1
IS Z A W A R T O Ś C I T E C Z K I
l\l
[J -. I
aUJ
iS H
m.
1/1.
Relacja (p
Ł , A - %1/2. Dokumenty (sensu slrlclo) dolyczące osoby re la lo ra __ ,
111/1 - Materiały dolyczące rodziny r e la lo r a ---
III/2 - Materiały dolyczące ogólnie okresu sprzed 1939 r. ____.
III/3 - Materiały dotyczące ogólnie okresu okupacji (1939-1945) III/4 - Materiały dotyczące ogólnie okresu po 1945 r. ---
III/S -
inne..:---
IV.
Korespondencja
1/3.
In n e rńalerialydokumentacyjne dotyczące osoby relalora ^ ,/f 5 ,
II. Materiały uzupełniające relację
\ j j t ^/
V. Nazwiskowe karły informacyjne h j , 5
2
3
ARC HI WU M i
Elżbiety Z*U »ckicf /I
\ z A k k
^ ciała wplywn—_ u i ' f f
Leon łamgowski ur«2 lu te g o 1883 wBartoszymle»ie pow*Ko śc irz y n a , syn r o ln ik a M ichała i A n a s ta z ji z Bakoskt afr £ukowsk4eh*Studia r o ln ic z e ukończył w Królew cu*Brał czynny u d z ia ł w Powstaniu w ielkopolskim i w alczy ł wytrwale z lirentzschutzem za co b y ł k ilk a k r o tn ie aresztowany .W rę£920 zorganizow ał powiatow* S tr a ż Obywatelską w Wy-
rżysku,na cze le k tó r e j p o z o s ta ł jako komendant powiatowy.Od pierwszego p o lsk ie g o dowódcy,generała Daszewskiego p r z e j f ł zdewastowane m a jg tk i niem ieckie w Wyrzysku i B^deczuędoprowadza je w k r ° tk ia czasie do wysokiej k u ltu r y .B o z w ija tam hodowlę konia szlachetnego d la p o ls k ie j a r a ilff.W r « l9 2 5 o s ia d ł w MLleszswach ls/lro d n ic y woj*
Teruńdoprowadza gospodarstwo do w ysokiej kultury*w prow adził wzorowy hodowlęzwierzę- cjifWtym zarodowy konia szlachetnego dlamx potrzeb wojska.Pomaga i doradza sąsiadom, opiekuje s ię sierotam i i wdowami .U d z ie la ł s ię sp ołecznie w samorządach naszczeblach gm iny.pow iatu i województwa. Za s ia d a ł w Sejmiku Wojewódzkim, spraw ijfie równocześnie fu n k c ję prezesa k o m is ji rew izyjnej.odznaczony medalem"Za Pracę i Z a 3 łu »i2 "p rze z M inisterstw o Bolnictw aęzaś M inisterstw o Spraw Wojskowych nadało biu lic z n e medale
za o s ł o n i ę c i a w hodowli kono d la w ojska.Hf r.1933 odznaczony orderem "Polonia R e s ti- tuta".A resztow any przez Gestapo we w rześniu I9 8 9 r«,w ię zio n y w środnicy n/Drwęc*, R ozstrzelany wdn 27paśdzieraika I9 3 9 r$ ,a n a s tę p n ie spalony w B rzezinkach k /B ro d n icy .
Dąbrowska u t-ą_
Ire n a djtaO H sta zd.Łangowska-córka Leona ur*24 czerwca I 9 l 3 r . wD gibka ch k/Wyrżyska ukończyła Gimatzjum lo ńske w B ro d n ic y ,n astęp n ie Państwowft Szkołę Ogrodniezfi w P ozn an iu**.
Wczasie o k u p a c ji pracowała w Ogrodnictw ie M iejskim w Brodnicy n/Drwęc*.Tam te ż
©dr*1942 n a le ż a ła do konspiracyjnego ftichu Oporu A.KJUjake łjiczn iczk a.S zczęśliw y m zbiegiem o k o lic z n o ś c i udało s ię j e j un*knf«5 masowego aresztow ania w grudniu I944r»
4
b
L e o n
Ł ang o w sk i /1 8 0 3 - 1939/ z a s łu ż o n y d z i a ł a c z n i e p o d l e g ł o ś c i o wy, narodowy i s p o łe c z n y . P o w s ta n ie c W i e l k o p o l s k i, u ro d z o n y 2 . I I . w B a r t o s z y m le s ie . Syn M ic h a ła t z ie m ia n in a i A n a s t a z j i z B u k o w sk ich .
