Rekreacja czynna osób wieku dojrzałego

(1)

Wprowadzenie

Introduction

Wspóäczesne spoäeczeþstwo szybko siö starzeje. Przyczyny tej ten- dencji sñ róĔne: pozytywne, zwiñza- ne z rozwojem medycyny oraz ne- gatywne, bödñce wynikiem spadku urodzin w wielu krajach¹. Z punktu widzenia paþstwa nie jest to zjawisko poĔñdane, gdyĔ generuje wzrost kosztów zwiñzanych ze Ĉwiadcze- niami emerytalnymi, zdrowotnymi i opiekuþczymi. Dodatkowo w obli- czu trudnoĈci ze znajdowaniem pracy przez osoby mäode, koþczñce edu- kacjö, mechanizmy paþstwowe cza- sem odsuwajñ na emeryturö nawet tych, którzy mogñ i chcñ jeszcze pra- cowaè, co moĔe stanowiè Ēródäo de- presji. Nie zawsze teĔ dostrzega siö wagö doĈwiadczenia i mñdroĈci Ĕy- ciowej osób starszych.

JednoczeĈnie liczebny wzrost osób starszych powoduje, Ĕe coraz czöĈciej sñ oni dostrzegani jako istotna grupa odbiorców w róĔnych dziedzinach Ĕycia. Stñd pojawiajñ siö kierowane do nich oferty usäug i to- warów, a w polityce stanowiñ liczñ- cñ siö grupö wyborczñ. Zapewne teĔ równieĔ z tego powodu firmy produ- kujñce urzñdzenia rekreacyjne pracu- jñ nad rozwiñzaniami, które mogäy- by byè interesujñce dla osób w wieku dojrzaäym. Analiza skutków, jakie przemiany w przestrzeni publicznej säuĔñcej rekreacji moĔe powodowaè to zjawisko, jest bardzo interesujñce.

Problem „wykluczenia”

grup mniejszoÅciowych spoÁeczeÃstwa

The problem of “exclusion“ of social minority groups

Osoby w wieku starszym nie zawsze w peäni mogñ uczestniczyè w Ĕyciu publicznym. Problem prze- ciwdziaäania „wykluczeniu” z aktywnego uczestnictwa w przestrzeni publicznej najczöĈciej zawöĔany jest do pojöcia integracji osób nie- peänosprawnych fizycznie lub, rza- dziej, psychicznie. W naszym kraju koniecznoĈè udostöpnienia miejsc publicznych tym osobom jest umoco- wana prawnie w przepisach ustawy Prawo budowlane² i popularyzowa- na dziöki inicjatywom spoäecznym, które majñ na celu usuwanie barier architektonicznych. Jest to oczywi- Ĉcie bardzo istotne. Niemniej jednak dotyczy przede wszystkim prze- szkód, które wykluczajñ jednñ z kil- ku grup mniejszoĈciowych – osoby niepeänosprawne fizycznie.

Tymczasem w Ĉwiecie problem rozumiany jest zdecydowanie szerzej, gdyĔ powody wykluczenia mogñ byè róĔne, np.: päeè, orien- tacja seksualna, religia, kwestie et- niczne, niesprawnoĈè fizyczna i psy- chiczna oraz wäaĈnie – wiek. Rów- nieĔ cel, do którego naleĔy dñĔyè nie jest ograniczany do „integracji”.

Coraz czöĈciej pojawiajñ siö poglñ- dy, Ĕe zagospodarowanie przestrzeni

Re kr ea cj a c zy nn a o só b w ie ku d o jrz a Áe go M a Ág o rz a ta C hy b a ls ka

Active Recreation

of Elderly People

(2)

publicznej, równieĔ terenów zieleni, powinno umoĔliwiaè integracjö tych grup nie tylko przez umoĔliwienie im

„dostöpu”, ale wröcz poprzez „wciñ- gniöcie” w obröb gäównego nurtu ak- tywnoĈci (stñd np. pojöcie „integrated play”³ ewoluuje w kierunku „inclusi- ve play”)⁴. W zwiñzku z tym, w od- niesieniu do rekreacji osób w wieku dojrzaäym, wydaje siö istotne dñĔe- nie do takiego organizowania przestrzeni rekreacyjnej, by zachöca- äa je do uczestnictwa w aktywnoĈci na wolnym powietrzu.

