i
« TYGODNIK SPOŁECZNO-POLITYCZNY, POPULARNO-NAUKOWY 1 LITERACKI.
I
Prosimy Szan. abonentów i kolporterów ..Wiedzy" o odnawianie prenumeraty na kwartał IV dla uniknięcia zwłoki w przesyłce.
„WIEDZ fl”
Tygodnik społeczno- polityczny, popularno-naukowy i l i t e r a c k i .
wychodzi w Wilnie od 1 grudnia 1906 r. w objętoścylwuch arkuszy druku.
Warunki prenumeraty „WIEDZY boz przesyłki.
30 kop. m i e s i ę c z n i e . 80 kop. kwartalnie.
3 rb. roeznie.
z przesyłką pocztową:
40 kop. miesięcznie.
1 rubla k w a r t a ln i e.
4 ruble rocznie.
v Z a g r a n i c ą : Rocznie: 12 ko/., 11 marek, 14 fr., 2.50 dok, 10 s.
l Kwartalnie: 3 kor., 2.75 mar., 3.5dfr., 0.65 doi., 2 s. 6 d.
■ OGŁOSZENIA: cała strona 15 rsA pól Strony 8 rs., ćwierć strony 5 rs. Wiersz garmontu na całą szerokość kolumny 50 kop.
P r z y p r e n u m e r a c ie z b io r o w e j, to j e s t , k ie d y p is m o w y s y ł a s ię w k ilk u lu b w ię c e j e g z e m p la r z a c h ( z a c z y n a j ą c od 4 -c h ) pod adresem jednego prenumeratora i w jednej opasce, c e n a e g z e m p la r z a w y n o s i z p r z e s y ł k ą 3 5 k o p . m ie s ię c z n ie , 85 kop. k w a r t a l n i e i 3 rb . 4 0 k o p . r o c z n ie .
Prenumeratę zbiorową po cenie zniżonej przyjmuje tylko Administracja oraz Fiija Warszawska.
A d r e s R e d a k c ji i A d m in is tr a c ji t y g o d n ik a „ W IE D Z A " : Wilno, Witebska ulica, I przejazd, Ne 4.
Fllja Administracji w Warszawie: Chmielna 35, m. 2 (codziennie oprócz niedziel i świąt od 10-ej do l-ej' pp. oraz w so
botę od 6 do 8 pp.). *
W Administracji ..Wiedzy", w Filji War
szawskiej oraz we wszystkich rigienturach i księgarniach są do nabycia komplety
„Wiedzy" za 1 półrocze b r. po cenie 1 rb.
50 kop. za komplet w miejscu i 2 ruble z przesyłką pocztową.
Z e b r a ła s ię t r z e c i a D u m a , n ie p o d o b n a do s w y c h p o p r z e d n ic z e k a n i ze s k ła d u p o s łó w , a n i z n a s t r o j u , w k tó r y m n o w o o b r a n i „ p r z e d s ta w ic ie l e l u d u “ w p a ła c u T a u r y d z k im s ię s p o tk a li. P o d c z a s g d y p r a w i c a w p i e r w s z e j D u m ie lic z y ła 15 c z ło n k ó w a s t r o n n i c t w o p a ź d z ie r n ik o w e 2 7 , p o d c z a s g d y o b ie t e g r u p y w d r u g ie j D u m ie r o z p o r z ą d z a ły 96 g ło s a m i, w t r z e c ie j j a w n a , b e z w z g lę d n a , z a c ie k ła r e a k c ja m a 171 p r z e d s t a w ic i e l i , a r e a k c j a z a m a s k o w a n a , p r z y k r y w a j ą c a s ię p ł a s z c z y kiem m a n if e s tu p a ź d z ie r n ik o w e g o , lic z y 113 g ło s ó w . D a le j id z ie o p o z y c ja u m ia r k o w a n a z k a d e ta m i n a c z e le , do k tó r e j n a le ż a ło 170 c z ło n k ó w w d r u g ie j D u m ie , i k t ó r a w tr z e c ie j z a le d w i e p r z e z 103 g ł o s y j e s t r e p r e z e n t o w a n a , w te j lic z b ie 4 8 k a d e tó w . W r e s z c ie n a j w ię k s z e z m ia n y z a s z ły n a s k r a j n e j le w ic y , k tó r e j r ó ż n e o d m ia n y m ia ły w d r u g ie j D u m ie 152 p r z e d s ta w ic ie li, o b e c n ie z a ś ty lk o 3 2 , p r z y c z y m s o c ja l- d e m o k r a c i z 64 p o s łó w s p a d li n a 19. W c h w ili g d y to p is z e m y , b r a k j e s z c z e 5 p o s łó w z S y b e r ji, k tó r z y z a p e w n e z a s ią d ą w ś r ó d le w ic y , a le o g ó ln e g o o b ra z u D u m y w c a le n ie z m ie n ią .
W ia d o m o ś c i w g a z e t a c h p o d a n e k o m u n ik o w a ły , że p r e z e s g a b i n e t u j e s t z a d o w o lo n y z t e g o s k ła d u p r z e d s t a w i c i e l s t w a i s p o d z ie w a s ię , że D u m a n a r e s z c ie j e s t z d o ln ą do p r a c y , to z n a c z y n ie b ę d z ie p o d n o s ić d r a ż l i w y c h k w e s t j i i s t a w i a ć s ię o s tr o w o b e c r z ą d u . P o d p e w n e m i w z g lę d a m i j e s t o n a n a w e t z a dobrą. K ilk u -
642 W IE D Z A.
d z ie s ię c iu c z ło n k ó w z w ią z k u n a r o d u r o s y j s k ie g o z P u - r y s z k i e w i c z e m n a c z e le — j e s t to s iła , d a ją c a s ię d o b rz e z u ż y tk o w a ć n a u lic y i b ę d ą c a n a m ie js c u w t r a k t j e r n ia c h , a le w s a li o b r a d m o g ą c a s t a ć s ię n i e p r z y je m n ą i k o m p r o m itu ją c ą , bo o p r z y z w o it o ś ć p r z e c ie d b a ć n a le ż y .
Z c z y m p r z y c h o d z ą t e p a r t j e do D u m y , co w n ie j r o b ić z a m i e r z a ją i c z e g o p o n ie j s ię s p o d z ie w a j ą — o to p y t a n i e , k tó r e p r z e d e w s z y s tk i m s ię n a s u w a w c h w ili r o z p o c z ę c ia n o w e g o o k r e s u w a l k p a r l a m e n t a r n y c h .
• Z a c z n ijm y od s k r a j n e j p r a w ic y , k t ó r a z u p e łn ie j a s n o i n i e d w u z n a c z n ie s ię w y p o w ia d a . W r o z m o w ie z w s p ó łp r a c o w n ik ie m u m ia r k o w a n e g o „ S ło w a " w o j o w n ic z y P u r is z k i e w ic z n a jp r z ó d p o c h w a lił D u m ę z a je j p r z y p u s z c z a ln ą „ z d o ln o ś ć do p r a c y " , a le z a s t r z e g ł s ię p r z e c iw k o te m u ,, że p r a c a t a m a m ie ć n a c e lu u t w i e r d z e n ie z a s a d k o n s t y t u c y j n y c h . „M y n ie u z n a je m y w ł a d z y p r a w o d a w c z e j D u m y i b ę d z ie m y d ą ż y ć do te g o , by n o w a D u m a m ia ła ty lk o z n a c z e n ie d o r a d c z e " . P o p r o s tu m ó w ią c , p o w r ó t do d a w n e g o p o r z ą d k u r z e c z y j e s t c e le m te j g r u p y , w im ie n iu k tó re j p r z e m a w ia P u r i s z k i e w ic z . T e n s k r o m n y p r o g r a m m o że j e d n a k n a b a w ić m i- n i s t e r j u m n ie m a ły c h k ło p o tó w . L o ja ln y c h j u n k r ó w p r u s k ic h s c h a r a k t e r y z o w a n o te m i s ło w a m i: „ H o c h d e r K ó- n i g a b s o lu t, w e n n e r u n s e r n W ille n t h u t " (n ie c h ż y je k ró l a b s o lu t n y , b y le ro b ił co m y c h c e m y ). W s z y s tk o z a p o w ia d a , że ło ja liz m r o s y js k ic h j u n k r ó w i c z a r n o s e c iń c ó w b ę d z ie te j s a m e j m a r k i. P o z a ty m P u r is z k i e w ic z z a p o w ia d a , że z c z e r w o n e m i b ę d z ie k r u c h o w te j D u m ie : „M y im p i s n ą ć n ie d a m y “ ... Co do k a d e tó w , to
„ p o z w o lim y im s ię w y g a d a ć z k a te d r y , a le w k o m i
s ja c h p o s k ro m im y ic h c z e r w o n e z a p a ł y 44. Z b y te c z n e d o d a w a ć , że p r z y w ó d c a lu d z i „ p r a w d z i w i e r o s y js k ic h "
n ie d o p u s z c z a m y ś li o p rę d k im z n ie s ie n iu s t a n ó w w o j e n n y c h , o c h ro n w z m o c n io n y c h i k a r y ś m ie rc i.
