ISSN 2083-8611 Nr 319 · 2017
Tomasz Tylec
Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie
Wydział Ekonomii i Stosunków Międzynarodowych Katedra Mikroekonomii
tylect@interia.pl
KONWERGENCJA GOSPODARCZA NA POZIOMIE REGIONALNYM W WYBRANYCH GRUPACH PAŃSTW UNII EUROPEJSKIEJ W LATACH 2000-2014
Streszczenie: W opracowaniu podjęto interesującą poznawczo problematykę konwer- gencji gospodarczej. Wyznaczono cel i określono tezę. Zdefiniowano pojęcie konwer- gencji gospodarczej i zaznaczono jej związek z polityką spójności. Następnie omówiono dwie metody jej badania: konwergencję typu beta oraz sigma. Przeprowadzono analizę empiryczną w zakresie poziomu PKB per capita na poziomie regionalnym NUTS2 w wybranych grupach krajów. Dodatkowo przedstawiono rozbieżności w poziomie PKB per capita w ramach wybranych krajów Europy Środkowo-Wschodniej. Całość opraco- wania zakończono podsumowaniem.
Słowa kluczowe: konwergencja gospodarcza, konwergencja typu beta, konwergencja typu sigma.
JEL Classification: O47, R11.
Wprowadzenie
W opracowaniu poddano analizie zjawisko konwergencji gospodarczej.
Przyjęto dwie metody jego badania. Są nimi konwergencja typu sigma i konwer- gencja typu beta. Dodatkowo w analizie konwergencji typu sigma wykorzystano współczynnik zmienności. Analiza konwergencji ograniczona została do pozio- mu PKB per capita na poziomie regionalnym NUTS2.
Celem artykułu jest ustalenie, czy w krajach Unii Europejskiej zachodzi zjawisko konwergencji gospodarczej. Poddano również weryfikacji tezę, że w analizowanym okresie kraje Europy Środkowo-Wschodniej po akcesji w 2004 r.
wykazują tendencję do szybszego wzrostu niż regiony państw tworzących UE-151, co umożliwia pojawienie się efektu doganiania (catch-up effect) oraz, że w grupie regionów państw UE-102 pojawia się zjawisko zmniejszania się regio- nalnego zróżnicowania PKB per capita. Z kolei odmienna tendencja zauważalna jest w krajach tzw. starej Unii. Jednocześnie zauważalna staje się dywergencja PKB per capita w ramach poszczególnych państw w UE-10.
W części pierwszej przedstawiono problematykę konwergencji gospodar- czej, następnie omówiono dwie metody badania konwergencji gospodarczej (konwergencję typu sigma i beta) oraz przeprowadzono analizę empiryczną w ramach poszczególnych grup państw, a w części ostatniej przedstawiono wnioski z przeprowadzonej analizy.
1. Pojęcie i metody analizy konwergencji gospodarczej
W opracowaniu konwergencja dotyczy zbieżności realnych (szerzej: [Zie- lińska-Głębocka, 2012, s. 50 i nast.]) zmiennych ekonomicznych i ujmowana jest jako proces ograniczania dysproporcji rozwojowych w ramach Unii Euro- pejskiej w zakresie PKB per capita, najczęściej pomiędzy regionami europej- skimi na poziomie NUTS2 [Jabłoński, 2009, s. 57]. Konwergencja w zakresie dochodów oraz PKB per capita jest głównym przedmiotem zainteresowania polityki spójności [Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, 2012, s. 10], która powinna zmierzać do „zmniejszenia dysproporcji w poziomach rozwoju różnych regionów oraz zacofania regionów najmniej uprzywilejowanych” [Traktat o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej, art. 174] Poniżej przedstawiono dwie me- tody badania konwergencji: konwergencję typu sigma i typu beta.
Konwergencja typu beta odnosi się do procesu, w którego ramach regiony biedniejsze rosną szybciej niż regiony bogatsze i tym samym zachodzi efekt doganiania (catch-up effect). Koncepcja ta jest bezpośrednio powiązana z neo- klasyczną teorią wzrostu (szerzej: [Gawlikowska-Hueckel, Zielińska-Głębocka, 2004, s. 288 i nast.], gdzie jednym z kluczowych założeń jest malejąca krańcowa produktywność czynników wytwórczych, w tym szczególnie kapitału. Zgodnie z tym proces wzrostu powinien prowadzić do długookresowego stanu równowa- gi określanego przez stopę wzrostu, która z kolei zależy tylko od szybkości eg-
1 Do UE-15 należą: Belgia, Dania, Francja, Grecja, Hiszpania, Irlandia, Luksemburg, Holandia, Niemcy, Portugalia, Włochy, Wielka Brytania, Austria, Finlandia, Szwecja.