Miejsce osób starszych

w spoÁeczeÃstwie

The place of elderly people in society

W wiökszoĈci kultur wscho- du osoby w starszym wieku cieszñ siö szacunkiem. Kult przodków jest waĔnñ czöĈciñ wielu religii. W spo- äeczeþstwach zachodnich bywa jednak róĔnie. Powszechny kult mäo- doĈci, urody, sprawnoĈci fizycznej i umysäowej, która pozwala na äa- twe przyswajanie informacji i nowi- nek technologicznych spycha osoby starsze na margines.

Stereotyp biernego wypoczynku seniorów (spacery, spotkania to- warzyskie we wäasnym gronie, opie- ka nad wnukami) jest doĈè powszechny⁵. Natomiast zjawisko aktywnego wypoczynku ludzi starszych, choè

jest juĔ obecne w opracowaniach naukowych⁶, pojawiäo siö w naszym kraju stosunkowo niedawno. Niektó- re rodzaje aktywnoĈci fizycznej, na- zywane sportami caäego wieku, mogñ byè z powodzeniem realizowane na terenach zieleni publicznej – np.

gra w bule, krykiet czy mini golf.

W wielu krajach istniejñ nawet kluby sportowe zrzeszajñce osoby w wieku dojrzaäym, sñ to jednak stowarzysze- nia doĈè elitarne. Gra w bule i mini golf, popularne w krajach zachodnich, zaczynajñ siö w naszym kraju dopiero pojawiaè.

Nowe tendencje

w rekreacji osób wieku dojrzaÁego

New trends in elderly people’s recreation

Na rynku miödzynarodowym pojawiäy siö „place zabaw”, a nawet wiöksze zespoäy budowane specjal-

nie dla osób starszych, umoĔliwiajñ- ce èwiczenia wzmacniajñce spraw- noĈè (ryc. 1, 2). Wiele firm zajmujñ- cych siö produkcjñ urzñdzeþ rekreacyjnych przewiduje, Ĕe w przyszäo- Ĉci moĔna spodziewaè siö duĔego za- potrzebowania na parki umoĔliwiajñ- ce èwiczenia wzmacniajñce spraw- noĈè fizycznñ⁷.

Pierwotna idea zabawy „roz- ciñgniötej” na wszystkie grupy wie- kowe pochodzi z Finlandii. JuĔ w latach 1965–1981 na uniwersytecie w Rovaniemi konstrukcje linowe i przeplotnie przeznaczone na place zabaw byäy badane pod kñtem przydatnoĈci w budowaniu kondycji. Obecnie powszechnie uwaĔa siö, Ĕe podstawñ zachowania zdrowia fizycznego i sprawnoĈci umy- säowej w starszym wieku wydaje siö byè ruch na ĈwieĔym powietrzu.⁸ Re- gularne èwiczenia ruchowe zapo- biegajñ wielu chorobom i schorzeniom, np. nadciĈnieniu, arteriosklero- zie, cukrzycy, bólom krögosäupa i sta- wów, osteoporozie i innym. Specjali-

(3)

Ĉci zajmujñcy siö zdrowiem zalecajñ co najmniej ½ godziny dziennie èwi- czeþ ruchowych. UwaĔajñ, Ĕe dziö- ki nim ludzie mogñ byè od 10 do 20 lat mäodsi biologicznie niĔ ich wiek metrykalny. Dodatkowo regularne zajöcia sportowe utrzymujñ nie tylko sprawnoĈè ciaäa, ale jednocze- Ĉnie mobilizujñ umysä, co przeciw- dziaäa takim schorzeniom jak Alzhe- imer oraz depresja. W tym przypad- ku wyjñtkowe znaczenie majñ kon- takty socjalne, które towarzyszñ po- wszechnym rodzajom sportu. çwi- czenia nie muszñ byè intensywne, by przynosiäy korzyĈci – juĔ dodat- kowe spalenie od 500 do 1000 kalo- rii w ciñgu tygodnia pozwala na za- uwaĔalnñ poprawö kondycji i zdrowia. WytrwaäoĈè w regularnych èwi- czeniach fizycznych w jakiejkolwiek dziedzinie sportu, jak np. bieganie, päywanie, jazda na wózkach i spa- cerowanie, obniĔa ryzyko zawaäu serca i poprawia dotlenienie mózgu.