N a jw ię c e j z a i n t e r e s o w a n i a w z b u d z a w c h w ili o b e c n e j p o s t a w a d r u g ie j w ie lk ie j p a r t i i w D u m ie , k t ó r a
W IE D Z A. 6 4 3
lic z e b n o ś ć s w ą z a w d z ię c z a o r d y n a c ji w y b o r c z e j z d n ia 16 c z e r w c a — m ia n o w ic ie p a ź d z ie r n ik o w c ó w . S ą o n i ty m o d ła m e m r o s y js k ie g o lib e r a liz m u b u r ż u a z y jn o - s z la c h e - c k ie g o i w c z ę ś c i b i u r o k r a ty c z n e g o , k t ó r y po d łu g o le tn im u p r a w i a n i u f ro n d y w o b e c r z ą d u d o z n a ł n a r a z ś m i e r t e ln e j t r w o g i p rz e d w z b ie r a ją c e m i f a la m i r e w o lu - c y jn e m i, k tó r e p r z y w ile jo m p o s ia d a n ia i s t a n o w i s k a z a g r a ż a ć z a c z ę ły , i u c z u ł t ę s k n o t ę z a s il n ą w ła d z ą , k t ó r a w d n ia c h p a ź d z ie r n ik o w y c h g d z ie ś s ię z a p o d z ia ła . P i e r w s z a o d e z w a p a ź d z ie r n ik o w c ó w g ło s iła , że z a o b o w ią z e k s w ó j u w a ż a ją p o d t r z y m a n i e r z ą d u i w z m o c n ie n ie j e g o p o w a g i. Z p o c z ą tk u m o ż n a b y ło m n ie m a ć , że c h o d z i im o p o p a rc ie te g o r z ą d u , k t ó r y w y d a ł m a n if e s t p a ź d z ie r n ik o w y , i w ty m c e lu , ż e b y m u w p r o w a d z e n ie w ż y c ie te g o m a n i f e s t u u ł a t w i ć . W d a ls z y m c ią g u j e d n a k r o s n ą c y s t r a c h b u r ż u a z y jn y u c z y n ił p a ź d z ie r n ik o w c ó w p o p le c z n ik a m i w ła d z y b ez w s z e lk ic h z a s tr z e ż e ń i o b ro ń -
•cam i k a ż d e g o a k t u r z ą d o w e g o , b e z w z g lę d u n a n a j j a s k r a w s z ą s p r z e c z n o ś ć z z a s a d a m i m a n if e s tu p a ź d z ie r n ik o w e g o . Z a c z ą w s z y od w p r o w a d z e n ia s t a n ó w w o j e n n y c h i e k s p e d y c ji k a r n y c h i k o ń c z ą c p r a w e m 16 c z e r w c a . p a ź d z ie r n ik o w c y p o c h w a la li lu b u s p r a w ie d l iw ia li
„ s m u t n ą k o n ie c z n o ś c ią " w s z y s tk o co r z ą d c z y n ił, co p r z y n i o s ło im n i e z a s z c z y t n ą n a z w ę „ p a r t j i o s t a t n i e g o k o m u n ik a tu r z ą d o w e g o " . L e p s i lu d z ie j a k S z ip o w i h r.
H e y d e n w y c o f a li s ię z e z w ią z k u p a ź d z ie r n ik o w e g o , k t ó r y n a to m ia s t s z e ro k o o tw o r z y ł r a m io n a d la p r z y ję c ia w s z y s tk i c h t y c h ż y w io łó w , k tó r y c h p r a g n ie n ie m b y ło z a c h o w a ć j a k n a jw ię c e j z p r z y w ile jó w , k tó r e s t a r y p o
r z ą d e k im d a w a ł, i z a g a r n ą ć j a k n a jw ię c e j k o r z y ś c i z n o w e g o p o r z ą d k u . D b a ły o z a c h o w a n ie p e w n e g o d e c o ru m i p o z o ró w lib e r a liz m u w c e n tr a l n y c h s w y c h o r g a n a c h i w w ie lk ic h m ia s ta c h , n a p r o w i n c j i z w ią z e k m n ie j s ię k r ę p o w a ł i z le w a ł s ię z o r g a n iz a c ja m i c z a r n o s e c in n e m u z k tó r e m i n a jc z ę ś c ie j w s p ó łd z ia ła ł p o d c z a s w y b o r ó w .
G44 W 1 E D Z A.
-Ja k k o lw ie k b ą d ź . z w ią z e k 3 0 p a ź d z ie r n ik a ro d o w ó d s w ó j w y p r o w a d z a od lib e r a liz m u r o s y j s k ie g o , i je ż e li i n s t y n k t s a m o z a c h o w a w c z y z a p ę d z ił g o w c h w ili w y b u j a n i a r u c h u r e w o l u c y j n e g o do o b o z u r z ą d o w e g o , to w i n n y m m o m e n c ie , k ie d y r e w o lu c j a n ie w z b u d z a j u ż o b a w y , t e n s a m i n s t y n k t s a m o z a c h o w a w c z y m o że z a p r o w a d z ić g o n a n o w e t o r y . S k ł a d a j ą c s ię z lu d z i w z g lę d n ie k u l t u r a l n y c h i w y k s z t a ł c o n y c h , k i e r o w n ic z e s f e r y z w ią z k u r o z u m ie ją , ż e p r z y d o ty c h c z a s o w y m ro z w o ju w y p a d k ó w p a ń s t w o r o s y j s k ie s t a c z a s ię w p r z e p a ś ć , że g r o z i m u k u l t u r a l n e z d z ic z e u ie , r u i n a m a te - r j a l n a , r o z k ła d w e w n ę t r z n y i z u p e łn y u p a d e k p o w a g i w s to s u n k a c h m ię d z y n a r o d o w y c h , że r e f o r m a j e s t k o
n ie c z n ą d la w y p r o w a d z e n i a g o z te g o r o z p a c z liw e g o s ta n u . O r g a n y p a ź d z ie r n ik o w e w c h w ili o t w a r c i a D u m y u d e r z y ł y w s t r u n y p o d n io s ły c h u c z u ć o b y w a t e ls k i c h .
„ C z e k a n a s—p is z e „ G o ło s M o s k w y "—o lb rz y m ia p r a c a . S p a d a n a n a s o lb r z y m ia o d p o w ie d z ia ln o ś ć p r z e d k r a j e m , p rz e d n a ro d e m , k t ó r y p o s ła ł do D u m y p a ź d z ie r n i-
k o w c ó w d la s t a n o w i e n i a ta m o lo s a c h R o s ji... U m ia r k o w a n i id ą ta m n ie d la p o z o w a n ia i k o k i e t o w a n i a r e w o lu c ji, a le d la z a s p o k o je n ia n a jp iln ie js z y c h p o trz e b lu d z i. U s u n ą ć s ię od te j r o b o ty n ie b ę d ą o n i m o g li, g d y b y n a w e t s a m i c h c ie li p o z o s ta ć w s tr o n i e ; w a r u n k i i o g ó ln y s t a n k r a ju t a k s ą n a g lą c e , że k o n ie c z n y m b ę d z ie n ie z w ło c z n ie i b e z w a h a n i a p r z y s t ą p i ć do r o b o ty " ...
