Orszt Ludwik

1

SPIS ZAWARTOŚCI

TECZKI

Q

& Ł . h

.<'4. ..

I./l. Relacja Ic. ^

I./2. Dokumenty ( sensu stricto) dotyczące relatora ^{\ l b O} I./3. Inne materiały dokumentacyjne dotyczące r e l a t o r a ^ 3.

II. Materiały uzupełniające relację ^{fc j\} <5, ^A

III./l. Materiały dotyczące rodziny relatora v A _{^ 5}

III./2. Materiały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1939 r.

III./3. Materiały dotyczące ogólnie okresu okupacji ( 1939-1945) III./4. Materiały dotyczące ogólnie okresu po 1945

III./5. Inne ...

IV. Korespondencja

... ...Pi>. ,rh...

f y . ...J f / . s A . . A ^ J

V. Nazwiskowe karty informacyjne VI. Fotografie O j j u % / ) ! \ f ^ M

2

3

R e l a c j a o d z i a ł a l n o ś c i k o n s p i r a c y j n e j w /g w z o r u P o l s k i * _ T o w a r z y s t w a H i s t o r y c z n e g o

b - o u c z e s t n i k u n i e ż y j ą c y m - o j c u L u d w ik u O r s z t . 4

ORSZT LUDWIK f

Data urodzenia 3.10. 1892 r. miejścowość Jarczechowo7 pow* Lipno Nazwisko panieńskie matki - Pawłowska

Imiona rodziców - Ludwik i Marianna

Data wstąpienia do Z.W*Z./ AK - Eipiec 1940 r.

Data zaprzysiężenia i przez kogo - przez Gustawa Olszewskiego ps. Wojtek,Gracjan .

Nazwa komórki do której wszedł. V Komenda Okręgu Sztabu Przymorze Krypt. " Reich, " r f ' '<

Przebieg służby - od ^ipea 1940 r. do chwi-li aresztowania przez Gestapo t.j. do dnia 21 stycznia 1944 r. pełnił funkcje zastępcy Szefa

r'~, -

Łączności V Komendy Okręgu Sztabu Przymorze Krypt.</ Reich / 0 weryfikację nie wnosił - zamordowany w więzieniu w Łodzi, Krzyża AK i medalu wojska nie otrzymał.

- • ' • • . r : -

Ojciec mój już w I wojnie światowej w latach 1914 r. - J5 był w Legjonaeh w batalionie m.Rydza Śmigłego jako szeregowiec.

W walkach z Rosjanami ranny przebywał w szpitalu. Do domu wracał już z zadaniem organizowania POW. Był komendantem Pół-zach. części powiatu lipnowskiego.ęfcaz ze swoim bratem Józęfem /także czł.POW/

więziony kilka miesięcy w więzieniu w Eipnie. Zwolniony z braku dowodów przynależności do POW.Częste rewizje w domu z rozbieraniem pieców,zrywaniem pódłóg i odbijaniem tynków nie dały Niemcom

rezultatów,chodziło o wykazy oddziałów POW, które były ukryte w jego pokoju w kapeluszu.Pod koniec 1918 r. bierze udział wuinasila jąeych się akcjach dywersyjnych i sabotażach z rozbrajaniem Niemców włącznie 1 w dalszym ciągu mimo kalectwa, miał postrzeloną prawą rękę, służba w wojsku w stopniu plutonowego.Brał również udział w wojnie Pdsko - Bolszewickiej w 1920 r. odznafczony był Krzyżem Niepodległości.

W okresie międzywojennym był aktywnym członkiem Związku Legionistów i Peowiaków. W latach okupac|i hitlerowskiej od lipca 1940 r.

zaprzysiężony przez Gustawa Olszewskiego ps. Wojtek należał do 5ŁW2I ZWZ/ AK, V Komenda Okręgu Sztabu Przymcrże Krypt./ Reich / i do dnia

aresztowania przez Gestapo t.j. do 21.01.1944 r.pełnił funkcję

zastępcy Szefa Łączności V Komendy Okręgu Sztabu Przymorze krypt /Reich/*

4

Ojciec nie zweryfikowany, ponieważ nie wrócił do domu,jest za - mordowany w więzieniu w Łodzi albo w obozie w Radogoszczy pod

Łodzię,mimo bardzo usilnych starań nie posiadam żadnych doktlmentów.