Rozpoczöcie umiarkowanych èwi- czeþ sportowych jest moĔliwe w kaĔ- dym wieku. System krñĔenia i miö- Ĉnie sñ podatne na èwiczenia nawet wtedy, gdy rozpoczynamy je po sie- demdziesiñtce. Zysk, jaki przynoszñ w dziedzinie bezpieczeþstwa i do- brej kondycji, jest zazwyczaj zaska- kujñcy. çwiczenia fizyczne sñ naj- lepszym Ĉrodkiem przeciwdziaäania starczej demencji. Wnioski päynñce z badaþ prowadzonych w ostatnich 10 latach na uniwersytecie w Dubli- nie pozwalajñ przypuszczaè, Ĕe èwi- czenia fizyczne przyczyniajñ siö rów- nieĔ do rozwoju nowych komórek

mózgowych. Utrzymujñc siäö miö- Ĉni, èwiczenia zapobiegajñ upadkom i chorobom stawów⁹.

Finlandia –

program Ogrodów Dynamicznych

Finland – Dynamic Gardens programme

W 2007 roku Grupa Lapp- set rozpoczöäa projekt badawczo- -rozwojowy o nazwie Ogród Dy- namiczny (Dynamic Garden). Jego celem jest stworzenie parku fitness, o wysokim standardzie, z uĔyciem nowoczesnej technologii, bez barier architektonicznych, w którym èwiczenia fizyczne i rozrywka dajñ moĔliwoĈè ciekawych i róĔnorod- nych przeĔyè osobom w kaĔdym wieku. Ogród Dynamiczny ma byè tak zaprojektowany, by zachöcaè i motywowaè uĔytkowników do za- interesowania èwiczeniami fizycz- nymi, wzmagaè entuzjazm do zabawy, gimnastyki, wzajemnego poro- zumienia oraz czystej radoĈci i poprzez te dziaäania wzmacniaè zdro- wie i dobre samopoczucie. Planowa- nie parków umoĔliwiajñcych èwicze- nia na wolnym powietrzu jest opar- te na szeroko prowadzonych pracach badawczych, np. w zakresie czyn- ników odpowiedzialnych za dobre samopoczucie fizyczne i psychicz- ne, motywacjö do èwiczeþ fizycznych i globalny rynek zdrowego Ĕy- Ryc. 2. Targi urzñdzeþ zabawowych GaLaBau 2008 – przyrzñdy do èwiczeþ (fot. M. Chybalska) Fig. 2. Playground equipment fair GaLaBau 2008 – exercise devices (photo M. Chybalska)

(4)

cia. Autorzy programu majñ nadzie- jö widzieè jako uĔytkowników Ogro- dów Dynamicznych nie tylko dzieci, ale równieĔ dorosäych i emerytów.

Dla tych uĔytkowników zostanñ zaprojektowane odpowiednie urzñdze- nia, wyposaĔone zarówno w trady- cyjne elementy, jak i inne, wykorzy- stujñce nowe technologie i techniki interaktywne.

Finlandia – Program Moto +

¹⁰

Finland – Moto + programme

Specyficzny zwiñzek äñczñcy wnuki z dziadkami skäoniä naukow- ców Politechniki z Rovaniemi do wykorzystania wspólnych èwiczeþ ruchowych z poĔytkiem dla obu stron.

Celem projektu badawczego Moto+

jest ocena èwiczeþ i gier odpowied- nich zarówno dla dzieci jak i dla osób starszych. Badane zagadnie- nia to:

wpäyw, jaki wspólne èwiczenia i gry mogñ wywieraè na spraw- noĈè obu grup wiekowych, ustalenie, w jaki sposób osoby te

poprzez zabawö rozwijajñ swojñ percepcjö,

moĔliwoĈci wykorzystania pla- ców zabaw i parków jako miejsc dla gier i èwiczeþ ludzi w róĔ- nym wieku.