W a r u n k i p r a c y w i n s t y t u c j i r e p r e z e n t a c y j n e j w y m a g a j ą s t w o r z e n i a w ię k s z o ś c i p a r l a m e n t a r n e j . P a ź d z ie r - n ik o w c y o z n a jm ia ją , że z a d a n ie m ic h b ę d z ie s t w o r z e n ie w D u m ie ta k ie j w ię k s z o ś c i w p o s ta c i u m ia r k o w a n ie k o n s t y t u c y j n e g o c e n tr u m . Z ja k ic h ż y w io łó w u t w o r z y s ię to c e n tr u m ? O d p r z y w ó d c y p a ź d z ie r n ik o w c ó w G u c z k o w a d o w ia d u je m y s ię , że m a on n a d z ie ję , że do te g o c e n t r u m w s t ą p i ą k a d e c i i w t e n s p o s ó b u t w o r z y s ię w ię k s z o ś ć z d o ln a do p r a c y i k i e r o w a n i a D u m ą ; że u w a ż a z a m o ż e b n e p o łą c z e n ie s ię z k a d e ta m i, je ś li ci
W JE D Z A. G45
o s ta t n i r z e c z y w iś c ie c h c ą w z m o c n ie n ia k o n s ty t u c ji ; s ą d zi o n . że to z je d n o c z e n ie s a m o p r z e z s ię d o jd z ie do s k u tk u , bo „ le w e s k r z y d ło p a ź d z ie rn ik o w c ó w ’ i p r a w e k a d e tó w t a k b liz k ie s ą do s ie b ie , że z ł a t w o ś c i ą z n ic h m o że b y ć u t w o r z o n a j e d n a a r m ja , k t ó r a p r z e p r o w a d z i w R o sji z a s a d y m a n if e s tu p a ź d z ie r n ik o w e g o " ... -Jeżeli z a ś k a d e c i n ie p ó jd ą t ą d r o g ą—k o ń c z y p. tłu c z k ó w s w e w y n u r z e n i a p rz e d w y w i a d o w c ą—..w t e d y s a m i p a ź d z ie r n i k o w e j ’ o w ł a s n y c h s iła c h d o k o n a ją te j o lb rz y m ie j r o b o ty . S ił u n ic h s t a r c z y do te g o ... K a d e tó w z a ś c z e k a m a r n a r o la , k t ó r ą oni s a m i p o tę p ia li—ro la , p o le g a ją c a n a u r z ą d z a n iu z k a te d r y p a r l a m e n t a r n e j t r y b u n y d la p r z e m a w ia n i a do l u d i r ‘...
N ie b r a k w ię c s y m p to m a tó w ’, że p r z y m ie r z e , a p r z y n a jm n ie j p o r o z u m ie n ie z k a d e ta m i, w c e lu s t w o r z e n i a s ta ł e j w ię k s z o ś c i p a r l a m e n t a r n e j , u w a ż a n e j e s t w s t e r a c h p a ź d z ie rn ik o w y c h z a p o ż ą d a n e . T a k ie g ł o s y d a ły s ię s ły s z e ć n a k o n f e r e n c ji p a ź d z ie r n ik o w c ó w , k t ó r a o d b y ła s ię n a k ró tk o p r z e d o t w a r c i e m D u m y , g d z ie p o s ta n o w io n o p o m ię d z y in n e m i m ie js c e t o w a r z y s z a p r e z e s a D u m y z a o fia r o w a ć k a d e to w i M a k ła k o w o w i. S z e ro k im e c h e m o d b iła s ię p o g ło s k a o liś c ie , w y s t o s o w a n y m p r z e z p r z y w ó d c ę p a ź d z ie r n ik o w c ó w G u c z k o w a do M ilju k o w a w c z a s ie h e ls in g f o r s k ie g o z ja z d u k a d e tó w ...
Co o d p o w ie d z ą n a to k a d e c i i j a k a b ę d z ie i c h l i n j a w y t y c z n a w tr z e c ie j D u m ie—o to p y t a n i e , n a k tó r e c z ę ś c io w ą o d p o w ie d ź d a ł ś w ie ż o z a k o ń c z o n y p i ą t y z ja z d p a r t j i k o n s ty t u c y jn o - d e m o k r a ty c z n e j w H e ls in g f o r s ie . N a z e b r a n iu ty m , k tó r e b y ło p o le m o ż y w io n e j p o le m ik i p o m ię d z y l e w ic ą k a d e c k ą i w ię k s z o ś c ią p a r t j i . r e p r e z e n t o w a n ą p r z e z j e j c e n t r a l n y K o m ite t, u c h w a lo n o n a s t ę p u j ą c ą d y r e k t y w ę t a k t y c z n ą : „ N ie m a ją c w ię c e j m o ż n o ś c i g r a ć ro lę k i e r o w n ic z ą w D u m ie p a ń s tw o w e j, f r a k c ja w o ln o ś c i lu d u b ę d z ie j e d n a k d ą ż y ć do w z ię c ia c z y n n e g o u d z ia łu w r o b o c ie p r a w o d a w c z e j ... F r a k c j a z w r ó c i s z c z e g ó ln ą u w a g ę n a p r z y c i ą g n i ę c ie s y m p a ty -
646 W IE D Z A.
z u ją c y c h j e j ż y w io łó w w D u m ie d la s t w o r z e n i a ta k ie j g r u p y , k t ó r a b y d a ła j e j m o ż n o ś ć w p ł y w a n i a n a p o z y t y w n ą r o b o tę p r a w o d a w c z ą " . R e z o lu c ja , z a p r o p o n o w a n a p r z e z l e w ic ę k a d e c k ą , z o s ta ł a o d r z u c o n ą . B y ła o n a t e j t r e ś c i : „ P i ą t y z ja z d p a r t j i w o ln o ś c i lu d u z a le c a c a łe j s w e j tr a k c ji p a r l a m e n t a r n e j s t a ć n a g r u n c i e w y r a ź n i e o p o z y c y jn y m , n ie z b liż a ją c s ię do o b c y c h j e j d u c h e m i p r o g r a m e m p a ź d z ie r n ik o w c ó w " -. P o n ie w a ż , j a k to z a z n a c z y ł w s w y m s p r a w o z d a n i u p r e z e s c e n t r a l n e g o k o m it e t u i g ł ó w n y k ie r o w n ik p a r t j i k. d. M ilju k o w —
„ t r z e c i a D u m a , w y b r a n a p o d s y s t e m a t y c z n y m n a c is k ie m a d m i n is t r a c j i i p o d w p ł y w e m 3 0 ,0 0 0 o b s z a r n ik ó w , nie- m o że j u ż b y ć n a rz ę d z ie m do p r z e p r o w a d z e n i a s z e ro k ic h , r e f o r m d e m o k r a ty c z n y c h i z a s ł u g i w a ć n a z a u f a n ie lu d u " —-z te g o w y n i k a , że p a r t j a k. d „ p r z y t y c h w a r u n k a c h z a m ie r z a ją c a b r a ć u d z ia ł w p r a w o d a w s t w i e , z g ó r y j e s t z d e c y d o w a n ą n a k o m p ro m is y i u s tę p s t w a ,, u w i e ń c z e n i e m k t ó r y c h b y ło b y w s p ó łd z ia ła n ie z p a ź - d z ie r n ik o w c a m i.
•le s z c z e n ie d a w n o w r a z ie n a s t ą p i e n i a te j e w e n t u a l n o ś c i p a d ły b y n a k a d e tó w c ię ż k ie o s k a r ż e n ia o z d r a dę s p r a w y lu d o w e j. T e r a z n a w e t p a r t j e s k r a j n e j l e w i c y o d n o s z ą s ię do te g o c h ło d n o , u w a ż a j ą c t ę e w o lu c ję p a r t j i k. d. z a n a t u r a l n ą . P y t a n i e j e d n a k c z y o p o r tu n iz m w y jd z ie k a d e to m n a d o b re i c z y k o m b in a c je , o p a r t e n a z b liż e n iu ic h do p a ź d z ie r n ik o w c ó w w c e lu o s ią g n i ę c i a c h o c ia ż b y s k r o m n y c h g w a r a n c j i k o n s t y t u c y jn y c h n ie o k a ż ą s ię p rz e d w -c z e s n e m i w o b e c p r a w ic o w y c h s k ło n n o ś c i o g r o m n e j w ię k s z o ś c i p a r t j i, p r o w a d z o n e j p r z e z G u c z k o w a .