Po o d b y c iu s tu d ió w r o l n i c z y c h na U n iw e r s y te c ie w K róle w cu w y ró ż
n i ł s ię p r a c ą z a w o d o w ą ,s p o łe c z n ą i n ie p o d le g ło ś c io w ą w p o w ie c ie w y rzy s k im , w y trw a le w a lc z y ł z g r e n z s c h u tz e m , a n t y p o ls k im organem z a b o r c y p r u s k ie g o . Za d z i a ł a l n o ś ć n ie p o d le g ło ś c io w ą z o s t a ł w 191B r . o s t r z e la n y z z a s a d z k i p r z e z g r e n z s c h u t z . J e d n a z k u l p r z e s z y ła Mu czap k ę na g ło w ie . K i l k a k r o t n i e b y ł a r e s z to w a n y . B r a ł czy nn y u d z i a ł w P o w s ta n iu W ie lk o p o ls k im .
Po o d z y s k a n iu n i e p o d l e g ł o ś c i z o r g a n iz o w a ł w W yrzysku s t r a ż o b y w a t e ls k ą , s p r a w u ją c f u n k c ję j e j K om endanta P o w iato w e g o .
Od p ie rw s z e g o dowódcy p o ls k ie g o g e n .R a s z e w s k ie g o p r z e j ą ł zdew as
towane m a j ą t k i p o n ie m ie c k ie w W yrzysku i B ą d e c z u , d o p ro w a d z a ją c je do w y s o k ie j k u l t u r y i r o z w i j a j ą c tam h o d o w lę k o n ia s z l a c h e t nego d l a A r m ii P o l s k i e j .
W 1925 ro k u o s i a d ł w z a k u p io n y c h M ile s z e w a c h , w p o w ie c ie b r o d n ic k im , d o p r o w a d z a ją c t o g o s p o d a rs tw o do b a r d z o w y s o k ie j k u l t u r y . P r z e p r o w a d z ił m e l i o r a c j e , z n iw e lo w a ł tr u d n e do upraw y w z g ó r z a . W p ro w ad ził wzorową ho do w lę r o ś l i n n ą i z w ie r z ę c ą , w tyra zarodow ą hodow lę k o n ia s z la c h e t n e g o d la W o jsk a P o ls k ie g o . I li e o g r a n i c z a ł s ię t y l k o do p r a c y we własnym g o s p o d a r s t w ie . Pom agał sąsiad o m ^ s z c z e g ó ln ie w p o d e szły m w ie k u f wdowom i s ie r o t o m .
A k ty w n ie p r a c o w a ł s p o łe c z n ie w sa m o rz ą d a c h na s z c z e b lu w ojew ódz
tw a , p o w ia tu i g m in y . Z a s ia d a ł w S e jm ik u W ojew ódzkim w T o r u n iu , s p r a w u ją c je d n o c z e ś n ie f u n k c ję P r e z e s a je g o K o m is ji R e w iz y jn e j.
B y ł c z ło n k ie m Rad P o w ia to w e j V B r o d n ic y i g m in n e j w J a b ło n o w ie i i c h Prezesem w K o m is ja c h R e w iz y jn y c h . P e ł n i ł m , i n . r ó w n ie ż p r z e z d łu g ie l a t a f u n k c ję P r e z e s a R ady K o m u n aln e j K asy O s z c z ę d
n o ś c i w B r o d n ic y .
W dowód u z n a n ia z a s łu g m . i n . M i n i s t e r R o ln ic t w a w y r ó ż n ił Go
medalem "Z a p r a c ę i z a s ł u g ę " . M in is t e r s t w o Spraw W ojskowych n a d a ł o Mu l i c z n e m e d a le , ze z ło ty m w łą c z n ie , za s z c z e g ó ln e o s ię g n ię - c i a w h o d o w li k o n ia s z la c h e t n e g o d l a w o js k a # P r e z y d e n t RP w
1933 o d z n a c z y ł Go Krzyżem K a w a le rs k im o r d e r u " P o lo n i a R e s t it u - + n II V Ci •
LeOJ'? Ł ang o w sk i ja k o w i e l k i p o l s k i p a t r i o t a , d z i a ł a c z n ie p o d le g ł o ś ciow y i narodow y z o s t a ł a r e s z to w a n y w M ile s z e w a c h p r z e z okupantów h i t l e r o w s k i c h p r z y końcu w r z e ś n ia 1939 r .
5
3
B y ł w ię z io n y w k a za m a ta c h g e s ta p o w B r o d n ic y , a 27 p a ź d z i e r n ik a te g o ż ro k u r o z s t r z e l a n y za P o ls k ę w B r z e z in k a c h k o ło B a c h o tk a pod B r o d n ic ą .
