1
SPIS ZAWARTOŚCI TECZKI
I./1. Relacja \lj , /1 Ó. /[
U2. Dokumenty ( sensu stricto) dotyczące relatora — . I./3. Inne materiały dokumentacyjne dotyczące relatora
III./l. Materiały dotyczące rodziny relatora —
III./2. Materiały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1939 r. —- III./3. Materiały dotyczące ogólnie okresu okupacji ( 1939-1945) III./4. Materiały dotyczące ogólnie okresu po 1945 -—*
IIL/5. Inne
IV. Korespondencja
V. Nazwiskowe karty informacyjne VI. Fotografie
2
3
S z o s t a k M a r i a n E'dwin/1 921 - . . . / , kmdt TO W GP g m . K a r s i n A
Ur. 2o V 1921 r . t f k a r n e j Wodzie pow. S t a r o g a r d , s y n f u n k c j o n a r i u s z a P o l i c j i P a n s t ^ w e j Wawrzyńca i Anny B r o n i s i a ^ z d $ B a n a c h . Był a b s o l w e n t e m p a n s t w ^ - e j s z k o ł y ś r e d n i e j t y p u h u m a n i s t y c z n e g o w -fej©
O h o j n i c s c h , w k t ó r e j u c z ę s z c z a ł n a z a j ę c i a P W ,p r o w a d z o n e z a p e w n e p 5 e z o f i c e r a 1 B ao nu S t r z e l c ó w . Dnia 12 IA 1 9 3 9 r . b y ł ś w i a d k i e m
w ohy d ny s p o s ó b z3mo rd daw ne go na s t r y c h u w ł a s n e g o domu w ^ z a r a a j wodz ie o j c a p r z e z h i t l e r o w c ó w . ,v p o c z ą t k a c h 1 94o r . z a ł o ż y ł w t e j w s i o r g . p a t r i o t y c z n ą o n a z w i e Obóz K o B B p i r a ^ y j n y , k t ó r ą r o z b u d o w a ł w s ą s i e d n j e | ' g m . 7) b l e w o , m i e j s c i i / u r . ks. J ó z e f a P r y c z y , p a t r o n a o r g . Z c z a s e m " O b ó z ” z g ł o s i ł a k c e s do TO* G P . S z o s t a k z a t r u d n i o n y w p r z e d s i
ę b i o r s t w i e n i e m i e c k i m j a k o b i u r a l i s t a z o s t a ł k m d t TOW GP g m i n y K a r s i n . N a l e ż a ł do w s p ó ł o r g a n i z a t o r ó w t a j n e j d r u k a r n i w J a s t r z ę b i * p n Głos * e r c a P o l s k i e g o . M a t k ę z m u s z o n o do p o j ó d p i s a n i a v o l k s l i s t y
a S z o s t a k a do p ó j ś c i a do »i/ehrms^htu.Po w o j n i e z n a l a z ł s i ę w Ame
r y c e . P o l s k ę o d w i e d z i ł w 197o r . / p o g r z e b m a t k i /
23 X I I 1 9 9 4 r .
O b i o r y 'własne a u t o r a J ó z e f Mil«L e s s k i h I
4
5
4S~'0y-
M . ^ 9 0 f/j &»/jp
piątek 25 czerwca 1999 r.
„Głos serca"
spod drewutni
Józef Weltrowski miał niespełna 16 lat, gdy wiosną 1940 roku został zaprzysiężony przez ruch oporu.
W gospodarstwie jego rodziców, w Jastrzębiu nad rze
ką Wdą, w okolicach Czarnej Wody, tworzono właśnie konspiracyjną drukarnię. Minęło prawie 60 lat, kiedy na strychu w Czarnej Wodzie odnalazł przypadkiem drukowane wówczas gazety i inne dokumenty.