R o la z a s a d n ic z e j o p o z y c ji w t r z e c ie j D u m ie s p a d a w y ł ą c z n i e n a s k r a j n ą le w ic ę , o s t a n o w is k u k tó r e j p o m ó w im y z a i n n y m r a z e m .
T a n k i.
W IE D Z A. 647
Syndykaty robotnicze we Francji.
Warunki ich powstania, organizacja i dążności.
(Ciąg dalszy).
II.
W s p ó łc z e s n e s y n d y k a t y w y r o s ły z k a s w z a je m n e j p o m o c y i z k a s o p o r u , z a k ła d a n y c h a ż do c z a s ó w t r z e c ie j r z e c z p o s p o lite j m im o z a k a z y p r a w n e i p r z e ś la d o w a n i e r z ą d u . W m y ś l p r a w a L e C h a p e lie r a z a b ro n io n o t w o r z e n i e k a s p o m o c y , o ile c z ło n k o w ie ich n a le ż e li w s z y s c y do je d n e g o i t e g o s a m e g o z a w o d u , b o w ie m w t e d y w id z ia n o w n ic h j u ż k o r p o r a c ję c e c h o w ą . M im o to t a k i e k a s y w z a je m n e j p o m o c y , z ło ż o n e z c z ło n k ó w te j s a m e j p r o fe s ji, n ie p r z e s t a w a ł y z ja w ia ć s ię i i s t n ie ć , a n a w e t n ie r a z o d g r y w a ł y p o w a ż n ą ro lę p o d c z a s w a l k e k o n o m ic z n y c h , d la k t ó r y c h c z e r p a n o z n ic h f u n d u s z e . T a k s a m o p ó ź n ie js z e n ie c o od n ic h k a s y o p o ru p o c z ą tk o w o m ia ły n a c e lu j e d y n i e o b ro n ę ; p r z e c iw d z ia ła ć o b n iż e n iu c e n p r a c y . A le w z o r y a n g ie l s k ie : r u c h c z a r t y s t ó w o r a z r e w o lu c jo n iz m p i e r w o t n y t r a d e - u n i o - n ó w w y w o ł a ł y p o d o b n e o b ja w y i po d r u g ie j s t r o n i e K a n a łu , n a lą d z ie E u r o p y , g d z ie w ty m s a m y m c z a s ie p a n o w a ł a n a d p r o d u k c ja o r a z z w i ą z a n a z n ią z n iż k a p ła c i n ę d z a , p o t ę g o w a n a je s z c z e p r ą d e m w y c h o d ź c z y m z e w s i do m ia s t. N a j s ły n n i e js z ą z ta k ic h k a s o p o r u b y ła
„ W z a je m n a p o w in n o ś ć " w L jo n ie . C z ło n k ie m te g o s t o w a r z y s z e n i a m ó g ł b y ć ty lk o m a j s t e r , c z ło w ie k n ie p o s z la k o w a n y c h o b y c z a jó w , k t ó r y z ło ż y ł p r z y s i ę g ę n a d o c h o w a n ie t a j e m n i c y i z o b o w ią z a ł s ię do b r a n i a u d z ia łu w e w z a je m n e j p o m o c y w s z y s tk i c h c z ło n k ó w p o d c z a s w a l k o u t r z y m a n i e p o z io m u z a ro b k ó w . W id z im y , że s t o w a r z y s z e n i e t a k i e p r z y p o m in a ło r a c z e j d a w n e b r a c t w a c z e la d z i r z e m ie ś ln ic z e j n iż n o w o ż y tn e z w ią z k i n a j-
648 W IE D Z A .
m itó w . N o w o ś c ią b y ło w p r o w a d z e n ie u m o w y z b io ro w e j m ię d z y p r z e d s ię b io rc a m i a p r a c u ją c e m i. W r o k u 1831
„ W z a je m n a p o w i n n o ś ć " , r e p r e z e n t o w a n a p r z e z 22 d e l e g a t ó w , w e s z ła w p o r o z u m ie n ie z 22 p r z e d s t a w i c i e l a m i w ła ś c ic ie li f a b r y k j e d w a b n y c h . W y p r a c o w a n a p rz e z n ic h w s p ó ln ie u m o w a n ie z o s ta ł a j e d n a k p r z y j ę t ą p rz e z w ię k s z o ś ć f a b r y k a n tó w , co b y ło p o w o d e m p a m ię tn y c h o lb rz y m ic h z a b u r z e ń Ijo ń s k ic h . T a j n a k a s a o p o ru z e c e - r ó w p a r y s k ic h w t y m s a m y m m n ie j w ię c e j c z a s ie p r z e p r o w a d z iła t a k ą u m o w ę z b io r o w ą z w ła ś c ic ie la m i d r u k a r ń . S ą to s ta n o w c z o z a d a tk i d z ia ła ln o ś c i p r a w d z iw ie s y n d y k a ln e j.
W ty m s a m y m c z a s ie r o z p o c z y n a s ię d o ś ć o ż y w io n y r u c h k o o p e r a t y s ty c z n y . W o g ó le s t o w a r z y s z e n i a w y t w ó r c z e w e F r a n c j i z a jm o w a ły i z a jm u ją u p r z y w i l e j o w a n e s ta n o w is k o w id e o lo g ji r o b o tn ic z e j. S o c ja liz m u t o p ij n y , o b ficie r e p r e z e n t o w a n y p r z e z n a z w i s k a f r a n c u s k ic h m y ś lic ie li, w y w o ł a ł p o w a ż n y w p ł y w n a ta k ie u k s z t a ł t o w a n i e s ię p o jęć . R o k 1 8 4 8 o ż y w ił j e s z c z e n a d z ie je , p o k ła d a n e w s t o w a r z y s z e n i a c h w y t w ó r c z y c h , c h o c ia ż p o d k o p a ł o s t a t e c z n i e i s t n i e n i e k a s o p o r u . R z ą d r e w o l u c y j n y w i e r z y ł r ó w n i e ż , że o w e „ k o o p e r a t y w y "
m o g ą s ię s t a ć z w ią z k ie m n o w e j p r z y s z ło ś c i e k o n o m i
c z n e j. T y m c z a s e m t e r a ź n i e js z o ś ć j u ż z a d a w a ła k ła m t a k im n a d z ie jo m : z w ią z k i w y t w ó r c z e , z a k ła d a n e p r z e z l u dzi n ie ś w ia d o m y c h p r o w a d z e n i a i n t e r e s ó w p r z e m y s ło w y c h . z w ią z k i, k t ó r y c h k a p it a ły z a k ła d o w e w y n o s i ły po k ilk a d z ie s ią t r u b li, m im o p o m o c r z ą d u r e p u b l i k a ń s k ie g o , m im o s u te s u b s y d ja p ie n ię ż n e , z n ik a ły z p o w i e r z c h n i j e d e n po d r u g im z a le d w ie po k ilk u m ie s ią c a c h i s t n i e n i a . Z r e s z t ą r e a k c j a p o r e w o lu c y j n a zm iotła, d o s z c z ę tn ie w s z e lk ie ś la d y z r z e s z e ń r o b o tn ic z y c h .
