ukäadzie zieleni gäówny nacisk zostaä poäoĔony na roĈlin- noĈè niskñ – liczne wrzosowiska, Ryc. 4. Zagospodarowanie parafialnego terenu w Golm, wersja 2

Fig. 4. Development of the parochial terrain in Golm, version 2

(7)

stanowiska roĈlin kwaĈnolubnych – azalie, róĔaneczniki, hortensje. Ra- baty róĔane zlokalizowane zostaäy od frontowej strony domu, jak równieĔ na odcinku najbardziej widocznym od strony drogi dojazdowej, tj. po- miödzy budynkiem mieszkalnym i gospodarczym. DuĔej powierzchni trawniki przedäuĔajñ i powiökszajñ optycznie zaäoĔenie ogrodowe,

które posiada juĔ i tak doĈè liczny drzewostan. Istniejñce pole ziemnia- czane, zlokalizowane w póänocnej czöĈci zaäoĔenia ogrodowego, od- dzielone zostaäo zaprojektowanym ogrodzeniem z cegäy planowanej do pozyskania z powstaäych ruin po dawnych budynkach inwentarskich.

Mur poroĈniöty pnñczami stanowi Ĉcianö dla licznych roĈlin stanowiñ-

cych podstawö kompozycji caäego zaäoĔenia ogrodowego.

Ogród docelowo ma säuĔyè nie tylko samej rodzinie pastora, lecz równieĔ innym goĈciom, takĔe przyjezdnym. W budynku plebani przewiduje siö zaadaptowanie pomieszczeþ poddasza na pokoje noclegowe.

(8)

Greiffenberg

⁴

Dom parafialny, plebania oraz projektowane zaäoĔenie ogrodowe, zlokalizowane sñ nieopodal usytuowanego w centralnej czöĈci miejscowoĈci Greiffenberg, na wy- sokim pagórku koĈcioäa. Jest to jed- noczeĈnie najmniejszy projektowany teren, a zarazem teren o najwiökszej róĔnicy wysokoĈci. TuĔ za zabudowñ plebanii i domu parafialnego zlokalizowana jest, piöknie odremontowa- na, stodoäa o konstrukcji ryglowej

z wypeänieniem ceglanym. To ona obecnie stanowi centrum wszelkich imprez kulturalnych odbywajñcych siö w miejscowoĈci. Stanowi miejsce spotkaþ mieszkaþców. ZaäoĔeniem projektowym byäo wiöc stworzenie takiego projektu, który bödzie kon- tynuacjñ idei przestrzeni wspólnej, którñ w wiökszoĈci mogliby wykorzy- stywaè sami mieszkaþcy. Aktywizacja lokalnego spoäeczeþstwa przyniosäa juĔ zresztñ w Greiffenbergu konkret- ne efekty. Rozpadajñca siö stodoäa poddana zostaäa gruntownemu re-

montowi, stajñc sie cennym przykäa- dem zachowania dawnej zabudowy gospodarczej. Remont stodoäy z prze- znaczeniem na salö zebraþ wykonali sami mieszkaþcy miejscowoĈci, gäów- nie osoby bezrobotne.

Dwa projekty zakäadajñ, tuĔ za stodoäñ, tarasowanie terenu, przy jednoczesnej moĔliwoĈci zachowania ruchu koäowego na osi póänoc- -poäudnie. Tarasowanie zostaäo zaproponowane zarówno w ukäadzie geometrycznym, jak i w ukäadzie li- nearnym. Adaptowany w ten sposób Ryc. 6. Zagospodarowanie parafialnego terenu w Greiffenberg, wersja 2

Fig. 6. Development of the parochial terrain in Greiffenberg, version 2

(9)

teren wykorzystywany jest funkcjo- nalnie w maksymalny sposób. Mury oporowe, o róĔnej wysokoĈci, stano- wiñ jednoczeĈnie w wielu miejscach schody terenowe, umoĔliwiajñce bezpiecznñ i äatwñ komunikacjö po caäym terenie. Dla celów projektowych, zostaäy wykorzystane w duĔej mierze drzewa owocowe, stanowiñce dawniejszy sad. Nieliczne niskie nasadzenia zlokalizowanie zostaäy w gäównej mierze w póänocnej czö- Ĉci terenu, jak i przy murkach opo- rowych. Wschodnia granica terenu, a jednoczeĈnie granica pomiödzy zaäoĔeniem ogrodowym, a gruntami rolnymi, oddzielona zostaäa zielonñ Ĉcianñ w postaci róĔnorodnych form róĔ pnñcych. Póänocna granica terenu opracowania, z której roztacza siö panorama na pobliskie äñki i pola, zostaäa caäkowicie odsäoniöta. Pro- jekty zakäadajñ wprowadzenie w tym obszarze wiökszej iloĈci siedzisk oraz sadzawek wodnych (ryc. 5, 6).