Ostatnią kartę od ojca otrzymałam w sierpniu 1944 roku z więzienia w Łodzi,ul.Robert Koch sztrase 16, nie wiem też czy otrzymał

krzyż AK i Medal Wojska oraz jaki miał stopień wojskowy.

W mieszkaniu naszym we Włosławku pz*y ul. Wiślanej była skrzynka poczty konspiracyjnej,odbywały się zebrania,.przychodzili mężczyźni

i kobiety, a na drzwiach mieszkania była wywieszka o chorobie zakaźnej dla większego bezpieczeństwa. Był fiardso odważny,może nawet za odważny,wierzył,że jemu wszystko musi się udać.

Mnie sprytną,młodą wprowadził ojciec do AK w 1941 r, i miał mnia pod ręką do wszystkiego.W miejscu mojej pracy /sklep tytoniowy we Włocławku przy Hitler Sztrase / miał mały magazynek przesyłek konspiracyjnych,tam też przechowywałam książkę /Mein Kampf w której

znajdował się Szyfr organizacji./

Aresztowany przez Gestapo 2.1.01 * 1944 r. dawał znać o sobie z wię - zienia w Łodzi do sierpnia 1944r.i już do domu nie wrócił.

Dnia 26.01.1944 r . przyjechali z ojcem aresztować matkę,dozorczyni mówiła mi,że był pobity do niepoznania,ńie miał siły stać na nogach, katowali to też w-czasie zeznań, Matka moja Antonina Orszt, też

żołnież AK zginęła w krematorium w Ravensbriick w jednej z ostatnich selekcji w 1945 roku.

5

U

Relacja o .'ziałainot;. i k o n a a r a c y jne j w/- wzoru;: Polskiego Towarzystwa ITi stołecznego

t - o uczestniku nieżyjącym - o.je,- Ludwiku Crc;,t.

CRC2T I/jrYIK

Cat* uroczenia 3.1C. 1892 r. miejscowość Jarczechowor pov. Lipno Cazadsko panieńskie matki - Pawłowska

Imiona rodziców - Ludwik i- Marianna

Untn wstąpienia do Z.H.-l./ AK - Eipiec 1940 r.

Data zaprzysiężenia i przez koro - przez Gustawa Ciszewskiego ps. Wojtek,Gracjan śurij

Nazwa komórki do której wszedł. V Komenda Okręgu Cztatu Przyborze Krypt. M Reich-”

Przebieg służby - od fcipca I94C r. do chwili aresztowania przez Gectapo t.j. do dnia 21 stycznia 1944 r. pełnił funkcje zastępcy Czefa'

Łączności V Komendy Ckręru Gztabu Przymorze Krypt.- / Reich / 0 weryfikację nie wnosił - zamordowany w więzieniu w Lodzi, Krz y ż a A K i medalu wojska nie otrzymał.

Ojciec mój już w I wojnie światowej w latach 1914 r. — 15 p y ł w Le,;jonach w batalionie m ^ y d z a Smirłego jako szeregowiec.

-v w a l k a c h z R o s j a n a m i r a n n y p r z e b y w a ł .*/ . z p i t a l u . Co ’o. ^ w r a c a ł j u ż * z d a n i e m o r g a n i z o w a n i i PCV. t y ł k o m en d a n to m P ó ł - z a c n . e z ę d c i p o w i a t u l ip n o w s i c i e g o . \ 4 r 3 z ze sw o i a b r a t e m J ó z e f e m / t a k ż e c * ł . ? C Y /

•* lę z i.'n v k i l k a m i o o i ^ c y w w i ę z i e n i u w B i p n i e. Z w o ln io n y z t r a k u

dowodów p r z y n a l e ż n o ś c i do ?".< . C z ę s t e r e w i z j e w domu z r a z b i e r a n i e .* /J a i o c ó v., z r y w a n i e m jSó^łó^ i o - b i j a n i e m ty n k ó w n i e d a ł y -lie acc m

r e z u l t a t ó . ; ;, c n o d z i ł . o c wykazy o d d z i a ł ó w PC.;, k t ó r e feyły u k r y t e v j e r o ' a o iro ju w k a p e l u e u . P o d k o n i c c 191 r . t i a r z e ' u d z i a ł .v . n a s i l a j ą c y c h - /