W tym samym c z a s ie h i t le r o w c y z a m o rd o w a li za P o ls k ę je g o dwóch b r a c i : B o n ifa c e g o - ad w o k ata w raz z synem H enrykiem i A n to n ie g o - l e k a r z a , w ie lc e z a s łu ż o n y c h p a t r i o t ó w p o l s k i c h na t e r e n ie G d ańsk a .
D la z a t a r c i a ś la d ó w z b r o d n ia r z e h i lt e r o w s c y s p a l i l i w 1944 r . z w ło k i P olak ów zam ordow anych w B r z e z in k a c h . iJ ie m a ją o n i nawet m o g i ł .
W sp ó ln a t a b l i c a - e p i t a f i u m o s a d z o n a na ś c i a n i e p rz y c m e n ta rn e g o k o ś c i o ł a w B r o d n ic y u p a m ię t n ia L eona Ł an g o w sk ie g o o r a z Je g o p r z y j a c i e l a J a n a S t u d n ic k ie g o , u r . 2 4 .1 0 .1 3 9 1 r v d łu g o le t n ie g o
n o t a r iu s z a z B r o d n ic y i T o r u n ia , o f i c e r a r e z e rw y , b o h a te r a w r z e ś n ia 1939 r . zamordowanego za P o ls k ę w K a ty n iu i córkę Je g o D anutę u r . 5 .0 9 .1 9 2 6 r . ; k t ó r a z g i n ę ł a w 1942 r . w I r a n i e p e ł n i ą c s łu ż b ę p o m o c n ic z ą w A r m ii g e n .A n d e r s a . U p a m ię tn ia rów n ie ż t a b l i c a p a m iątk o w a na ś c i a n i e dworu w M ile s z e w a c h .
R e l a c j a sy n a J a n a Ł an g o w sk ie g o zam.w T o r u n iu .
P o d p is y pod z a j ę c i a m i:
- S p it a f i u m na ś c i a n i e p rz y c m e n ta rn e g o k o ś c i o ł a w B r o d n ic y - T a b lic a na f r o n t o w e j ś c i a n i e dworu w M ile s z e w a c h .
-
2
-6
7
8
9
10
11
K A N C L E R Z ORDERU O D RO D ZEN IA P O L SK I
stwierdza że
P R E ZY D E N T R ZEC ZY P O SPO LIT E J
dekretem z dnia
zaliczył
w poczet
Kawalerów Orderu Odrodzenia Polshi
nadając Mu odznahi Krzyża Kawalerskiego
tego orderu
12
13
Pomorze-
i rDzicu ten ooświącony jest gospodarstwom wiejskim, zarówno większej jak i mniejsze) własności,' które swoim dorobkiem
i organizacją oomnażają kulturą rolną. •
■ . , 'A ju ż wczoraj. gdy przejeżdżaliś
my z Drodnicy na Jabłonowo — od
czul i^tn v wokół drogi rytm nadcho
dzącej jesieni. Życie przyrody w tej porze roku już nie mieni się barwą mocnej zieleni... Przychodzą raczej czerwieniące skojarzenia listowiu żółknącym — tu i lam widoczne mię
dzy ro7.leU.lvm szmalem błyszczącej od świeżości upraw y— ziemi. Pełni nracowitości rolnicy czynią pospiesz
ne przyholowania do siewu, a we
wnątrz gospodarstw widać jak sposo- f e u sic ziarno, aby tym bardziej bvlo Iurodne dla sie\\'cy. Za dni kilka bo
wiem — u' pulchnej ziemnej korze powslanie nowy proces kiełkowania.
Młode wschodzące roślinki — troskli wie pielęgnowane w swoim rozwoju, zazielenią się jeszcze w jesieni... a póż niej oczekiwać będziemy śnieżnego ca łunu, aby mrozy — jak lo sie działo u' ubiegłym roku — nie nadwyrężyły ich życia.
Po drodze, wstępując do osadni
czych gospodarstw słyszy się wlaś nie bolączki ciężkiego bytowania, przez bezśnieżną ,zime i kieskę posu
chy spowodowanego. Z tym większą więc nadzieją liczą na dobre zrządzę.
nie losu — po tegorocznym trudzie na swo jej ziemi. W takich warunkach — jak obecnie — ciężko przyjdzie docz.e kać nowych zbiorów — mimo, ż.e jak głosi stare przysłowie — nic jesteś
my biedną krainą, gdzie• sie chleb końm czy a kamień zaczyna... Ale w tym ro
ku, zaiste brzemiennym 11’ skutki klęs.
kowe — nie wszędzie chleb długo bę
dzie pieczony... Trzeba więc .zaradzić powstającej sytuacji, bó jest ona wi
doczna powszedy i w m niejszym czy większym stopniu bijąca iaskrawoś- cia.
