1
SPIS ZAWARTOŚCI TECZKI — . . K ^ . C I . U . 5 ^ .
1/1. Relacja —"
1/2. Dokumenty (sensu striclo) dolycżące osoby relatora —
1/3. Inne materiały dokumentacyjne dotyczące osoby relatora ■—'
111/1 - Materiały dotyczące rodziny relatora — -
III/2 - Materiały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1939 r. — III/3 - Materiały dotyczące ogólnie okresu okupacji (1939-1945) 111/4 - Materiały dotyczące ogólnie okresu po 1945 r. —
III/5 - inne...- '
IV. Korespondencja W
V. Nazwiskowe karty informacyjne \J
II. Materiały uzupełniające relację
2
3
T e k s t i z d j ę c i a : Z y g m
Z RODU
KOŚCIUSZKI
8 /> 4
Naczelnikumarł bezpotomnie. Lecz ród nie zaginął.W Polsce i świecie żyje niejedenKościuszko. Niejedenleż le gitymuje siępochodzeniemz żeńskiej linii roduNaczelnika. PaniWanda Kościuszkojestprapra- prawnuczką JózefaJana, rodzonegobrata Tadeusza. Jej pradziadekFeliks, wnuk Józe fa, był powstańcemz 1863roku, a fotografie i dokumenty, bezsporniestwierdzającero dowód. pani Wanda przechowujestarannie wśródwielurodzinnychpamiątek. Tylp o dokumentach. Lecz znaczniechyba istotniejsza jestdroga życiowa pani Wandy. Urodz(jnana Polesiu, w rodzinnych stronach Tadeusza, oddziecka za pan brat z koniem, nako,\iuwalczyłaod1942rokuw oddzia- ' łachpartyzanckichwlatachokupacji. PowyzwoleniuWilnawstąpiładoWojska Polsiiego,ukończyłapodchorążówkę. Trzy krotce ciężkoranna, opuściła wojskowe szetigi w stopniupodporucznika. Nidszarpnięte wskutekran zdrowienie poZvaladziśpani Wandzie napracę zawo- -fib'Wą,nie mówiąc już o jeździe kbnnej, którą tak lubiła (ongiśz powodzeniemstar towała w zawodachhippicznych).Dziś pod stawę jej egzystencjistanowi skromna renta. Pani Wanda dzieli swój czasmiędzymalo wanieobrazów(tojej obecne hobby) a to warzyskie i organizacyjne kontaktyz przy jaciółkamiz ZarząduOkręguGdańskiego ZBoWiD-u. Tuczuje sięnajlepiej. Wnuczka powstańca z roku1863i pra...wnuczkaNaczelnika najlepszeprzyja ciółki znalazławśródbyłychczłonkińI Ba-
5
Wnuczka powstańcaz rokuI8fi3 i pra...wnuczkaNaczelnika najlepszeprzyja ciółki znalazławśródbyłych członkińI Ba talionuim. EmiliiPlater z I Dywizji im. Ta deusza Kościuszki orazwśródkombatantek z obronyWybrzeża w roku1939(tuteż walczyli kosynierzy) i uczestniczekbojów polskichoddziałównafrontachzachodnich. Spójrzmyjeszcze nazdjęcia. Może one lepiej niż słowa opowiedząo powszed nimdniupani Wandy. Pięknyjestgdyński SkwerKościuszki, miejscecodziennychspacerów. Wokół pomnika Wyzwoleniarosną krzewyi kwia ty, a wokół Skwerui wzdłuż sąsiednichulic wyrastają nowe, barwne domy. Czasemspacerz przyjaciółkami zaprowa dzi panią'Wandępod gdański pomnik-czołg, który, dowodzonyprzez porucznikaWP Ju liana Miazgę, pierwszywjechał w 1945roku doGdańska. Towarzysząpani Wandzie kombatantki z I Dywizji Kościuszkowskiej — LidiaDę bicka i DanutaTchorzewska orazDzannet Skibniewska, byłauczestniczka obronyWy brzeża, a później walk nafrontachzachod nich. Z ostatniej wojnyopróczodznaczeń i zdjęć pozostała jeszcze pani Wandzie ofi cerska rogatywka. Pokolejnymremoncie mieszkania — pani Kościuszkozawiesza nanowo naścianie ulubione portretyswego praprapradziadka.