Z a c z ę ły o n e z m a r t w y c h w s t a w a ć d o p ie ro w l a ta c h s z e ś ć d z ie s ią t y c h p o d n i e u n ik n io n y m w p ł y w e m p r z y k ł a d ó w t r a d e - u n i o n is t y c z n y c h . K a p e lu s z n ic y , z e c e r z y , b ro n - z o w n ic y p i e r w s i o r g a n i z u j ą s ię w z w ią z k i o c h a r a k te -
W J E D Z A. 6 4 9
r z e s tr a jk o w o b o jo w y m . P o w s t a j e r ó w n ie ż m y śl łą c z e n ia d r o b n y c h z w ią z k ó w w o b s z e r n ie js z e z je d n o c z e n ia . R z ą d tr z e c ie j r z e c z p o s p o lite j r o z w ią z u je t ^ i e z je d n o c z e n ie s y n d y k a tó w . P r z y ty m c z y n i w y r a ź n y ro z d z ia ł m ię d z y z w ią z k a m i p r z e d s ię b io r c ó w a s y n d y k a ta m i r o - b o tn ic z e m i, t w i e r d z ą c , że „ o n i n ie d a ją p o w o d u do n ie p o k o ju , w y z a ś n ie w y d a je c ie s ię b e z p ie c z n e m i" . M im o to r u c h s y n d y k a ln y n ie u s ta j e , a p o p i e r a ją g o u s iln ie k o n g r e s y r o b o tn ic z e i P a r t j a r o b o tn ic z a . N a j e d n y m z o w y c h k o n g r e s ó w o g r o m n ą w ię k s z o ś c ią u c z e s t n ik ó w u c h w a lo n o n a s tę p u j ą c y w n io s e k : „ W e d łu g n a s s y n d y k a ty , o b e jm u ją c e c a ły z a w ó d i p o w ią z a n e ze s o b ą , s ą n a jp o t ę ż n i e js z ą d ź w ig n ią d la k la s y r o b o tn ic z e j w w a l c e o s p r a w ę o b a le n ia k la s u p r z y w il e jo w a n y c h i w y z w o l e n i e " . D a w n y p r o g r a m , s t a w i a j ą c y s o b ie za z a d a n ie : c z u w a n ie n a d w y p e łn ie n ie m w a r u n k ó w n a jm u , t w o r z e n ie b iu r p o ś r e d n i c t w a p r a c y , b ib ljo te k i k o o p e r a ty w , z a p r o w a d z e n ie m ie s z a n y c h s ą d ó w r o z je m c z y c h — z o s ta je n a jz u p e łn ie j z a r z u c o n y m . Z a m ia s t n ie g o n a n a jb liż s z y p la n ż ą d a ń s y n d y k a t ó w w y s t ę p u j ą : w a l k a o w y s o k o ś ć p ła c y i o c h r o n a p r a c y , w d a ls z y m z a ś p la n ie s y n d y k a t y p r z e d s t a w i a j ą s ię ja k o ś ro d e k r e g u l o w a n i a p r o d u k c ji.
J e ż e li d o d a m y do te g o n ie c h ę ć do i n te li g i e n c j i i do d ą ż eń s o c ja l is ty c z n y c h , to o tr z y m a m y c a łk o w it y c h a r a k t e r s y n d y k a tó w l a t s ie d e m d z i e s i ą ty c h ,— c h a r a k te r , k tó r y w ty c h o g ó ln y c h r y s a c h p r z e t r w a ł z m a łe m i w a h a n i a m i aż po d zień d z is ie js z y .
P o d c z a s o k r e s u p r z e ś la d o w a ń aż do w y d a n i a p r a w a z r. 1 8 8 4 , s y n d y k a t y n ie s t a n o w i ł y o c z y w iś c ie j e d n o s te k p r a w n y c h , n ie m o g ły te ż p o s ia d a ć w ł a s n e g o m a j ą t k u . P ie n ią d z e z w ią z k o w e s k ła d a n o w k a s a c h o s z c z ę d n o ś c i n a n a z w is k o j e d n e g o z c z ło n k ó w . M im o t a k ie u t r u d n i e n ia w c h w ili w y d a n i a d z iś o b o w ią z u ją c e g o p r a w a i s t n i a ł o o k o ło 5 0 0 z w ią z k ó w z a w o d o w y c h z o g ó ln ą lic z b ą 6 0 ,0 0 0 c z ło n k ó w . W s a m y m L jo n ie b y ło z o r g a n iz o w a n y c h 1 0 ,0 0 0 t k a c z ó w j e d w a b iu . W p o c z ą tk a c h
6 5 0 W I E D Z A .
r o k u 1906 s t a t y s t y k a s y n d y k a t ó w p r z e d s t a w ia ł a s ię , j a k n a s tę p u j e *):
OK aj O O ja Se o S© ts?
M e t a l o w c y ... 2 0 ,0 0 0 15,5 G ó r n i c y ... 7 9 .0 0 0 5 1 .0 T k a c z e ... 7 9 .0 0 0 18,5 R o b o tn ic y w b u d o w n ic tw ie . . 5 2 .5 0 0 10,0
„ w b r a n ż y s p o ż y w c z e j . 4 1 ,0 0 0 6.7
„ w fa b r. c h e m ic z n y c h , . 2 8 ,0 0 0 2 5 ,5 s k ó rz a n i ... 2 7 ,0 0 0 16,0
„ p a p ie r n i i d r u k a r n i . . 2 4 ,0 0 0 13.7 ,. d r z e w n i ... 2 4 ,0 0 0 11,0 K a m i e n i a r z e ... 1 4 ,0 0 0 10,0
P r ó c z t e g o w h a n d lu i k o m u n ik a c ji b y ło w ty m te r m in i e 2 2 2 ,0 0 0 z r z e s z o n y c h , co s ta n o w ił o 14 p ro c , p r a c u j ą c y c h , s y n d y k a t y p ro fe s ji w y z w o lo n y c h lic z y ły 1 3 ,5 0 0 c z ło n k ó w , t . j . 8 p r o c , o g ó łu p r a c u j ą c y c h , w r e s z c ie w r o ln i c t w i e b y ło z rz e s z o n y c h 4 5 ,0 0 0 c z y li 1.3 p ro c , o g ó łu r o ln ik ó w - n a jm itó w . O g ó łe m w r. 1006 z w ią z k i z a w o d o w e w e F r a n c j i lic z y ły 7 8 1 ,0 0 0 c z ło n k ó w , z r z e s z o n y c h w 4 ,6 6 5 s y n d y k a tó w . T y lk o 8 ,7 p ro c , o g ó łu r o b o tn ik ó w f r a n c u s k ic h n a le ż a ło p rz e d r o k ie m do s y n d y k a tó w .
N a jle p ie j p od w z g lę d e m lic z e b n y m p r z e d s t a w i a j ą s ię o r g a n i z a c j e g ó r n ik ó w , r o b o tn ik ó w c h e m ic z n y c h i z w ią z e k K s ią ż k i. C z ę s te a o w o c n e s t r a j k i w p ó łn o c n y c h p r o w in c ja c h , o b f itu ją c y c h w k o p a ln ie w ę g la , s p r z y j a ł y s k r z e p ie n iu i p o w o d z e n iu s y n d y k a tó w g ó r n ic z y c h . P r a c o w n ic y b r a n ż y s p o ż y w c z e j m a ją n a jle p ie j z o r g a n i-
*) Według wydawnictwa Urzędu Pracy, istniejącego oficjalnie przy ministerjum handlu.
ił!
WI E D Z A. 651
z o w a n e p o ś r e d n i c tw o w p r a c y . — I s t n i e j ą s y n d y k a t y w y ł ą c z n i e k o b ie c e ( n a p r z y k ła d , r ę k a w ic z n ic z e k w l s e r e s ) , a lb o te ż t a k i e , z k tó r y c h r o b o tn ic e z u p e łn ie s ą w y k l u c z o n e ( f e d e r a c ja z e c e r ó w t łu m a c z y t a k ie s ta n o w is k o
„ b r u d n ą k o n k u r e n c j ą " , j a k ą c z y n ią k o b ie ty w s p ó ł t o w a rz y s z o m p r a c y p r z e z p r z y jm o w a n ie p r a c y n a w a r u n k a c h n a jn ę d z n ie js z y c h ) , s ą w r e s z c i e z w ią z k i m ie s z a n e , ia k tk a c k i, k a p e lu s z n ic .z y i in n e . W e F r a n c j i , t a k j a k i w s z ę d z ie p o w t a r z a s ię z w y k ły o b j a w : n a jł a tw ie j z r z e s z a j ą s ię r o b o tn ic y le p ie j p o s ta w ie n i , w y ż e j p ł a t n i, m a ją c y j u ż n ie c o d o g o d n ie js z e w a r u n k i p r a c y , a ty m s a m y m m n ie j p r z y g n ę b ie n i lo s e m i b a rd z ie j ś w ia d o m i s w y c h o b o w ią z k ó w w o b e c t o w a r z y s z ó w p r a c y i c a łe j k la s y r o b o tn ic z e j. N a to m ia s t w t y c h f a c h a c h , g d z ie w y z y s k p r z e d s ię b io r c y j e s t w ię k s z y , a p r a c o w n ic y , r o z p r o s z e n i po d r o b n y c h w a r s z t a t a c h , n ie m a ją m o ż n o ś c i c z ę s t e g o i ł a t w e g o p o r o z u m ie w a n ia s ię ze s o b ą , r u c h s y n - d y k a ln y p ły n ie le n iw ie w ą z k im k o r y te m . T r u d n o ś c i n ie m a l do n i e p r z e z w y c ię ż e n ia p r z e d s t a w i a o r g a n i z o w a n ie m a s w z a w o d a c h , g d z ie p r z e w a ż a c h a łu p n i c t w o ( p r a c a d o m o w a ). O g r o m n a w ię k s z o ś ć k o b ie t p r a c u je w ł a ś n ie w k r a w i e c t w i e , s z y c iu b ie liz n y , w m a g a z y n i e r s t w i e , h a f c ia r s tw ie , p o ń c z o s z n ic tw ie , a s ą to p r z e m y s ły w e F r a n c j i b a rd z ie j niż g d z ie in d z ie j r o z w in i ę te , bo w y t w a r z a j ą c e n a e k s p o r t. W y z y s k p r a c y w t y c h g a łę z ia c h z b y tk u j e s t n ie do o p is a n ia , z a ś p r ó b y z r z e s z a n i a p r a c o w n ic d la w a lk i z k a p ita łe m d o tą d n ie u c z y n iły n a w e t
p ie r w s z e g o k ro k u . I s t n i e j ą ty lk o n a w p ó ł f ila n tr o p ijn e s to w a r z y s z e n i a , n ie z a s ł u g u j ą c e n a n a z w ę s y n d y k a t ó w , n ie lic z n e z r e s z t ą i c ic h y ż y w o t w lo k ą c e . D o w ł a ś c i w y c h s y n d y k a tó w n a le ż y d o tą d n ie w ię c e j n a d 65 i p ó ł t y s i ą c a k o b ie t. .