Mileszewy -
--- —— —— ~ * ’ —intensywny warsztat ^©spasBairEsi retaef’
W je żd ża ją c do podw órza Mileszew w idzi się, żo m a ją te k prow adzony jest nieprzeciętnie, a wszystko m a (utaj swo jo uzasadnienie i m yśl gospodarczą,, k tó ra rozw ija się po całości tego gospodar stwa. Podwórze Mileszew jest tego n a j
w ym ow niejszym wyrazem . Okazale, mo, cne, z dobrze urzij.dz.Qnym wnętrzem b u d y nki, S p ic h rz , stodoły, stajnie, obory, chlew nia, ow czarnia, w ozow nia, szopy dla narzędzi, m agazyny, a na pierw szym planie gorzelnia, m leczarnia i w łasna o- leklrow nia. Cały teren podw órzow y wy-
ków (400 mg.) w dużej części d la h a n d lu zagranicznego do różnych krajów E u ro py. i A fryki (M arokko). Sadzen iaki tute j
sze m a ją rów nież duży zbyt w okolicy.
Z od m ian występuję: na czele p ro d u k cji:
A p ulia, P arnassia, Ackersegen, Indu- stria, W o h ltm a n i Pepo, •
Gospodarstwo ze w zględu na cliarak tor gleby — w duży m sio p n iu kładzie nacisk na okopowe, tym bardziej, że dział hodow lany stoi n a rów ny m stop- n iu z produkcję, r o ś lin n ą N a pierw szym m iejscu w dziale hodow !anyni wymie-
Prezes Lnon Łangowski, ■
nlekorowany K n y io m kawnlBrdkłhiNirrtnni
„ftjiuuia'. Ubsiitulu',. wybitny działacz spo
łeczny t «aniorci)do<wy, dzielny rolnik t organizator.
Pośród okolicznych. 1 dobrze prowa lżonych małych gospodarstw włoś
ciańskich i osadniczych, sąsiaduje
C ')rzez miedzę ma jątek M ileszew y, któ
\-ego właściciel p. Leon Łangowski — iest zespolony z nimi nie tylko tere-
#em, ale przede wszystkim więzią spo feczną jednej gromady, wzajemnie tu.
taj osiadłej na roli. Wespół przecież jednakowe podejmują prace, a łączy
ich ten sam trud i to samo zrządzenie Opatrzności przy urodzaju. Tak ra
zem przebywając w gromadzie wiej
skiej p. Leon Łangowski jesl człon
kiem Rady Gminnej Jabłonowa 2, i jej prezesem u' komisji rewizyjnej, a da
lej członkiem Rady Powiatowej w Brodnicy i jej prezesem ir komisji re
wizyjnej, przedtem zaś długoletnim prezesem Rady Komunalnej Kasy O- szczędności. Zasiada vrównież w Sej
miku Wojewódzkim w Toruniu sprai wując równocześnie urząd prezesa ko.
misji rewizyjnej. N im przybył do M i
leszew, urodzony na Kaszubach, syn
• ulnika, p. Leon Łangowski — po stu- tiach rolniczych na uniwersytecie w Królewcu, brał czynny udział pow
staniu wielkopolskim i walczył wytrwa le z Cirentzschulzem, za co był kilka razy aresztowany. W roku 1920 utwo
rzył powiatową Straż Obywatelską w Wyrzysku, na czele które pozostawał jako komendant powiatowy. W mię dz.yczasie przejął po Grentzschutzu majątki skarbowe u' wyrzyskim, pod
trzymał dawniejszy niemiecki depot rentnnlór.’. a majątek doprowadził do wysokiei kultury, równocześnie dzier zawiać I! ad cez przejęty z rąk niemiec
kich. Z chwilą powrotu na rodzinne Pomorze — osiadł na zakupionych Mileszewach, skad rozwija działalność społeczna, charytatywną i samorządo ifo . gromadzką będąc zawsze czyn
nym. znanym u> terenie — i cieszącym sic dużym uznaniem — za wyjątkowe oddanie sie pracy, którą.w r. 1933 «vy różnił dckrel Pana Prezydenta Rze
czypospolitej orderem „Polonia Resli lula".