Te dwie odlegäe grupy wieko- we majñ wiele wspólnego. Wykony- wanie èwiczeþ rozwijajñcych zmysä równowagi jest bardzo korzystne za-

równo dla maäych dzieci, jak i osób starszych, ze wzglödu na zwiökszone ryzyko upadków. Dotyczy to równieĔ wszelkich zadaþ wymagajñcych ma- nipulowania drobnymi przedmiota- mi, wspomagajñcych zröcznoĈè. Roz- wijaniu, lub podtrzymywaniu, moĔli- woĈci umysäowych sprzyjajñ wszel- kie gry i ukäadanki. Dzieci chötnie uczñ siö z dziadkami, którzy majñ o wiele wiöcej cierpliwoĈci od rodzi- ców, stñd wspólna zabawa, jak i na- uka poprzez zabawö, przynosi korzy- Ĉci obu stronom.

Austria – projekt parków aktywnej

rekreacji dla wszystkich grup wiekowych

Austria – Active Generations Park

¹¹

Projekt zestawów rekreacyjnych przeznaczonych do èwiczeþ fizycznych dostöpnych zarówno dla mäodych ludzi jak i dla osób w wieku dojrzaäym powstaä jako efekt wspóä- pracy jednej z firm produkujñcych urzñdzenia sportowe z Uniwersyte- tem Wiedeþskim oraz miejscowymi organizacjami pozarzñdowymi pro- mujñcymi aktywnoĈè sportowñ, pod patronatem ćwiatowej Organizacji Zdrowia. Jego zasadniczymi cela- mi sñ: promocja koegzystencji osób mäodszych i starszych, spotkaþ oso- bistych, wzmocnienie zdrowia fizycznego i poprawa zdrowia psy-

chicznego. Specjalnie do tego celu zaprojektowane urzñdzenia i indy- widualna aranĔacja placyków rekreacyjnych zachöcajñ do nowych po- szukiwaþ, zabawy, ruchu i po prostu przyjemnoĈci. Mäodzi i starsi mogñ w prosty sposób wesoäo siö bawiè i poznawaè innych podczas poga- wödek, skäadaè puzzle, dziöki cze- mu rozwijajñ umiejötnoĈè myĈlenia, uczenia siö i moĔliwoĈci pamiöci, wykonywaè èwiczenia ruchowe do- skonalñce i rozwijajñce umiejötnoĈci oraz codziennie èwiczyè i rozwijaè wytrzymaäoĈè. Projekt zostaä opraco- wany w trzech podstawowych wer- sjach, skäadajñcych siö od 7 do 19 urzñdzeþ. Zestawy mogñ byè ela- stycznie dopasowywane do indywi- dualnych warunków. Koszt peänego systemu jest porównywalny do ceny standardowego placu zabaw.

Stany Zjednoczone – siÁownie rehabilitacyjne

The United States of America – rehabilitation fitness centres

Powstaäy w Stanach Zjednoczo- nych system LifeTrial adresowany jest do osób starszych, przede wszystkim tych, które majñ zdiagnozowane pro- blemy zdrowotne i wymagajñ rehabilitacji. LifeTrial jest tak zaprojektowany by uĔytkownicy mieli moĔliwoĈè wykonywania èwiczeþ rozciñgajñ- cych i wzmacniajñcych na specjalnie zaprojektowanych do ich wieku urzñdzeniach, podczas odpoczyn-

(5)

ku na wolnym powietrzu, szczegól- nie – spaceru. System skäada siö z 10 punktowych stacji, które moĔna usta- wiaè wzdäuĔ tras spacerowych w róĔ- nych konfiguracjach (ryc. 3). Urzñ- dzenia zbudowane sñ na planie trój- kñta – dwie Ĉciany umoĔliwiajñ wy- konywanie tych samych èwiczeþ, ale na róĔnych poziomach trudnoĈci, trzecia jest panelem informacyjnym, lub pozwala na èwiczenia osób po- ruszajñcych siö na wózkach (ryc. 4).