6
7
'Memoriał Gen. Marii Wittek"
/ ^wv - *1^
. . a JK rt«4 *
4., .
JroJU U j ° ^ ^ ^
J&c ąJą J 'f'/t i j U ^ ^ -
T o r u ń , £ 4 - O S -ł 9 9 6.
2 * J i ^ y b ^
I 1 & A s H U a j~ L + A k
Pani dr h a b . Magdalena Tyszkiewicz 81-363 Gdynia, ul.
; JyvoA
-V
k Hs4
Szanowna P a n i !
Bardzo dziękujemy Pani za przesłane informacje o p. Wandzie
^ Kościuszko i jej fotografie. Materiały przesłane przez Panią
| zostały włączone do teczki osobowej p. w. Kościuszko /T 711/WSK/ , 'ę Może wie o^s ł użbie p ^ ^ t f T c u s z k o w Ludowym Wojsku /
<L Po 1 skimj_^<feśl i tak to prosJjaj^^napisanie do n a s . A ^ ^ ' / U w --
| Wspomina Pani, że okres drugiej wojny spędziła Pani w V # # (X_ Łańcucie. Być może zna Pani kobiety, które brały udział w ^
konspiracji w tych okolicach, o których mogłaby Pani napisać krótką notatkę lub relację.
Zapraszamy Panią do członkostwa w Kole Przyjaciół
^ "Memoriału Gen. Marii Wittek". Załączamy Komunikaty i- 4 o
| Memoriale i (zgłoszenie!
^ (s] ^ Z wyrazami szacunku
4 Ir mgr Tomasz Chinciński
Dokument a 1 i s t a
1— \ ^ (/lA *
*_ĄTy * 4 \ — Ą j . {*1 / ^ A p A a - < ^ ^ j ^ jO J u r* rrŁ ę ■
^ — ?*A 7> NK/ltAtyU,tĄ, ^S9~}iH( ,It-TUs^j X V 5 f
a ^oL * /w-, U ^ c L ^ /M!u*4v£,-
r y ^ i w j ^ - ^ c f ^ /Vivc!U?ę 8
F U N D A C J A Afchiwum Pomorskie Armii Krajowej
ul. W. Garbary 2, te*. 271-86
87-100 T O R U Ń T o r u ń , 24-OE-1998.
"Memoriał Gen. Marii Wi t. Lek"
Pani dr hab. Magdalena Tyszkiewicz 8 1-363 Gdynia,
Szanowna P a n i !
Bardzo dziękujemy Pani za przesłane informacje o p. Wandzie Kościuszko i jej fotografie. Materiały przesłane przez Panią zostały włączone do teczki osobowej p. W. Kościuszko /T 711/WSK/
Prosimy Panią o uzupełnienie relacji o p. W .Kościuszko.
Interesują nas daty:urodzin i śmierci p. Wandy. Kiedy p. Wanda zmieniła nazwisko z Jóżwicka l^a Kościuszko? Jakich nazwisk jeszcze używała p. Wanda? Posiadamy artykuł Zygmunta Rytela "Z rodu Kościuszki" traktujący o p. W. Kościuszko. Z treści tekstu wynika, że po zajęciu Wilna przez Armię Czerwoną p. W.Kościuszko wstąpiła do Ludowego Wojska Polskiego i ukończyła podchorążowkę.
Czy może Pani te informacje potwierdzić lub im zaprzeczyć? Może wie Pani jaką podchorążówkę miała ukończyć p.Wanda?
Wspomina Pani, że okres drugiej wojny spędziła Pani w Łańcucie. Być może zna Pani kobiety, które brały udział w
t
konspiracji w tych okolicach,, o których mogłaby Pani napisać
O o \ U . C \ \ o d j A ^ / ^ 1 t f i l krótką notatkę lub relację. 0 ‘il u .i k i g . +
Zapraszamy Panią do członkostwa w Kole Przyjaciół
"Memoriału Gen. Marii W i t t e k ” . Załączamy Komunikaty 1-4 o
9
Memoriale i zgioszanift.
Z wyrazami szacunku
mgr Tomasz Cłiinciński Dokument alista
10
Wpłynęło dn Ldz.