Dwór w Mileszewach bruko w an y a m iędzy kostkfj. ogrodzone 1
w arzyw n iki, barw ne k w ie tn ik i i szkół
ka drzewek owocowych, daję. przykład ja k każdy skraw ek może być wartościo- wo i ładnie d la ogólnego obrazu — w y
korzystany. S am w jazd z szosy n a ,p o d wórze czyni p o n ętn a okazję do zwiedze
nia m a ją tk u , w k tó ry m w yczuw a się — przejeżdżając p ola Mileszew — wysoką, k u ltu rę. Jest ona istotn ie n a w ysokim stopniu, a sw oim p ro m ie n io w an ie m speł
n ia nad to ważną, rolę d la okolicy, czer
piącej tu ta j wzory poszczególnych prac i sposobów. Mileszowy — o pow ierzch
ni 638 h a — w yłączone z d z ia ła n ia re
form y rolnej n a podstaw ie art. 5-go po
s ia d a ją glebę z n a tu ry swojej nieszcze
gólną, różnorodną, poczynając od ciężkiej gliny , a kończąc n a le kkim pasku. N a j
bardziej w ystępująca — o charakterze bielicy, w różn y m sto pniu spiaszczonej, na różn y m podglebiu. * Teren jej falisty, trudn y do upraw y. W ta k ic h w a ru n k ach trzeba było w łożyć w Mileszewy nie m a ło pracy, zapobiegliw ości, a przode wszy stkim dużej wiedzy, aby m a jąte k posta
w ić n a ta k im sto p n iu rozw oju, ja k to się w id zi dzisiaj, we wszystkich gałęziach czynności. Gleba osiągnęła dobrą, stru k tu rę w arstw y rodzajnej, a u p ra w ia n a jest najnow ocześniejszy m i narzęd ziam i, silnie naw ożona, ze specjalnym forsow aniem strączko
wych. P o la pozbaw ione są zupełnie chwastów 1 k am ie n i. P ro d u k c ja ro
ś lin n a w szechstronna •— z żytem , jęczm ieniem , pszenicą i okopow ym i. Za
rów no zbożowe ja k , i okopowe mają. u- slalono od m ian y , zakw alifiko w an e i przyjęte w rm śl rejonizacji, ustalo nej dla okolicy. W wytwórczości roślinnej w y różn ia się d u ża p la n ta c ja ziemnin-
n ić trzeba konie. H odow la k o n ia szla
chetnego „p ó łk rw i" ma. zapew nione od lat w ie lu ja k najlepsze w a ru n k i do swe
go rozw oju, coraz bardziej się rozszerza
jącego. P. Leon Ł angow ski zam iłow an y w tym dziale w y k o nuje systematycznie nakreślony p lan , a w y n ik i jego d a ją co roku bardzo ładny przychów ek rem on
tów. H odow la koni w Mileszewach zapi
sana jest do Z w ią z k u Hodow ców k o n ia szlachetnego „p ó łk rw i" w T o r u n iu ,.. w którym prow adzono są księgi klaczy stA- dnych. F ig u ru je w n ic h 26 m atek, w ięk
szość w Księdze G łów nej, W ubiegłym
ro k u odebrało w o js k o 12 rem ontów , a o : becnie przygotow anych jest
15
sztuk. O1-;g ó ln a ilość, źrebaków 60. Stacja kopula-, cy jna posiada 2 reproduktory z państw o wej stad niny ogierów. Do. stacji tej do-- p ro w ad zają klacze okoliczni włościanie' i osadnicy. D la zapew nienia najlepszych!
w a ru n k ó w hod ow lany ch — . gospodar
stwo m a liczne o k ó ln ik i i wybieg 15-stu . hektarow y d la źre biąt — potrzebujących uśtaw icznego ru ch u . Bardzo dobrze u- , trzy m an o, łą k i za p e w n ia ją doborowe. ( siiano. Z a całość prac w. dziedzinie ho-'\v dow li ko ńskiej Mileszewy p o siad ają Zło- , j ty Medal, k ilk a srebrnych i kilkana ście >.
brązow ych z w yróżnieniem -przez Mini-./
sterstwo Spraw W ojskow ych. '•
: •• Obora w gospodarstw ie zajm u je ró\V nież dobre miejsce, ta k w przeciętnej ro-(
iiznej m leczności ja k i'p r o c e n c ie tlu s zT ezu. ,60 krów, i .90 sztlik ja ło w iz n y posia?
■in dobro um aszczenie. i w yrów nane po-"
głow ie — i pozostaje Wi należnych wa- ru n k ąc h , zarów no w oborze celowo urzą dzonej, ja k i na p astw iskach z dobrym, a od pow iednim podsiew em . N iezależnie od k arm y n atu raln e j, zu ży w a się tu ta j, d u ż ą ilość pasz pow stałą z przerobu fa
brycznego, zasobną w b iałko. Mleko od
staw iane jest do w łasnej m leczarni.