2 Do UE-10 zalicza się: Cypr, Czechy, Estonię, Litwę, Łotwę, Maltę, Polskę, Słowację, Słowenię, Węgry.
zogenicznego postępu technicznego oraz ilości siły roboczej. Malejąca krańcowa produktywność czynników implikuje także to, że stopa wzrostu mniej zamoż- nych gospodarek powinna być wyższa, a ich poziom dochodu lub PKB per capi- ta powinien dogonić poziom gospodarek zamożnych.
W celu weryfikacji hipotezy o występowaniu konwergencji absolutnej typu be- ta dokonuje się estymacji parametrów równania regresji [Sala-i-Martin, 1995, s. 3]:
, , = log , Є, (1) Tempo wzrostu PKB per capita w i-tej gospodarce w latach t–t+T określa się jako:
, , = log ,
, (2) gdzie:
, , – logarytm tempa wzrostu PKB per capita w i-tej gospodarce w latach t–t+T,
, – PKB per capita w i-tej gospodarce w roku początkowym,
, – PKB per capita w i-tej gospodarce w roku końcowym, – końcowy rok obserwacji,
– początkowy rok obserwacji.
Z konwergencją absolutną typu beta mamy do czynienia wówczas, gdy pa- rametr beta jest ujemny. Oznacza to, że w gospodarkach lub regionach o niż- szym poziomie PKB per capita w momencie początkowym wystepuje wyższe tempo wzrostu PKB per capita w porównaniu do gospodarek lub regionów o wyższym poziomie PKB per capita w momencie początkowym.
Z kolei za pomocą konwergencji typu sigma weryfikuje się poziom dysper- sji realnych PKB per capita. Z konwergencją tego typu mamy do czynienia wówczas, gdy w danej grupie państw dyspersja ich realnych PKB per capita zmniejsza się w analizowanym okresie. Konwergencja sigma odnosi się tym samym do zmniejszania zróżnicowania między regionami w danym okresie cza- su. Najpowszechniej wykorzystywanym miernikiem konwergencji sigma jest odchylenie standardowe lub współczynnik wariancji regionalnego PKB per capi- ta [Monfort, 2008, s. 3].
Wzór na odchylenie standardowe (typowe odchylenie standardowe):
= · ∑ (3) gdzie:
– odchylenie standardowe, – średnia,
– kolejna obserwacja w próbie, – liczebność próby.
Istnieje wiele różnych, choć w swej istocie zbieżnych definicji konwergen- cji. Jednak żadna miara nie jest w stanie uwzględnić złożoności i wszystkich aspektów analizowanego zjawiska. Dlatego też warto pamiętać o ograniczeniach i specyfice każdego zastosowanego miernika.
2. Konwergencja beta i sigma w wybranych regionach państw UE Wyniki estymacji parametrów konwergencji absolutnej typu beta dla regio- nów państw UE-283, UE-15 oraz UE-10 zawierają tabele 1, 2 i 3.
Dokonując analizy wyników szacowania funkcji konwergencji absolutnej dla UE-28, można zauważyć, że ujemna wartość parametru beta we wszystkich okresach analizy potwierdza ujemną zależność pomiędzy stopą wzrostu PKB per capita a logarytmem naturalnym PKB per capita w roku początkowym (tabela 1).
Pozwala to potwierdzić tezę o wyższym tempie wzrostu PKB per capita w regionach o niższym poziomie PKB per capita. Zwraca jednak uwagę fakt, że wraz ze skracaniem okresu analizy dopasowanie modelu jest coraz mniejsze.
Zmniejszanie się stopnia dopasowania oznacza, że w ramach regionów państw UE-28 pojawiły się tendencje niezgodne z hipotezą konwergencji.