Szanowna Pani. * K ^ c ^ n ^ K o
Panią Wandę Kościuszko znałam osobiście. W roku 1956 została Ona przywieziona do mnie jako do lekarza przez przyjaciół, któ
rzy ukrywali Ją w szpitalu psychiatrycznym w Tworkach pod War
szawą. Pod jakim tam była nazwiskiem, tego nie wiem. Ponieważ po przybyciu do Gdyni była bardzo ciężko chora somatycznie i wy
czerpana psychicznie, miała też wybitą dolną szczękę, umieściłam Ją na dłuższy pobyt w Akademii Medycznej w Gdańsku, gdzie była intensywnie leczona.
Z opowiadania ^ej pamiętam, że urodziła się w Brześciu nad Bugiem, matka jej Helena była urodzona w Mereczowazczyźnie,
miejscu zamieszkania Tadeusza Kościuszki, z którym była spokrew-
^ niona w linii bocznej, t / p ^ .
I Pani Wanda miała bratatTadeusza i siostrę Danutę. Ojcem ich, a mężem matki, był Aleksander Jóźwicki, który po wywiezieniu go z wileńskich Łukiszek, uciekł z transportu i pozostał do końca życia we Francji w Le Mans, gdzie ożenił się powtórnie i gdzie zmarło Był prawdopodobnie podoficerem w czasie wojny w roku 1939.
Pani Wanda1 była utalentowana muzycznie i scenicznie. Po ukoń
czeniu szkoły podstawowej w Wilnie kształciła aię głosowo. W cza-
[ } K . 1 v/ s^e konspiracji w Wilnie pracowała w Biurze Dokumentów, które
ułatwiały egzystencję osobom "spalonym”. Kiedy sama ona była
"spalona", występowała pod nazwiskiem Ireny Kwiatkowskiej i zos
tała przyjęta do oddziału Łupaszki, następnie "Szczerbca". Po-
^ tem była w V Brygadzie Narocz pod dowództwem "Ronina" tj. Lon-
✓* gina Woj Ciechowskiego o Była sanitariuszką, miała kilka koleża
nek i kolegów z tego okresu, którzy odwiedzali Ją po wojnie.
y / Brała udział w wielu walkach, m.in. pod Jaszunami.
Miała odznaczenia bojowe. Była ciężko ranna w biodro. W czasie
y działań wojennych była żoną pana Aleksandra Czarnowskiego, któ
ry nosił pseudonim "OL", ona zaś"01eńka". On był jej zwierzchni
kiem. Oboje służyli w kawalerii. Brali udział w wyzwalaniu Wilna
^ przez partyzantkę AK. Uniknęli koncentracji w Miednikacho
Po wkroczeniu sowietów, Pani Wanda była więziona i torturowana w lochach więzienia w Szczecinie. Potem już nigdy nie odzyskała pełnego zdrowia. Ukrywała się m.in. w Tworkach, gdzie umieścił
Ją pan Longin Wojciechowski. Pan Czarnowski też był więziony
11
- 2 -
w Szczecinie, w kilka lat później zmarł z powodu nowotworu jamy uatnej i gardła w Akademii Medycznej w Gdańsku.
Pani Wanda trochę pracowała w służbie zdrowia, uzyskała naj
niższą rentę inwalidzką. Przyjaciołom Jej udało się załatwić, aby wróciła do nazwiska Kościuszko i uzyskała rentę specjalną.
Zmarła w wieku 51 lat z powodu nowotworu trzustki.
Komendant V Brygady AK Narocz ^/zmarł z powodu choroby nowo
tworowej/na kilka lat przed śmiercią Pani Wandy/ w Warszawie w szpitalu wojskowym.
Pani Wanda była bardzo skromna i mało mówiła o sobie. Była na pewno duchową następczynią Emilii Plater.
Załączniki; 2 fotografie Pani Wandy
z okresu powojennego. Innych nie znałam, ponieważ Pani Wanda zniszczyła wszystko w czasie ukrywania się.
Innych zdjęć ani dokumentów nie widziałam, bowiem w okresie wojny nie mieszkałam w Wilnie lecz w Łańcucie.