Panel jest zwieþczony dachem z gru- bego polietylenu odpornego na od- dziaäywanie promieni UV i chroniñ- cego przed deszczem. KaĔdy z paneli posiada jasnñ instrukcjö, a duĔa czcionka uäatwia czytanie. Uchwy- ty pomagajñ zachowaè równowagö i stabilnoĈè. Regulowany mechanizm kontroli oporu pozwala na èwiczenia na róĔnych poziomach zaawanso- wania. Na kaĔdym z paneli znajdu- jñ siö równieĔ ostrzeĔenia dotyczñ- ce wykonywanych èwiczeþ. Dziöki trójkñtnemu ukäadowi przy jednym panelu moĔe jednoczeĈnie èwiczyè kilka osób, co sprzyja nawiñzywaniu kontaktów. KaĔdy z paneli opatrzo- ny jest inspirujñcym cytatem lub my- Ĉlñ przewodniñ. Dodatkowo opraco- wano pojedyncze urzñdzenia do in- dywidualnych èwiczeþ jako uzupeä- nienie trasy.

SiÁownie na wolnym powietrzu w Polsce

Open air fitness centres in Poland

Od wielu lat siäownie z urzñ- dzeniami kojarzonymi z klubami fitness montowane sñ na terenie publicznej zieleni we Wrocäawiu.

Pierwsze obiekty powstaäy z inicjatywy programu miejskiego pn. „Za- gospodarowanie wnötrz miödzyblo- kowych”¹². Obecnie nowe siäow- nie budowane sñ w ramach bieĔñ- cego utrzymania miejskich terenów zieleni (ryc. 5). JuĔ pierwsze realiza- cje zachwyciäy mieszkaþców, którzy z uznaniem przyjöli nowy typ rekreacji. We Wrocäawiu funkcjonuje kil- kanaĈcie siäowni (poza peänymi zesta- wami urzñdzeþ w niektórych obiek- tach, ze wzglödu na szczupäoĈè miej- sca lub ich specyfikö, zamontowano równieĔ urzñdzenia pojedyncze, np.

na terenie wirydarza klasztoru Sióstr Urszulanek).

W Szczecinie, na osiedlu Ar- koþskie -Niemierzyn, siäownia po- wstaäa z inicjatywy rady osiedla, a gäównym inicjatorem okazali siö mieszkaþcy w wieku emerytalnym¹³.

Podsumowanie

Conclusion

Nowe urzñdzenia fitness do sto- sowania na wolnym powietrzu dajñ moĔliwoĈè uprawiania sportu kaĔ-

demu i o kaĔdej porze. Zestawy urzñdzeþ w nowych parkach fitness pobudzajñ ludzi w kaĔdym wieku do ruchu na wolnym powietrzu i do zabawy. Korzystajñc z urzñdzeþ o dogodnej porze, moĔna èwiczyè samodzielnie lub w grupie, bez ko- niecznoĈci wyprawy do klubu fitness.

Urzñdzeniami operuje siö w prosty sposób i bez koniecznoĈci ubiera- nia specjalistycznej odzieĔy sporto- wej, kaĔdy wiöc moĔe czerpaè ra- doĈè z èwiczenia. çwiczenia umoĔ- liwiajñ rozwijanie wytrzymaäoĈci, äa- godnie budujñ muskulaturö i zwiök- szajñ moĔliwoĈci ruchowe. Zalety ich sñ oczywiste. DuĔñ zmiennoĈè i róĔnorodnoĈè èwiczeþ zapewnia doskonaäñ rozrywkö. JednoczeĈnie jest to miejsce, w którym spotykajñ siö osoby w róĔnym wieku.

Urzñdzenia przydatne sñ rów- nieĔ jako uzupeänienie placów zabaw dla dzieci – dla mam, ojców, babci i dziadków. Zapracowany styl Ĕycia powoduje, Ĕe obecnie ludzie nie majñ wystarczajñco duĔo czasu, by zadbaè o swojñ kondy- cjö zdrowotnñ, a czas który rodziny mogñ spödzaè wspólnie stale male- je. NaleĔy intensywnie dziaäaè, by ten stan rzeczy ulegä zmianie i wzro- säo znaczenie wspólnego spödzania wolnego czasu na wolnym powietrzu. W szybko starzejñcym siö spo- äeczeþstwie, równieĔ z punktu widzenia zdrowia publicznego, spra- wñ istotnñ jest zachowanie aktywno- Ĉci mieszkaþców w starszym wieku.