Historia ruchu oporu na Pomorzu wciąż ma wiele nie- odkrytych kart. W iększość dokum entów Gryfa Pom or
skiego zniszczyli N iem cy lub sami partyzanci, w obawie przed dostaniem się doku
mentacji w ręce wroga. Resz
ty skutecznie p ozbyły się Służby Bezpieczeństwa PRL, starające się umniejszyć za
sługi Gryfa w walce o utrzy
m anie polskości Pomorza.
Dlatego odnalezienie kilkana
ście dni temu w Czarnej W o
dzie archiwum Gryfa stało się prawdziwą sensacją wśród hi
storyków Pomorza.
Urodzony patriota
Szóstaka szukała miejsca, w którym m ożn aby zlokalizo
wać bunkier z konspiracyjną- drukarnią. N ie mogła być ona ukryta głęboko w lesie, ze względu na konieczność czę
stego komunikowania się z jej obsługą i dostarczania m ate
riałów do druku. Jednocześnie
którzy przywozili materiały do publikacji i jednocześnie zaj
m owali się dystrybucją pisma.
„Głos Serca Polskiego" docie
rał do polskich rodzin i od
działów partyzanckich od K o
ścierzyny po Bydgoszcz i od Chojnic do Tczewa.
Jednym z takich łączników był właśnie młody Józef W elt
rowski. M eldunki przew oził ukryte w ramie roweru lub w podwójnym dnie baniek na mleko, codziennie odstawia
nych do m leczami. W jedną stronę woził gazety, a z p o
wrotem informacje zostawio
ne przez w półpracow ników
Gdy zbliżał się niem iecki pa trol z psami, gospodarz wyciągał
tabakierę i obsypywał tabaką swoje obejście. Psy, węsząc po podwórzu, trafiały na tabakę i nie były w stanie ju ż niczego dalej szukać...
6
7
8
Ważne edkryoie w Czarnej Wodzie i
l a strychu b-udynku w Czarnej Wodzie przy u lic y Starogardzkiej 62
J ó zef W eltrowski odnalazł 30.4o i 11.6.1999. niezwykle cenne m ateriały pochodzące sprzed prawie 60.l a t .
M a teria ły te dotyczą pierwszego okresu organizowania s ię k o n sp ira cji na obszarze Pomorza Gdańskiego.
D zięki dziwnemu zbiegowi okoliczności i uprzejmości obecnego użytkownika wymienionego budynku - pana Stanisława Trzcińskiego - wszystkie odnaleaie ne m ateriały zostały zabezpieczone d la dokonania kompetentnej a n a liz y .
Zainteresowania historyczne Józefa W eltrowskiego, który je s t członkiem środowiska Pomorskiego Armii Krajowej wynikają z jego zaangażowania w
ruchu oporu na. Pomorzu, ;
V gospodarstwie rolnym Weltrowskioh we w si J a s trz ę b ie został wybudowany bunkier, w którym zainstalowano drukarnię konspiracyjną gazety pod nazwą
•Głos Serea P o lsk ie g o ".
Z trudem odnalezione ślady d z ia ła ln o ś c i t e j drukarni zostały obecnie uzu;
pełnione posiad 300 egzemplarzami tych gazet p o c h o d z ą c y c h z l a t 1941 i 1942. Ponadto w znalezisku odkryto ponad 100 różnych dokumentów, c z ę ś c io we zaszyfrowanych, które zaw ierają między innymi nazwiska osób zaangażo
wanych w ruchu oporu, adresy i szkice punktów kontaktowych, oraz ważne inform acje wywiadowcze. Ponadto znalezione szereg przedmiotów /"baterie, a n t e n ę n a b o j e i i . / .