Łączę serdeczne pozdrowienia,
l
dr hab.med.Magdalena Tyszkiewicz
Gdynia, dnia 3«02.1998r«
81-363 Gdynia
12
i u m P a n .qt w n _ *
'U l <A*- Sza no w ni Państwo".’
Dziękuję za zaproszenie do pracy. Jako lekarz psychiatra w lecznictwie otwartym, od lat opiniuję częściowo druki do uzyskania dodatku kombatanckiego i archiwum tych spraw mam obszerne. Teraz idą Sybiraczki i więźniowie Potulic. Wśród Sybiraków i poprzednio inwalidów wojennych, jest dużo zasłu
żonych kobiet, o których nikt nie wie, a i one same nie łatwo się przyznają do wielu spraw. W miarę jak będę miała z nimi do czynienia, będę podawała im Państwa adres. Obecnie mogą podać, że większość z nich uprawnień nie otrzymuje, ponieważ
"obcina" je komisja miejska, wojewódzka i sądowa, twierdząc np. "to Pani ma ze starości, a nie z 6-letniego zesłania", itp. Szkoda słów.
W Łańcucie było tych kobiet dużo, ale nie wiem gdzie te
raz są i jakie noszą nazwiska. W Łańcucie konspiracja miała bardzo dobre miejsce rozwoju, ponieważ uk2a dy hr. Potockiego v
z Niemcami były nietypowe. Oni go, jako kuzyna Habsburgów, szanowali i kiedy jeden raz w czasie nieobecności hrabiego zrobiono pacyfikację, to jeszcze jej dobrze nie rozpoczęto, jak przyszło odwołanie i wszystkich grzecznie wypuszczono.
Pamiętam jedynie z tych czasów nazwisko po mężu mojej młod
szej koleżanki, Zofii Chrzanowskiej, którą spotkałam po wojnie, była wówczas inżynierem architektem, nazywała się po mężu
Haman i mieszkała w Zamościu. Ona i jej siostra wiaryla, miały dużo koleżanek, które mimo młodego wieku były bardzo aktywne.
Z Łańcuta pamiętam wszystkie prawie profesorki gimnazjum,któ
re działały w Tajnym Nauczaniu, ale one już dawno nie żyją.
Go do Pani V*.Kościuszko, dat urodzenia i zgonu nie mam, chętnie przeczytałam ten artykuł p. Rytla o jej podchorążówce w ludowym WP, niczego nie wiem. Wiem, że ukończyła podchorą
żówkę w lesie w AK. Jej matka była z domu Lewandowska, brat miał na imię Yiitold a nie Tadeusz. Jej siostra mieszkała
w Szczecinie ul.Pocztowa 13 i nosi nazwisko Nomejko. Ona może mieć daty urodzenia i śmierci, ale jako młodsza wielu spraw może nie znać.
Łączę wyrazy poważani0 Gdynia, 25.03.98
81-363 Gdynia
13
. h. FUNDACJA &T,Q
A rc h iw u m 'Pomorski Armii K r ? '
ul.W.Garbary 2,tei.65-2 Toruń, 31. 07. 1998 r.
87-100 TOr <\
dL-Jl- 1 6 4 1 /W/W
Pani Magdalena Tyszkiewicz 81 363 Gdynia,
Szanowna P a n i!
Przepraszamy bardzo za tak długie milczenie. Mamy wiele pracy a jest nas niewielu, dodatkowo osoba, która dotychczas zajmowała się Wybrzeżem przeszła do innego działu - stąd brak odpowiedzi z naszej strony. Jeszcze raz bardzo przepraszamy.
Dziękujemy Pani bardzo za ofiarowaną pomoc, jest ona dla nas bardzo cenna - prosimy, w miarę możliwości, przysyłać adresy.
Dziękujemy także za wspomnienia z Łańcuta i za uzupełnienie biografii pani Wandy Kościuszko. Przesyłamy Pani artykuł Zygmunta Rytla - autor, z oczywistych względów, uwydatnił uczestnictwo Pani Wandy w LWP, ale sam fakt wydaje się bezsporny.
Pozdrawiamy Panią serdecznie, prosimy przysyłać adresy kombatantek, a także, jeśli się uda - nowe informacje o Pani Wandzie.
Z wyrazami szacunku n Marta Czyżak (j Dokumentalistka Działu WSK
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