T rzoda chlew na w ielkiej białej po
m orskiej — sztuk 180 — z przeznacza- / nierii na p rodu kcję bekonow ą. Ow czar
n ia w typie „merinos-preco«e" posiada 300 m atek, a całość w dobrym pogłow iu przez czołowe w pełnej rasie try k i mery- • nosowe; D la tej hodow li s ą specjalne p a
stw iska, dobrze utrzy m a n e . W e łn a sprze ilaw ana jest w k r a ju , a 250 skopów ro
cznie odchodzi w eksporcie do F r a n c ji,<
e P o d kreślając wysokie nastaw ienie ho dow lane -r należy u w y p u k lić tę dziedzi
nę — ja k o duży su k c e s'w tym wszech*
stronnym typie gospodarczo - przem y
słow ym . Dobre łąki', rzetelnie prow adzo
no p a s tw is k i- z a p ro w & d z o n c lu c e m ik i. "
gw arantują- m ożliw ość utrzy m y w an ia, tak licznego inw entarza. t •
* O ział przem ysłow y reprezentuje go
rzelnia z rocznym przerobem ca 60.000 litrów — i mleczarnia.- ,■ ;v
O puszczając m ająte k p odziw iam y
Wzorowo
u trz y m y w a n y .p a rk , pełny kw ie1 Łników i krzewów, w dobrym ro zp lan o w a n iu całości .z ład n y m arch ite k to n ic znie
dworom.
Trzeba przyznać, że i w p ar ku w idać wiele pracy-i poczucia p ię k n a— podnoszącego estetykę okolicy. K a n celaria m a ją tk u nosi charakter spraw nego b iu ra — w k tó ry m prow adzone są 1 rejestry, księgowość i p la n y u m y słow e
go w y siłku nad tym ru c h liw y m w arszla tem pracy. Zaw ieszone dyplom y uzna-, nia, a w gablotce m edal M inisterstw a R olnictw a „za pracę i zasługę" m a ją W' Mileszewach w łaściw e miejsce.;
Jan Plaiewslu. 1
14
15
W TYM DOMU MIES7KAL
W L A l A t M i W 'C D - 1 i ł 3 ^
i r n vr l Ł u ry
L A N G O W S K I
I Z LUTEGO <323 ZM.Ż-7 PAŻOZIERNIKA 1939 POWSTANIEC WIELKOPOLSKI
DZIAŁACZ NIEPODLEGŁOŚCIOWY W Z O R O W Y ROLNIK
ROZSTRZELANY PRZEZ HITLEROWCÓW
ZA POLSKĘ ^
Podobizna Leona Łangowskiego z lat trzydziestych i tablica pam iątkowa, . _ . ,
t f w a t z ' Ord h o * L i . / O j Ą S ł ' S tf. W
Z
ANIM padły strzały pierwszego wrześ- powiecie wyrzyskim. Studia rolnicze ukoń- we nia 1939 roku Niemcy potęgowali an- czył na Uniwersytecie w Królewcu. Już w typolską propagandę i dywersję. Mniej- tych latach wytrwale walczył z grenzschut-Z d jęcia: S T A N ISŁA W W DOW IŃSK1
szosć niemiecka, inspirowana i potajemnie zbrojona przez hitlerowskich szpiegów z Ber
lina, przygotowywała grunt do napaści na Polskę.
W lipcu i sierpniu tego roku na Pomorzu, w powiecie brodnickim, zwieraliśmy szeregi by bronić swej tożsamości we własnym kraju.
Wówczas byłem uczniem maturalnej klasy
’ Unickiego gimnazjum i junakiem Przysp>
.ienia Wojskowego, wstępując ochotniczo do batalionu Obrony Narodowej Przysposo
bienia Wojskowego 67 pp. Wtedy trzeba było strzec obiektów wojskowych i gospodarczych przed skrytobójczymi napadami V kolumny.
Aż do chwili, kiedy hitlerowska nawała ude
rzyła z Prus Wschodnich w moje rodzinne gniazdo. Potem nastały rządy gestapo i selb- stchutzu — organizacji paramilitarnej rekru
tującej się z hitlerowskich elementów mniej
szości niemieckiej, zamieszkującej w Polsce międzywojennej.
Na początku października „za ochotniczy u- d^iał w wojnie przeciwko III Rzeszy” osadzo
no mnie w więzieniu w Brodnicy nad Drwęcą.
Skatowany przez gestapowskich oprawców, oprzytomniałem na barłogu w więziennej celi obok Leona Łangowskiego, rolnika z Mile- szew, powstańca wielkopolskiego, ojca dzie
więciorga dzieci, przyjaciela mojej rodziny.