Poprzez rozwój zmysäu równowa- gi i wzmacnianie umiejötnoĈci mo-

(6)

torycznych moĔliwe jest np. prze- ciwdziaäanie upadkom, które sñ czö- stym powodem urazów prowadzñ- cych do przedwczesnej Ĉmierci. Jest sprawñ oczywistñ, Ĕe radoĈè päynñca èwiczeþ przeciwdziaäa równieĔ de- presji i apatii. Nowe zespoäy fitness mogñ powstaè na terenie parków rekreacyjnych, kompleksów mieszkaniowych¹⁴, restauracji i centrów tre- ningowych, gdzie moĔna trenowaè o kaĔdej porze, zgodnie ze swo- im Ĕyczeniem i nastrojem, a przede wszystkim za darmo i na ĈwieĔym powietrzu. W parkach rekreacyjnych urzñdzenia treningowe sñ war- tñ zachodu alternatywñ dla joggingu, na terenach mieszkaniowych mogñ byè dodatkowo popularnym miej- scem spotkaþ mäodszych i starszych, przy restauracjach zwiñzanych z sys- temem drogowym stanowiñ rekre-

acyjnñ oazö dla zestresowanych kie- rowców. Na terenach zieleni towa- rzyszñcych biurom pozwalajñ na re- generacje siä podczas przerw w pracy. Sytuowane przy centrach sportowych sñ uzupeänieniem oferty o do- datkowñ moĔliwoĈè aktywnej rekreacji na wolnym powietrzu. çwicze- nia sñ proste, zabawne i odpowiednie dla kaĔdego wieku. Sport budzi w Ĕyciu nowego ducha, nadaje mu

rozmach, dotlenia organizm, akty- wizuje komórki nerwowe, uwalnia umysä i daje radoĈè Ĕycia. Jest praw- dziwym cudownym lekiem na stres.

Obecnie szereg obiektów sprzy- jajñcych zachowaniu kondycji, a nawet rehabilitacji ukazuje zupeänie nowy obraz osób w starszym wieku, które powinny byè peänopraw- nymi uĔytkownikami przestrzeni publicznych. Jest to jeden z poĔñda- nych trendów wspóäczesnego Ĉwiata i warto promowaè powstawanie na- stöpnych obiektów w naszym kraju.

Maägorzata Chybalska Biuro Projektowe “CM” sp. z o.o.

Wrocäaw

Przypisy

1 Zjawisko to jest powszechnie obserwowane i stanowi punkt wyjĈciowy wielu badaþ rów- nieĔ zwiñzanych z aspektami zagospodarowa- nia terenów rekreacyjnych, dokonywanych we wspóäpracy z firmami komercyjnymi pro- dukujñcymi urzñdzenia rekreacyjne np. www.

generation -aktiv -park.at, www.lappset.com, www.playworldsystems.com i inne.

2 Art. 5, ust. 1, pkt 4 ustawy Prawo budowlane z dnia 7 lipca 1994 roku (t.j. Dz.U. z 2006 r., nr 156, poz. 1118, z póĒn. zm.).

Ryc. 3. Zespóä urzñdzeþ “LifeTrail” w parku (Ēródäo: Playword Systems) Fig. 3. Life-Trial equipments in the park (source: Playword Systems)

(7)

3 Znaczenie pojöcia „iclusive play” moĔna np.

przeĈledziè na stronie internetowej National Children Bureau, www.ncb.org.uk

4 Wyczerpujñce opracowanie na temat specy- fiki integracyjnych placów zabaw zawarte jest np. w opracowaniu: Belzig Güenter, Playing together, Guidelines regarding the integration of children with restrictios on playgrounds In Nuremberg, z którego kopii korzystaäam dziö- ki uprzejmoĈci autora.