Tabela 1. Wyniki estymacji parametrów równania regresji konwergencji typu beta dla UE-28
Okres alpha beta ta tb pa pb R^2
2000-2014 0,818303 -0,07949 28,06309 -26,1873 0 0 0,683195 2001-2014 0,720146 -0,06966 25,35085 -23,6768 0 0 0,638057 2002-2014 0,665605 -0,0642 24,89421 -23,2819 0 0 0,630253 2003-2014 0,659198 -0,06344 26,25601 -24,542 0 0 0,654465 2004-2014 0,564702 -0,05413 25,09909 -23,4977 0 0 0,634542 2005-2014 0,39237 -0,03714 20,65144 -19,1948 0 0 0,536741 2006-2014 0,285402 -0,02694 17,36398 -16,1988 0 0 0,452103 2007-2014 0,152094 -0,0143 10,32249 -9,65116 0 0 0,22655 2008-2014 0,014523 -0,00065 0,942439 -0,41984 0,348 0,675 0,000554 2009-2014 0,120115 -0,00968 4,921937 -3,92184 0 0 0,046136 2010-2014 0,083297 -0,00663 4,008362 -3,17016 0 0,002 0,030635 Źródło: na podstawie [www 1].
3 Do UE-28 zalicza się kraje: Belgia, Dania, Francja, Grecja, Hiszpania, Irlandia, Luksemburg, Holandia, Niemcy, Portugalia, Włochy, Wielka Brytania, Austria, Finlandia, Szwecja, Cypr, Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa, Malta, Polska, Słowacja, Słowenia, Węgry, Bułgaria, Rumunia, Chorwacja.
W przypadku regionów państw UE-15 sytuacja wygląda odmiennie (tabela 2).
Uwidacznia się dodatnia wartość parametru beta (z dwoma wyjątkami), co wskazuje na tendencję niezgodną z hipotezą konwergencji. I tu zwraca uwagę systematycznie niska wartość współczynnika determinacji (mniej niż 0,144%) oraz zmniejszanie się parametru dopasowania modelu wraz ze skracaniem okre- su analizy.
Tabela 2. Wyniki estymacji parametrów równania regresji konwergencji typu beta dla UE-15
Okres alpha beta ta tb pa pb R^2
2000-2014 0,053981 -0,00281 2,706227 -1,40828 0,007 0,16 0,007319 2001-2014 0,018766 0,000492 0,890236 0,233826 0,374 0,818 0,000203 2002-2014 0,054557 -0,00285 2,576659 -1,35448 0,01 0,178 0,006774 2003-2014 -0,07128 0,009194 -2,96506 3,852608 0,03 0 0,052292 2004-2014 -0,08438 0,010077 -3,3822 4,087203 0,001 0 0,05847 2005-2014 -0,09681 0,011037 -3,69784 4,279226 0 0 0,063735 2006-2014 -0,12074 0,012815 -4,56617 4,943756 0 0 0,08329 2007-2014 -0,12157 0,012343 -4,59945 4,784825 0 0 0,078434 2008-2014 -0,18961 0,019264 -6,45735 6,713985 0 0 0,143524 2009-2014 -0,20073 0,021847 -3,85568 4,26947 0 0 0,063463 2010-2014 -0,21353 0,022421 -5,33204 5,716725 0 0 0,108329 Źródło: na podstawie [www 1].
Wyniki oszacowanych parametrów równania konwergencji typu beta dla grupy państw UE-10 wskazują we wszystkich okresach analizy na ujemną za- leżność pomiędzy stopą wzrostu PKB per capita a PKB per capita w roku po- czątkowym (tabela 3). Tu z kolei stopień dopasowania jest niższy od 0,39%.
Tabela 3. Wyniki estymacji parametrów równania regresji konwergencji typu beta dla UE-10
Okres alpha beta ta tb pa pb R^2
2000-2014 1,205088 -0,1243 7,805117 -6,61464 0 0 0,391518 2001-2014 1,104249 -0,11382 7,438282 -6,39166 0 0 0,375306 2002-2014 0,999479 -0,10215 7,543872 -6,48854 0 0 0,382386 2003-2014 0,875684 -0,08712 7,208038 -6,04806 0 0 0,349774 2004-2014 0,700858 -0,06822 6,757132 -5,61267 0 0 0,316597 2005-2014 0,462808 -0,0438 6,336897 -5,21035 0 0 0,285322 2006-2014 0,297025 -0,02698 5,583038 -4,46623 0 0 0,226809 2007-2014 0,17757 -0,01629 4,909271 -4,03741 0 0 0,193364 2008-2014 0,142951 -0,01439 5,145946 -4,708 0 0 0,245829 2009-2014 0,211319 -0,01906 4,869153 -3,93918 0 0 0,185796 2010-2014 0,234685 -0,02273 5,728807 -5,01351 0 0 0,269879 Źródło: na podstawie [www 1].