Szczęśliwym trafem udało mi się wyrwać z rąk gestapo i zbiec na tereny tzw. General
nej Guberni, by walczyć z bronią w ręku, aż do zakończenia wojny.
Leon Łangowski nie doczekał... Torturowa
ny przez gestapo, zachował rycerską godność patrioty. 27 października został rozstrzelany a następnie spalony mając 56 lat, w majątku niemieckiego obszarnika. Wspominam o tym po pół wieku bez mała dla zachowania w pa
mięci człowieka prawego, wielkiego ducha i serca. Niech pozostanie wzorem dla młodych pokoleń. Przytaczam krótkie fragmenty z Je
go bogatej biografii:
Urodził się na Pomorzu jako syn rolnika.
Nim przybył do Mileszew wyróżniał się praca zawodową, społeczną i niepodległościową w
zem. antypolskim “organem zaborcy pruskie
go. Kilkakrotnie był aresztowany. Brał też czynny udział w Powstaniu Wielkopolskim.
Po odzyskaniu niepodległości organizował w Wyrzysku straż obywatelską, sprawując funk
cję komendanta powiatowego. Od pierwsze
go polskiego dowódcy, generała Raszewskie
go, przejął zdewastowane majątki niemieckie
ZA PRACĘ i ZASŁUGI
w Wyrzysku i Bądeczu, doprowadzając je do wysokiej kultury i rozwijając tam hodowlę konia szlachetnego dla polskiej armii. W 1925 roku osiadł w Mileszewach, doprowadzając to gospodarstwo do wysokiej kultury. Prze
prowadził melioracje, zniwelował wzgórza trudne do uprawy, wprowadził wzorową ho
dowlę roślinną i zwierzęcą, w tym zarodową hodowlę konia szlachetnego dla potrzeb wojs
ka. Ale nie ograniczał się tylko do pracy we własnym gospodarstwie. Pomagał sąsiadom, dzieląc się bogatymi doświadczeniami. Poma
gał sierotom w Płowężu, wdowom w Jabłono
wie i Kuligach i rolnikom w podeszłym wie
ku, np. w Piecewie. Udzielał się społecznie w samorządach na szczeblu gminy, powiatu i województwa. Zasiadał też w Sejmiku Woje
wódzkim w Toruniu, sprawując równocześnie funkcję prezesa komisji rewizyjnej. W dowód uznania ówczesny minister rolnictwa wyróż
nił go medalem ,,Za pracę i zasługę”, zaś Ministerstwo Spraw Wojskowych nadało mu liczne medale za szczególne osiągnięcia w ho
dowli koni dla wojska. W 1933 roku prezydent Rzeczypospolitej odznaczył Go Orderem „Po
lonia Restituta”. Okupanci hitlerowscy aresz
towali Leona Łangowskiego w Mileszewach
wrześniu 1939 roku i więzili w kazama
tach gestapo w Brodnicy. W tym samym cza
sie hitlerowcy zamordowali za polskość dwóch Jego braci: adwokata i lekarza, wielce zasłużonych patriotów polskich na terenie
Gdańska.
Zacytuję tu słowa z wiersza z lat trzydzie-l stych pt. „Pomorze”, brodnickiego poety Ar-f tura M. Swinarskiego:
Nogi me starte w dróg dalekich pyle;
Tyle tuas było nieprzyjaznych dróg, Tyle zam kniętych twarzy,
drzw i zam kniętych tyle — O ! gdybym m ógł
We W iśle teraz, czy w tańczącej Drwęcy Tak jak w Jordanie uświęcić swe ręce — Ja m przecież jest z tej gleby
— gleba dala kłosy — A m oje dłonie puste:
ja m w ędroionik bosy.
i
Dla uczczenia pamięci Leona Łangowskie go dyrekcja PGR, organizacje partyjne z sekretarzem Komitetu Zakładowego PZPI Janem Kowalskim i załoga PGR Mileszewyl (licząca 580 osób, w tym 214 członków partii)|
ufundowały tablicę, która została odsłonięta września 1987 roku na budynku administra-J cyjnym. Na uroczystość zjechało kilka pokc leń rodziny Łangowskich oraz jej przyjacielJ z całego kraju, wzięli też w niej udział przedJ stawiciele miejscowych władz miejsko-gmin-l nych * Jabłonowa Pomorskiego, kombatanci z pocztem sztandarowym, harcerze i dziatwa^
z PGR-owskiego przedszkola. Po tylu latacłl wzruszające były to spotkania. Do wszystkicfl serc przemówiły okolicznościowe wystąpienia I sekretarza Komitetu Miejsko-Gminnegtl Stefana Grabowskiego, dyrektora PGR Ta-j deusza Chomy i najstarszego syna Leona .Tana Łangowskiego.