5 Np. Czaäczyþska -Podolska Magdalena, 2007, Potrzeby rekreacyjne róĔnych grup wiekowych – wytyczne dla tworzenia ogrodów zabaw i re- kreacji [w:] „Zieleþ Miast i Wsi, wspóäczesna i zabytkowa”, materiaäy konferencyjne, Kalsk.

6 Np. Baranowski Tadeusz, Dankowska Ewa, 2007, Tereny odpoczynku dla osób w naszym wieku i naszej kondycji [w:] „Zieleþ Miast i Wsi, wspóäczesna i zabytkowa”, materiaäy konferencyjne, Kalsk.

7 Fun play and exercise of people of all ages www.lappset.com

8 Reader’s Digest 6/2006 cytowane w www.

awis -sport.com

9 Monika Siegrist z uniwersytetu technicznego w Monachium badaäa 69 kobiet w wieku po- miödzy 50 a 60 rokiem Ĕycia. W wyniku èwi- czeþ, zarówno gimnastycznych, jak i z uĔyciem przyrzñdów, äatwo ograniczyäy one spadek gö- stoĈci koĈci. Uczestnicy badaþ czuli siö lepiej i odczuwali mniejsze bóle. W dodatku popra-

wiaäa siö muskulatura i struktura koĈci (Ēródäo:

www.awis -sport.com).

10 Pahtaja Visa, Hämäläinen Pekka, Lep- pänen Tero, Exercising Senior Citizens’ Ba- lance and Motor Coordination (Ēródäo: www.

awis -sport.com).

11 www.moser -spiel.at i Generationen Aktiv- -Park, materiaäy informacyjne firmy Richter Spielderäte GmbH.

12 Autorka byäa zaangaĔowana w budowö si- äowni jako koordynator programu.

13 www.tvn24.pl/12690,1595982,0,1,emeryci- -ze -szczecina -sanbspfit,wiadomosc.html

14 O rekreacji seniorów na terenach mieszkaniowych autorka wspomina równieĔ w mie- siöczniku Zieleþ Miejska (Chybalska M., Re- kreacja dla dzieci i seniorów, Zieleþ Miejska, nr 3(24) z 2009 r.).

Literatura

1. Baranowski T., Dankowska E., 2007, Tereny odpoczynku dla osób w naszym wieku i naszej kondycji [w:] „Zieleþ Miast i Wsi, wspóäcze- sna i zabytkowa”, materiaäy konferencyjne, Kalsk.

2. Belzig Güenter, 2003, Playing to- gether, Guidelines regarding the in- tegration of children with restrictios

on playgrounds in Nuremberg (ma- szynopis).

3. Czaäczyþska -Podolska M., 2007, Potrzeby rekreacyjne róĔnych grup wiekowych – wytyczne dla tworzenia ogrodów zabaw i rekreacji [w:] „Zie- leþ Miast i Wsi, wspóäczesna i zabytkowa”, materiaäy konferencyjne, Kalsk.

4. Chybalska M., 2007, Tereny dla nowych form atrakcyjnej rekreacji czynnej [w:] „Zieleþ Miast i Wsi, wspóäczesna i zabytkowa”, materia- äy konferencyjne, Kalsk.

5. Chybalska M., 2009, Rekreacja dla dzieci i seniorów [w:] „Zieleþ Miejska”, nr 3(24).

6. Prawo budowlane – ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. (tj. Dz.U.

z 2006 r., nr 156, poz. 1118, z póĒn.

zm.).

7. Richter Spielderäte GmbH, Ge- nerationen Aktiv -Park, materiaäy in- formacyjne firmy.

8. Sutcliffe Robin, 2002, Zabawa integracyjna [w:] „Podwórka 2002”, materiaäy seminaryjne, Wrocäaw.

Ryc. 5. Siäownia w parku Grabiszyþskim we Wrocäawiu (fot. B. ćwiñtkowska) Fig. 5. Fitness equipment in Grabiszyþski Park in Wrocäaw (photo B. ćwiñtkowska)

Ryc. 4. Przykäadowe urzñdzenie “LifeTrail”

(Ēródäo: Playword Systems) Fig. 4. Life-Trial station