N a s z c z e g ó ln ą u w a g ę z a s ł u g u j ą o r g a n i z a c j e r o b o t
n ik ó w r o ln y c h i u r z ę d n ik ó w p a ń s tw o w y c h . P o d c z a s g d y w N ie m c z e c h n ic p o d o b n e g o d o tą d n ie i s t n i e j e , F r a n c j a m oże p o s z c z y c ić s ię n ie w ie lk ie m i ty m c z a s o w o ,
W J E D Z A.
le c z c ie k a w e m i s y n d y k a ta m i p r o l e t a r j a t u w ie js k ie g o . M o g ły o n e p o w s t a ć d z ię k i te m u , że p a r t j e s o c j a l i s t y c z n e f r a n c u s k ie n ie z a jm o w a ły s t a n o w i s k a t a k o b o ję t n e g o i n ie u f n e g o w o b e c s to s u n k ó w c h ło p s k ic h , j a k to c z y n iło do o s ta t n ic h c z a s ó w c a łe s t r o n n i c t w o n ie m ie c k ie . Z r e s z t ą s y n d y k a t y f r a n c u s k ie p o w s t a w a ł y , j a k to j u ż w y k a z y w a l iś m y n a i n n y m m ie js c u , b a r d z ie j s a m o
r z u t n i e : n a jc z ę ś c ie j p o p r o s tu p r z y k ła d m ia s t z a r a ż a ł w s i e o k o lic z n e , z a ś u ł a t w i e n ie m n ie m a ły m b y ły m ie j
s c o w e o r g a n i z a c j e , g ie łd y p r a c y , o k tó r y c h s z e r z e j p o w i e m y p o n iż e j. O r g a n iz a c je n a u c z y c ie li, lis to n o s z ó w , r o b o tn ik ó w m e n n ic i a r s e n a ł ó w , s y n d y k a t y r o b o tn ik ó w p r a c u j ą c y c h w f a b r y k a c h z a p a łe k i t y t u n i u , k tó r y c h p r o d u k c ja s ta n o w i m o n o p o l p a ń s t w o w y , n a p o ty k a ł y p r z y s w y m r o z w o ju m n ie js z e tr u d n o ś c i, n iż to m o g ło m ie ć m ie js c e w ja k im k o lw ie k b ą d ź in n y m p a ń s t w i e s t a łe g o lą d u E u r o p y . W z ią w s z y n a w e t p od u w a g ę r e p r e s je , j a k i c h s ię d o p u s z c z a o b e c n y r z ą d „ r a d y k a ln y " w o b e c s o c ja l is ty c z n i e lu b a n a r c h is t y c z n i e z a b a r w io n y c h s y n d y k a tó w u r z ę d n ic z y c h , m u s im y p r z y z n a ć , że o b y w a te l f r a n c u s k i i p o d ty m w z g lę d e m c ie s z y s ię w ię - k s z e m i s w o b o d a m i, n iż N ie m ie c , A u s t r j a k lu b H is z p a n . P o t w i e r d z a s ię tu r a z j e s z c z e fa k t, że s w o b o d y p o li
ty c z n e s ą n a jw a ż n ie js z y m p o d ło że m d la w s z e c h s t r o n n e g o r o z w o ju ż y c ia s p o łe c z n e g o .
W o s t a t n i c h c z a s a c h s y n d y k a t y w y k a z u j ą w ię k s z ą je d n o lito ś ć i s k u p ie n ie c e ló w . Z a r z u c o n o n ie m a l z u p e ł
n ie d a w n e d ą ż n o ś c i k o o p e r a c y jn e , j a k o o d c ią g a ją c e u w a g ę od z a s a d n ic z y c h z a d a ń z w ią z k u . Z a cel g ł ó w n y u w a ż a s ię p o d n ie s ie n ie z a ro b k ó w p r z y s to s o w a n i u z b io r o w y c h u m ó w z p r z e d s ię b io r c a m i, ob o k t e g o n a p i e r w s z y p la n d z ia ła ln o ś c i s y n d y k a t ó w w y s t ę p u j e c z ę s to d ą ż e n ie do u s u w a n i a p ła c y n a a k o rd , ta k n a p r z y k ła d , w z w ią z k a c h p r a c o w n ik ó w n a rz ę d z i o p ty c z n y c h , u po - w o ź n ik ó w , u k a p e lu s z n ik ó w . W ię k s z o ś ć s y n d y k a tó w o r g a n iz u j e w ł a s n e b iu r a p o ś r e d n i c tw a p r a c y , k tó re p ro -
W JE D Z A. 653
w a d z ą ś c is ł ą k o n tro lę : t a k m a la r z e r o z d z ie la ją z a ję c ia w m ia r ę z a p is ó w i s to s o w n ie do u z d o ln ie n ia , p r z y c z y n i p i e r w s z e ń s tw o w o b e jm o w a n iu m ie js c m a ją z w ią z k o w c y : w s y n d y k a c ie k a p e lu s z n ik ó w r o b o tn ik z m u s z o n y j e s t p r z y j ą ć z a ję c ie , w s k a z a n e p r z e z s e k r e t a r z a , pod g r o z ą w y k lu c z e n ia ze z w ią z k u . W ie le u s t a w p o s ia d a p a r a g r a f y , w e d ł u g k t ó r y c h s y n d y k a t z m ie rz a do s k r ó c e n ia d n ia ro b o c z e g o , do p o d n ie s ie n ia w o g ó le w a r u n k ó w p r a c y w d a n y m z a w o d z ie lub te ż w a r u n k ó w p r a c y c a łe j k la s y r o b o tn ic z e j. I n n e s t a r a j ą s ię p o d n ie ś ć po
zio m w y k s z t a ł c e n i a f a c h o w e g o p rz e z w y k ła d y , o d c z y ty , k u r s y s y s te m a t y c z n e . P o m o c w z a je m n a , w y j ą w s z y p o m oc d la p o z b a w io n y c h p r a c y , n ie le ż y w z a k r e s ie o b o w ią z k ó w n o w o ż y tn e g o z w ią z k u : i s t n i e j ą j e d n a k p r z y n ie k tó r y c h z w ią z k a c h s p e c ja ln e k a s y p o m o c y , m a ją c e n a c e lu z a c h ę c e n ie m ło d y c h s ił do w s t ę p o w a n ia do s y n d y k a tu lub u t r z y m a n i a łą c z n o ś c i j e g o z c z ło n k ie m , k t ó r y z m u s z o n y b y ł c z a s o w o z e ń w y s t ą p ić ( „ g r o s z ż o ł, n i e r s k i" , z a p o m o g i d la w d ó w , u b e z p ie c z e n ia n a s ta r o ś ć - n a w y p a d e k o j c o w s tw a i t. p.).