Okres ebjęty tym znaleziskiem wyraźnie wskazuje na wstępną fazę o rg a n iz o wania s ię ruchu oporu, kiedy używano jedynie o k re śle n ia "Obóz k o n s p ira
cyjn y" /"O.K,,"/ o raz nazwy "P o ls k a "0
Trzeba jednak p o d k re ślić , że gazetka konspiracyjna "G ło s Serca P o lsk ie g o "
zainstalowana w gospodarstwie Weltrowskich w J a strz ę b iu powstała z i n i cjatywy grupy osob skupionych przy Janie SZalewskim, pseidonim "S zp ak ", dowódcy oddziału partyzanckiego TOW "G ry f Pomorski". Od 1942 r . dowódca ten został woielony do Inspektoratu Armii Krajowej p rzy b ie ra ją c nowy pseudonim "S o b ó l*, fjria samym grupa ta. trudni o na w wydawaniu i k o lp o rtażu g a z e tk i, łą czn ie z Józefem Weltrowskim p s ." p s t r ą g " z o s ta ła w cielona <^o Arm ii Krajowej.
Opisane tu szczegóły zostały przedstawione celem uzupełnienia i s p ro sto wania inform acji prasowych podanych n ie ś c iś le i "na gorąco" przez p rasę i media.
Odnalezione m ateriały były n iew ątpliw ie zebrane przez Mariana Szostaka 0 pseudonimie "Student"* Zgromadził je od osób współpracujących s "0oKo"
1 p rz e n ió sł je ze schronu na poddasze budynku. Sam Szostak z b ie g ł za granicę do W ie lk ie j B ry tan ii na przełom ie 1942/1943 r .
/ -/ J ó ze f Weltrowski "P s trą g *
Gdailsk, d n ia 15.06, 1999o
Szanowny Pan ,
Roman Sikora
Czarna Woda 83-262 ul.M ickiew icza 7
Spełn ia ją c życzenie przedstawiam tekst mego oświadczenia celem opublikowa n ia w "Merkuriuszu Czarnej Wody". le k s t te n , wymagający ro zszerzen ia,
zo stał przekazany w dniu d zisiejszym dziennikarzowi "Dziennika B a łt y c k ie j Serdecznie pozdrawiam
J ó se f Weltrowski
9
Co zawiera znalezione archiwum
Zna lezion e w ostatnich dniach na stry
chu dom u w Czarnej Wodzie przez Józefa Weltrowskiego a rch iw u m T. O. W. „ G ry f K a szubski — P o m o rs k i" dokum entuje i p o twierdza w pełnej rozciągłości to, że „ G r y f"
głosił i realizował p rogra m aktywnej walki bojow ej i propagandow ej z okupantem, że twórcy „ Gryfa " - por. Józef D om b ek i ks.
p p łk Józef Wrycza byli M ęża m i Stanu P o l
skiego Państwa Podziem n ego w wymiarze regionalnym. Z a d a n iem tejpartiotycznej o r ganizacji konspiracyjnej było kontynuow a
nie ciągłości Państwa Polskiego w warun
kach wojennych.
Zn a lezion e w C za rnej Wodzie m a teria ły, książki, prace oraz in n e dokumenty o b razują, że Tajna Organizacja Wojskowa
„ G r y f P o m orsk i" m iała wielkie znaczenie dla utrzymania właściwego ducha i m o ra l
nej postawy ludności polskiej na całym P o m orzu. Znalezione w tym archiwum d o k u menty dotyczą lat 1940 — 1943. Widzimy w nich, że od samego początku swojego ist
nienia „ G r y f" dużo uwagi poświęcał utrzy
m aniu właściwych nastrojów wśród lu d n o ści polskiej. Przedstaw iał społeczeństwu p olskiem u obiektywne in form acje o sytuacji p o lity c z n e j państw k o a lic ji n ie m ie c k ie j (państw o si) oraz o sytuacji m ilitarn ej na fron ta ch . Znaleziony tam w dużych ilo ściach główny organ prasowy „G ry fa " pt.
„ G lo s Serca Polskiego ", którego m ottem by
ło „zrzućcie kajdany n ie w o li” wydawany był przez Główny Wydział Organizacyjny —
dział propagandy i in fo rm a c ji Na czele tego wydziału stal sam dow ódca „G ryfa", por. J.
