Tadeusz Pilch
Wyższa Szkoła Informatyki i Ekonomii TWP w Olsztynie
RECENZJA PRACY PT: „W KRĘGU PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ. STUDIA – SZKICE – REFLEKSJE”
AUTORSTWA MIKOŁAJA WINIARSKIEGO
Problematyka i jej ujęcie w opracowaniu Mikołaja Winiarskiego musi wzbu- dzić żywe zainteresowanie w środowisku pedagogów społecznych. Dyscyplina ta bowiem należy do jednej z najbardziej dynamicznych dyscyplin w naukach społecznych, rozciągając swoje badania i refleksje teoretyczne na coraz nowsze dziedziny życia, aktywności człowieka oraz jego świat przeżyć i emocji. Można wymienić liczne przykłady zjawisk i procesów, które pojawiają się jako źródła lub konsekwencje dynamiki współczesnego życia, modelując jego różnorodną postać i ciągłą zmianę. Takim spektakularnym przykładem nowej problematyki pedago- giki społecznej jest w ostatnich latach zjawisko migracji, związany z nim problem wielokulturowości, kontrowersyjne pojęcie eurosieroctwa i wszelkie społeczne kon- sekwencje rodzin czasowo rozłączonych. Podobnych przykładów poszerzania się rzeczywistości badawczej i obszarów refleksji naszej dyscypliny można podać wie- le, szczególnie z obszaru problemów socjalnych, opiekuńczych, zjawisk społeczeń- stwa obywatelskiego i środowisk lokalnych. Wokół nich toczą się debaty i spory, nawet o przynależność do określonej dyscypliny naukowej, dziedziny badań i teorii społecznych, o zasadność tworzenia na ich fundamentach nowych dyscyplin, albo przynajmniej o ich interdyscyplinarnym charakterze i przynależności. I wydaje mi się, że doniosłość naukowa i refleksja, do jakiej pobudza praca Mikołaja Winiar- skiego, owe zjawisko interdyscyplinarności czyni głównym przedmiotem dyskursu naukowego wokół naszej dyscypliny. Co jest tradycyjne, co wyłączne, co wspólne, a co jeszcze nieokreślone. Jak choćby obecność pedagogów społecznych w deba- tach parapolitycznych. Jak pisze sam autor: „respektuje paradygmat uprawiania nauki nakazujący uwzględnianie w analizach dorobku danej dyscypliny czasu przeszłego, teraźniejszego i przyszłego. Takie podejście gwarantuje zachowanie ciągłości i uwzględnianie koniecznej zmiany, czyli rozwoju, czyli prawomocności metodologicznej, poznawczej i praktycznej teorii naukowej”. Dzięki takiemu podej- ściu dyscyplina ma solidne fundamenty poznawcze i normatywne, a równocześnie zdobywa wysoką sprawność prakseologiczną, interwencyjną, profilaktyczną i tera- peutyczną.
Z tego punktu widzenia znaczącą rolę w budowaniu naukowego wizerunku dyscypliny odgrywa rozdział pierwszy. Znajdzie tam czytelnik ważne konstatacje
110 TADEUSZ PILCH
definicyjne. Znajdzie charakterystykę i kierunki zmian w przedmiocie badań i w wizji jej społecznych funkcji. Cennym elementem tego rozdziału jest akcentowanie humanistycznych aspektów pedagogiki społecznej, wyrażających się w przyjęciu przez nią centralnych kategorii analizy i refleksji nad kondycją człowieka i warun- ków jego życia. Można się zastanawiać, czy brak w refleksji pedagogiki społecznej odniesień do globalizmu i jego społecznych postaci nie zubaża wartości poznaw- czej i praktycznej jej instrumentów działania – ale w konfrontacji tej „ułomności”
z całkowitą koncentracją zainteresowania dla jednostki, dla jej otoczenia, należy zapisać ten indywidualny wybór orientacji poznawczej naszej dyscypliny na jej ko- rzyść. Ponadto rodzi się zasadna wątpliwość, czy istota pedagogiki społecznej – jako dyscypliny nakierowanej na człowieka w jego wymiarze jednostkowym, a co najwyżej w jego wymiarze lokalnym, oraz jako dyscypliny wyrażającej swoją funk- cjonalność w zmienianiu środowiska lokalnego i warunków życia człowieka – jest sposobna do ogarnięcia tych właśnie kwestii w wymiarze globalnym. Można iść dalej w tych wątpliwościach i zastanawiać się, czy globalizm, globalizacja – mogą poddawać się „manipulacjom jakiejkolwiek dyscypliny społecznej i ulegać regula- cjom dyktowanym przez mikrostruktury, które są głównym przedmiotem praktycz- nego oddziaływania i regulacji m.in. pedagogiki społecznej”.