O s ta tn io , w ś r ó d c z ło n k ó w s y n d y k a tó w d a je s ię z a u w a ż y ć p rą d , z m ie r z a ją c y do w ię k s z e j p o w ś c i ą g l i w o ś c i w r o z p o c z y n a n iu s t i a j k ó w . J e s t to z r e s z t ą z w y k ły o b ja w , t o w a r z y s z ą c y k r z e p n ię c iu z w ią z k ó w z a w o d o w y c h , k t ó r e s a m ą p o w a g ą s w ą p o tr a f ią n ie je d n o k r o t n ie z a ż e g n a ć p o k o jo w o , g r o ż ą c ą b u rz ę . W o s ta t n ic h l a t a c h u b ie g łe g o s tu l e c ia z a w a r t o d z ię k i z w ią z k o m s ły n n e u g o d y g ó r n ik ó w w A r r a s , w 1 9 0 2 i 1903 r o k u s ta n ę ł y p o r o z u m ie n ia z o r g a n iz a c ja m i r o b o tn ik ó w d o k o w y c h i p o r to w y c h , ś w ie ż o z a ś w 1906 r. S y n d y k a t K s ią ż k i w y m ó g ł n a p r z e d s ię b io rc a c h n o w e , d a le k o id ą c e u s t ę p s t w a .
(Dalszy ciąg nastąpi).
Tadeusz Łychowslci
654 W IE D Z A .
LISTY DO PRZYJACIÓŁ
. . . T w ie r d z is z , k o c h a n y P a w l e , że l is t y , k t ó r e z a m ie n ia m y z e s o b ą , m o g ły b y z a ją ć s z e r s z y o g ó ł c z y te l n ik ó w . M ożesz t e d y r o b ić z n ic h d o w o ln y u ż y te k . M o żesz j e r o z p o w s z e c h n ia ć , je ż e li u w a ż a s z to z a w ł a ś c iw e , w d r u k u , a j e ż e li p o tr a f is z u z y s k a ć z g o d ę r e d a k to r a , d ru k u j j e w „ W ie d z y " . N ie je s te m p e w n y , c z y o d p o w ie d z ą w y m a g a n io m s u r o w y m r e d a k t o r a n a s z e g o t y g o d n ik a . J a k ż e d u m n y m b ęd ę, je ż e li s k r o m n e m o je s ło w a , r z e w n e s k a r g i , b o le s n e r o z m y ś la n ia , w e s o łe o d b ic ia n a d z ie i, je ż e li, s ło w e m , t a s p o w ie d ź n a s z a z w y s o k ie j t r y b u n y r o b o tn ic z e g o p is m a tra f i do ś w i a d o m o śc i w ie lu , k t ó r y c h z n a m y , w ie lu in n y c h , o k t ó r y c h is t n i e n i u z a le d w ie w ie m y . P a m ię ta j ty lk o , że o s o b i s t e u w a g i n ie p o w i n n y b y ć d r u k o w a n e ; w s z y s tk o co n a s o b u i co o s ó b w o g ó le d o ty c z y p o w in n o b y ć s t a r a n n i e p r z e z c ie b ie u s u w a n e z r ę k o p is u . B ę d z ie to od s ie b ie c z y n ił, o c z y w iś c ie , w w ie lk i k r w a w y o łó w e k u z b r o jo n y r e d a k t o r . L e p ie j b ę d z ie , j e ż e li lis t m a ło ś l a d ó w j e g o w ł a d z y n o s ić b ę d z ie . J a , p is u ją c do c ie b ie , n ie m y ś lę z m ie n ia ć to n u , c h a r a k t e r u , t r e ś c i , u k ła d u t y c h l is tó w . K ie d y m n a p r o p o z y c ję t w o j ą z g o d ę w y r a ż a ł , u c z y n iłe m w a r u n e k : p is z e m y s z c z e r ą p r a w d ę ; co m y - ś lim y , co n a m s ię w y d a j e b y ć p r a w d ą ; p is z e m y s z c z e rz e , b e z o g r ó d e k , n ie o g l ą d a j ą c s ię n a o s o b y , n a r z e c z y , n a w p ł y w y . I n a c z e j b y ł a b y to k o r e s p o n d e n c ja d y p lo m a tó w r z ą d o w y c h a lb o p a r t y j n y c h , a le n ie o d p o w ie d ź s z c z e r a a r z e w n a p r z y ja c ió ł. T e r a z p r a g n i e s z , a b y t e l is t y c z y ta li p r ó c z c ie b ie i n n i j e s z c z e z n a jo m i i n ie z n a jo m i. C e n z o re m b ę d z ie s z s a m . J e ż e l i k ie d y k o l
w ie k w g n i e w ie rzu cę n i e s p r a w i e d l iw e s ło w o , a lb o b ę d ę n ie s f o r n y , a lb o p o p e łn ię b łą d—r z e c z ą t w o j ą b ę d z ie l is t
W JE D Z A. 655
p o p r a w ić . J e s t e ś b o w ie m w r ó w n e j co i a u t o r m ie r z e o d p o w ie d z ia ln y z a t r e ś ć s łó w m o ic h ...
. . . P r z y s y ł a s z m i w o s ta t n im liś c ie s w o im w y c in e k z d z ie n n ik a , w k tó r y m p o d a n o s t a t y s t y k ę u p a d k u r u c h u z a w o d o w e g o w ś r ó d r o b o tn ik ó w . S t a t y s t y k a t a d o ty c z y s p e c ja ln ie R o s ji, a le j a k tw i e r d z is z , m o ż n a j ą r o z c i ą g n ą ć i n a K r ó l e s t w o P o ls k ie . Z ja w is k o j e s t w s z ę d z ie j e d n a k o w e , bo je d n a k o w e , j a k p is z e s z , w p ł y w a j ą n a to p r z y c z y n y . T u i ta m pod w p ły w e m o k r u tn y c h r e p r e s ji o d b y w a s ię z a n ik z u p e łn y o r g a n iz a c ji r o b o tn i c z y c h . T u i ta m ro d z i s ię , o lb rz y m ie je i r o z w ie lm o ż n ia s ię s t r a s z n a a p a tja . W s z y s c y c h o d z ą s e n n i: n ik o m u n ic n ie c h c e s ię ro b ić ; n ik t n ie u c z ę s z c z a n a z e b r a n ia : nie p ła c i s k ła d e k . Z a p y t a n y o p r z y c z y n ę s w e g o z a c h o w a n ia s ię o d p o w ia d a r o b o tn ik : „p o co. w j a k i m c e lu " ? W ia r a , t a c u d o w n a w i a r a z p rz e d t r z e c h i d w u l a ty p ie r z c h ła . Z o s ta ło r o z c z a r o w a n ie . 1 p o d a je s z c y f r y , k tó r e t u r a z j e s z c z e p o w ta r z a m , ta k s ą w y m o w n e .
Z w ią z e k m e ta lo w c ó w lic z y ł w M o sk w ie (>,000 c z ło n k ó w . o b e c n ie ty lk o 2 0 0 4d w u s t u ) c z ło n k ó w p ła c i s k ła d ki. W K o ło m n ie z p o ś ró d 9 0 0 z a p is a n y c h c z ło n k ó w — p ł a c ą s k ła d k i 130. W T u lę — z a p is a n y c h je s t, w o g ó le 7 5 0 , w z a k ła d a c h B r j a ń s k i c h — 2 0 4 . w I w a n o w o - W o z - n e s ie n s k u—5 0 0 . O d d z ia ły z w ią z k u m o s k ie w s k ie g o — w B o g o ro d z k u , K e lle r o w ie , O r je c h o w o - Z u je w ie , M y ti- s z c z a c h , S ie r p u c h o w ie , P a w ł o w i e , K irż a c z u , L ja b e r - c a c h , R o ż k o w ie p r z e s ta ł)/ zgoła istnieć. N o w e z w ią z k i
n ie p o w s t a j ą w c a le .