D a m b e k Ten główny organ prasowy T. O.
W. „ G r y f P o m o rs k i" drukowany był w Ja
strzębiu w gospodarstw ie Weltrowskich, w specjalnie w tym celu wykopanym b u n krze w pobliżu C zarnej Wody w Borach Tu
cholskich. Głów nym i organizatoram i dru
k a m i byli Ludw ik Kossak- Glówczewski ps.
„J ó z e f " i por. Jan KLaman ps. „ L u d w ik "
(n a uczyciel), którzy zostali zaprzysiężeni w grudniu 1940 r. p o d D ziem ia na m i przez ks. p p łk Józefa Wryczę ps. „Rawycz”. W tej przemysłowej d ru kam i o dużej wydajności, - ręcznie napędzanej, w której pracow ało 10
osób - wszyscy należeli d o T. O. W. „ G ry f P o m o rs k i" i byli zaprzysiężeni. Przysięgali wg R oty na wierność „G ryfow i". Z treści znalezionych gazet wynika, że szerzyły one wśród ludności p o lsk iej przekonanie o zwy
cięstwie w walce z N ie m c a m i; przeciwsta
wiały się n iem ieck iej polityce n arod ow o
ściow ej w stosunku d o ludności polskiej, za
chęcały do sabotażu, zwalniania tempa p ra cy, niepodporządkowywania się nakazom aparatu okupacyjnego, namawiały p ow oła nych siłą do W ehrmachtu Polaków do de
zercji i d o manifestowania swojej przynależ
n ości d o narodu polskiego.
Z e wstępnych ocen znalezionych d ok u m entów wynika, że konspiracja „ G ry fa "
prow adzona była na dobrym poziom ie, była zgodna z zasadami działalności konspira
cyjnej i m iała szeroki zakres.
M apy m iejscow ości z n an iesion ym i na
m ia ra m i elem entów konspiracyjnych wyko
nywane były na wysokim p o z io m ie wiedzy kartograficznej. D o u tajnian ia zapewne ważnych in fo rm a c ji stosowano zapisy szy
frowe. Część d a n y ch zapisana je s t za p o m ocą um ow nych znaków i skrótów zako
dowanych m etodą stenogra fii Z n a jd u ją się zapisy w systemie alfabetu M orse'a , pew ne znalezione elem enty m ogą wskazywać na to, że w tym systemie in fo rm a c ji pra cow ał tu n ada jn ik
Z n a lez ion o rów nież w ziem i w pobliżu \
■_ zabudowań część stacji nadawczo — od- \ biorczej.
Odkrycie to stawia w całkow icie nowym : świetle poglą d y na zasady k o n s p ira cji \ w „ Gryfie " i stosowane metody szyfrowania danych, potwierdza, ze były one prow adzo
ne na wysokim p o z io m ie . Używane były róż
ne systemy szyfrowania. W iadom e jest, :e kierownik tej pla ców ki — M arian Szostak ps. „S tu d en t" — znał język niem iecki, a n gielski i łacinę.
Odkrycie to obala całkow icie poglądy \
„ba d a czy"z okresu P R L , np. tow. Jana Pta- sińskiego, I sekretarza P Z P R woj. gdańskie- \ go, który twierdził, ja koby kierow nictw o
„G ry fa " „n ie zna ło podstawowych zasad konspiracji i w ten sposób narażało party
zantów na aresztowania ".
Należy przypuszczać, że sztaby dow ód- \ cy i założyciela „ G r y fa " por. Józefa D a m b - \ ka, czy Augustyna Westphala i M arian a Jankowskiego, prow adziły m etody działal
ności kon spira cji na tym samym, lub wyż
szym p oziom ie.