‘ * 1 T c i r a k c j a c h d y w e r s y j n y c h i a a t o t a ż a c n z r o z - r a j a n i e m Cic acó-/ v> ^ ę z n i e '

slsz y m c i^ ." u mimp k a l e c t w a , m ia ł p o s t r z e l e ń . - , a r a . . r v .:> , 3łu - vL -s v s t o p n i u p l u t o n o w e g o , z r ' ł r ó -vni ż ud z i.a r w vo ji.i.a "dizśc- - s e w i c k i e j w 1 9*iC r . o d z n a c z o n y b y ł K rz y ż e m . ; i s p o d l e j i o t e i . , r .( o k r a s i e m ię d z y w o je n n y m tył* aktyw nym c z ł o n k i e m ' Z w i ą z k u L e g io n is tó w /* V - 1 P s o w ia k ó w . v l a t a c a o t c u o a c j i h i t l e r e -vekie j od l i a c a 19 -C r .

z a p r z y s i ę ż o n y p r z e z C-ustawa C i s z e w s k ie ;o o z . . / o j t e k n.ale i<*.i 5o z:-.zl C ’/ V "om enda O k rę g u C z t a t u Przymcrae K r y p t . .• Po i c h / i lo '.ha

a r z z t a - . a n i a p r z e ż C o e ta p o t . j . dc ’2 1. Cl . 1 ?-?4 r . p e >. a ' f u n k c j ę

z a s t ę p c y C z e f a L i c z n o -c i V v'omendv O k rę g u C z t a t u ? rz v m o rz .a k r v p t / H e i c h , CdC-Z”

6

. .. . U ^ . . ■ . ‘ ' Ł, O ‘cioc m a Zweryfikowany,ponieważ ni. wrscił ’o iomu,jest za - * i , aordovany w więzieniu w Łodzi allo w obozie w Padoroszczy pod

" .« Łodzię jiii;::o“ bardzo usflnych stara/ nie posiać!aa iaćnycn ćSoloamentć?;.

Ostatnią kartę od ojca otrzymałam # sierpnia 1944- roku z więzienia w Łodzi,ul.Robert Koch sztrase 16, nie wiem też czy otrzymał

krzyż AIC i Medal .Vojska oraz jaki miał stopień wojskowy.

W mieszkaniu naszym we ',Vł o sławku przy ul. .Yiślanej była skrzynka poczty konspiracyjne j„, odbywały się zebrania,przychodzili mężczyźni

i kobiety, a na drzwiach mieszkania była wywieszka o enorobie zakaźnej dla większego bezpieczeństwa. Eył Bardzo odważny,może . nawet za odważny,wierzył,że jemu wszystko musi się udać.

f •

Mnić sprytną,młodą wprowadził ojciec do AK w 1941 r. i miał mnie pod ręką do wszystkiego.W miejscu mojej pracy /sklep tytoniowy we Włocławku przy Hitler Sztrase / miał mały magazynek przesyłek.

konspiracyjnych,tam też przechowywałam książkę /Mein Kampf w k t ó r e ^ znajdował się Szyfr organizacji,/ ^

Aresztowany przez Gestapo 21.01.1944 r. dawał znać o sobie z wię - zienia w Łodzi do sierpnia 1944r.i już do domu nie wrócił.

. Dnia 2,6.01.1944 r. przyjechali s: ojcem aresztować matkę,dozorczyni mówiła mi,że był pobity do niepoznania,ńie miał siły stać na nocach,, katowali c^o też w czasie zezna/, Matka moja Antonina Crczi,- ta.:

żołnie ; AM zginęła w kramatoriua w Ravensbriick w js/na.: z c-.t „tnie!;

selekcji w 1 945 roku.

. L - ' i W W J w / f c /

, ^

V # . \ A , W t ó W V \ p

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

S E R V I C E I N T E R N A T I O N A L D E R E C H E R C H E S I N T E R N A T I O N A L T R A C I N G S E R V i C E

I N T E R N A T I O N A L E R S U C H D I E N S T D - 3548 AROLS EN

7 o I. (C 5 6 ₉t ) 637 - T«3loqr.-Adr ITS Ar Olsen

Arolsen, den 16. April 1 9 0 1 ES

Frau

Barbara Targińaka ul. £audsska 1 9 / 5 7 IL- C 5-020 Bydgosxcs

TJnser Seicheis.

(bitte acceber?)

T/D - 1 068 ₇₂₉ X-Ref

Betrifft: Ihre S i t e m ,

Frań A n t o n i n a CSS2T gsberene CIESZYŃSKA, geboren ?„a 12.6-1 Eerrn L u d w i k CRSZT, geboren ais 5.10.1G92

Sehr geebrts Frau Taigińska! .