Na rysunku 1 przedstawiono zmiany odchylenia standardowego obliczone- go dla EU-28, EU-15 oraz EU-10 w regionach NUTS2 w latach 2000-2014.
Wyniki analizy sugerują, że konwergencja regionów w ramach UE-28 w latach 2000-2014 zwiększa się. Odchylenie standardowe zmniejsza się z poziomu 0,89 do poziomu 0,63. Jednak w ramach okresu analizy wyróżnić można dodatkowo dwa podokresy. W latach 2000-2008 poziom odchylenia standardowego zmniej- sza się z poziomu 0,89 do poziomu 0,61, co wskazuje na wyraźną tendencję malejącą funkcji trendu, a w okresie 2008-2014 odchylenie standardowe pozo- staje w przedziale od 0,61 do 0,63. W okresie tym proces konwergencji regio- nalnej wydaje się znacznie ograniczony.
W przypadku UE-15 w założonym okresie analizy (2000-2014) wartość od- chylenia standardowego zmienia się z 0,37 na 0,38. Podobnie jak poprzednio, wyróżnić można dwa podokresy. W latach 2000-2009 poziom tego wskaźnika obniża się z 0,37 do 0,31. Z kolei w okresie 2008-2014 zwiększa się z 0,31 do 0,38, co wskazuje na brak konwergencji regionalnej w ramach UE-15. Analizie poddano również grupę państw z Europy Środkowo-Wschodniej, o które rozsze- rzono UE w 2004 r. W analizowanym okresie 2000-2014 obserwowana jest trwała tendencja w zakresie obniżania się wartości odchylenia standardowego z 0,58 do 0,44. Podsumowując, można stwierdzić, że proces konwergencji re- gionalnej w UE-28 zachodzi głównie dzięki krajom członkowskim UE-10, które wstąpiły do UE w 2004 r.
Mimo zaobserwowanych tendencji w UE-10 wzrastało zróżnicowanie re- gionalne w ramach analizowanych krajów pod względem PKB per capita.
W celu zaprezentowania tego zjawiska przedstawiono współczynnik zmienności (obliczany jako iloraz odchylenia standardowego i średniej cechy w populacji) jako miarę rozproszenia dochodów między regionami w danych krajach. W tym celu obliczono jego poziom dla wybranych państw z Europy Środkowo- -Wschodniej4.
W latach 2000-2014 zwiększały się dysproporcje regionalne mierzone współczynnikiem zmienności w Czechach (z 39% do 43%), Polsce (z 20% do 24%), na Słowacji (z 52% do 61%), na Węgrzech (z 36% do 40%) i w Słowenii (z 24% do 26%). W przeciwieństwie do tego poziom wskaźnika dla UE-28 w latach 2000-2009 obniżał się z 62% do poziomu 52%, po czym wrósł do 56%
w 2014 r. (rys. 2). Tym samym w okresie analizy dysproporcje między poszcze- gólnymi krajami UE-28 mierzone współczynnikiem zmienności zmniejszały się.
4 Pominięto państwa składające się z jednego regionu (Cypr, Estonia, Litwa, Łotwa, Malta).
Słowenia posiadająca tylko dwa regiony została ujęta w analizie.
R Ź Rys Źród
s. 1.
dło: n W
pa na po
Wspó aństw odsta
ółczy w U awie:
ynn UE-2
: [ww nik s
28, ww 1
sigm UE 1].
ma k E-15konw
, UEwer E-1rgen
0 wncji w latPK
tachKB p h 20per c
00-capi 201ita r
14 regioonóów ((NUUTS2)
R Ź
P
w s w w n j N i
L
G J
M Rys Źród
Pod
w b szyb wie w g naln jąca Nie i po
Lit
Gaw Jabł
Mon s. 2.