Wzruszające je st to, że wśród licznie \ znalezionych p o ż ó łk ły ch doku m entów , map, planów, szyfrów, prasy p od ziem n ej
„ Gryfa " znalazła się płaskorzeźba polskiego orła z krzyżem w k o ron ie — sym bolem n a szej niepodległości, wyrzeźbiona kozikiem przez nieznanego partyzanta „G ry fa ".
Zn a m ien n e jest to, że do fe n o m e n u p o l
skiego państwa p od zie m n ego i pielęgn ow a nia jego tradycji i h istorii nawiązał O jcie c Św. podczas p a m ię tn e j mszy św. w Sopocie, kiedy zwrócił się d o gospodarzy tych ziem —
Kaszubów.
Z e sp ół ds. U pam iętniania Etosu
■ T. O. W. „ G ry f P o m o rs k i"
dr Stanisław U ciń ski — przewodniczący m gr R o m a n D a m b ek — - sekretarz
' - ’ teL 620-16-48 '■• * ’ *
P o m im o tak wielkiego przedsięwzięcia ja k im była drukam ia;.pracujący ta m „G ry- fo w cy " byli w p ełn i św iadom i tego, ja k ie im i ich rodzinom g ro z iło niebezpieczeristwo, ale wiedzieli, że służą P o ls c e — świętej spra
wie. Większość z tych osób nie m a upraw
nień kom batanckich z tytułu przynależności do „G ryfa". D la te go Zespół ds. U p a m ięt
niania Etosu „G ryfa P o m o rs k ie go " zwróci się do ministra ds. kom batantów o wzno
wienie weryfikacji kom batantów należących \ do T. O. W. „ G ry f P o m o rs k i".
10
Kto to jest Marian Szostak
M arian Szostak urodził się w 1923 r. i m ieszkał razem z rodzicam i w Czarnej W odzie. U kończył gim nazjum w Chojnicach. Zaraz po w ybuchu wojny w pierw szych dniach w rześnia jeg o ojciec policjant został zam ordow any przez hitlerow ców we własnym domu. M arian Szostak był zaangażow any w spraw y organizacji podziem ia i przyjął ps. „Student” . Bardzo ściśle w spółpracow ał z partyzantam i „G ryfa K aszubskiego” z głów nym i organizatoram i drukam i, z L udw ikiem Kossak- G łów czew skim ps. „ J ó z e f’, „Japan” i por. Janem K lam anem ps. „L udw ik”
(nauczyciel).
W połow ie 1942 r. podpisał III grupę narodow ościow ą niem iecką (rów nież tak ą grupę podpisała jeg o matka). N a tej podstaw ie M arian Szostak został pow ołany do W erm achtu i skierow any na front zachodni i słuch o nim zaginął, o tym fakcie nie pow iadom ił podziem ia.
Po zniknięciu M ariana Szostaka snuto różne fantastyczne opow iadania na tem at jego nagłego zniknięcia. R ów nież dzisiaj łączenie M ariana Szostaka z w ykolejeniem pociągu pod Strychem i C zarną W odą je st to m anipulacja historyczna, ■ ■ ■ ■ ■ !■ ■ »
l ii 11 j min fiwinn i fina n Mnni uji h j u i .... iUIi i u u i L u l m y n
M arian Szostak potem dostał się do niew oli aliantów i przeżył w ojnę. Do Polski nie wrócił. Początkow o przebyw ał w Anglii, potem w A rgentynie i w K anadzie.
W latach siedem dziesiątych przebyw ał w Polsce, zatrzym ał się w Chojnicach.
Do Czarnej W ody nie dotarł, praw dopodobnie z pow odu tego, że w stydził się przyjęcia III grupy i dlatego nie naw iązał kontaktu z partyzantam i, których jeszcze wtedy żyło wielu.
Przew odniczący
Zespołu ds. U pam iętniania Etosu T.O .W . „G ryf Pom orski”
dr Stanisław U ciński
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