Kit Eedauera hahtn v i r Ihr £.-;'nreiben voa 23. Januar entaoaaea, u Ihre Kuttor ia E o n z e a t r a t i c n sla gar Ravensbriick verstorben ist. 0bvoh seitdeis viele Jahre verea.ii -, :i sind, acchten wir uns&r Hitgefuhł zur.

Ausdruck bringen.

GemaB unserer Aufgabe haben ; ..r aafgruhd Ihr er Angaben eine tiberpruf der ima tur T e r f u g n n g stehanden onterlagan durchgefiihrt. Alg Srgebn.

dicser Eraittlungen erhaiten Sie anliegend einen Dokuaenten-Auszug;

alle hier Torliegcnden InforŁationen iiber die Inhaftierung Ihrer Kui enthalt. Eia Todesnachveis li:"t nicht v o r , g o da8 vir nicht in der Lage sind, die Anss t e l l u n g einar Sterbeurkunde z u veranlassen.

Uber die Inhaf t ie-rtzag Ihres Ya - -rs komat en leider keine .Angaben err.i werden. Eierzu E c c h t e n rken, da£ vir ren rerschiederien Safts keine oder nur sehr u n v o113“ ix -lig e Cnterlagen besitsen.

Vir verbleiben

mit freundlićhen GruBen Ifare Schreiben vont

23« Januar 19SI und 2?. Februar 1981

A n l a g e : 1

M. .

iur dii Ardti .-Ijiiuor

17

18

19

20

/!

Orszt Ludwik ps. “Leonard”(?) (1892-1945?). zca szefa łączności KO ZWZ-AK Pomorze.

Ur. 3 X 1892 r. we wsi Jarczechowo pow. Lipno, syn piekarza Ludwika i Marianny z d. Pawłowskiej. Wy­

kształcenie średnie ekonomiczne. Żołnierz Legionów i kmdt POW płn.-zach. części pow. lipnowskiego, uczestnik wojny polsko-bolszewickiej w stopniu plut., inwalida wojenny.

W czasie okupacji mieszkał we Włocławku przy ul.

Wiślanej 3, pracując w Magistracie w Wydziale Opieki Społecznej. W lipcu 1940 r. został zaprzysiężony do ZWZ przez Gustawa Olszewskiego ps. “Gracjan”, wów­

czas szefa łączności Inspektoratu Włocławek. Otrzymał przydział do szefostwa łączności KO na stanowisko zcy Olszewskiego. Mieszkanie Orszta było równo­

cześnie skrzynką pocztową KO. Tu odbywały się też zebrania konspiracyjne. Został aresztowany 2111944 r. Ostatnią wiadomość stanowi gryps z więzienia w Lodzi z sierpnia 1944 r. Dalsze losy nie są znane.

Żona Antonina z d. Cieszyńska ps.”Antonina” (1893-1945), wprowadzona do konspiracji przez męża, była łączniczką KO ZWZ-AK. Aresztowana 2611944 r., więziona była w obozie Ravensbriick, gdzie zmarła. Córka Barbara zam. Targińskaps.”Basia” (1923-....) była łączniczką KO ZWZ-AK Pom. Siostra Helena zam. Burdowi ps.”Kala” (1912-....),była łączniczką Gustawa Olszewskiego. Aresztowana w tym samym dniu co brat, więziona była w obozie konc.

Ravensbruck oraz w obozie Beendorf k. Magdeburga. Obecnie mieszka w Olsztynie.

AP AK, T.: rodzina O r s z t ó w (w tym rei. córki B. Targińskiej), S p r y s z y ń s k a I.

Barbara Targińska

162

21

22

X \ \ \ < \ ^

Henryk Orszt - nauczyciel

W śród w ybitnych postaci Ziem i D obrzyń­

skiej nie w olno przeoczyć H enryka O RSZTA , człow ieka znaczonego stygm atem m iłości O j­

czyzny. To nieporów nyw alne uczucie w iodło G o ochotniczo do udziału w trzech kolejnych zaw ieruchach wojennych. A nalizując je g o czy ­ ny śm iało m ogę pow iedzieć że był typow ym przedstaw icielem K ordianów i K olum bów XX w ieku, pokolenia chłopców i dziew cząt bez w a ­ hania rzucających swe życie na szańcach zagro­

żonej Ojczyzny.