W dowód uznania Wojewódzki Komitet!
Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa wj Toi’uniu nadał PGR Mileszewy tytuł opieku-T na miejsc pamięci narodowych, zaś Radal Ochrony Pomników w Warszawie — medali
honorowy.
B O G D A N SIUDOW SKII
16
17
Leon
fc a n g o w s k i (18 S 3-1939) z a s k ś oo . j d z ia ła c zniepodległościowy, narodowy i społeczny. Powstaniec Wielkopolski, urodzony 2.!l w Bartoszy,
niesie.Syn Mi
chała, ziemianina i Anastazji z Bukowskich.
Po odbyciu studiów rolniczych na Uniwersytecie w Królewcu, wyróżnił się pracą zawodowa, społeczną i niepodległościową w powiecie wyrzyskim. Wytrwale walczył z Grenzschutzem, antypolskim organem zabor
cy pruskiego. Za działalność niepodległościową został w 1918 r. ostrzelany z zasadzki przez Grenzschutz.
Jedna z kul przeszyła Mu czapkę na głowie. Kilkakrotnie był aresztowany. Brał czynny udział w Powstaniu Wiel
kopolskim. Po odzyskaniu niepodległości zorganizował w Wyrzysku straż obywatelską, sprawując funkcję jej Komendanta Powiatowego. Cd pierwszego dowódcy polskiego gen.Rsszewskiego przejął zdewastowane majątki poniemieckie w Wyrzysku i Bądeczu, doprowa
dzając je do wysokiej kultury i rozwijając tam hodowlę konia szlachetnego dla armii poiskiej.
W 1925 roku osiadł w zakupionych Mileszew&ch, w powiecie brod
nickim i doprowadził to gospodarstwo do bardzo wysokie] kultury.
Przeprowadził melioracje, zniwelował trudne do uprawy wzgórza, wprowadził wzorową hodowlę roślinną i zwierzęcą, w tym zarodową hodowlę konia szlachetnego dla Wojska Polskiego. Nie ograniczał się tylko do pracy we własnym gospodarstwie. Pomagał sąsiadom, szcze
gólnie w podeszłym wieku, wdowom i sierotom. Aktywnie pracował społecznie w samorządach na szczeblu województwa, powiatu i gmi
ny. Zasiadał w Sejmiku Wojewódzkim w Toruniu, gdzie sprawował jednocześnie funkcję Prezesa Komisji Rewizyjnej. Pełnił rn.in. przez długie lata społecznie funkcję Prezesa Rady Nadzoru Komunalnej Kasy Oszczędności w Brodnicy. W dowód uznania zasług m.in. Mini
ster Rolnictwa wyróżnił Go medalem 'Z a pracę i zasługę". Ministerstwo Spraw Wojskowych nadało mu liczne medale, ze złotym włącznie za szczególne osiąg'i'ęcia w hodowli konia szlachetnego dla wojska.
Prezydent FłP w 1S33r. odznaczy! Go Krzyżem Kawalerskim Orderu
•Polonia Restituta".
Leon Łangowski jako wielki polski patriota, działacz niepodległo
ściowy I narodowy został aresztowany w Mileszowaeh przez okupan
tów hitlerowskich przy końcu września 1939 r. Był więziony w kazama
tach Gestapo w Brodnicy, a 27 października tegoż roku rozstrzelany za Polskę w Brzezinkach koło Bachotka pod Brodnicą.
W tym samym czasie hitlerowcy zamordowali za Polskę jego dwóch braci: Bonifacego- adwokata wraz z synem Henrykiem I Antoniego- lekarza, wielce zasłużonych patriotów polskich na terenie Gdańska.
Dla zatarcia śladów zbrodniarze hitlerowscy spalili w 1944r. zwłoki
; Polaków zamordowanych w Brzezinkach. Nie mają oni nawet mogił.
Wspólna tablica- epitafium osadzona na ścianie przycmentarnego kościoła w Brodnicy upamiętnia Leona Łangowskiego oraz Jego przy
jaciela Jana Stadnickiego- długoletniego notariusza z Brodnicy, ofice-
! ra rezerwy, zamordowanego za Polskę w Katyniu i córkę jego Danutę, i która zginęła w 1942r. w Iranie pełniąc służbę pomocniczą w Armii
; gen.Andersa. Upamiętnia równięż tablica pamiątkowa na ścianie dwo
ru w Mileszewach.
Relacja syna Jana Łangowskiego zam. w Toruniu.