Obszar pomiödzy plebaniñ i domem parafialnym a stodoäñ, ze wzglödów funkcjonalnych, zostaä zaprojektowany z uwzglödnieniem zróĔnicowanych form i kolorystyki Ĕwirów i kamieni. Komunikacja, odbywajñca siö tam, musi odbywaè siö w projektowanej wersji, bez utrudnieþ. Delikatnie, jedynie w paru miejscach, wprowadzana zieleþ niska, ma za zadanie podkreĈliè kompozycjö ukäadu przestrzennego, jak równieĔ w obszarach wejĈè do poszczególnych budynków stanowiè ma odciöcie od ukäadu jezdnego.

CzeĈè frontowa, od strony bruko-

wanej drogi, ma charakter repre- zentacyjny. Rozbudowany zostaä ukäad dojĈè do domu parafialnego wraz z miejscami postojowymi dla rowerów.

Wnioski koñcowe

Conclusions

Trzy prezentowane w artykule tematy projektowe opracowane w dwu wariantach dotyczñ proble- matyki organizacji przestrzeni ogrodu parafialnego, jako przestrzeni publicznej säuĔñcej do wspólnotowych spotkaþ integracyjnych (ryc. 1, 2), dla nauki i wypoczynku (ryc. 5, 6) oraz dla wypoczynku i kontemplacji (ryc. 3, 4).

Wszystkie przedstawione w artykule przykäady stanowiñ jedno- czeĈnie ilustracje podjötej przez ich autorów próby uporzñdkowania przestrzeni nieuĔytków, terenów caäkowicie kulturowo i przyrodniczo zdegradowanych, lecz jednoczeĈnie stanowiñcych znaczñce miejsca w zastanym ukäadzie przestrzennym istniejñcych miejscowoĈci .

Pretekst, jakim staäo siö po- wiñzanie tych miejsc z uĔytkowa- niem ich przez lokalne struktury parafialne, staä siö jedynie dodatkowym bodĒcem do zdefiniowania podstawowych zaäoĔeþ ideowych pozwalajñcych w zaproponowanych rozwiñzaniach kompozycyjnych zde- finiowaè ich ponadczasowñ rolö, jakñ jest humanizacja przestrzeni otwar-

tych z ich potencjalnym standardem uĔytkowania.

Istotnym walorem prezentowa- nych projektów jest ich znaczenie aplikacyjne – oczekiwane decyzje re- alizacyjne po ich publicznej prezen- tacji wĈród wszystkich mieszkaþców tych miejscowoĈci i zadeklarowane juĔ lokalne uznanie.

Oksana Bielecka Krzysztof Kotwas Adam Maria Szymski Zakäad Architektury Krajobrazu

Wydziaä Ksztaätowania ćrodowiska i Rolnictwa Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie The Chair of the Landscape Architecture Faculty of Environmental Management and Agriculture

West -Pomeranian University of Technology in Szczecin

Przypisy

1 Projekty wykonano w ramach zajöè plene- rowych z przedmiotu „teoria projektowania”

w Zakäadzie Architektury Krajobrazu WKćriR ZUT w Szczecinie pod kierunkiem Prof. zw. dr hab. inĔ. arch. Adama M. Szymskiego z zespo- äem.

2 Autorzy projektów: Adam Nieszporek i Karol Wierciþski Szczepaniec (Katedra Pro- jektowania Krajobrazu -Zakäad Architektury Krajobrazu ZUT -Szczecin)

3 Autorzy projektów: Daria Puchacz i Mag- dalena Szczepaniec (Katedra Projektowania Krajobrazu, Zakäad Architektury Krajobrazu ZUT -Szczecin)

4 Autorzy projektów: Maägorzata Zyska i Justyna OĔaþska Szczepaniec (Katedra Pro- jektowania Krajobrazu, Zakäad Architektury Krajobrazu ZUT -Szczecin)