U rodził się 10 stycznia 1904 r. w K ikole k/Lipna, w m iasteczku, którem u carat za czynne poparcie pow stania styczniow ego odebrał w 1867 r. praw a miejskie, analogicznie postępując ze Skępem Jego ojciec Ludw ik byl w łaścicie­

lem piekarni, której nocna praca sprzyjała kon­

spiracyjnym działaniom Polskiej O rganizacji W ojskow ej. Cała rodzina z ojcem Ludw ikiem , m atką Julianną, braćm i Józefem , Ludw ikiem II oraz siostram i C zesław ą i H eleną aktyw nie uczestniczyła w konspiracyjnej działalności.

Piekarnia ojca stała się punktem kontaktow ym peow iaków na powiat lipnowski i częściow o w łocław ski. Henryk jak o kilkunastoletni chło­

pak znał się nie tylko na w ypieku bułek zw y­

kłych i kaizerek, ale ja k kot w łaził na słupy telegraficzne posługując się ,ja k a m i lub pół- obiem kam i” i nożycam i przecinał druty telefo­

niczne. Z dum ą ukrywał broń, am unicję, nożyce i w łazy ponad piekarskim piecem , w zakam ar­

kach podsufitki. Patriotyczna atm osfera dom u rodzinnego, w pływ pierw szego nauczyciela- harcerza jednoklasow ej szkółki w K ikole i dzie­

cięca św iadom ość o karnej degradacji m iasta do roli wsi gm innej to trzy podstaw ow e płaszczy­

zny oddziaływ ań, w oparciu o które kształtow a­

ła się w rażliw a osobow ość chłopięca. To one stały się w yznacznikiem w ielce patriotycznych jeg o postaw i działań od lat najm łodszych, przez w iek dojrzały, do późnej starości.

Dnia 15 listopada 1919 r. H enryk rozpoczął naukę na pierw szym kursie pięcioletniego S e­

m inarium N auczycielskiego w W ym yślinie.

(R ozpoczęcie roku szkolnego było opóźnione koniecznym i napraw am i budynków po d ziała­

niach w ojennych).

Na apel N aczelnika Państw a i N aczelnego W odza Józefa Piłsudskiego z dnia 3 lip ca 1920 r. ośw iadczył rodzicom : „M am o i tato, ja idę na front” . Rodzice persw adow ali: „skoro Józek i Ludw ik ju ż przelew ają krew, niech choć jeden żyw ostanie...” Jednak w ola walki była siln iej­

sza od racji rodzinnych. H enryk w iedział że szesnastolatka nie przyjm ą do w ojska. M istrzo­

w sko podrobiw szy papiery zgłosił się do ochot­

ników dow odzonych w W ym yślinie przez Je ­ rzego G rabow skiego. N a kom isji poborow ej otrzym ał jed n ak kategorię „C” z przydziałem z dniem 22.07.1920 r. do 14 Pułku Piechoty we W łocław ku w charakterze pisarza. Po bezsku­

tecznych zabiegach o zm ianę kategorii, w dniu w yjazdu żołnierzy na front w skoczył do pocią­

gu i w raz z kolegam i znalazł się w I B rygadzie Strzelców Syberyjskich, otrzym ując karabin i am unicję. W krótce brat udział w ciężkich w al­

kach pod C horzelam i nad rzeką O rzyc, tj. na skraju Puszczy K urpiow skiej. W w yniku b ra­

w urow ej odw agi został tam rozszyfrow any jako m ałolat i w brew jego protestom odesłany z p o ­ w rotem do 14 PP, w którym pow tórnie w ręczo-

-o Ziemia Dobrzyńska <0-

no m u pióro jak o pisarzow i I K om panii. Po kilku dniach ponow nie zdobył broń od sw ego kolegi, m agazyniera D ługosza, dokonał po­

w tórnej dezercji i walczy! w okolicach Chełm i- cy. w obronie przyczółka m ostow ego pod W łocław kiem . Tam dostał się do niew oli bol­

szew ickiej. W czasie pędzenia kolum ny jeńców przez Szpetal G órny, C helm icę i Lipno udało m u się zbiec w K arnkow ie i 25 sierpnia po raz kolejny zam eldow ać się w I Kom panii Z apaso­

w ej w e W łocław ku. W dniu 21 w rześnia ja k o m ałolat został zw olniony do cyw ila. W krótce podjął kontynuację przerw anej nauki w sem ina-

SAGA RODZINNA

rium w ym yślińskim . Tam dośw iadczenia w o j­

skow e w ykorzystał w pracy organizacyjnej Z H P, stając się w krótce w ybitnym drużyno­

wym.