W z w ią z k a c h z a w o d o w y c h p r z e m y s łu w ł ó k n i s t e g o j e s t j e s z c z e g o r z e j. „ T o w a r is z c z " d o w o d z ił, że w c e n
t r a l n e j R o s ji z d a w n e j ilo ś c i c z ło n k ó w t y c h z w ią z k ó w 3 0 .0 0 0 p o z o s ta ło 5—6 t y s i ę c y . P o d a je on n a s t ę p u j ą c ą w y m o w n ą ta b lic ę :
Płaciło składki 1907 r. w maju we wrześniu
Z w . ro b . d r u k a r s k ic h . . . . 4 .0 0 0 1 .0 0 0
„ „ m e ta l. . . . . . 2 ,0 0 0 2 0 0
656 W J K D Z A.
Z w . ro b . w ł ó k n i s t y c h .
„ k r a w i e c k i c h . . . .
„ w s o r t o w n i a c h h e r b a t y
200 150 250 150
s z e w c k ic h
P rze c iętn ie—-?(> proc, członków w ciayn czterech ubie
głych m iesięcy p r z e s ta ło ' p ła c ić sk ła d k i!!
T a k ą j e s t h i s t o r ja o s ta t n ic h k ilk u m ie s ię c y a co b ę d z ie d a le j—co j e s t ju ż d z is ia j. K a ta k liz m z u p e łn y ...
Z lis tu tw e g o w ie je c z a r n y p e s y m iz m , k t ó r y o b e j
m u je i n a s z e b liz k ie s to s u n k i . N ie p o d a je s z c y tr , o g r a n ic z a s z s ię do o g ó ln ik o w e g o z a p e w n ie n i a , że „u n a s n ie j e s t le p i e j ” . B y ć m o że, że t a k n ie j e s t , j e s t e m n a w e t p e w n y , że ta k n ie j e s t . T a k źle b y ć n ie m o że d la te g o , że n a s z r o b o tn ik z g o ła in n e p o s ia d a j u ż p o c z u c ie
■ o rg a n iz a c y jn o śc i, on j e s t b a rd z ie j k u l t u r a l n y , w ię c e j c z ło w ie k Z a c h o d u . C a łe s p o łe c z e ń s tw o j e s t w ię c e j do Z a c h o d u z b liż o n e , j e g o t r a d y c je , j e g o k u l t u r a , n a u k a , s z t u k a . I c h o ć p o ło w a (co n a jm n ie j) te g o s p o łe c z e ń s t w a n ie u m ie c z y ta ć , a n i p is a ć , to j e d n a k c z y n n ik i c h a r a k t e r y s t y c z n e n a s z e g o ż y c ia z n a c z ą s w ó j w p ły w ' n a w s z y s tk i c h b ez w y j ą t k u k la s a c h s p o ł e c z e ń s t w a n a s z e g o . N a s z r o b o tn ik m ia ł s p o s o b n o ś ć z ło ż y ć d o w o d y s w e j o r g a n iz a c y jn o ś c i. S k ą d ż e b y m ia ł s ię z m ie n ić t a k r a d y k a l n ie i z a s a d n ic z o w c ią g u k i lk u n a s tu o s ta t n ic h m ie s ię c y ?
K la s a r o b o tn ic z a z m ę c z y ła s ię , w y c z e r p a ł a n a d lu d z k im w y s iłk ie m . O rg a n iz m k a ż d y z m ę c z o n y i w y c z e r p a n y p r a c ą—w y m a g a o d p o c z y n k u ; ż ą d a t e g o o d p o c z y n k u n a t a r c z y w i e i, je ż e li g o n ie o t r z y m u je , o d m a w i a p o s łu s z e ń s tw a . W ie m y to z w ł a s n e g o d o ś w ia d c z e n ia . Z d a r z a ło n a m s ię z a s y p ia ć p r z y m a s z y n ie a lb o n a d k s ią ż k ą , n ie z fig ló w , n ie ze złej w o li. W y ż s z a od w o li n a s z e j s ił a w b r e w c h ę c io m n a s z y m o c z y n a s z e z a m y k a ła . B y liś m y w y c z e r p a n i do o s t a t n i e g o k r e s u e n e r g j i f iz y c z n e j. T a k s a m o s t a j e z e g a r e k n i e n a k r ę c o n y , a lb o w ie m w y c z e r p a ł a s ię e n e r g j a j e g o s p r ę ż y n y . Z a s n ą ł
W J E D Z A. 6')
te d y . To s a m o d z ie je s ię z e n e r g j ą n e r w o w ą ; w y c z e r p u je s ię j a k k a ż d a in n a . T y lk o że g d y j e j p r o c e s y s ą b a rd z ie j z ło ż o n e , n ie t a k j a s n e i w id o c z n e d la c z ło w ie k a j a k s p r ę ż y n a z e g a r k a — w ię c i n a d u ż y w a ć j e j m o ż n a w ię c e j i d łu ż e j. A le p rz y c h o d z i w r e s z c ie c h w ila , k ie d y w ie c z n ie u ś m ie c h n ię te m u o p ty m iś c ie t w a r z z a s ę p ia s ię , t r a c i s e n , a p e t y t , o p u s z c z a g o w i a r a , t r a c i z a u f a n ie do w ła s n y c h s ił. T a k ą b y w a r e a k c ja n a t u r y . O rg a n iz m n e r w o w y w te n s p o s ó b o d m a w ia p o s łu s z e ń s tw a ty m , k tó r z y g o n a d u ż y w a li. N ie u le g a ż a d n e j w ą t p li w o ś c i , że ł a t w i e j j e s t p r z y w r ó c ić r ó w n o w a g ę w o r g a n iz m ie fiz y c z n y m , n iż w n e r w o w y m . C z ło w ie k z m ę c z o n y p r a c ą , p r z e ś p i s ię p o r z ą d n ie w c ią g u k i lk u n a s tu g o d z in , p o w t ó r z y to p a rę r a z y z r z ę d u — i z n o w u b ę d z ie rz e ź k i, m o c n y , do p r a c y w s z e lk ie j z d o ln y . C z ło w ie k , w y c z e r p a n y n e r w o w o , w y m a g a d łu ż s z e j k u r a c ji: s e n u t r a c o n y n ie w r a c a t a k p r ę d k o , ja k b y ś m y te g o p r a g n ę li. T r z e b a g o d łu g o p ro s ić , a ż p r z e b a c z y , ż e ś m y g o le k c e w a ż y li i w r ó c i koić w s ło d k ic h g o d z in a c h n ie p a m ię c i tr o s k i n a s z e , g n i e w y i r o z c z a r o w a n ia . J e ż e li t e s p o s tr z e ż e n ia u c z y n io n e n a n a s s a m y c h , n a z n a jo m y c h n a s z y c h i p r z y j a c i o ł a c h — r o z s z e r z y m y n a s z e r o k ie s te r y s p o łe c z e ń s t w a r o b o tn ic z e g o , p r z e k o n a m y s ię . że w ty m z ja w is k u s z u k a ć t r z e b a p r z y c z y n o w e j a p a t j i , k t ó r a t a k i e c z a r n e b u d z i w to b ie m y śli. G d y b y ś m y n a w e t ż y li w w a r u n k a c h n o r m a ln y c h , g d y b y w ie lk i, n a d lu d z k i w y s i ł e k o s t a t n i c h la t z o s ta ł u w ie ń c z o n y p o w o d z e n ie m z u p e łn y m , to n a w e t i w t e d y w y c z e r p a n i e n e r w o w e z a z n a c z y ło b y s w o j e i s t n i e n i e , m oże in a c z e j, niż c z y n i to d z is ia j; u s u - n ą ć b y s ię n ie d a ło , bo s p o c z y w a w n a t u r z e rz e c z y . C óż j e d n a k d o p ie ro , g d y nie m o ż n a b y ło w y m y ś lić w a r u n k ó w z e w n ę tr z n y c h b a rd z ie j o d p o w ie d n ic h n a w y h o d o w a n ie b a k t e r j i a p a tj i. k t ó r e z a r a ż a j ą c a ły o r g a n iz m s p o łe c z n y od g ó r y do d o łu , w s z y s tk i e k la s y , z a w o d y , w y z n a n ia , s t a r c ó w i d z ie c i, m ę ż c z y z n i k o b ie t. L u d z ie , k tó r y m f a ł s z y w y w s t y d n ie p o z w a la p r z y z n a ć s ię do