Tu pragnę wyrazić swoje przekonanie, że do takich fundamentalnych refleksji, że takie wątpliwości budzić może materiał o głębokich wartościach poznawczych, materiał zakorzeniony swoją treścią w najbardziej aktualnych dyskursach naszej humanistyki. I to jest dość zasadniczy argument na rzecz wartości naukowej recen- zowanej książki. Wydaje się, że globalizacja jest swoistym megaproblemem, który oddziałuje sprawczo na całość życia społecznego, zbiorowego i indywidualnego, w wymiarze mikro, mezo i makro. Trudno więc o bardziej rzeczowy argument na rzecz doniosłości takich rozważań.
Natomiast żadne formy zbiorowego życia społecznego, a tym bardziej indy- widualne działania, nie tworzą i nie kształtują mechanizmów i natury globalizmu i globalizacji. Uważam więc, że autor ogarniając swoją analizą tak szerokie pola teorii i praktyki pedagogiki społecznej miał dostateczne instrumenty analityczne i kompetencje intelektualne, aby się z owym dylematem, rodzącym sie wokół jedne- go z najdonioślejszych problemów współczesności, jakim jest globalizacja i jej koin- cydencje z teorią i praktyką pedagogiki społecznej – zmierzyć. Uczynił to w sposób interesujący, z pożytkiem dla dyscypliny i dalszych kierunków jej rozwoju. Oczywi- ście należy zdawać sobie sprawę z ograniczeń, jakie badaczowi narzuca sama na- tura globalizmu, zjawiska nieokreślonego, o nieogarniętych związkach sprawczych i przyczynowych wobec całego życia i świata, i przyjąć, że wszelka w tym względzie refleksja nosi cechy hipotez i mniej lub więcej racjonalnych domniemań.
Wyjąwszy jednak te ograniczenia poznawcze, należy uznać „wykład” autora o rozwoju, przemianach, ubogacaniu problemowym dyscypliny w ciągu dwu ostat-
111
RECENZJA PRACY PT: „W KRĘGU PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ. STUDIA...
nich dziesięcioleci za niezwykle twórczy i pożyteczny dla samej dyscypliny oraz dla dynamicznie powiększającej się grupy jej analityków i interpretatorów.
Dla mnie osobiście szczególnie ważne i pożyteczne jest podjęcie przez autora nowej roli, jaką pedagogika społeczna odgrywać zaczyna w dyskursie politycznym.
Składają się na ten nowy nurt „pedagogiki społecznej w działaniu” (coraz częściej używana nazwa odmiany praktycznej pedagogiki, w odróżnieniu od pedagogiki akademickiej, czysto teoretycznej), doniosłe wydarzenia, jakie toczą się wobec najważniejszych problemów współczesnych. Wystarczy choćby wymienić reformy oświatowe, rolę i rangę społeczeństwa obywatelskiego, państwo i jego powinności socjalne... Szczególnie ważna i społecznie dokuczliwa jest w tej mierze dominacja sporów politycznych nad bieżącymi interesami społeczeństwa i dzielenie społe- czeństwa wedle partyjnych orientacji na wrogie obozy... Godną upowszechnienia i potępienia jest praktyka narracji politycznej przez partie polityczne, powszechnie ukształtowane wedle, wydawało by się, dawno minionych i skompromitowanych schematów: partii wodzowskich – kierujących się doraźnymi interesami samej partii, bez oglądania się na interes ogółu. Wydaje się więc, że głównym zadaniem wszelkiej myśli humanistycznej, w tym szczególnie nauk społecznych, jest przywra- canie ładu moralnego w podzielonym i skłóconym przez partie polityczne społe- czeństwie. A drugie doniosłe zadanie dla humanistyki to przywrócenie znaczenia praktycznego pojęciu „odpowiedzialność”, które w życiu politycznym przestało istnieć. Jeśli bliżej zanalizować te kwestie, to okażą się one jednym z najbardziej ważnych zadań dla przywrócenia ładu moralnego w naszym kraju.
Jeśli praca profesora Mikołaja Winiarskiego przyczyni się do rozbudzenia ta- kiej świadomości w społeczeństwie – to jej wydanie opłaci się globalnie stokrotnie.