Sem inarium N auczycielskie ukończył w C zerw cu 1925 r., zapisany w dzienniku lekcyj­

nym pod num erem 21. Z początkiem w rześnia tego sam ego roku rozpoczął pracę nauczyciel­

ską w Szkole Pow szechnej III stopnia w B o­

brow nikach n /W isłą(1925-1932), potem w L u ­ biczu n/D rw ęcą (1932-1939). U czył śpiew u, historii i w ychow ania fizycznego. D ziałał w harcerstw ie w stopniu harcm istrza i w „S trzel­

cu " jak o kom endant placówki.

N ieliczni żyjący je g o uczniow ie w Lubiczu, po dzień dzisiejszy w spom inają G o ja k o niepo­

w tarzalnego pedagoga, kochającego i ro zu m ie­

jąceg o dzieci bez w zględu na narodow ość i stan posiadania, ja k o „zaraźliw ego” harcerza, d o ­ w ódcę sportów obronnych i niezrów nanego strażaka. Będąc porucznikiem W P i zastępcą naczelnika O S P w Lubiczu, doprow adził tę je d ­ nostkę do szczytów osiągnięć w m usztrze po k a­

zow ej, zaw odach pożarniczych i sportach o b ­ ronnych. Był dobrym skrzypkiem i chórm i- strzem , dlatego jak o m uzyk roztaczał opiekę nad istniejącą tu strażacką orkiestrą dętą. Nie lekcew ażąc szeregow ych w spółobyw ateli przyjaźnił się z szlacheckim i rodam i L ubicza G órnego: aptekarzem Stefanem N iteckim zn a­

nym z dosadnych dow cipów , doskonałych oranżad ow ocow ych w łasnej w ytw órni oraz z niepow tarzalnych w sm aku nalew kach sp iry tu ­ sow ych: z K azim ierzem Zaw adzkim - b an k ie­

rem finansującym w iększość poczynań k u ltu ­ ralnych m iasteczka; z H erm anem T em plinem - nauczycielem i ziem ianinem z Krobi; A ntonim W iśniew skim - kierow nikiem szkoły, M arcelim

H ornow skim - posiadaczem dużej piekarni, Izraelem H ernesem - w łaścicielem osady M ły­

narskiej „Z akiert”, m ajątku rolnego i niem al całego L ubicza G órnego (lipnow skiego). Ich finanse były konieczne dla szerzenia ośw iaty pozaszkolnej L ubicza i okolicy.

W śród starych tutejszych m ieszkańców do dziś w spom inany je s t m iłosny i w ielce rom an­

tyczny epizod Pana Henryka. Jak to w życiu bywa, zakochał się bez pam ięci w przepięknej m łodziutkiej Feliksie z Kikoła. N aturalnie z \/

pełną w zajem nością. W obec zdecydow anego sprzeciw u jej opiekunów , porw ał ją nocą z p ię ­ ter dom u za pom ocą drabiny „S zczerbow skie­

g o ” i kikolskich strażaków i popędził na w cześ­

niej uzgodnione zaślubiny w klasztorze skę- pskim . „Porw aną” cenił ja k o najw iększy skarb sw ego życia i darzył najpiękniejszym uczuciem m iłości do końca sw oich dni.

W sierpniu 1939 r. w stopniu porucznika został zm obilizow any do daw nego 14 P P w e y W łocław ku i brał w nim udział w w ojnie o bron­

nej. B ohatersko uczestniczył w bitw ie n/B zurą, za co został odznaczony po raz pierw szy K rzy­

żem W alecznych (dokładnie: za udany atak z b iałą bronią na gniazdo karabinów m aszyno­

wych nieprzyjaciela pod W alew icam i). Był oczkiem w głow ie płka Lubicz-N iezabito- w skiego i w ybrańcem gen. W ładysław a Bort- now skiego - dow ódcy arm ii .P O M O R Z E ” . Po klęsce dostał się 19 w rześnia do niew oli nie­

mieckiej. Przebyw ał kolejno: O flag II-A w Pre- zlau, od lutego 1941 r. karnie przeniesiony do O flagu II-E/K w N eubrandenburgu o szczegól­