dło: n
dsu A bada
bsz enie grup
neg a się ewą ogłę
era
wlik jed łońs
ni ny nfor Pa
W Śr na po
umo Anal
any zego e się pie go z ę dy ątpli
ębio
atu
kows dno ski Ł
ak, ych rt P aper
Wspó rodk odsta
ow liza ym o
o w ę e reg zróż ywe iwie ony
ura
ska- olite
Ł. ( V.I Pol P. (2 rs”,
ółczy kow awie
wani pr okr wzro
efek gion żnic erge e z ch a
-Hu ego r
(200 I. C lska 200 No
ynn wo-W
[ww
ie rzep resie ostu ktu
nów cow encj zaob ana
ueck rynk 09), Chuz a i U 8), o. 01
nik z Wsc ww 1
prow e kr u ni
dog w pa wani ja P bse aliz.
kel ku d , Te zhyk Ukra Con 1, Eu zmi
hod ].
wad raje iż r
gan ańst ia P PKB
rwo .
K., do u eore kov aina nve urop
enn dniej
dzo e Eu regi nian tw PKB
B p owa
Zi unii etycz v, D
a, U erge pea
nośc ej i U
ona uro ony nia.
UE B p per c
ane
eliń wa zne D.G.
Uniw nce an U
ci PK UE-
w py y pa
W E-10
er c cap
te
ńska luto kw Lu wers e of Unio
KB -28
tek Śro ańs W pr 0 po cap
ita ende
a-Gł owej westi ukian
ytet f EU on R
per w la
kści odk stw rzec ojaw
ita.
w r enc
łębo j, C ie k nen t Ek U R Regi
r cap atac
ie o kow
two ciw
wia Je ram cje
ocka C.H.
konw nko
kono Regi
ona pita ch 2
opr wo-W
orz ień a się
dno mach wy
a A Be werg
(red omi
ons al Po
w w 2000
raco Wsc zący stw ę zj ocze h po yma
A. (2 ck, gen d.), iczn s M olic
wyb 0-20
owa cho ych wie
jaw eśn oszc agaj
200 Wa cji
Ko ny w Measu
y, E bran 014,
ania dni
UE do wisk nie z
czeg ją
04), arsza
eko nwe w Kr ures Euro
nych , reg
a p iej w E-1
kra ko z
zau góln dal
Int awa onom
erge rako s an opea
h pa gion
ozw wyk 5, c ajów zmn uważ
nyc lszy
tegr a.
micz encj owie
nd an C
aństw ny N
wala kazu co u w t niej
żaln ch p ych
racja znej ja m e, K Evo Com
wac NUT
a s ują um tzw sza na j pańs sz
a e j [w mod Krak olut mmi
ch E TS2
stwi ą ten możl
w. st ania
jest stw zcze
europ w:] M deli
ków tion, issio
Euro 2
ierd nde liwi tare a się t po w w egó
opejs M.G eko w.
, „W on.
opy
dzić ncj ia p ej U ę re ogłę UE łow
ska.
G. W onom
Wor ć, ż
ę d poja Uni egio ębia E-10 wyc
. O Woź micz rkin
że do
a- i, o- a- 0.
ch
Od ź- z- ng
Ministerstwo Rozwoju Regionalnego (2011), Ocena korzyści uzyskiwanych przez pań- stwa UE-15 w wyniku realizacji polityki spójności w krajach Grupy Wyszehradz- kiej, Warszawa 2011.
Sala-i-Martin X. (1995), The Classical Approach to Convergence Analisis, „Economics Working Paper”, No. 117.
Traktat o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE), Dz. Urz. UE, C 83, Tom 53, 30.03.2010.
Zielińska-Głębocka A. (2012), Współczesna gospodarka światowa. Przemiany, innowa- cje, kryzysy, rozwiązania regionalne, Wolters Kluwer, Warszawa.
[www 1] Eurostat, baza danych, www.eurostat.eu (dostęp: 14.09.2016).
ECONOMIC CONVERGENCE IN SELECTED GROUPS OF THE EUROPEAN UNION’S MEMBER STATES DURING THE PERIOD OF 2000-2014 Summary: In the study problems of economic convergence was taken. The goal and the thesis was determined. The concept of economic convergence was defined, and its rela- tionship with cohesion policy was underlined. Further, two methods of research were discussed: beta- and sigma-convergence. Empirical analysis in terms of GDP per capita at regional level NUTS 2 in selected groups of countries was conducted. In addition, the differences in the level of GDP per capita in selected countries in Central and Eastern Europe was presented. The whole study was completed by a summary.
Keywords: economic convergence, beta-convergence, sigma-convergence.