nie trudnych w arunkach bytow ania i zao strzo ­ nym nadzorze. O d lutego 1944 r. w O flagu II-C w G ross-B orn na W ale Pom orskim . W czasie ew akuacji oflagu w głąb Rzeszy w dniu 28.01.1945 r. udało mu si skryć jak o c z ło n k o ­ w i specjalnie przeszkolonej grupy płka M osso- ra, by 4 lutego ochotniczo zgłosić się do w k ra­

czającej I A rm ii LW P i w ziąć czynny udział w krw aw ych w alkach o przełam anie W ału P o ­ m orskiego. Za m istrzostw o w dow odzeniu i bohaterstw o w w alce został po raz drugi w tej w ojnie odznaczony Krzyżem W alecznych. Je d ­ nak nic nie znaczyło autentyczne bohaterstw o w obec nowej ideologii stalinow skiej. W w y n i­

ku ustaleń w ojskow ej inspekcji 3 m arca został w ezw any do W arszaw y i jak o oficer sanacyjny z piłsudczykow ską przeszłością, szczególnie z udziałem w w ojnie bolszew ickiej, został uzna­

ny jak o persona non grata w LW P i z niego usunięty.

M ając w yższe w ykształcenie pedagogiczne zdobyte w oflagach i W ydział Pedagogiczny K onserw atorium M uzycznego, otrzym ał z M i­

nisterstw a O św iecenia Publicznego i W yznań Religijnych skierow anie do pracy w K urato­

rium O kręgu Szkolnego P om orskiego w T o ru ­ niu, w którym na stanow isku starszego w izyta­

tora pracow ał do 1950 r. N astępnie był kierów - V nikiem , potem dyrektorem Państw ow ego D o­

mu M łodzieży „M łody Las” w T oruniu, w którym doczekał się em erytury. W stan sp o ­ czynku przeszedł w 1972 r. W 1990 r. został aw ansow any do stopnia kapitana W ojska P o l­

skiego i odznaczony Krzyżem O brońców O j­

czyzny 1920 r. Z m arł 19 lipca 1995 r. w T oru- S niu, otoczony m iłością najbliższych i w dzięcz­

nością w ychow anków „M łodego L asu” a w cześniej Bobrow nik i Lubicza. Chóry C heru­

binów w raz z cm entarną przyrodą śpiew ają Mu zasłużoną pieśń w iecznego pokoju.

S tan isław G iziński

> 3 _V

23 j.

24

25

S z a n o w n y P an J a n u s z O r s z t u 1 . P i a s t o w s k a 7 / 6 7 8 - i0 0 K O Ł O B R Z E G

S z a n o w n y P a n i e i

P r z e p r a s z a m za b a r d z o n i e t a k t o w n a p o m y ł k ę , k t ó r ą p o p e ł n i łam p i s z ą c do P a n a a p o d a j ą c imię p a ń s k i e g o Ojca. Z a l e ż a ł o mi na

i

n a w i ą z a n i u k o n t a k t u z o s o b ą m i e s z k a j ą c ą w K o ł o b r z e g u , k t ó r a z e c h c i a ł a b y z n a s z a F u n d a c j ą w s p ó ł p r a c o w a ć w r a m a c h M e m o r i a ł u im, gen. Mar i i Wit t e k . Jak na p e w n o zor:s. e t o w a ł się P a n z p r z e s ł a n y c h m a t e r ia ł ó w , p o s z u k u j e m y w s z e l k i c h :i nforntat ii o w o j e n n e j s ł u ż b i e kobiet. B ę d z i e m y b a r d z o w d z ię c z n i , jeżeli z e c h c i a ł b y P a n d o p o m ó c nam w w y s z u k a n i u a d r e s ó w lub z e b r a n i u re l a c j i kobiet, ż o ł n i e r z y z r ó ż n y c h f o r m a c j i ( PS Z na Zac h o d z i e , LWP, k o n s p i r a c j a nie t y l k o a k o w s k a ) , m i e s z k a j ą c y c h w K o ł o b r z e g u 1 u ta o k o 1 i c y ,

J e s z c z e raz s e r d e c z n i e p r z e p r a s z a m za niet a k t , d z i ę k u j ę za i n f o r m a c j e o u l i c y H e n r y k a O r s z t a i za ż y c z e n i a ś w i ą t e c z n e

Z wyra z a m i s z a c u n k u

Wica prezes Zarządu

mgr Hanna Maciejewska-Mardnkowska

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41